Acht j aar onderzoek,
maar de vragen blijven
Olie- en gaswinning bedreigt nomaden van de toendra
27
Proces-Dutroux
zaterdag 14 februari 2004
Op 1 maart begint in Aarlen
(Arlon) het proces tegen
Mare Dutroux en consorten.
Paul Marchal, vader van de ver
moorde An, ziet de rechtszaak
met angst en beven tegemoet.
„Ik moet deze zwarte bladzijde
omslaan. Hoe onbevredigend
de uitkomst straks ook is. Ik
kan niet mijn hele leven met
Dutroux bezig zijn."
Zijn stem klinkt hol. Paul Marchal
heeft het verhaal al zo vaak ver
teld. Over de zoektocht naar zijn ver
dwenen dochter An, de arrestatie van
Mare Dutroux, de vondst van An's uit
gemergelde lichaam. „Ik besef dat ik
soms koud en onbewogen overkom",
verzucht hij aan het einde van het ge
sprek. „Maar geloof me, het kost me
veel moeite om mijn emoties de baas
te blijven."
Hij is bang, zegt hij, voor wat komen
gaat. De gedachte dat de details van
de gruwelijke dood van zijn dochter
op straat komen te liggen, is onver
draaglijk. „Ik hoop dat als de foto's
van de autopsie van An en Eefje wor
den getoond, de deuren van de rechts
zaal dichtgaan. Nu al hebben tiental
len journalisten de dvd's met daarop
het volledige dossier, vierhonderddui
zend pagina's dik, in handen. Ze heb
ben die beelden gezien. Ik vind dat
vreselijk."
Laatst belde een Nederlandse journa
list hem. Hoofdschuddend: „Of ik
hem een kopie van die dvd's wilde be
zorgen. Ik heb hem gezegd dat ik de
nagedachtenis aan mijn dochter niet
op die manier te grabbel wilde
gooien."
In Aarlen staan vanaf 1 maart Mare
Dutroux, zijn echtgenote Michelle
Martin, hulpje Michel Lelièvre en de
Brusselse oplichter Michel Nihoul te
recht. Zij worden beschuldigd van de
ontvoering van, en moord op de Luik
se meisjes Julie Lejeune en Melissa
Russo, allebei acht jaar oud, en de
Hasseltse tieners An Marchal (17) en
Eefje Lambrecks (19). De destijds
13-jarige Sabine Dardenne en 14-jari-
ge Laetitia Delhez konden in augus
tus 1996 levend uit de kooi onder Dut
roux' woning in Marcinelle gered wor
den.
Elke dag trekken de Belgische kran
ten hele pagina's uit voor wat nu al
'het proces van de eeuw' wordt ge
noemd. De berichtgeving is niet altijd
even fijnzinnig, soms ronduit sensatio
neel. Zo verscheen in de Franstalige
krant La Demière Heure, tot grote af
schuw van de familie Dardenne, een
brief die Sabine schreef aan haar
ouders, waarin ze smeekte om vergiffe
nis. Omdat Dutroux haar had wijsge
maakt dat haar ouders haar niet terug
wilden; dat zij weigerden losgeld te be
talen omdat ze niet lief was geweest.
Marchal wendt zijn ogen af, zucht
diep. De korte stilte wordt onderbro
ken door zijn mobiele telefoon die on
ophoudelijk rinkelt. De aandacht, zo
ervaart ook hij, is overweldigend.
Journalisten uit de hele wereld willen
met hem praten. Hij heeft het aan zich
zelf te wijten. Marchal heeft de media
nooit geschuwd. Integendeel. In de we
ken na de verdwijning van An en Eef
je verwierf hij in recordtempo de sta
tus van 'BV', bekende Vlaming.
