De Verboden Stad in banen geleid
Walcheren als laboratorium
Redactie: 0113-315680
«ww.pzc-nl
F.mail:redactie pzc.nl
Postbus 31,4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen; 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
zaterdag 7 februari 2004
In Domburg zou een gebouw als het Badpaviljoen kunnen worden benut als kliniek voor plastische chirurgie voor mensen die menen dat voor geld alles te koop is.
Illustraties Harry den Hartog
Alle dieren zijn gelijk, maar
sommige dieren zijn gelijker
dan andere dieren. Die herziene
beginselverklaring uit Boerderij
der Dieren van Orwell wordt
door velen als verwerpelijk ge
zien. Niettemin, het leven is vaak
sterker dan de leer en dus is er in
brede kringen de neiging gelijker
te zijn dan de medemens.
Dat leidt onder meer tot de keu
ze voor geïsoleerde woonvormen.
Harry den Hartog beschouwde
dat fenomeen en liet het los op
Walcheren, dat diende als labora
torium voor zijn afstudeerproject
aan de Academie van Bouwkunst
in Rotterdam.
Het begrip 'De Verboden Stad'
blijft in de stedenbouwkunde al
lang niet meer beperkt tot het com
plex van het vroegere keizerlijk paleis
in Peking. Wel heeft het fenomeen een
nieuwe naam gekregen: gated commu
nity. Mensen geven er, om uiteenlopen
de redenen, de voorkeur aan te wonen
in een wijk of stad die niet voor ieder
een toegankelijk is. Waar ze met ge
lijkgestemden de omgeving delen en
soms ook bewaken. In de Amerikaan
se Staten Californié en Florida zijn
het bange, bejaarde welgestelden die
hun levensavond doorbrengen op een
plek waar het klimaat gunstig is. En
dan gaat het niet alleen om het weer.
Ze voelen zich met hun aardse goede
ren pas veilig als er een eigen bewa
kingsdienst rondloopt in hun Verbo
den Stad en als hun woongebied voor
derden ontoegankelijk blijft. Harry
den Hartog: „In de Verenigde Staten
woont ruim zeventien procent van de
bevolking in steden en wijken waar
niet alleen de woning maar ook de bui
tenruimte privaat bezit is. Daar staat
dan nog geen hek omheen. Dat geldt
wel voor de woongebieden van nog
eens bijna zes procent van de Amerika
nen. Zij leven in een werkelijk afgeslo
ten gebied, in een Verboden Stad."
Den Hartog (31), werkzaam bij een ste
denbouwkundig bureau in Rotter
dam, studeerde deze week af aan de
Academie van Bouwkunst in dezelfde
stad Bij de keus voor zijn afstudeer
project heeft hij zich laten leiden door
een tendens die zich in de Verenigde
Staten al geruime tijd heeft ontwik
keld en die ook in Nederland in op
Domburg (in rood) zou een mondaine badplaats kunnen wor
den.Langs een nog aan te leggen weg, die het noorden van
Walcheren doorsnijdt, zou een lint moeten komen met cultu
rele, agrarische en ambachtelijke activiteiten.
Rond Breezand is in het scenario voorzien in de bouw van
buitenverblijven, die ruim in het groen worden ingepakt.
komst is: de geneigdheid van mensen
zich tijdens de vakantie of het hele
jaar door af te zonderen binnen een ei
gen gebied. Den Hartog: „Er zijn in de
loop van de jaren in Nederland heel
wat vakantieparken gebouwd die
ruimtelijke en organisatorische over
eenkomsten vertonen met de Ameri
kaanse C.I.D.'s, wat staat voor Com
mon Interest Development. Een ont
wikkeling die dus is gebaseerd op ge
meenschappelijke belangen van een
bepaalde groep mensen. Die woont op
eigen terrein, houdt er eigen gedrags
codes en regels op na, organiseert zelf
de sociale controle en heeft een geza
menlijke identiteit."
Goese Meer
In Nederland werd het verschijnsel
van de gated community aanvankelijk
losgelaten op vakantieparken, waar
de toegang tot op zekere hoogte is
voorbehouden aan de eigenaren en
huurders. Zo zijn op Walcheren oor
den als Het Kustlicht, Hof Domburg
en De Banjaard ontstaan. Het feno
meen doet zich inmiddels niet meer al
leen voor in de toeristische sector in
Nederland. Den Hartog: „Kijk naar
het Goese Meer. Daar is een aparte we
reld gemaakt die weliswaar vrij toe
gankelijk is, maar waar in ieder geval
wel een financiële barrière bestaat. Je
kunt naar het Goese Meer op verschil
lende manieren kijken. Het is in de
ogen van de mensen die er wonen
mooi en aantrekkelijk, het past bij
hun lifestyle, verschaft prestige en
biedt een zekere veiligheid Het 'boze'
en 'onaangename' wordt buitengeslo
ten Maar bij het mooie en aangename
is geen aansluiting gezocht. Je hebt in
het Goese Meer niet het idee dat je in
Zeeland bent. Je kunt er wonen en er
is een golfterrein, maar voor buiten
staanders is er niets te beleven. Dat
geldt ook voor veel vakantieparken.
