Ik schrijf graag
over de droom
Verwondering is nog altijd het beste medicijn
Elk seizoen een
Nederlandse musical
23
Succesvol debuut
Annelies Verbeke
Terugkeer van
De Jantjes
Roel Bentz
van den Berg
donderdag 12 februari 2004
et is wat je noemt
een droomdebuut.
Vooraf dacht Anne-
lies Verbeke dat het al heel
wat zou zijn als alle tweedui
zend exemplaren van haar de
buut Slaap! hun weg naar de
lezers zouden vinden. Maar
enkele maanden na verschij
ning is het boek aan zijn vier
de druk toe en staat de teller
al op twaalfduizend. „Het
fijnste vind ik dat ik voor
taan van het schrijven kan le
ven. Dat is fantastisch."
Het succes heeft haar leven
behoorlijk op zijn kop ge
zet. Tot voor kort was ze een
veelbelovend scenarioschrijf
ster. Nadat ze in Gent Germaan
se taal- en letterkunde had ge
studeerd, volgde Verbeke in
Brussel een eenjarige opleiding
scenarioschrijven. Het filmfesti
val van Berlijn selecteerde haar
scenario Dogdreaming vorig
jaar als European Pitch Point.
Ondertussen legde ze de laatste
hand aan haar roman Slaap!. In
oktober lag het boek in de win
kel en vol spanning wachtte Ver
beke de eerste recensie af. „Een
eerste bespreking, zeker als die
verschijnt in een krant of tijd
schrift van naam, kan je maken
of breken. Ik ken voorbeelden
van collega's die in recensies
bijna persoonlijk zijn aangeval
len."
Ze werd gebeld door uitgeverij
De Geus op de dag dat Elsbeth
Etty in NRC Handelsblad als
eerste een oordeel velde over
Slaap!. Verbeke: „Ze waren aan
het feestvieren." Volgens Etty
ging het om het indrukwekkend
ste literaire debuut sinds Blau
we maandagen van Amon Grun-
berg: 'Het komt niet vaak voor
dat een schrijver in een eerste
roman zoveel passie, vertelple-
zier, fantasie, kortom werkelijk
schrijversschap, tentoonspreidt
als deze jonge Vlaamse.'
Inmiddels loopt de pers haar
Gentse voordeur plat, is Slaap!
drie keer herdrukt, heeft Verbe
ke een nominatie op zak voor de
Vrouw Kuituur Debuutprijs,
is het boek opgenomen op de
longlist voor de Libris Litera
tuurprijs („Dat vind ik wel heel
tof") en ontvangt de schrijfster
tal van uitnodigingen; voor het
schrijven van een column, voor
het maken van scenario's en
voor het bijwonen van literaire
avonden, zoals die op donder
dag 19 februari in Porgy Bess
in Terneuzen.
Quiz
Annelies Verbeke: „De droom stelt je in staat alles te gebruiken wat je kunt verzinnen."
Een dag voor dit interview heeft
ze voorgelezen in haar geboorte
dorp Londerzeel. „Ik werd als
een celebrity ingehaald in mijn
hometown. Het leuke was dat ze
een soort quiz rond mijn boek
hadden bedacht. Vragen over
dingen uit het dorp die ik in
mijn boek heb gebruikt, zoals
de bakker die ik kennelijk zeer
herkenbaar heb beschreven en
de parelboompjes die een ser
veerster op de bar plaatst. Ik
vind het leuk dat er zo met mijn
boek wordt omgegaan, omdat
het inderdaad absoluut niet
voor een culturele elite is ge
schreven."
Overigens is de roman slechts in
geringe mate autobiografisch.
Slaap! is het verhaal van de ach
tentwintigjarige Maya die lijdt
aan slapeloosheid. Ze zwerft 's
nachts over straat en belt hier
en daar aan om mensen die wel
van hun nachtrust genieten uit
pure pesterij wakker te maken.
