Slavernijverleden geen taboe
PZC
De Smet en haar ode Ter-neuzen
Cor van Gils tekent al vijf jaar lang één kop per dag
Leskist
kunst
lezers schrijven
Nood vuurpijl
Zeeuws I
Zeeuws II
Delta-geld XX
Bush
Begraafplaats
Ontmoetingsda
Palazzoli Huis
dinsdag 27 januari 2004
door Rinus Antonisse
Pas dertig jaar na Engeland en vijf
tien jaar na Frankrijk schafte Ne
derland in 1863 de slavernij in de kolo
niën - met name Suriname - af. Dat
het zolang duurde was niet toevallig.
Langere tijd bracht de slavenhandel
bij heel wat kooplieden en regenten
veel geld in het laatje. Huidige genera
ties profiteren er nog van.
In Zeeland was het big bussines. Via
de West-Indische Compagnie (WIC)
en later ook de Middelburgse Commer
cie Compagnie werden duizenden ne
gers onder erbarmelijke omstandighe
den van Afrika naar Zuid-Amerika
verscheept.
Hollands glorie, uitgedragen via de
Verenigde Oost-Indische Compagnie
(VOC) krijgt graag en veel aandacht.
De Republiek der Zeven Verenigde Ne
derlanden als machtigste natie. Voor
de Westindische Compagnie is de be
langstelling veel geringer. Zeker een
kernactiviteit van deze WIC - de sla
venhandel - wordt liever niet nadruk
kelijk in de schijnwerpers gezet. Zee
land gaat dat dit jaar toch doen.
De Stichting Zeeuws Slavernijverle
den wil van de mensenhandel een the
majaar maken, met allerlei activitei
ten. Zoals onthulling van een Middel
burgs slavemijmonument, een sympo
sium 'wit over zwart en zwart over
wit', bijeenkomsten over de mensen
handel vroeger (slaven) en nu (kinder
arbeid, vrouwenhandel), lezingen,
film, muziek, theater, tentoonstellin
gen en diverse publicaties. Eindigend
bij de Maand van de Vrijheid, mei
2005.
Project
Vooruitlopend op het slavernij-jaar
heeft de werkgroep Geboeid door het
Verleden, gevormd door vijf studenten
van de Hogeschool Zeeland, een pro
ject voor het basisonderwijs ontwik
keld. Bestaande uit een lessenserie en
een historische wandelroute door Mid
delburg, waar op menige plek nog her
inneringen aan de slavenhandel te vin
den zijn.
Voor het vijftal vierdejaars studenten
van de Pabo was het een afstudeerpro
ject, dat afgelopen half jaar met stij
gend enthousiasme is uitgevoerd. Tot
De studenten die lesmateriaal over slavernij gemaakt hebben. Vlnr: Gwendolijn Meulenbroek, Paul Constandse, Johan
van de Merbel en Tjerk Spaans. Op de achtergrond is het huidige pand van de Middelburgse Kunstuitleen te zien, dat
vroeger ook een rol in slavenhandel heeft gespeeld. foto Dirk-Jan Gjeltema
en met het zelf timmeren van een les
kist.
Paul Constandse, Johan van de Mer
bel, Gwendolijn Meulenbroek, Tjerk
Spaans en Gerard Verkuil heten
ze. Op zoek naar een onderwerp voor
hun afstudeerproject geschiedenis
stuitten ze op een mailtje van de Stich
ting Cultureel Erfgoed Zeeland
(SCEZ) waarin aandacht werd ge
vraagd voor het slavernijverleden van
Zeeland.
Hoewel net als bijna elke Zeeuw onbe
kend met het onderwerp, wilden de
vijf studenten er wel mee aan de slag.
„We hebben ons er nader in verdiept
en toen bleek dat voor het onderwerp
slavernij heel veel mogelijkheden wa
ren. Eigenlijk teveel", zegt Constand
se.
„De slavernij komt bijna niet in de les
methoden voor het basisonderwijs
voor. Daarom hebben we er ook voor
gekozen", vult Spaans aan. „We heb
ben een beetje een taboe doorbroken",
meent Constandse.