Waar vader Lambrecks er het zwijgen
toe deed, zocht hij de camera op. Hij
was publiciteitsgeil, klonk het. Inmid
dels is hij vijftig. Heeft een mislukte
carrière in de politiek en andere diepe
teleurstellingen achter de rug. Hij is
gelouterd, is terughoudender en be
dachtzamer geworden. Met Lam
brecks, wiens bloed hij kon drinken,
is hij weer op speaking terms. „Op het
bal van de burgemeester, hier in Has
selt, hebben we samen een pint ge
dronken."
Impact
Hij beseft welk een zware impact de
zaak-Dutroux op zijn gezin heeft.
„Mijn kinderen, ik heb er nog drie,
willen met rust gelaten worden. Ik wil
dat die wens wordt gerespecteerd- Op
het moment dat hun pnvacy wordt ge
schonden, praat ik ook niet meer met
de pers", zegt hij vastberaden.
Hij probeert zijn gezin zoveel moge
lijk af te schermen. Interviews geeft
Mei 2000: Mare Dutroux (rechts met baard) verlaat na een verhoor het Paleis van Justitie in Neufchateau.
Paul Marchal: „De dood van An blijft altijd een litteken."
hij niet thuis maar in het 'Huis van
An', waar hij slachtoffers van sek
sueel misbruik opvangt. Het is een on
opvallend pandje aan de Maastrichter
steenweg in Hasselt. Ooit was dit de
kruidenierswinkel van zijn ouders. An
no 2004 verlicht een tl-lamp in de eta
lage een foto van zijn vermoorde doch
ter. Een tiener met donkere haren, uit
dagende ogen en een opgeheven kin.
Trots en vastberaden. Alsof ze zeggen
wil: kom maar op! „Dutroux heeft
zijn handen vol aan haar gehad Hij
heeft zich laten ontvallen dat hij lie
ver Eefje had. An was te lastig." Om
zijn smalle lippen verschijnt een glim
lach. Hij put troost uit de wetenschap
dat ze zich niet als een mak schaap
naar de slachtbank heeft laten leiden.
An en Eefje verdwijnen in de nacht
van 22 op 23 augustus 1995 in Oos
tende. Op 2 september 1996 worden
ze dood teruggevonden in Jumet. „De
autopsie lijkt uit te wijzen dat het be
graven worden de voornaamste doods
oorzaak is", luidt de officiële conclu
sie. In de keel van An, die nog amper
dertig kilo weegt, steekt een strip ro
hypnol (het middel dat Dutroux ge
bruikte om zijn slachtoffers te verdo
ven), nog in de verpakking.
Dutroux ontkent elke betrokkenheid
bij de moord, schuift de schuld in de
schoenen van Bernard Weinstein, zijn
Franse kompaan die eveneens levend
(door Dutroux) werd begraven. „Had
foto Johannes Timmermans/GPD
ik ze maar nooit aan Weinstein gege
ven. Bij mij kregen ze tenminste nog
te eten", verklaart hij aan zijn onder
vragers. Marchal staart naar de levens
grote foto van zijn dochter op de
muur van zijn kantoortje. „Acht jaar
onderzoek, maar de vragen blijven.
Nog steeds weten we niet wat er pre
cies met haar en Eefje is gebeurd."
Zeker is dat ze die avond een show
van hypnotiseur Rasta Rostelli bijwo
nen. Daarna wordt het vaag. Waren
ze nog in trance? Misten zij en Eefje
daarom de laatste tram naar hun ap
partement in Westende, dertien kilo
meter verderop. Gingen ze daarom lif
ten? Paul Marchal breekt er zijn hoofd
nog steeds over. „Ik kan niet geloven
dat An stond te liften. Ik wil een recon
structie van de gebeurtenissen van die
nacht. Dat is nog niet gebeurd. Nog
steeds weten we niet waar ze precies
zijn opgepikt. Lelièvre en Dutroux
spreken elkaar tegen."
Vaststaat dat ze omstreeks half twee
's nachts, al dan niet vrijwillig, in de
auto stappen van Dutroux en Le
lièvre. Op de El9 ter hoogte van Wou-
tersbrakel begeeft de Citroen CX het.