Zo stuit ze op Benoit, een vijfti
ger die net als zij kampt met een
chronisch slaapgebrek. Om en
om wijdt Verbeke hoofdstukken
aan Maya en Benoit. In een
vloeiende stijl en met veel ge
voel voor humor vertelt ze hun
tragische relaas.
Verbeke: „Het publiek lijkt
soms in twee kampen verdeeld.
Veel mensen vinden het ontzet
tend grappig, anderen worden
er diep door geraakt en vertel
len me dat het ze niet meer los
laat. Ik heb het allebei bedoeld.
Ik wilde het niet te zwaar ma
ken. Ik meen het niet allemaal
zo erg. Dat niet iedereen dat in
de gaten heeft, komt omdat de
humor er niet bovenop ligt. Ik
hou van understatement. In De
Morgen noemden ze mijn stijl
laconiek."
Bij het schrijven van de roman
heeft ze veel gehad aan haar op
leiding en ervaring als scenario
schrijfster, vertelt Verbeke.
„Scenarioschrijven dwingt je
tot inzicht in de structuur van
een verhaal. Ik vind de plot van
een boek minstens zo belangrijk
als de stijl. Wel voel ik me bij
het schrijven van een roman
veel vrijer dan bij het schrijven
van een scenario. Er wordt vaak
opgemerkt dat ik beeldend
schrijf. Dat klopt wel, maar ik
vraag me af of dat komt door
het scenarioschrijven. Volgens
mij heb ik dat altijd gedaan."
Slaap! is ontstaan uit een ver
haal dat ze ooit opzij heeft ge
legd en een onvoltooid filmsce
nario „Dat verhaal ging over
Maya. Ik had het af en wist ei
genlijk niet wat ik ermee moest
beginnen. Tot ik op een gegeven
moment werkte aan een filmsce
nario over Benoit. Daarin kwam
vooral zijn jeugd naar voren. Ik
vond dat in beide teksten het-
zelfde gevoel zat en plotseling
kreeg ik het idee ze samen te
voegen. Bij de uitgeverij vonden
ze in eerste instantie dat de
twee personages te veel op el
kaar leken, dat hun hoofdstuk
ken dezelfde toon hadden. Mij
leek dat geen probleem. Ik was
juist op het idee gekomen het
verhaal en het scenario samen
te voegen omdat die twee iets ge
meenschappelijks hadden."
„Het verhaal van Maya ging
over slapeloosheid. Benoit zag
ik als het ware voor me door de
straten dolen. Ik realiseerde me
dat ik hem had gemodelleerd
naar iemand die ik een keer in
een café heb ontmoet, een slape
loze man die mij zijn levensver
haal wilde vertellen. Dat slaap
gebrek is niet autobiografisch.
Net als iedereen heb ik wel eens
problemen met slapen, maar
nooit zo erg als Maya en Benoit
Iedereen weet wat voor hel het
is. Je begint te denken dat je
moet slapen en vanaf dat mo
ment lukt het helemaal niet
meer. Als schrijver ben ik van
uit die situatie vertrokken. Ik
heb me ingebeeld hoe dat zou
zijn en ik heb me ook in de we
tenschappelijke literatuur daar
over verdiept. Ik ben het zelf
dus niet."
Door hun gebrek aan slaap zijn
Maya en Benoit niet altijd in
staat helder te blijven denken.
Dat biedt Verbeke als schrijf
ster de mogelijkheid het grensge
bied tussen realiteit en fantasie
te betreden. „Ik schrijf graag
over de droom. In het boek waar
aan ik nu ben begonnen, komt
dat ook naar voren. De droom
stelt je als schrijver in staat al
les te gebruiken wat je kunt ver
zinnen."
Blues
Tegelijkertijd beseft de lezer dat
hij mensen als Maya en Benoit
overal kan tegenkomen. Verbe
ke: „Maya zegt ergens in de ro
man dat ze een aantrekkings
kracht heeft op mensen met de
blues. Ik heb dat ook een beetje.