Ze hebben hun lessenserie voor de
groepen een tot en met acht het thema
'hoe vrij ben jij?' meegegeven. Van de
Merbel maakt duidelijk dat er bewust
van de historische gebeurtenissen een
verbinding met het heden is gelegd,
dus ook aandacht voor kinderai-beid,
discriminatie, rechten van het kind -
kortom, allerlei vormen van onder
drukking die vandaag spelen.
Er is uiteraard rekening gehouden
met de leeftijdsopbouw op de basis
school. Groep een begint aan het on
derwerp aan de hand van een prenten
boek over pesten en groep acht moet
zich bezig houden met zinloos geweld.
Omdat er maar één leskist is, kunnen
de onderwijzers de lessen van een web
site halen.
In het kader van wat heet 'omgevings-
onderwijs' is een looproute door Mid
delburg uitgestippeld (die door het
Zeeuws Archief wordt uitgegeven, zo
dat iedereen er kennis mee kan ma
ken). Van de Merbel: „We zijn een
beetje geschrokken. Heel Middelburg
zit nog vol elementen die aan de slaver
nij herinneren. Die was hier geconcen
treerd."
Meulenbroek geeft aan dat voorwer
pen die met de slavernij te maken heb
ben, de lessen ondersteunen. Ze noemt
als voorbeeld slavenkralen. „Die wer
den onder meer in Middelbux*g ge
maakt en ze werden in Afrika ge
bruikt als betaalmiddel om er de sla-
.ven mee te kopen. Het was een vorm
van huisnxjvei'heid. In de Blindenhoek
in Middelbux-g was er in de tuin een
oventje waar de kralen gebakken wer
den. Restanten daarvan zijn opge
spit."
Ander voorbeeld: de kaui'ischelpen,
ook een betaalmiddel. De VOC haalde
die uit Ceylon (nu Sri Lanka), ver
kocht ze door aan de WIC en die be
taalde er in Afxdka mee. Een schip met
die schelpen aan boord verging voor
de Westkappelse kust en zo komt het
dat de tropische schelpen op de
Zeeuwse kust gevonden zijn.
De studenten constateerden dat sla
venhandel destijds heel gewoon was.
Zo kreeg een Engelsman een prijs
voor de beste methode om slaven in
een scheepsruim te sparen. „Toen wa
ren het helden. Daar kijken we nu an
ders tegenaan", merkt Van de Merbel
op.
Het vijftal ziet de aandacht voor de
slavernij niet als het terugbetalen van
een oude schuld, „Het was de geest
van de tijd. Je moet er wel aandacht
aan besteden. Het is een belangrijk
stukje geschiedenis, dat niet wegge
stopt mag worden", aldus Constandse.
„Kinderen weten er weinig van af. On
ze bedoeling is ze ermee kennis laten
maken, niet ze een schuldgevoel aan
te praten."
door Ernst Jan Rozendaal
KATS - Ruim vijftienhonderd
portretten in vijf jaar, dat is een
gemiddelde van iets minder dan
één per dag. Goesenaar Cor van
Gils heeft het gepresteerd. Van
af zondag exposeert hij voor de
eerste keer een ruime selectie, in
Galerie Kals. „Ik vind ze te be
langrijk om in een kistje te be
waren."
De sei*ie is ontstaafi'omdat Van
Gils de dood van zijn vader
moeilijk, kon verwerken. „Onze
verhouding was niet optimaal
en plotseling overleed hij. Ik
heb het daar moeilijk mee ge
had. Ik had een schuldgevoel, er
was nog zo veel dat ik hem wil
de vragen. Ik ben toen in de psy
chologie van Jung gedoken. Ik
zocht naar antwoorden op vra
gen als: 'Wat is een vader eigen
lijk?' en 'Wat is een moeder?'
Het was een psychologisch pro
ces dat eindigde toen ik mijn va
der in een droom ontmoette. Ik
zag hem als het ware door de ja
ren heen. Het was een oerkop
die veranderde in mijn vader.
Uiteindelijk gaf hij mij een
hand. Voor mij was dat een gou
den handdruk, want vanaf dat
moment had ik er vrede mee dat
hij er niet meer was. Maar die
koppen bleven wel in mijn
hoofd zitten. Ik wilde ze gaan te
kenen."
Van Gils had de kunstgeschiede
nis nodig om daartoe te komen.
