Tot op de bodem van de hel Kunst rond de viskorf De jaloerse minnaar en zijn muze The Goat of Wie is Sylvia? Tentoonstelling Vis Vitalis Foto's van Man Ray en Lee Miller en geitenneuker. Dat is een vijftigjarige, succesvolle archi tect, gespeeld door Rik Launspach in The Goat of Wie is Sylvia? van Edward Al- bee. Jarenlang was zijn huwe lijk liefdevol en harmonieus. Tot aan het licht komt dat hij uit adorerende genegenheid voor de geit Sylvia met het dier heeft gepaard. Zijn vrouw (Linda van Dyck), hun tienerzoon (Marcel Osterop) en hun beste vriend (Sjoerd Pleijsier) raken volslagen ont redderd van deze in hun ogen weerzinwekkende bestiali teit Nadat hij zijn beweegrede nen in alle eerlijkheid en in een grote zelfworsteling heeft opgebiecht, is het geordende le ven van dit welvarende gezin verworden tot één grote puin hoop. De woonkamer met haar correcte design-interieur is er een onmiskenbare reflectie van. Uit woede en wanhoop heeft de vrouw alles stukgesmeten en om vergeworpen. Op een wrede ma nier neemt ze wraak. Hoe? Dat moet een verrassing blijven. Hoe nu verder? Vader, moeder en zoon houden blijkbaar on danks de nachtmerrie-achtige beproeving nog steeds van el kaar. Maar kunnen zij na deze woeste uiteenrafeling van hun evenwichtige verbondenheid de draad weer oppakken om hun gelouterd gevoel van saamhorig heid opnieuw aan elkaar te kno pen? De toeschouwer mag op de ze slotvraag zelf het antwoord bedenken. Bekroond Na geruime tijd niet meer voor toneel geschreven te hebben is The Goat het nieuwste stuk van de 75-jarige Amerikaanse schrij ver Edward Albee. Het toneel stuk is bekroond met de Tony Award, een Oscar voor theater. 'Zelfbedrog is een ondeugd. Zelfs als het iemand gelukkig maakt. Slechts de waarheid en niets dan de waarheid kan de menselijke geest bevrijden', heeft Albee eens verklaard. Dit credo is niet uitsluitend terug te vinden in zijn beroemdste stuk Who's afraid of Virginia Woolf? uit 1962, maar evengoed in tal van zijn andere toneelwerken, waaronder A Delicate Balance. En nu nogmaals in The Goat. Voordat de personages al dan niet tot dit inzicht zijn geko men, moeten zij eerst tot op de bodem van een hel van pijnlijke emoties gaan. Zó vreselijk des tructief, en op het gevaar af dat het nooit meer goed komt. Hier door zul je je als toeschouwer niet snel of helemaal niet gewon nen geven aan de visie van Al bee, dat het beter is met een har de waarheid te leven dan met een leugen. Regisseur Gijs de Lange vindt het lastig om tekst en uitleg te geven over deze productie. „Voor mij gaat het over een zaamheid. In hun diepste wezen zijn deze mensen alleen. Ik denk dat iedereen wel eens iets hef tigs heeft meegemaakt en dit niet met iemand kan delen. Als je, wat je in de voorstelling ziet goed tot je laat doordringen en onderkent wat jijzelf in figuurlij ke zin voor geiten neukt, dan werkt het louterend. 'Ken je zel ve', het motto van het Orakel van Delphi, heb ik altijd een goe- de aansporing gevonden. Ik ge loof dat als je de moed hebt om de negatieve kanten van jezelf, van je leven onder ogen te zien, dat het een reductie van het lij den teweeg brengt." Met stelligheid weerspreekt hij enkele tegenwerpingen. „Stel dat ik me als regisseur mislukt zou voelen, dan zou ik met blij ven doormodderen, maar wat an ders gaan doen, Ja, met alle pijn van dien." Hij geeft het toe: een geflopte voorstelling heeft-ie wel eens ge had. „Dat doet pijn, ja. Het kan je pas volledig knakken, als je je tegen die pijn blijft verzetten. Maar niet als je die pijn ten vol le durft te ondergaan." En succes, zoals met het door hem geregisseerde, veelgeprezen Het licht in de ogen, gespeeld door Hans Croiset en Annet Nieuwenhuijzen, wat voor ef fect heeft dat? „Succes is heel vluchtig. Dat geeft mij geen zelf vertrouwen. Dat maakt mij kort stondig gelukkig. Nee, succes