Ik ga niet op zoek naar mensen
foto Camile Schelstraete
die aan lager wal zijn geraakt
en ik ken er ook niet veel per
soonlijk, maar als ik met vrien
den op café ben. wil het wel
eens gebeuren dat wildvreem
den mij hun levensverhaal gaan
vertellen. Als schrijver interes
seert mij dat natuurlijk,"
„Mijn personages zien eigenlijk
wel in wat hun probleem is. Ze
weten wat er aan gedaan kan
worden, maar ze hebben iets
zelfdestructiefs. In het boek ver
tel ik hoe Maya als meisje de
stickers van een Rubiks-kubus
verplaatst, zodat het lijkt alsof
ze hem heeft weten te maken.
Maar ze is één klevertje kwijtge
raakt. De hele nacht ligt ze te
huilen met de kubus onder haar
kussen. Het is waarschijnlijk
haar eerste slapeloze nacht. De
volgende ochtend besluit ze dat
het beter is om door te gaan,
dan wakker te worden met het
besef dat de kubus nooit meer
gemaakt kan worden. Dat zit
ook in het motto van het boek,
een tekst van de popgroep Tin-
dersticks: 'And I'll show you
who I've been running from. It's
the feeling of waking and it's go
ne.' In plaats van te denken: 'Dit
komt niet meer goed', besluit
Maya juist verder te gaan op het
pad dat ze is ingeslagen."
Hoe blij Verbeke ook is met het
succes van haar debuutroman,
ze beseft dat het ook verlam
mend kan werken. „Ik werk al
een tijdje niet aan de tweede ro
man waaraan ik was begonnen.
De belangrijkste reden is dat ik
het druk heb gekregen. Maar ik
merkte ook dat ik bij elk woord
dat ik opschreef dacht: 'Het
moet beter Bij het schrijven
van Slaap! had ik dat niet. Ik
neem aan dat die neiging wel
wegebt."
Ernst Jan Rozendaal
Annelies Verbeke: Slaap!, Uitgeverij
De Geus, prip: 18.-
Literaire avond met Annelies Verbe
ke, donderdag 19 februari in Porgy
Bess in Terneuzen, aanvang: 20.15
uur
De Jantjes keert komend sei
zoen terug in het theater.
Erwin van Lambaart, directeur
van Joop den Ende Theaterpro
ducties wil met deze voorstel
ling een nieuwe eigen traditie
vestigen: elk seizoen een tour
nee met een Nederlandse musi
cal, naar een oorspronkelijk Ne
derlands gegeven.
Voor het jaar daarna wordt ge
dacht aan het stuk Rooie Sien,
een hit van het Amsterdams
Volkstoneel uit 1917 van Marius
Spree over een meisje dat tegen
de wil van haar oppassende
ouders met een artiest meegaat
om zangeres te worden en ver
volgens door hem in de steek
wordt gelaten. Beppie Nooy jr.
maakte bij haar eigen Amster
dams Volkstoneel de titelrol tot
een begrip. In 1975 werd het
stuk verfilmd door Frans Weisz.
Willeke Alberti speelde daarin
de hoofdrol en het lied Telkens
weer, van Ruud Bos en Friso
Wiegersma, werd zelfs zo'n beet
je haar lijflied.
Van Lambaart: „Voor deze nieu
we musical gaan we uit van het
script zoals dat destijds is ge
speeld door het Amsterdams
Volkstoneel van Beppie Nooy en
ook van Telkens weer hebben
we de rechten. Want dat lied
móet erin. Maar we moeten we
nog zien welke andere liedjes
bij dit verhaal passen. Verder
willen van Ciske de Rat een mu
sical maken."