Door het werk van kunstenaars
als Picasso, Van Gogh, Dürer en
Rembrandt te bekijken, besefte
hij dat ook zij de koppen had
den uitgebeeld die hem zo fasci
neerden. „Ik ben door hun werk
geïnspireei'd, maar ik heb het
vertaald in mijn eigen beelden."
In Kats toont Van Gils ongeveer
de helft van zijn portretten. Ze
meten allemaal tien bij vijftien
centimeter. Hij heeft ze telkens
in zes of zeven rijen van vier op
een paneel bevestigd. Daardoor
heeft hij ze ook geordend. Teke
ningen in balpen bij elkaar, die
m potlood, die in viltstift. Ook
aan de verschillende stijlen die
hij hanteert, heeft hij panelen
gewijd. „Als ik ze bij mij thuis
op de vloer uitspreidde, was het
een grote chaos. Hier wilde ik
de kijkers enige houvast geven."
Een deel van de portretten is
duidelijk terug te brengen tot
het werk van andere kunste
naars. Vooral Picasso is een in
spirator van belang. Andere kop
pen komen rechtstreeks uit Van
Gils' eigen hoofd. Het zijn men
sen die hij ooit heeft gezien, hal
ve zelfportretten of vei'zonnen
personen. Een aantal portretten
verbeeldt de schaduwkant van
zijn karakter. Ze kijken boos,
droevig of angstig en zijn vaak
krachtig (in balpen) op papier
gezet, De titel van de expositie,
Archetypisch getekend, is een
verwijzing naar de psychologie
van Carl Gustav Jung.
Serie
Van Gils werkt vaker in sexie-
vorm. Hij fotografeert veel en
maakt assemblages uit afval.
Vrijwel nooit blijft het bij één
beeld. „Ik fotografeer graag af
gezaagde boomstronken. Dat
wordt altijd een serie van dertig
of veertig foto's. Als je het we
zenlijke van iets wil zien, moet
je meerdere facetten tonen, iets
van verschillende kanten bekij
ken en op verschillende tijdstip
pen terugkomen. Zo is het ook
met deze portretten. Soms vari
eer ik maar door op één kop.
Het is dan misschien dezelfde
persoon, maar toch is elk por
tret anders." Van Gils is ver
knocht aan zijn portretten, Hij
noemt ze zijn vriendenkring.
„Ik heb er nog nooit één wegge
gooid. Ook de minder geslaagde
zijn voor mij gelukt, omdat ze
iets van mezelf weergeven. Door
ze nu allemaal te laten zien, stel
ik me kwetsbaar op. Bewust heb
ik ze zo clean en rustig mogelijk
gepresenteerd. Misschien is de
ze expositie wel een afsluiting
van dit project. Wie weet ga ik
hierna koppen schilderen of
beeldhouwen. Dan kan ik dit als
een grote oefening beschouwen.
Want tekenen is toch de basis
van alle kunst."
Expositie Cor van Gils, t/m 14
maart in Galerie Kats in Kats,
open do t/m zo van 12.30-17.30
uur.
door Anita Tournois
TERNEUZEN - Ter-neuzen is
geen ode aan de stad Terneuzen
zoals men misschien zou ver
wachten. Annie de Smet zin
speelt met het woord en brengt
op haar manier een ode aan de
stad waar zij woonachtig is. De
twee wanddoeken, waarin vele
soorten neuzen op katoen zijn
gedrukt laat een van de verschil
lende technieken zien die de
kunstenares tot eind februari ex
poseert in Echo-Audio.
De Smet is oorspronkelijk af
komstig uit de textielstad Til
burg. Hier geniet zij een naald
vakopleiding. Na verhuizing
naar Terneuzen behaalt ze via
avondstudie diverse diploma's,
waarna ze docent textiele wex-k-
vormen wordt. Naast het lesge
ven bekwaamt zij zich verder in
de textielkunst aan de Acade
mie voor Schone kunsten in
St. Niklaas. Hier wordt haar in-
teresse gewekt voor het werken
met papier. Ze verdiept zich in
de verschillende soorten en
maakt er thans gretig gebruik.
De tentoonstelling toont enkele
sierlijke waaiers in handge
schept papier, versiei'd met ba
tik en veertjes.