gaat snel voorbij." Vervolgens wijst hij erop dat The Goat of Wie is Sylvia? nog zoveel andere thematieken in zich draagt. „Liefde, ontrouw, een religieuze zoektocht, En nog heel veel meer. Albee heeft eens in een interview verteld: 'Als ik in twee minuten kan zeggen waar het stuk over gaat, dan duurt het stuk met langer dan twee minuten.'" In zijn regie, zowel voor toneel als opera, gaat Gijs de Lange naar eigen zeggen nooit uit van de anekdotiek of de inhoudelij ke betekenis van het werk. „Ik doe wat dramaturgisch onder zoek en ik analyseer zo'n stuk, maar ik heb geen uitgangspun ten bij een regie in de trant van: Oh, daar gaat het over en daar ga ik naar toe regisseren." Sommige regisseurs bestuderen zelfs elke punt en komma om een stuk te doorgronden „Dat is een idee-fixe", ontkracht Gijs de Lange de op die manier opge dane kennis. „Ik heb me ook in Albee verdiept, maar daar word ik niet veel wijzer van. Ook als ik het stuk lees, heb ik daar geen inhoudelijke opvattingen over, maar zie ik beelden en hoor ik de ritmiek van de tekst. Het semantische niveau is voor mij eigenlijk oninteressant." Als fervent liefhebber en gede gen kenner van klassieke mu ziek is het niet verwonderlijk dat hij uitroept: „Toneel is mu ziek. Is poëzie. Daar zit de thea trale spanning in. Toneel is niet het simpelweg voorspelen van een verhaal. Aan taal zit altijd een muzikale vorm: hoe hoog, hoe laag; hoe snel, hoe lang zaam is de toon." „Toneel is ook vorm. Maar niet zo, dat je eerst de betekenis van een stuk hebt en daar dan de vorm als een jas overheen trekt. Die twee zijn identiek. Wanneer een regisseur de vorm wijzigt, verandert ook de betekenis. Ik regisseer gevoelsmatig: als ik naar mijn gevoel ervaar dat het lelijk is wat de acteur doet, dan corrigeer ik het." Vermoeden „Nee, ik werk dus niet vanuit een pasklare analyse, hooguit van een vermoeden. Daarom vind ik het zo moeilijk om nu al samenvattend uit te leggen waar het stuk in concreto over gaat." Wat dit betreft heeft hij Edward Albee aan zijn zijde, ge tuige dit citaat van de schrijver: 'Het intellectualiseren van een emotionele ervaring geeft de mensen het idee, dat ze ontzet tend slim zijn. Maar een drama tische ervaring gaan ze daarmee uit de weg,' Max Smith The Goat of Wie is Sylvia? Zuidland- theater Temeuzen. zaterdag 21 fe bruari, aanvang 20.00 uur donderdag 19 februari 2004 25 foto Leo van Velzen Het is een grote vijver waar uit het Centraal Museum in Utrecht voor zijn nieuwste thematentoonstelling Vis Vitalis vist. Zeventiende-eeuwse stille vens van Hollandse en Vlaamse meesters, geschiedenis van een Utrechtse Vismarkt, hedendaag se videokunst, installaties, mo de en nog meer Het Latijnse begnp Vis Vitalis betekent levenskracht en vis staat voor kracht. Geen wonder dat kunstenaars regelmatig te rugkeren bij zo'n inspiratie bron. De hoofdtentoonstelling 'Stille vens van Hollandse en Vlaamse Meesters 1550 - 1700' in het Utrechtse Centraal Museum biedt 55 van de mooiste en be langrijkste visstillevens ter we reld, zo pretenderen de tentoon stellingmakers. Het vroegst bekende visstilleven werd in 1611 geschilderd door Clara Peetere. Ze stapelde vis sen in koperen of aardewerken vergieten en vereeuwigde de glibberpartij met rode rivier kreeftjes, glanzende oesters en hongerige katten. Visstillevens werden ook nadien nog dikwijls van schetsen geschilderd, omdat het tijdrovende proces van schil deren niet met het snel beder vende onderwerp rijmde. Ondanks het feit dat Utrecht be hoorlijk ver van zee ligt, bleek deze stad toch samen met Den Haag een belangrijk centrum van de zeventiende-eeuwse vis- stillevenschilderkunst in de Noordelijke Nederlanden. Het onderwerp werd in andere ste den en in het Noorden (waar je het juist zou verwachten) nauwe lijks verbeeld. Visstukken van klein tot groot, in keuken- en