Maar s mensenhand des te meer
PZC
1 1
Expositie
over het
agrarische
landschap
dinsdag 9 maart 2004
OTÉMMÉÉ
,y» 4- i; """."Wl ,fc-~Ti^WWjjfci.m» m
'*v
-.> -- rt.
u •-.* -■ vlH'
*<*-/.• v .-,,V ■'Mk-'-.:''?
Varkensboerderij in De Peel, Noord-Brabant, 2003.
foto Ralph Kamena
De akkers zijn leeg, machines staan veelal aan de kant geschoven op het erf en er is
geen boer te bekennen. Het boerenbedrijf in Zeeland heeft plaatsgemaakt voor re
creatie. constateert fotograaf Joachim Brohm. Zijn foto's zijn te zien op de expositie Ge
mengd bedrijf. De verandering van het agrarische landschap in het Nederlands fotomu
seum in Rotterdam. Brohm schetst hier samen met zeven andere internationaal bekende
fotografen een beeld van het hedendaagse Nederlandse platteland.
- sfesffe
v. ■2Sw?5m
Wernhout, Noord-Brabant, 1951: Kunstmeststrooien.
foto Willem van Heemskerck Düker
Vakantiewoning Zeeland, 2003.
Do Duitse fotograaf Joachim
Brohm heeft met zijn foto
visie op Zeeland maar ten dele
gelijk. Natuurlijk: er is in deze
provincie veel aandacht voor re
creatie, maar er wordt toch ook
nog 'gewoon geboerd'. Brohm
beoogt met zijn foto's dan ook
niet een objectief beeld van de
werkelijkheid weer te geven, hij
geeft een visie - zijn visie - op
het Zeeuwse landschap.
En dat doen ook de andere ze
ven fotografen op de expositie
Gemengd bedrijf. Ieder richt
zich op één of twee provincies.
De in totaal twaalf visies geven
samen een afwisselend en inte
ressant beeld van het Nederland
se platteland. In 2002 kregen de
acht fotografen, in het kader
van het Jaar van de Boerderij in
2003, de opdracht de veranderin
gen van agrarisch Nederland in
beeld te brengen.
Die veranderingen in landbouw
en veeteelt zijn al zeker honderd
jaar geleden in gang gezet. De
mechanisering na de Tweede
Wereldoorlog heeft het proces
versneld. Toen werden de veran
deringen nog gezien als verbete
ringen. nu raakt de agrarische
sector steeds verder in het slop.
Door de Europese eenwording
staan de markten open voor
landbouwproducten van buiten
Europa. De Nederlandse boer
heeft vaak het nakijken. Geneti
sche manipulatie en bioindus-
trie versnellen het proces waar
bij veel boerenbedrijven ver
dwijnen of zich richten op ande
re activiteiten. Het platteland
wordt zodoende anders ge
bruikt, waardoor het landschap
verandert. Van de 200.000 histo
rische boerderijen die er voor de
Tweede Wereldoorlog nog wa
ren in Nederland, zijn er nog
maar zo'n 90.000 over. Op
slechts veertig procent (38.000)
hiervan wordt nog echt geboerd.
Vroeger
Gemengd bedrijf toont ook hoe
het vroeger was in agrarisch Ne
derland. Bij binnenkomst in de
expositieruimte zijn foto's te
zien van de bekende fotograaf
Cas Oorthuys (1908-1975) en
zijn minder bekende collega Wil
lem van Heemskerck Düker
(1910-1988). Zij maakten in de
jaren veertig en vijftig foto's
van het boerenleven in Neder
land Het werk van Oorthuys en
Van Heemskerck Düker geeft
een optimistisch beeld in nostal
gisch zwart-wit: opgestroopte
mouwen, stoere, verweerde ge
foto Joachim Brohm
zichten - het leven was hard,
maar toch ook goed.
Bij Oorthuys wordt nog op het
land gewérkt. Mannen met pet
ten en vrouwen met hoofddoek
jes rooien - zittend op de knieën
- met de hand aardappels. Het
zoontje van een dagloner ligt op
een juten zak te slapen. Met een
hooivork worden grote bossen
hooi op een wagen getild. Het
paard wacht geduldig af. Hier
wordt geleefd van wat het land
voortbrengt: tarwe, aardappe
len, vlas, rogge, savooienkool
Er zijn ook foto's waarop al met
eg en maaimachine wordt ge
werkt. En er is een plaat van
druivenkassen in de provincie
Utrecht. Aan de rechterkant
van de zaal meer Oorthuys. Hier
eveneens opgesteld op een zwart
houten rek: foto's van koeien,
kippen, een varken met drie big
getjes, schaapscheren, koeien
melken en kersen sorteren,
prachtige portretten van boer,
boerin en idyllische boerderijen
Je ruikt het buitenleven.