Opmerkelijk zijn de objecten,
waarin zij experimenteert met
papier en nylon, zoals een toren
tje en een slingervorm. Opge-
Een waaier in handgeschept papier gemaakt door Annie de Smet.
foto Peter Nicolai
bouwd uit kleine rolletjes recy-
clingpapier in verschillende
kleurgradaties, die De Smet laat
oplopen in tint. De Smet: „Dit
werk vertoont duidelijk een link
naar textiel. De rolletjes worden
verwerkt met visdraad, een tex
tiele techniek, waardoor het pa
pier en zekere souplesse krijgt."
Speelsheid
Een specifiek eigen concept dat
opvalt, door een flinke dosis
speelsheid. Het zouden maquet
tes voor speeltoestellen kunnen
zijn, waar men doorheen kan lo
pen of zich kan verstoppen. De
Smet: „Dit werk spreekt kinde-
ren ei"g aan en ik noem het dan
ook Kunst om mee te spelen".
Fraai en fi-agiel zijn ook de wit
te wanddecoraties met pix-ami-
des, verwei'kt met washi, een Ja
pans zijdevloeipapier, dezelfde
nylontechniek, maar met span
nende kleuraccenten of een
vormgeving waarin open en ge
sloten wordt toegepast.
In Ritme met 24 vierkanten, een
wanddoek met een abstracte
compositie en vervaardigd uit
canvas, denim en acryl en
Ter-neuzen deel 1 en 2 toont De
Smet dat je met textiel vele kan
ten op kan. Voor Ter-neuzen
maakte de kunstenares gebruik
van 30 witte batisten zakdoek
jes, die met allei'lei neuzen be
drukt zijn: kleine en grote, waar
van sommige met snor of verge
zeld van teksten. Soms met een
minder opwekkende tekst en
woorden als vogelpest, sars en
griepvirus maar ook vrolijk in
de vorm van een kindexwei'sje.
Na het zien van dit werk consta
teert men dat de Smet een flinke
ontwikkeling doormaakt, waar
bij enkele van haar eerdere wei*-
ken, als een batik op papier en
een blauwe reiger in gouache, al
zijn ze niet onverdienstelijk, in
het niet vallen. Om zich meer op
eigen wex-k te ï-ichten is zij ge
stopt met lesgeven. De textiel-
kunstenares probeert tal van mo
gelijkheden uit en blijkt van ve
le markten thuis. Ook legt zij
zich toe op het schilderen en te
kenen met aquarel, pastel en
acryl, maar deze geëxposeerde
werken zijn toch minder spran
kelend dan haar papier- en tex
tielkunst, waarin een duidelijke
kunstzinnige eigenheid en origi
naliteit te bespeuren valt.
Tentoonstelling tot 1 maart in
Echo-Audio, de Jongestraat 1 in
Terneuzen.
Openingstijden: di. t/m vr. 11.00 -
18.00 uurvr. ook 19.00- 21 00 uur
enza. 11.00- 17.00 uur.
Deze rubriek is uitsluitend bestemd voor reacties op de in deP&„.
schenen redactionele berichten, artikelen of commentaren. DeieJ.
tijd beloopt uiterlijk 7 dagen. Plaatsing van bijdragen betekentnjtu
de redactie de meningen en stellingen van de inzenders onderschrijft
Open brieven, oproepen, gedichten en anonieme inzendingen worit,
niet geplaatst. Bijdragen mogen niet langer zijn dan 250 woorden^
redactie behoudt zich het recht voor inzendingen te bekorten. Oven
weigerde brieven wordt niet gecorrespondeerd.