Voor de musical De Jantjes zijn
de audities begonnen. „Zeven
jaar geleden hebben we ook met
veel succes De Jantjes uitge
bracht. Ook deze keer zullen we
uitgaan van de bewerking door
Ivo de Wijs, maar in het drama
willen we meer teruggaan naar
het origineel en de tijd waarin
het speelt: het begin van de vori
ge eeuw. Het drama van de jon
gens die uit armoede tekenen
voor een dienstverband bij het
Indisch Leger moet meer accent
krijgen. Maar ook de warmte en
de geborgenheid die je in het
stuk voelt. De tijd is rijp voor
zulke producties
Ook van ver voor de oorlog da
teert het al even tijdloze materi
aal voor de musical Crazy for
you, een eigentijdse bewerking
van Girl Crazy, een musical van
George en Ira Gershwin. Anouk
van Nes en Dick Cohen spelen
de hoofdrollen. Vera Mann en
Stanley Burleson spelen op hun
beurt komend seizoen de hoofd
rollen in Passion. Deze show
van Steven Sondheim beleeft in
de regie van Paul Eenens zijn
première in de Amsterdamse
Stadsschouwburg, direct na de
Uitmarkt. „Paul verdient het
om weer eens ergens echt zijn
tanden in te kunnen zetten."
Met al die initiatieven is het be
drijf weer helemaal terug in de
provincie. Aanvankelijk werd
daarvan afgezien omdat Van d
en Ende het reizen door Neder
land te duur vond worden. Maar
Van Lambaart zegt nu toch: „Ik
vind dat het onze plicht is om
naast de grote producties als
The Lion King in Schevingen en
Mamma Mia! in Utrecht, met on
ze voorstellingen 'bij de mensen
thuis' te komen. Natuurlijk wor
den er ook door anderen mooie
reisvoorstellingen gemaakt Ha-
melen is schitterend entertain
ment en ook Telkens weer het
dorp is zonder meer een voor
beeldige voorstelling. Maar ook
wij moeten weer meedoen. In
België is er de laatste jaren veel
minder gereisd en dat heeft de
musicalcultuur daar enorm ver
armd. Financieel denk ik dat
het kan. De economie lijkt mij
weer uit zijn dip te komen en ik
heb alle vertrouwen in de thea
ters."
Een eigen idee van Van Lam
baart is de formule voor de twee
de editie van Musicals in Ahoy.
„Het wordt een programma
rond shows die de wisselwer
king laten zien tussen Broad
way en Hollywood."
Ahoy zal in juni de sfeer ade
men van de even gigantische als
monumentale Newvorkse Radio
City Music Hall uit 1932, waar
grote sterren optraden als Sina
tra en Fitzgerald en waar nog
steeds mensen staan als Rod Ste
wart en Sarah Brightman. maar
ook het circus Ringling Bross,
Barnum Bailey.
„We hadden daarom ook graag
de echte Rockettes gehad, de
danseressen van dat theater,
maar die konden niet weg. In
plaats daarvan hebben we een
eigen ballet. Stanley Burleson
doet de choreografie, maar daar
naast komen er ook twee gast-
choreografen. Natuurlijk kun je
weer artiesten verwachten als
Simone Kleinsma, Joke de
Kruijff en Danny de Munk.
Maar ook hebben we paar bui
tenlandse verrassingen."
Hans Visser
Scene uit De Jantjes (1997)
foto Gastel van Koeleman/GPD
yTet Dagen van vertrek schreef Roel
»-*-Bentz van den Berg een hartstochte-
K roadnovel in de traditie van de jaren
Ktig. Grote thema's, dramatische momen-
gesprek met de al grijze debutant over
iszoekers en de sixties.
^mandebuut van Roel Bentz van den
heeft een dreigende titel, Dagen van
tak. En gereisd wordt er zeker in dit
«i door Italië, Amerika en Indonesië,
^ar vertrek hangt ook steeds als een don-
lfewolk in de lucht. De hoofdpersoon van
roman laat zich meeslepen, telkens als
Neven moeilijk wordt.