marktstukken, van visvangst tot op de plank in de keuken Het is allemaal te zien in de tentoonstelling, die voor een groot deel uit exclusie ve bruiklenen uit binnen- en bui tenland bestaat. Vissen en onderwaterwerelden spreken ook vandaag de dag tot de verbeelding van vooral video- kunstenaars. Nadat een pionier van de Nederlandse videokunst als Nan Hoover er in de jaren zestig betoverend traag bewe gende beelden mee wist te ma ken. dook een hele generatie na haar met het onderwerp de diep te in. Water als metafoor voor het onderbewustzijn of de grens tussen dood en leven wordt gevi sualiseerd in de video's van Pipi- lotti Rist. Maura Biava. Saskia Olde Wolbere en anderen Naast video komen ook installa ties aan bod van onder anderen de Grieks-Cypriotische mode ontwerper Hussein Chalayan en de Amerikaanse kunstenaar To ny Feher. De Engelse kunstena res Anya Gallaccio ontwierp spe ciaal voor deze tentoonstelling een gouden visnet, waarmee ze voorbij de schoonheid van dit edele metaal aandacht vraagt voor verval Tussen zeer bijzondere opgezet te vis-gribussen uit het Leidse museum Naturalis en antiquari sche visboeken door kan de jong ste museumbezoeker naast dit alles kiezen voor 'vissticks voor guppies' en onderwatergedich ten maken in het kidsmuseum. De liefhebber van stadsgeschie denis zoekt het in Zeven eeuwen verhalen van de Utrechtse Vis markt Thea Figee Vis Vitalis t/m 9 mei in het Centraal Museum, Nicolaaskerkhof 10, Utrecht. Open di t/m zo 11 - 17 uur. Catalogus 35 Rik Launspach en Linda van Dyck in The goat of Wie is Sylvia? (van Joseph de Bray, 1656) met lofdicht op de pekelharing. Den prachtige dubbeltentoonstelling in ijiiet Amsterdamse Foam foto's van het toffikaanse paar Man Ray en Lee Miller. jaloerse minnaar Man Ray en Lee Miller, leerlinge en muze, hadden een turbulen- ^erhouding. Ze verliet hem na vier jaar. ■taar werk had zij haar eigen stijl gevon- kaandoenlijkste foto op de dubbeltentoon- *>Üng Man Ray Lee Miller is niet van h' Rav en niet van Lee Miller. Het is een 80 waar zij beiden opstaan, in 1975 geno- «rioor Eileen Tweedy, tijdens de opening «fcn tentoonstelling van Man Ray in Lon- Is Hun hevige verhouding is dan al een of veertig voorbij en ze zullen binnen jaren overlijden. Ze kijken elkaar ^oieteen intens warme blik. De turbulen ts en de bitterheid liggen ver achter hen, ^-svnendschap. Vlakbij hangt nog een fo- waarop ze samen staan, in 1929 gemaakt een onbekende fotograaf: Man Rav, ^•Miller aan zijn zijde, heeft zojuist raak Snoten op de kermis. Ray Lee Miller is een rijke tentoon- r®?; Hun verhouding volgen is een van •Banieren waarop je ernaar kunt kijken, '■«hunbeider biografieën zijn een prach- 4onderwerp, die van Lee Miller nog meer «die van Man Ray. fotografie zelf is vanzelfsprekend het "jdonderwerp, want ook Miller werd een *®®de fotograaf, maar samenstelster Co- r*ylof. die op het idee kwam de twee fo- jpaien samen te brengen (een primeur), 'I! het vooral te doen om de relatie le erling. Man Ray: Noire et blanche. Man Ray (1890-1976), de in Parijs wonende, beroemde Amerikaanse surrealist, was de le raar, Lee Miller (1907-1977), fotomodel en talentvol beginnend fotografe, de leerling. Miller was al eens in Parijs geweest, maar besloot in 1929 nogmaals te gaan en nu lang durig. Haar beeltenis, gefotografeerd door Edward Steichen, was buiten haar medewe ten verschenen in de eerste maandverband reclame met een echt bestaande vrouw. Daarover ontstond zo veel opschudding dat zij uit Amerika weg wilde. Maar ze wilde toch al naar Parijs, omdat ze les wilde van Man Ray. Ze belde onaangekondigd bij hem aan, kreeg te horen dat hij juist op het punt stond op vakantie te gaan en stelde voor hem te vergezellen. Enzovoort. Miller werd Man Ray's geliefde, leerling, model, assis tent en muze. Haar vroege werk is duidelijk door