Ruim vijftienhonderd portretten schilderde Goesenaar Cor van Gils
in vijf jaar. De helft van dat aantal is te zien in Galerie Kats.
foto Willem Mieras
Als voorzitter van Racon, het
Gilde van Verkeersleidei-s, heb
ik met afgrijzen gelezen dat een
mevrouw bezweken is aan haar
verwondingen, veroox-zaakt
door de gevolgen van een val
scherm noodvuux-pijl (PZC
20-1). Het is haast te luguber
voor woorden dat er juist een
slachtoffer moet vallen door een
instrument dat speciaal ge
maakt én bedoeld is om juist
mensen of schepen in nood te
x-edden. Al meerdere malen heb
ben wij gewaarschuwd in deze
ki-ant dat het afvux-en van zo'n
valschermpijl grote gevolgen
kan hebben. Als zo'n pijl is ge
signaleerd, worden mensen het
water op gestuurd en zoektoch
ten in gang gezet. Ook de ver
keersleiders aan het water heb
ben handen vol werk om de
zoektochten te coördineren. Het
is echter van de zotte dat ie
mand met een fles bier in zijn of
haar hand voor de 'fun' een
noodsein afschiet omdat het een
mooie rode vuui-bal is die zo lek
ker lang blijft hangen in de
lucht. Het registreren van de
vuurpijlen heeft niet het gewens
te effect. Er zal een verplicht sys
teem moeten komen waarbij de
oude noodsignalen moeten wor
den omgewisseld voor nieuwe.
Daarbij zal er een verplichting
moeten komen dat een geregi
streerd aantal pijlen aan boord
moet zijn. Zo kan het misbiuik
worden tegengegaan. Er is tegen
de jaarwisseling genoeg veilig
siex-vuurwex-k te krijgen dat
dooft hoog in de lucht. Voor de
verooi-zaker van deze tragedie
was dit misschien een leerles,
laat dit voor ons allen een leer
les zijn zodat iedereen dit
oudjaar kan genieten van het
mooie vuurwerk.
Ko Goud
Nrd. Achterweg 70
Wemeldinge
Het verheugt ons dat de Schouw-
se gedeputeerde Van Waveren,
die volgens de PZC van 22 janua
ri 'keurig Algemeen Beschaafd
Nederlands' spreekt, zich zo in
spant voor de niet minder keu-
ï'ig sprekende Zeeuwen, die hun
net zo beschaafde moedertaal
dagelijks gebruiken. De term
'Algemeen Beschaafd Neder
lands' is achterhaald. Wij spre
ken tegenwoordig van 'Alge
meen Nedex-lands' of 'Nederland
se Standaardtaal'. Daarmee is
meteen duidelijk dat bescha
ving niets te maken heeft met
het al dan niet spreken van dia
lect.
Dr. C. Rooze-Stouthamer
Hellewoudstraat 1
Ellewoutsdijk
'Px'ovxncie eist klaai-heid over
taal', zo kopt de PZC van 22 ja
nuari. Misschien ten ovex-vloede
wil ik er op wijzen dat een derge
lijke kop misverstanden kan op
wekken. In vorige jaren is de zo
genaamde 'discussie' in de
Zeeuwse media over de erken
ning van het Zeeuws namelijk
ook onder een verkeerde vlag ge
voerd. Plet gaat niet over de er
kenning van het Zeeuws als
taal, wat mensen doet denken
aan chauvinisme, ti-ots, uitslui
ting van andei-en, 'Friese toe
standen', bindende taalregels,
enz. Waar Gedeputeerde Staten
voor pleiten is erkenning van
het Zeeuws als streektaal, dus
gewoon als 'erkend' dialect.
Maurits Sep geeft dit in zijn arti
kel ook uitstekend aan: streek
taal is waax-devol 'cultureel erf
goed' en het Zeeuws woi'dt eni-
geimate bedi-eigd door ontwik
kelingen in de taal die op zich
niemand kwalijk te nemen zijn.
Jammer dat de PZC in zijn kop
dus het woord 'taal' gebruikt, al
zal dat misschien gebeurd zijn
om ruimte te winnen ('streek
taal' is natuurlijk wat langer).
Mocht er in de loop van 2004
weer een discussie losbarsten
over de erkenning van het
Zeeuws, dan hoop ik dat men de
juiste terminologie zal gebrui
ken. Het woord 'taal' zonder toe
voeging, hoort daarin niet thuis.
Dr. J.P. Zwemer
Van Wouwestraat 8
Serooskerke
De heer J. Hennekeij vergeet
zelf nog een argument (PZC
21-1) voor de salaiisvexdioging
naar 25.000 euro. Omdat hij het
anker heeft uitgeworpen in Bres-
kens moet hij helemaal omrij
den door de tunnel om zijn ver
gaderingen bij te wonen, sinds,
mede door hem, de pont geen au-
to's meer overzet. En hij
als geen ander dat tijd
kost!