Lelièvre sleept de twee meisjes uit de
auto en sleept hen de berm in. Daar
verkracht hij An.
Dutroux gaat te voet verder en stuit
op twee Ieren, die in hun auto liggen
te slapen. Ze geven hem een lift naar
Sars-la-Buissiere, naar de woning van
Michelle Martin, waar ze in ruil de
nacht mogen doorbrengen. Dutroux
zelf rijdt terug om Lelièvre en zijn
slachtoffers op te pikken. Ze worden
opgesloten in zijn woning in Marcinel
le, een grauwe voorstad van Charleroi
waar op dat moment ook Julie en Me
lissa zitten opgesloten.
„Jacques Langlois (de leider van het
onderzoek)heeft altijd volgehouden
dat Dutroux een geïsoleerde pervert
was. Ik geloof dat niet. Een pedofiel
valt niet op meisjes van 17 en 19. Bo
vendien: wat moet Dutroux met vier
slachtoffers tegelijk. Zijn die allemaal
voor zijn eigen vertier?" Dat wil er bij
hem niet in.
Hij gelooft Lelièvre, die vlak na zijn
arrestatie verklaarde: „Terwijl we
zochten naar meisjes legde Dutroux
mij uit dat ze aan bepaalde kenmer
ken moesten voldoen, hij sprak van
een bestelling. Hij zei me dat hij met
Nihoul had gesproken over plaatsen
waar de meisjes konden werken Kort
na de ontvoering van An en Eefje
kwam een man met een Mercedes 190
aan in Sars-la-buissiere. Dutroux was
bang voor hem. Hij was die man nog
geld schuldig. Dutroux heeft me toen
gezegd dat zij die de bestelling had
den geplaatst, de meisjes waren ko
men bekijken maar dat ze hen niet in
teresseerden." Conclusie: An en Eefje
werden op bestelling ontvoerd.
Nee, Marchal is zijn geloof in netwer
ken niet verloren. Al beweert een van
de slachtoffertjes, Sabine, dat ze tij
dens haar gevangenschap, die tachtig
dagen duurde, niemand anders zag
dan Dutroux. Misschien, oppert Marc
hal, beseft Sabine niet wat rohypnol
met iemand doet. „Luister naar de
drie Slowaakse meisjes die door Dut
roux werden misbruikt", zegt Marc
hal. De drie werden gefilmd terwijl
foto David Martin/EPA
Dutroux hen verkrachtte, maar kon
den zich later - ook niet toen ze gecon
fronteerd werden met de videobeel
den - niets herinneren.
Het proces, beseft hij, wordt een be
proeving. De laatste confrontatie met
Dutroux en Lelièvre liep uit op een
handgemeen. „Lelièvre kwam tijdens
de hoorzittingen door de Kamer van
Inbeschuldigingstelling naast me zit
ten. Ik vroeg de griffier of dat wel
kon. Lelièvre grijnsde, zag mijn mach
teloosheid en genoot ervan. Op dat mo
ment verloor ik mijn zelfbeheersing
en heb ik hem een duw gegeven."
Boek
In een nieuw boek Mijn kind kwam
Dutroux en Lelièvre tegen dat een
week voor de start van het proces te
gen Dutroux moet verschijnen, doet
Marchal zijn beklag over de gang van
zaken. Over het feit dat hij aanvanke
lijk niet eens een tolk kreeg om de de
batten in het Nederlands te vertalen.
Marchal kwam in opstand. Dat resul
teerde in de wet-Marchal, die regelt
dat slachtoffers net als de verdachten
recht hebben op een tolk.
