Moordneiging zit
in elk
mens
PZC
De ontembare
eenhoorn getemd
Christine
D'haen
Unicornus
Ik ben een. ik zoek een; boor niet
in haar schoot maar in het verschiet
mijn hoorn, spiralen hoofd-ivoor,
De doorn vloeit van triakel-goud,
het grauw brengt heiland mij ter dood,
wit hindehert, en leeft daardoor,
mijn enkelheid groeit driewerf groot.
Christine D'haen
Ze zeggen dat hij niet be
staat, de eenhoorn, het dier
van de liefde. Maar zeker nu de
dag van de liefde nadert, Valen
tijnsdag, gun ik hem het voor
deel van de twijfel. We zien de
eenhoorn, het paardachtige dier
met z'n witte vacht en z'n boor
van een hoorn, toch telkens te
rugkeren in grafiek en heral
diek, op schilderijen en op wand
tapijten? De eenhoorn komt ook
voor in Mirabilia, de nieuwe
bundel van de Vlaamse dichte
res Christine D'haen (geb.1923)
Zoals bij haar vrijwel altijd het
geval is, moet je véél weten om
tot het vers te worden toegela
ten. Om te beginnen dat de La
tijnse titel 'Unicornus' inder
daad eenhoorn betekent.
Er zijn weinig dieren waarover
zoveel is gezegd als dit exem
plaar uit de imaginaire fauna.
Juist in de tijd dat men defini
tief besloot dat de verhalen die
vijfentwintig eeuwen over het
beest waren verteld verzinsels
waren, haalde men hem in de
kunst binnen. De tapijtenserie
'La Dame a la Licome' werd ont
dekt, nog altijd de grote glorie
van Musée de Cluny, het mu
seum voor kerkelijke kunst in
Parijs. De dichter Rilke bekeek
de tapijten vol bewondering en
schreef een sonnet over 'das
Tier, das es nicht gibt'. In de we
reldliteratuur. van Joyce tot en
met Borges, is de eenhoorn blij
ven draven. Het gedicht van
Christine D'haen haakt dus bij
een lange traditie aan.
'Unicornus' is het tweede ge
dicht uit een cyclus 'Fabula
mundus'. De wereld van de fa
bel, de fabel van de wereld, de
reeks valt op beide manieren uit
te leggen. De dichteres, het is be
kend, deinst niet terug voor een
grootscheepse onderneming
meer of minder. De bundel be
vat nóg een paar ambitieuze se
ries. Een daarvan, waarin ze ver
schillende dichtervrienden op
laat treden, is getiteld 'De
twaalf werken' Een dichteres
die haar bezigheid met de
twaalf werken van de held Her
cules vergelijkt: aan valsj
scheidenheid doet ze mei.
met haar geleerde verwijd
en haar kunstmatige tg!a
roept ze irritatie op Yi-j
misschien dat ze in het m;
bolwerk dat de spraalnrc
bloemlezing van Gemtfo
werd (je snuift uit de bladai
bijna de typische geur vaan
bier en branie op), mindaj
minent aanwezig is dan
verwachten.
Ik ken geen dichter bij r;
magie van 'lettertekenkla
medeklinkerklamp' zo cu
koombaar is. Ook deze kt?
kent zij voor regels als: 'Des
poëten, pest van deze
vergaan/ Als poeppapier.a
len-pakpapier.' Zij is, weL
te nadrukkelijk, de scbj
die alles kan en alles weet i
voorbeeld alles weet var
functie die men in de mica
eeuwse kerk aan de eenhoco
gaan toekennen. Het dieri
gelijkgesteld met Christus a
Maria's schoot een mem
gedaante aannam en zichz:
leverde aan 'het grauw'
gedicht.
In deze variant is de onter;
eenhoorn getemd. De kncü
seksuele symboliek werd i
geneutraliseerd. Maar op Yï
tijnsdag, ik geloof hei
komt het begerige beest 12
troubadours weer
Schuif de gordijnen openc
ziet de eenhoorn die kcw
het hoofd neigt in de schor.'
de jonkvrouw.
Mario Moe:
Christine D'haen: Mirabiha-Ï*
rij Querido, 60pag., €16,95.
en slaat dood." Verver heeft ook
niet het idee dat het een an
ti-vrouwenboek is geworden.