P-R.Jaiuai
Molstraat.
Middelhui
Gore (de voormalige Amerika^,
se vice-president) vindt
een morele lafaard (PZC 1?.]
Omdat Bush de milieubelang
van de bevolking (Amerika;
de wereld) terzijde schoof oi
zijn financiers ter wille te zjj:
Soms lijkt het alsof deregerii
Bush en Cheney volledig het»
gendom is van de nutsbedrijf
en de kolen-, olie- en mijnwe
kersindustrie. De regeringlij
holt de milieuwetten uitend»
niets tegen het broeikaseffec
Dan denk ik dat Gore
onzin uitkraamt. Bush is een®
rele lafaard. Bleef het hiern
bij, maar wat veel erger is.
is een misdadiger en die
Den Haag ter verantwoorde
geroepen te worden door deVe
enigde Naties. Want alle
noemde beschuldigingen
misdaden tegen de menselij
heid. Misdaden tegen onzekü
deren en kleinkinderen, waf
zullen er het zwaarst door g
troffen worden,
schuld maar zeker ook vano
zelf: de regeringsleiders
volksvertegenwoordigers j
geen verzet bieden. De krant;
hoofdredacteuren, nieuwsiil
ken, geestelijken. Gore zou:
genodigd moeten worden
verdere toelichting te ge
Maar wij besteden onze tijd a
Mabel Smit, Oudkerk, de Anti
len. Wanneer zullen onze
eens open gaan. Mogelijk als:
niet meer verblind wordend»
dollars en eux'otekens, Hop
dus maar dat het niet tèlaats,
D.É
Burg. Stemerdinglm
Oost-Soé
Allereerst willen wij joumaii
Henk Postma bedanken vu
het verhelderende artikd'Jt a
PZC van zaterdag 17 janna
over de begraafplaats te 0
lande. Het is alleen jammerfl
in het artikel wordt g
reerd dat de groep verontra
bewoners gefraudeerd zou hè
ben met de enquête die in
dorp gehouden is. Juist oi
vooi'komen dat dit soort fra»
mogelijk zou zijn, stelden»
herhaaldelijk aan de dor^tï
voor duidelijke kenmerken®
als bijvoorbeeld nummering;
op naamstelling) il
enquêteformulieren te
ken. Helaas zijn zij daar nie:o
itxgegaan. De enquête is ui'
delijk helemaal door de dorp
raad (zélf partij in dezekwesi
in eigen hand gehouden, téj
eerder gemaakte afsprakenir
De dorpsraad heeft de enqul
opgesteld, verspreid, ingenom
én geteld en aan de 'oppositie
uiteindelijk alleen het result
meegedeeld. Wij konden zod«
de niet controleren hoeveel a
muiieren er verspreid zijn Jf
gens de dorpsraad 300!), t
naar het percentage van den
pons is berekend. Er is voor»
evenmin zicht geweest op defc
muiieren die binnengekbi
zijn. De groep verontrustebt*
ners heeft naar eer en gewd
gehandeld. De verantwoord
voor de eventuele fraude!
daarom niet in onze schoenen]
schoven worden. Het prob!«
waar wethouder Tollenaar!
zit is niet zo moeilijk als
denkt. De uitslag van de enif
te is namelijk ondubbelziffl
36 van de formulieren tégen!
van de bomen en 27 voor.të
schien moet hij de uil
maar eens goed doorlezen,dee
fers in het ai'tikel waren nan
lijk niet juist.
Gifts"
Wilhelminastraé
Ouim
VLISSINGEN - Het Palaö
Huis aan het Oranjeplein
Oost-Soubui'g houdt dondew
5 februari een ontmoeting®*
dag voor mensen met kansfl
hun dix-ecte naasten. Tijden?1
bijeenkomst wordt gezaroeffl
naar een documentaire of
over kanker. Een andere nao<
lijkheid is het bespreken'
een boek of artikel. Het Pal^
li Huis heeft in de loop van«l
x-en een collectie boeken en
deo's over kanker verzaJn
De ontmoetingsmiddag
van 14.00 tot 15.30 uur.