hem beïnvloed, al wordt snel duidelijk dat Miller haar eigen stijl heeft. Zij heeft net als Man Rav oog voor het surrea listische. maar zij zoekt dat in de bestaande werkelijkheid, terwijl Man Ray de dingen ar rangeerde en naar nieuwe technieken zocht. Man Ray Lee Miller volgt haar werk tot een jaar of twaalf na haar kennismaking met Man Rav in 1929. Lee Miller duikt meermalen op in het werk van Man Ray en omgekeerd. De foto van een ingezeepte Man Rav is een plagerijtje van Miller. Ray was een bloedserieuze man, die zich vormelijk kleedde en de Grote Kun stenaar wilde zijn. Miller was vrolijker en relativerender. Ze kon hem veel verdriet doen in de kleine vier jaar dat hun relatie duurde. Volgens de onburgerlijke ideologie van de surrealisten behoorde de liefde vrij te zijn. Dat vond ook Man Ray, maar hij maakte een uitzondering voor zijn eigen geliefde. Maar Miller ge bruikte haar vrijheid en Man Ray werd gek van jaloezie. Toen zij hem had verlaten, maakte hij die zelfde nacht nog een zelfportret met fles, glas, touw om de nek en pistool in de hand: Suicide. Ook maakte hij in die periode een kunstwerk met een afbeelding van Miller: Objet a détruire Op de bijgevoegde tekst deed hij het recept voor dit object uit de doe ken: Men neme van een geliefde die men niet meer ziet, het oog en plakke dat op de arm van een metronoom. Men stelle het ap paraat af op de gewenste snelheid en luist ere er zo lang naar als men verdragen kan. Men neme vervolgens een hamer en verwoes te het ding met één klap De afdeling Man Ray op de tentoonstelling, overgeheveld uit een museum in Charleroi, heeft veel aandacht voor zijn techniek. Er hangen contactafdrukken waarop Man Ray met rode stift heeft aangegeven welke uit- snede hij wilde. Haarscherp zijn de zoge naamde rayographs, de foto's waaraan geen camera te pas kwam en die hij maakte door een voorwerp op een stuk fotopapier te leg gen en dat te belichten De gesolariseerde foto's, zijn handelsmerk, schijnen oorspronkelijk te zijn ontstaan door toedoen van Miller. Zij was in de don kere kamer bezig met het ontwikkelen van glasnegatieven, toen een rat over haar voet liep. Ze gaf een gil en deed het licht aan. Man Ray kwam de kamer binnen, greep de platen en stopte ze razendsnel in de fixeer om ze alsnog te redden. Daardoor ontstond een diepe zwarte lijn om de lichtere gedeel ten. Later imiteerde hij dat effect met suc ces. Het werk van Lee Miller, minder bekend dan dat van Man Ray, schittert niet alleen in een gemeenschappelijk zaaltje, maar ook geheel op zichzelf in aparte zalen. Haar bio grafie is er aan af te lezen. Haar Egyptische foto's waren het gevolg van haar huwelijk met een Egyptische zakenman in 1934 Die foto's staan ver af van de toeristische kiek jes. De Grote Piramide is alleen te zien door de schaduw die hij in het zand werpt. En door een gescheurd stuk textiel (van een tent?) fotografeert zij het lege landschap: Portrait of space. Magritte zou zich door de ze foto hebben laten inspireren voor zijn vo gelschilderij Le baiser. In 1939 verliet zij de Egyptenaar en trok zij in bij de Londense surrealist Ronald Penrose. Zij was dus in Londen, toen de bommen vielen. Zij fotogra feerde de gevolgen van die bombardemen ten Je kunt volhouden dat zulke foto's per definitie surrealistisch zijn, maar wat Mil ler ermee doet, versterkt dat effect. Bij een foto van een op straat gevonden, totaal ka potte schrijfmachine, zette zij: Remington Silent. In advertenti es werd de geluidloos heid van de Remington aangeprezen. Deze van Lee Miller zweeg voor altijd. Ze zou later de geallieerde opmars fotografe ren en de bevrijding van Dachau, maar die foto's hangen niet in Foam. Jos Bloemkolk Man Ray Lee Miller, in Foam, Keizersgracht 609, t/m 2 juni. unvw.foam.nl

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2004 | | pagina 25