„Integendeel: ik denk eerder een
anti-mannenboek. Ik kan me
voorstellen dat vrouwen er ple
zier aan beleven, juist omdat
het iets aan de orde stelt. Ik
vraag me in dat boek juist af
hoe iemand komt tot zo'n daad,
wat de mechanismen zijn die
hem zo ver brengen."
De hoofdpersoon staat niet mo
del voor alle mannen, zegt Ver
ver. „Niet alle mannen zijn mon
sters. We mogen hopen dat de
man in mijn boek een uitzonde
ring is. Ik durf wél de stelling
aan dat het monster in iedereen
zit. Maar bij iedereen op een ver
schillende manier. Moordneigin
gen zitten in ieder mens. Pro
bleem is dat de mens geen reli
gie meer heeft, en dat ook ideolo
gieën hebben afgedaan. De
geest is uit de fles, en we kun
nen 'm er met meer terug in stop
pen."
Geweten
Verver is pessimistisch gestemd.
„Ik zie het niet een-twee-drie
meer goed komen. Mensen als
Balkenende proberen het wel,
maar het eigen geweten moet
het doen." Een relativering tot
slot: het kan altijd erger. Verver
foto Cor Viveen/GPD
komt met het voorbeeld van
American Psycho, de roman
over een seriemoordenaar van
Brett Easton Ellis. „Wat die Pa
trick Bateman uithaalt, is vele
malen gruwelijker. Dan is mijn
hoofdpersoon eerder het polder
model van American Psycho -
zeg maar een Dutch Psycho."
Zou hij hier dus zomaar over
straat kunnen lopen? Verver
denkt even na. „Ja, dat denk ik
wel. Kijk maar naar Ted Bundy,
een van de bekendste seriemoor
denaars. Die was charmant en
knap. Waarmee ik wil zeggen: je
kunt het niet zien aan iemand.
Ook zo'n Dutrouxpas als je
het weet, ja dan zie je het mis
schien."
Gedreven door de neiging om
dingen aan de orde te stellen en
om 'iets te maken wat niemand
anders precies zo zou doen', is
hij al bezig met een nieuwe ro
man. Die zal compleet anders
zijn en veel 'normaler", belooft
hij. „Ik wil niet een schrijver
worden die erom bekend staat
dat er altijd wel wat seks in zijn
boeken voorkomt. Ik vind dat
ook saai."
Annelies Vlaanderen
Mark Verver- 'Alle vrouwen van de
wereld', roman. Uitgeverij De Geus,
192 blz, €17,90
n zijn debuutroman Alle
vrouwen van de wereld
beschrijft Mark Verver
het denken en doen van een
man die lijdt aan extreme
seksverslaving. Daarmee
heeft hij een poldermodel
van een 'American Psycho' ge
schapen, zij het dat deze
'Dutch Psycho' behept is met
een geweten. Verver: „Het
monster schuilt in iedereen.
Om er maar meteen vanaf te
zijn: de weerzinwekkende
naamloze ik-figuur in Alle vrou
wen van de wereld is nadrukke
lijk niet het alter ego van Mark
Verver (Terneuzen, 1969). „Elke
gelijkenis met bestaande perso
nen en/of gebeurtenissen berust
op louter toeval", licht de schrij
ver toe. Zo houdt Verver van
sporten en boeken, terwijl de
langzaam ontsporende ik-figuur
geobsedeerd is door porno en 'al
le vrouwen van de wereld' om
die reden interessant vindt.
De roman gaat dieper dan deze
specifieke seksuele aberratie. In
feite staat de ik-figuur model
voor de moderne mens die
steeds vaker zijn verslavingen
niet kan onderdrukken - of het
nu om seks, alcohol of iets an
ders gaat. Een oplossing voor
dit steeds grotere probleem ligt
volgens Verver in het hervinden
van de wilskracht. „Het is eigen
lijk net zo simpel als stoppen
met roken. Je steekt gewoon
nooit meer een sigaret op, dat is
alles. Je moet hard voor jezelf
zijn."
Daarnaast stelt hij de rol van de
media aan de kaak. „Al die over
vloed aan reclame voor seks op
televisie, al die verheerlijking
van geweld, al die aandacht
voor Oudkerk, Schaapman en
Clinton - alleen maar omdat het
met seks te maken heeft. En
waarom moet alles te huur zijn?