De historische foto's van Van
Heemskerck Düker, te zien in
vitrines bij de andere ingang
van de expositiezaal, tonen een
zelfde beeld. Hier gaat het meer
om portretten van boerderijen,
de bewoners en hun gebruiken.
Er liggen een paar foto's geno
men in Westkapelle. Een portret
van een boer, dijkwerkers aan
de arbeid, een gesteven muts,
een portret van een vrouw.
Zuivelindustrie
Ruim vijftig jaar later is van het
- laten we wel wezen - harde
boerenleven van toen niet meer
over dan een idyllisch beeld Er
is veel veranderd. Het werk van
de acht deelnemende hedendaag
se fotografen laat dat zien.
Soms impliciet, vaak expliciet.
Zoals de drie grote kleurenfo
to's die Martin Luijendijk in
Overijssel maakte van de verre
gaande modernisering in de zui
velindustrie. Een lege wei, een
fabrieksruimte vol stalen bui
zen, een hal met stellages waar
Windmolens Flevoland, 2003.
in - 26 rijen hoog - kazen liggen
opgestapeld. Nergens een koe of
mens te zien. Alsof die er bij
kaasmaken niet meer aan te pas
komen.
Andrea Stultiens toont in kleu
renfoto's de nieuwe bestemmin
gen van oude Limburgse boerde
rijen. 'Typerend voor de over
gang van het Nederlandse platte
land als productielandschap
naar consumptielandschap', zo
als de begeleidende tekst zegt.
Een zorgboerderij, het natio
naal asperge- en champignon
museum, een kuuroord, er is
zelfs een kunstskibaan aange
legd in een boerderij. Op een na
gebouwde schouw staan - in
veelsoortige lijstjes - familie
kiekjes die Stultiens vond in al
bums en een antiquariaat. Deze
kiekjes laten zien hoe het was in
Limburg Ontroerend is de foto
van een boer en boerin die met
twee schapen langs de weg voor
een Jezus-beeld staan. Ze heb
ben alle tijd.
De veranderingen in agrarisch
Nederland worden ook expliciet
getoond door Joachim Brohm.
Hij fotografeerde behalve in Zee
land ook in Flevoland. Zijn fo
to's worden in twee zwarte 'stal
letjes' met een diaprojector iets
te snel achter elkaar vertoond.
Brohms visie op het hedendaag
se platteland: de mens komt er -
lijfelijk - nauwelijks meer in
voor, maar 's mensenhand des te
meer. Zijn foto's tonen vaak 'ver
stoorde' of 'verrommelde' land
schappen. In Zeeland gebeurt
dat voornamelijk door de recrea
tie: een bordje met 'vakantiewo
ning', fietsen en een picknickta
fel voor een boomgaard, cara
vans op de boerenerven, recla
meborden. Dat de foto's in Zee
land zijn gemaakt, moet je we
ten. Echt herkenbaar komt de
provincie niet in beeld, behalve
dan op de foto met het bekende
vliegtuig langs de hoofdweg tus
sen Nieuwerkerk en Bruinisse
en die met het naambord van
Poppendamme. Het Flevolandse
landschap wordt, zo laat Brohm
zien, verrommeld door roodge
verfde windmolens, tractorspo
ren in de grond, landbouwplas
tic, appartementengebouwen
van Almere, grote rollen kabel,
een snelweg.
Portretten
Koos Breukel laat de veranderin
gen in het boerenbedrijf minder
expliciet - maar daardoor mis
schien juist veelzeggender - zien
met zijn tien fraaie zwartwit
portretten van boeren in Fries
foto Joachim Brohm
land en Noord-Holland. In
groot formaat kijken de boeren
van nu je aan: 'het is moeilijk',
lijken ze te zeggen, 'maar we
gaan door'. Voor de houten
schuur staat een vader met zijn
zoon. De vader tevreden en
trots, de zoon berustend. Hij
lijkt zich te hebben neergelegd
bij zijn toekomst. Of misschien
valt het mee met die boeren van
nu en geeft het diepzwart in de
foto's de kijker een te somber
beeld De boerenjongen met
jeugdpuistjes lijkt er immers
nog best vertrouwen in te heb
ben.
Carla van de Merbel
Gemengd bedrijf. De verande
ring van het agrarische land
schap: expositie met foto's, pro
jecties en video's; t/m 20 juni in
het Nederlands fotomuseum,
Witte de Withstraat 63, Rotter
dam; open di. t/m zo.
11.00-17.00 uur.
Bij de tentoonstelling verscheen
een gelijknamig fotoboek met
daarin ook vier artikelen over
het agrarische landschap en fo
tografie NAi Uitgevers. ISBN
90-5662-379-6) te verkrijgen bij
de balie van het museum (prijs
€29,50).
Maassluis, 1991: Boerderij nog in bedrijf.
foto Martin Luijendijk