'Wmij is die titel van begin af aan een
«titel geweest", zegt de schrijver. „Ik
*"ijf jaar met dat boek bezig geweest. Al
'l m het begin heette het zo. En die titel is
1016 tijd blijven hangen. Hij past mooi bij
hoofdpersoon die steeds op het punt
J®t op reis te gaan en nergens echt aan-
E^-jarige zoon van de bekende toneelspe-
rnan Bentz van den Berg is programma-
cr bij de VPRO. Hij presenteerde voor
omroep lange tijd een muziekprogram-
*aarde rockklanken uit de jaren zestig
- "ink in door vibreerden. Vermoedelijk
«en van de redenen waarom sommige
genten Dagen van vertrek als een opris-
Jvan babyboomersentiment hebben af-
Jan Anderen vonden het boek prachtig
pftzen het avontuurlijke karakter en de
deinzet ervan.
oc-the-roadachtige tructuur zet het
de afdeling queeste-literatuur. Er
in deze roman behoorlijk gezworven,
naar het ultieme geluk. Dat is vol-
entz van den Berg een universeel ge
Roel Bentz van den Berg
geven. Hij ergert zich aan het gemak waar
mee het als sixties-document is afgedaan.
„Ik heb in de eerste plaats gewoon een span
nend verhaal willen vertellen over iemand
die op alle momenten van de dag op zoek is
naar persoonlijk geluk en zingeving. Daar
gaat Dagen van vertrek over, veel meer dan
over de jaren zestig. Het boek speelt ook he
lemaal niet in de jaren zestig, maar in de ja
ren tachtig en negentig. Peter, mijn hoofd
persoon, is een figuur die in een permanente
crisis verkeert. Hij is getraumatiseerd door
een huwelijk met een psychotische vrouw
en wordt nog voortdurend door de demonen
foto Jacques Zorgman/GPD
van zijn verleden achtervolgd. Hij heeft een
hyperactief bewustzijn. Hij is iemand met
een zwak ego en een op hol geslagen inner
lijk kompas. Hij zoekt, om het zo te zeggen,
naar zijn plek in het universum maar kan
geen rust vinden in het heden."
Onvermijdelijk
Dat zijn roman desondanks een hoog six-
ties-gehalte heeft was onvermijdelijk. Want
de hoofdpersoon bracht zijn jeugd door in
de jaren zestig en de sfeer daarvan, de sym
bolen, de idealen, de muziek en de verhalen,
blijven doorklinken in zijn leven. Met het
volwassen worden heeft het nooit zo willen
lukken. Peter blijft zoeken naar de totale er
varing en meestal denkt hij die te kunnen
vinden in de verliefdheid. Een sleutelscène
uit het boek is bijvoorbeeld het moment
waarop Peter, op zijn veertigste levensjaar
gearriveerd, midden in New York uit den
blinde zijn liefde verklaart aan een onbeken
de vrouw en haar ten huwelijk vraagt. Ge
veld door een plotselinge blikseminslag.
Roel Bentz van den Berg: „De jaren zestig
hebben voor het eerst een verlangen naar
een bepaalde manier van wereldervaring
wakker geroepen. Ik bedoel het soort mystie
ke ervaring waarin je de totaliteit van alles
voelt, en waarbij je je ook opgenomen weet
daarin. Dat is later ontaard in modieuze uit
wassen als flowerpower en drugsgebruik,
maar die spiritualiteit ligt er wel aan ten
grondslag."
Vandaar de betekenis van het reizen: „Rei
zen maken kan je enorm stimuleren bij zo'n
wijze van de wereld ervaren. Reizen zorgt er
voor dat je afstand neemt van je gewone le
ven en leert je er van een andere kant naar
te kijken. Die intense ervaring van de werke
lijkheid is eigenlijk een vorm van poëzie. Of
zoals wanneer je een prachtig schilderij
ziet, of hevig verliefd bent. Maar in principe
kun je het ook bereiken met een blokje om
te gaan. Je hoeft niet per se de hele wereld
over."