Stel dat het in verkeerde han
den komt, er lopen heel veel
niet-normale mensen rond."
Dutroux
Verver kwam op het idee om een
roman te wijden aan een seks-
verslaafde man in een boekhan
del, drie jaar geleden „Ik stond
daar bij een leestafel, waar twee
vrouwen met elkaar aan het pra
ten waren De ene was heel ter
loops aan het vertellen tegen de
ander dat haar dochter die
nacht niet was thuisgekomen.
'Zal wel bij een vriendin hebben
geslapen', zei ze. Maar ik dacht
toen - het was in de Dut-
roux-tijd - meteen aan het erg
ste: die kan ook in een kelder in
Charleroi ingemetseld zitten.
Daar ben ik mee verder ge
gaan."
De hoofdpersoon van Alle vrou
wen van de wereld is zich wel
degelijk bewust van de gevaarlij
ke kanten van zijn verslaving.
Als die de spuigaten dreigt uit
te lopen, neemt hij zelf contact
op met de GGZ. Niet dat dat
helpt. Verver geeft toe dat hij er
een bijna sardonisch plezier in
Mark Verver
schept om de geestelijke gezond
heidszorg een sneer toe te die
nen. Op de sociale academie in
Breda haalde hij zijn diploma,
maar niet van harte. „Een heel
griezelige opleiding. Veel klet
sers, veel 'zelfonderzoek', bijna
iedereen zat in therapie. Alleen
ik met. Daar werd ik op aange
keken: 'O, jij durft de confronta
tie met jezelf zeker niet aan.' Ik
heb er veel minder geleerd dan
in de werkloze periode daarna,
waarin ik heel veel heb gele
zen."
Van lezen naar schrijven was op
een gegeven moment een logi
sche stap, al beklemt het hem
tot op zekere hoogte dat er al zo
veel boeken geschreven zijn en
worden. „Je ziet door de bomen
het bos niet meer. Ik weet ook
niet of mijn boek iets toevoegt,
maar ik vind wel dat klassieke
thema's steeds opnieuw ver
taald moeten worden naar de
moderne tijd. Hetgeen ik vol
gens mij ook gedaan heb met
mijn boek."
Met het klassieke thema doelt
hij op de strijd tussen goed en
kwaad, obsessie versus geweten.
Alle vrouwen van de wereld zit
goed in elkaar. De zorgvuldig
geconstrueerde roman bestaat
uit drie componenten Het chro
nologisch vertelde verhaal is in
stukken gehakt. Daar doorheen
zijn twee series geweven: een
handvol jeugdherinneringen en
vijf 'misverstanden', zoals 'Als
je één pornofilm hebt gezien,
heb je ze allemaal gezien.' Dat
wordt kort samengevat als volgt
rechtgezet: 'Wie dat zegt, heeft
geen gevoel voor kunst.' En:
'Het is een troost voor het le
ven.' In de jeugdherinneringen
zit bijna steeds een verontrus
tend element, dat als het ware
vooruitwijst naar de slechte af
loop. Al met al loopt de span
ning flink op.
Verver benadrukt dat hij zijn
eersteling beslist niet heeft ge
schreven om te shockeren. „Ik
kan me voorstellen dat vooral
vrouwen moeite hebben met de
inhoud, maar toch niet met de
intentie. Mijn utopische doel is
juist dat het niet meer gebeurt.
Dat doe ik alleen met in een
preek, want preken wekt wrevel
Rudy Kousbroek
>tosvntl
His Master's Voice
inguins die naar muziek luisteren.
Watvoor muziek? Psalmen? Mars
muziek? His Master's Voice, Gods
woord verkondigd aan de ping-
uins. Komen ze luisteren naar het geluid of wij
ken ze juist terug? His Master's Voice: maar
hebben deze pinguins wel een master? Is dat de
man rechts bij de grammofoon? Hij doet in zijn
verschijning sterk denken aan een missionaris.