Marchal is nog niet klaar. Hij strijdt
voor de wet-Marchal II, zoals hij dat
zelf noemt. Die moet slachtoffers het
recht geven om het proces bij te wo
nen. Marchal, leraar, leek lange tijd
geen vrijaf te krijgen maar is nu door
de Belgische minister van Onderwijs
aangesteld als ervaringsdeskundige
voor de duur van het proces. Het dag
boek dat hij zal bijhouden, zal ge
bruikt worden om slachtoffers van
misdrijven voor te bereiden op de
rechtszaak.
Na afloop van het proces wil hij hoe
onbevredigend de uitkomst ook is - de
bladzijde omslaan. „Ik moet verdèr
met mijn leven, met mijn gezin, mijn
vrouw en drie kinderen Andere
ouders, zoals de Russo's en Lejeunes,
hebben de hoop dat ze ooit te weten
komen wat er met hun kinderen is ge
beurd, definitief laten varen. Ze wo
nen het proces - een circus in hun
ogen - niet bij.
„Ik respecteer hun keuze, maar wil er
zelf wel graag bij zijn. Wil na afloop
in de spiegel kunnen kijken en kun
nen zeggen dat ik alles heb gedaan om
de waarheid aan het licht te brengen.
Alleen dan kan ik verder. De dood
van An zal altijd een litteken achterla
ten. Maar ik kan niet de rest van mijn
leven met Mare Dutroux bezig blij
ven."
Pascale Thewissen
V nomaden van de toendra leven al
V^wenlang op de ijzige sneeuwvlak-
lv® Siberië. Beschermd door de kou, het
®de poolwind, ontwikkelden ze een
cultuur gebaseerd op visvangst, ja-
sa het hoeden van rendieren. De wereld
de inboorlingen botst al met die van de
•issische broers' sinds de kozakken in
van de tsaar de Oeral overtrokken en
veroverden. Tegen de verdrukking
^den de nomaden hun levenswijze in
■•«M Nu wacht de strijd met een nieuwe
^dhge bedreiging: de gas- en olie-indus-
^on geleden achter de horizon
'enen'en het licht van de maan weer-
Jtfop de droge poedersneeuw van de
Tychon Popov kijkt tevreden om
uvf?,' ^et ls een mooie, warme winter-
helder en slechts vijftien graden on-
nui. Nog een kleine week blijft de fami-
- op deze plek, dan trekken ze verder naar
noordoosten, over de machtige rivier de
Ob, richting de flanken van het Oeralge-
bergte. Een tiental houten sleeën staan
klaar voor vertrek. „In minder dan een dag
hebben de vrouwen alles gepakt", zegt Ty
chon. „Voor iedere slee vier, vijf rendieren
en we zijn vertrokken.
Zo gaat het al zo lang Tychon zich kan her
inneren, en zo zal het blijven gaan, tenmin
ste als het aan hem ligt. Hij kent het leven
buiten de toendra goed genoeg om er niet
naar terug te verlangen. Als kleine jongen
verdween hij, zoals ieder nomadenkind in
de Sovjet-Unie, ineen 'internat'. Hij leerde
lezen en schrijven, hij hoorde van Lenin en
van het arbeidersparadijs, maar altijd bleef
de heimwee naar de toendra.
Op z'n veertiende gaf Tychon het onderwijs
op. Hij ging terug naar de 'tsjoem', de van
dunne boomstammen en rendierbont opge
trokken tent. Het lezen en schrijven is Ty
chon verleerd, maar hij weet hoe te overle
ven op de koude woestijngrond van Sibe
rië. „Zoals ik nu leef, is mij geleerd door
mijn ouders en zij hebben het weer geleerd
van mijn voorouders."
Tychon heeft prima geslapen, beter dan
zijn gasten. De dikke rendiervellen bieden
geen bescherming tegen de kou, die vanuit
de permafrost omhoog trekt. En als het met
sprokkelhout gestookte kacheltje en de olie
lampjes 's nacht uitgaan, trekt de poolwind
voelbaar naar binnen. Tychon biedt een
glas wodka aan tegen de kou „Een beetje
drinken is niet slecht", meent hij. „Niet te
veel, want dat tast de gezondheid aan en
dan ben je verloren op de toendra."