„De Peter uit mijn boek is iemand die voort
durend het gevoel heeft dat hij aan de bui
tenkant blijft staan. Hij verlangt er naar om
samen te vallen met de plek waar hij op dat
moment is, het makkelijkste realiseer je dat
verlangen in de liefde, ja. En inderdaad, hij
drinkt ook te veel. Maar drank is geen oplos
sing. Drank verdiept de emoties niet, maar
trekt ze scheef, de verkeerde kant op, Dat
zie je ook in het laatste deel, wanneer hij
zijn vroegere vriend Maurice opzoekt in In
donesië. Die blijkt aan het verloederen in
een soort Under the volcano-achtige sfeer
van iemand die zich, cynisch geworden, ka
pot drinkt."
„Peter lijdt aan fever of the mind. Hij is
steeds op zoek naar die samenvattende tota
le ervaring. In het boek houdt zijn vnendin
hem voor: 'Is het nou eens afgelopen met die
razernij'. Hij is iemand die voortdurend ook
de verkeerde keuzes maakt. Hij gaat op dat
moment naar Indonesië, naar Maurice, ter
wijl hij het geluk bij zijn vriendin had moe
ten zoeken. Hij weet niet dat je geluk in het
hier en nu kunt vinden van je eigen leven. Je
hoeft het niet te zoeken in het verleden noch
ergens ver weg. Alles wat er zijn kan, be
staat in het hier en nu. Daar geloof ik heel
erg in. God, als ik daarmee de totale erva
ring even mag samenvatten, god is in de He-
ma."
Dat klinkt alsof Bentz van den Berg eigen
lijk af heeft willen rekenen met de jaren zes
tig. Want als die nu iets hebben bewerkstel
ligd, dan is dat wel dat de vrijheid geleid
heeft tot een ongebreideld materialisme in
plaats van de spiritualiteit die de schrijver
voorstaat.
„Nee, een afrekening is Dagen van vertrek
zeker niet. Sociologisch kun je het inder
daad zo bekijken dat de jaren zestig de gro
te 'ontremming' hebben gebracht. Om het
cru te zeggen: Niemand voedt zijn kinderen
meer op. iedereen wil eeuwig jong blijven
(mets is tragischer dan dat, vind ik) en we
willen alleen nog maar consumeren. Maar
de schuld daarvan is veel meer de welvaart
dan de geest van de jaren zestig. Mensen
kunnen alles najagen wat ze willen en dat
zijn dan meestal de door de media aange
reikte sprookjes van eeuwige jeugd en vrij
heid. Want echte vrijheid is misschien wel
het bedreigendste dat er is."
„Toch denk ik dat je het kind niet met het
badwater weg moet gooien. Dat 'kind' was
de nieuwe openheid die er in de jaren zestig
ontstond, een openheid juist voor de spiri
tuele dimensie van het bestaan. Verwonde
ring is nog altijd het beste medicijn tegen de
verharding.
Het mooiste van de jaren zestig gaat eigen
lijk ook net aan die jaren zestig vooraf, zo
als wanneer je bezig bent verliefd te worden
maar het nog niet weet. Er hangt iets in de
lucht. Er staat iets te gebeuren. Het is het
moment waarop The Beatles The Beatles
worden en Elvis Presley zijn eigen stem ont
dekt, wanneer hij met zijn begeleiders be
gint te dollen, de countrysongs opzij zet en
de rock-'n-roll ontdekt. Op zo'n moment
komt er dan iets in de wereld dat er nog niet
was."
Jan-Hendrik Bakker
Roel Bentz van den Berg - Dagen van vertrek. Uit
geverij Augustus. Prijs:€22,95