Ze zijn niet regio-specifiek. Er is geen
aansluiting bij de omgeving; integen
deel. Veel parken zijn door schaam-
groen aan het oog onttrokken. Ze para
siteren alleen maar op de omgeving en
dragen in geen enkele opzicht bij aan
de kenmerken van het landschap. De
mensen die er wonen of tijdelijk ver
blijven, komen er onder meer omdat
het geografisch Zeeland is en het om
liggende gebied aantrekkelijke,
Zeeuwse aspecten biedt, maar het
woon- of vakantieoord zelf voegt daar
aan niets toe. Het doet er alleen af
breuk aan. Dat park is voor buiten
staanders hooguit aantrekkelijk door
dat het iets spannends en geheimzin
nigs heeft. Komt hij binnen de gren
zen, dan ontdekt hij dat het hem niets
te bieden heeft."
Den Hartog is ervan uitgegaan dat de
lokale bevolking van Walcheren de
grootschalige toeristische industrie er
vaart als een bedreiging van de identi
teit en dat in de meeste Zeeuwse ge
meenten het beleid sinds kort een te
rughoudender karakter krijgt. Hij sig
naleert dat het toerisme niettemin
wordt gezien als de motor van de
Zeeuwse economie. Binnen de filoso
fie die Den Hartog in zijn afstudeer
project ontvouwt, gaat hij ervan uit
dat, als er tóch sprake is van de opzet
van aparte werelden, dat proces beter
gestuurd kan worden. „Als er een
soort Verboden Steden ontstaan, laat
die dan niet uitsluitend iets bijdragen
aan de economie, maar laat ze ook
landschappelijk een verrijking teweeg
brengen. En creëer meer verscheiden
heid. Nu lijken al die parken op el
kaar."
Bij de beschrijving van zijn project,
dat hij niet voor een opdrachtgever
heeft gemaakt en dat een strikt acade
misch karakter heeft, heeft Den Har
tog gekozen voor het noordelijk en
westelijk deel van Walcheren, globaal
genomen de gemeente Veere. Hij heeft
een scenario bedacht, zonder zich al
te zeer bezig te houden met wetten en
praktische bezwaren. Bestaande voor
zieningen lossen in het nieuwe plan
op, minicampings blijven veelal be
staan. Het plan behelst vier typolo
gisch nieuwe Verboden Steden die on
derling ruimtelijk en organisatorisch
van elkaar verschillen.
In het noordelijk deel, in de buurt van
Breezand, zouden volgens het afstu
deerproject van Den Hartog villa's
voor permanente bewoning en buiten
verblijven voor beter-gesitueerde va
kantiegangers kunnen komen „Als je
dat soort bebouwing toestaat sluit je
aan bij het verleden toen Walcheren
veel landgoederen en kasteeltjes ken
de. Je zou aan de bouw de voorwaarde
moeten verbinden dat de eigenaren
zorg dragen voor een de ontwikkeling
van natuur en landschap die passend
aansluit bij het traditionele."
In het project wordt Domburg inge
kleurd als een mondaine badplaats en
belastingparadijs. De bedenker^ „Je
kunt daar rijke senioren laten wonen
in een Verboden Stad met dichte be
bouwing. Er valt te denken aan de ves
tiging van plastisch chirurgen die hun
kliniek hebben in een gebouw als het
Badpaviljoen. Zo'n stad is wel toegan
kelijk voor derden, maar die doen er
niet veel meer dan zich vergapen aan
de rijkdom van anderen, zoals dat in
chique Franse badplaatsen ook wordt
gedaan."
Massatoerisme
Een derde concentratie zou aan de
zuidwestkust kunnen worden ontwik
keld voor het massatoerisme Ook dat
gebied zou landschappelijk in bos en
groen moeten worden ingepakt. De
vierde Verboden Stad zou volgens de
opzet van Den Hartog moeten bestaan
uit een lint van bebouwing dat dwars
door Walcheren zou kunnen worden
getrokken. Daar zouden allerlei activi
teiten - cultureel, artistiek, agrarisch,
ambachtelijk - kunnen plaatsvinden.
De rest van het Veerse deel van Wal
cheren zou moeten worden gelaten
aan de huidige bevolking die via een
pasjessysteem het voorrecht zou kun
nen krijgen daar ook met de auto te
rijden
Harry den Hartog: „De landbouw
gaat een steeds minder belangrijke rol
spelen. Met het gebied dat vrijkomt,
zul je iets moeten doen. Door de ver
grijzing zal de komende jaren een
groeiende groep kapitaalkrachtige
vijftig-plussers op zoek gaan naar
nieuw geluk in suburbane settings.
Steeds meer woningen op vakantiepar
ken of ressort komen in particulier ei
gendom en zullen waarschijnlijk bin
nen afzienbare tijd permanent be
woond mogen worden. Als de ontwik
keling van de afgelopen decennia
wordt voortgezet, krijg je een verster
king van de gated communities, van
vrijwel identieke steden die onge
wenst zijn en die niets toevoegen aan
het eigene voor de regio en in die zin
als Verboden Steden gezien zullen
worden. Als steden die er dus niet mo
gen komen. Maar als je iets verbiedt,
heb je daarmee het streven van groe
pen mensen niet weggenomen. Leidt
het daarom in banen."
A.J. Snel