De alcohol heeft 'de Russische broer' naai
de toendra gebracht, net als het oude ge
weer dat Tychon altijd bij de hand heeft als
bescherming tegen wolven en beren „Zo
heeft God het gewild De beer heeft de
kracht gekregen, de wolf het verstand en de
mens allebei: het verstand en een geweer."
Een andere verandering is de sneeuwscoo
ter, waarmee Tychon en zijn zoon Aleksej
naar de kudde rendieren gaan. De dieren
kondigen zich al van ver aan door stukken
omgeploegde sneeuw. Met hun hoeven gra
ven de rendieren naar het mos, dat de toen
dra in de korte zomer omtovert tot 'een ijs
schots met een groene vacht'. Als de rendie
ren zijn uit gegraasd, trekken ze verder, in
de winter richting het zuiden, in de zomer
naar het noorden.
Zo gaat het jaar in, jaar uit, maar een nieu
we bedreiging voor de nomaden kondigt
zich plotseling aan. Midden op de toendra
duiken electricteitspalen op Onder de
sneeuw loopt een weg en een pijpleiding,
die vanuit de gasvelden in het noorden naar
de hoofdstad Salechard loopt. Dit is het
werk van de 'gazoviki' en de 'neftjaniki',
verzucht Tychon, de 'gas- en oliemannen'.
Het territorium van de nomaden herbergt
de grootste gasvoorraad ter wereld. De eco
nomie van de rendieren stelt niets voor ver
geleken met de kapitalen die het staatsbe
drijf Gazprom uit de grond haalt. De Neder
landse Gasunie alleen koopt de komende
twintig jaar tachtig miljard kubieke meter
gas uit Jamalo-Nenetsk.
In het gebied waarin Tychon rondtrekt is
nog geen gas en olie gevonden, maar hij
vreest de invasie van de 'gas- en olieman
nen'. De taferelen rond de aanleg van de ga-
spijpleiding beloofden niet veel goeds.
Bouwvakkers schoten rendieren neer om ze
te slachten. „Die mensen begrijpen niets
van de toendra", zegt Tychon. „Ze begrij
pen niet dat de dieren bij ons horen."
Op de toendra heeft Tychon van vrienden
gehoord dat in het noorden de rendieren
steeds meer in de verdrukking komen. En
Gazprom heeft grote plannen. Miljarden lig
gen klaar voor de ontwikkeling van nieuwe
gasvelden, op het schiereiland Jamal is een
LPG-complex gepland om het gas vloei
baar te maken en nieuwe pijpleidingen zijn
in de maak om aan de groeiende vraag uit
Europa te voldoen.
Belangenbehartigers zijn treurig gestemd
over de toekomst van de kleine volkeren.
„In de regio Chanti-Mansiisk kwam de
olie-industrie al in de jaren zestig op
gang", zegt Rodion Soeljansiga, een consul
tant die de nomaden bijstaat. „Er is daar
bijna niets meer over van de cultuur van de
nomaden."
Ieder jaar pikt de gasindustrie tienduizen
den hectaren grond in, weet Andrej Tsjalin-
der, de directeur van SalechardAgro, een
voormalige collectieve boerderij „We leven
hier al eeuwen, dit is ons land, maar de gas
industrie gaat zijn gang. De gazoviki heb
ben een sterke lobby in Moskou. Wij heb
ben nauwelijks invloed."
Op de toendra houdt Tychon Popov de
hoop dat zijn levenswijze niet zal uitster
ven. Bij een lage poolzon kijkt hij toe hoe
zijn 16-jarige zoon Aleksej een rendier
vangt met een lasso gemaakt uit rendier
leer Tychon Popov ziet dat het goed is.
„Mijn zoon zal leven, zoals we altijd ge
leefd hebben."
Frank Hendrickx