Het vreemde van deze foto is dat hij (bij mij
tenminste) ook allerlei oneigenlijke associaties
oproept. Etenstijd voor pinguins: hoe laat is
het daar? Twaalf uur 's nachts, het wordt daar
nooit donker; ze komen op het voedsel af. De
stem uit de hoorn vertelt ze waar het ligt. Of
juist niet, de stem waarschuwt: ga terug! Of ze
gaan zingen, deze pinguins vormen een zang
koor, dat is duidelijk, ze maken zich gereed om
op hun plaatsen te gaan staan. En dat sugge
reert ook weer een anomalie: het beeld toont
onmiskenbaar een geluidsweergave, maar toch
moet ik telkens aan een geluidsopname den
ken, het registreren van pinguingeluid.
Het gaat hier, zo lijkt het, om een experiment
waarbij men pinguins naar hun eigen geluid
liet luisteren, en dus moet er een opname aan
vooraf zijn gegaan. Geen eenvoudige opgave in
de tijd dat geluidsopnamen nog zonder micro
foon werden gemaakt. Was het dan misschien
toch muziek? Welke inzichten dit experiment
heeft opgeleverd is niet duidelijk. Hoe klinkt
het geluid van een pinguin? Ook daar heb ik
geen informatie over kunnen vinden. En waar
speelt deze scène zich af? In mijn oren klinkt
meteen het antwoord: op het ïle des pingouins
- alleen is dat geen plaats maar een boek, van
Anatole France, uit 1908, een satire waarmee
Frankrijk wordt gehekeld.
De foto, dat is het merkwaardige, dateert ook
uit 1908, de expeditie van Shackleton - Emest
Henry (1874 - 1922) - met zijn schip de Nim
rod, waarvan de masten nog net zichtbaar zijn
in het midden van de foto achter de heuvel.
Shackleton hoopte de Zuidpool te bereiken;
daarin faalde hij, maar er was wel een soort
troostprijs: Prof. Edgeworth David, lid van de
expeditie, localiseerde de magnetische Zuid
pool.
Pinguins zijn aandoenlijke dieren, ze gaan
rechtop, lopend op blote voeten, maar verder
gekleed als heren in smoking; dat versterkt
ook hier de associatie met muziek: het is een
concertpubliek. In de film Out of Afnca laten
Robert Redford en Meryl Streep een groep
apen muziek van Mozart horen, maar wel met
minder antieke hulpmiddelen. Daaraan dankt
deze foto overigens zijn herkenbaarheid; met
moderne geluidsapparatuur zou de toedracht
moeten worden toegelicht, maar hier maakt
de hoorn alles zonder verdere uitleg herken
baar Daarin manifesteert zich de wet der ar
chaïsche gedaante: hoe ouder een machine,
hoe duidelijker zijn functie; dat geldt voor mo
toren, radio's, wekkers, telefoons, ja zelfs voor
auto's; de techniek streeft naar de naadloze en
velop, het anonieme doosmodel, waar niet aan
is te zien wat er in zit. Zo zijn er in de ons om
ringende wonderschone natuur allerlei verba
zende wetten van kracht, bijvoorbeeld wat
pinguins betreft de 'Bergmannsche regel' die
ik nog op de middelbare school bij plant- en
dierkunde moeten leren van gegeven diersoor
ten worden de grootste gevonden in het koud
ste klimaat. En inderdaad, de grootste ping
uins (1 meter) worden aangetroffen in de on-
barmhartigste regionen van Antarctica.
Een vraag die mij overigens vaak heeft bezig
gehouden is: waarom heeft niemand ooit ping
uins naar de Noordpool gebracht? Daar zijn
de omstandigheden toch tamelijk vergelijk
baar en het zou om redenen van symmetrie
heel bevredigend zijn als daar ook pinguins
leefden. Een soortgelijk mysterie is het ontbre
Shackleton expeditie, 1908.
ken van padden en slangen in Ierland: die he
ten in de vijfde eeuw te zijn uitgebannen door
St Patrick; maar heeft sindsdien geen ongelo
vige of twijfelende scepticus ooit geprobeerd
deze dieren op het groene eiland te (herintro
duceren? Er is nog zo'n raadsel: het ontbreken vroeger
van tijgers op Borneo, terwijl die daar in de
prehistorie wel hebben geleefd.
Ik tel op deze foto 35 pinguins, plus of min
één. Waar luisteren ze naar? Ik denk naar de
stem van een oudere pinguin, die vertelt over
