Sas van Gent laat
zich niet kisten
lam verkeert nog steeds in een shocktoestand
'ZC
25
zaterdag 24 januari 2004
Winkels staan leeg
Minder inwoners, meer leeg
stand, een stapel plannen
in een vergeten la. Ontsnapt Vi
taal Sas aan dat lot, is er redding
mogelijk? De Sassenaars zitten
in ieder geval niet bij de pakken
neer en bestuurders lijken aange
stoken door hun optimisme.
Na een toertje door Sas kan er
makkelijk een somber stuk uit
de pen vloeien. Dat dreigt dan te gaan
over geblindeerde panden in slecht ge
plaveide winkelstraten waar de plas
sen in aantal de mensen overtreffen;
en over nog meer treurnis op een mie
zerige maandagmiddag in Sas van
Gent. Het zou het beeld bevestigen
van een stadje in mineur.
Ga maar na: Te veel winkels en hui
zen staan leeg, de Belgische kooptoe
rist laat het lelijk afweten, het inwo
nertal daalt al jaren onrustbarend, er
zijn nog maar 3900 Sassenaren over
tegen vijfduizend zo'n twintig jaar te
rug, de littekens van gesloten fabrie
ken zijn nog pijnlijk zichtbaar, de be
drijven die bleven, staan echt woonge
not in de weg, nieuwbouw op het Ka
naaleiland wil maar niet vlotten en
ook andere plannen tegen de malaise,
denk aan het Factory Outlet Center
op het CSM-terrein, bleken in de prak
tijk papieren tijgers.
De moed erin houden, lijkt het parool
van ondernemers en bestuurders die
een verbond hebben gesloten tegen de
faitisme. „Het negatieve krijgt de laat
ste tijd ten onrechte de overhand. Sas
is juist weer aan het opveren", vindt
Terneuzens wethouder Adhemar van
Waes, tevens voorzitter van de Stich
ting Vitaal Sas van Gent; een club die
met ambitieuze plannen het stadje
nieuwe impulsen wil geven.
Kan hij de twijfelaars over de streep
trekken? Die denken dat het imago-po
litiek is, vermengd met therapeutisch
optimisme: Als je maar zegt dat het
goed komt, gaan de mensen dat ook
geloven. Willy de Groff, weerman, me
dewerker van de Zelzaatse Omroep en
hinderlijk volger van de Sasse poli
tiek, is in ieder geval nog niet over
tuigd.
Na de voorspoed die de fabrieken
brachten, heeft hij met de sluiting er
van het stadje zien afglijden in inwo
knappen. De meeste andere onderde
len van Vitaal Sas hebben een langere
adem.
Neem het plan van de heemkundige
kring voor een museumhaven tussen
Oost- en Westkade. Iedereen is enthou
siast. „Wij ook", zegt Van Waes,
„maar het kost tijd. En geld. Maar op
dat vlak zien we we vanaf volgend
jaar kansen op Europese subsidies
door in te haken op het project Mari
tiem Erfgoed."
Na het afschieten van een eerder plan
door Zuid-Chemie vergt ook woning
bouw op het Kanaaleiland een secure
voorbereiding. „Het is lastig vanwege
het milieu. Euforie is niet op zijn
plaats, maar we zijn druk in gesprek
met de aannemer, gebroeders Van der
Poel, die mooie plannen heeft liggen.
Ik verwacht daar in maart meer over
te weten."
Het zou een opsteker van jewelste
zijn, denkt Van Waes. Ingeklemd tus
sen bedrijven aan noord- en zuidkant,
het kanaal aan de oost- en'de grens
aan de westrand, heeft Sas van Gent
beperkte mogelijkheden voor woning
bouw. Fnuikend voor een plaats die
toch al te veel inwoners ziet weglo
pen. Woningen op het Kanaaleiland
kunnen een kentering betekenen.
Over de ontwikkeling van de braaklig
gende CSM-vlakte tot bedrijventer
rein, kan het gemeentebestuur nog
weinig zeggen. Projectontwikkelaar
Hillgate Properties maar iets meer.
Woordvoerder J. Bakker: „We praten
met meerdere partijen. Eén bedrijf
heeft grote interesse. Ik mag geen
naam verklappen, maar als het komt,
beslaat het meteen zeventig procent
van de oppervlakte. Binnen drie maan
den moet het besluit vallen."
Ooit had Sas van Gent zijn voorspoed
te danken aan de industrie. Dat ver
keerde in zijn tegendeel na sluiting
van de twee suikerfabrieken en meel
fabriek De Walsenmolen. En wat wel
overbleef, lijkt woongenot en bouw
mogelijkheden in de weg te staan.
Van Waes: „Ach, ik vertrouw op nieu
we technologie om de overlast te be
perken. Binnen de geluidscontouren
heb je wel wat last, maar wij hanteren
strenge normen." Ook ziet hij in grote
re bedrijven aanjagers van Sas' socia
le leven. „Vroeger deden de suikerfa
brieken dat volop. Nu is Cerestar er
mee bezig. Dat zou nog wel beter kun
nen. Nu Amerikanen (Cargill) het be
drijf hebben overgenomen, verwacht
ik dat dat ook gebeurt. Bij hen zit het
in de genen om goed met de buren om
te gaan."
Ereschuld
Wie je ook spreekt over de kansen van
Sas, de 'ereschuld' van de provincie
komt langs. Middelburg blies immers
het plan voor een factory outlet center
af en beloofde vervolgens medewer
king aan alternatieve plannen. Vitaal
Sas dus! „Wij verwachten een positie
ve houding als we reële plannen indie
nen", zegt Van Waes. Burgemeester
Jan Lonink herinnert zich als trekker
van het project de frustratie levendig.
„Er is Sas van Gent toen een perspec
tief afgepakt. Daar mogen we de pro
vincie op aanspreken. De rekening is
nog niet betaald. Wij gaan nu de plan
nen goed voorbereiden en dan zullen
we ze eens uitnodigen."
Jan Jansen
nertal en voorzieningenniveau. „Van
de vijf hotels is er nog maar een over,
van de vijf garages die we eens had
den ook." De Groff kan zich maar een
enkele bestuurder herinneren die er
iets aan deed, het gros liet het lopen.
„Er was geen beleid. Ze hebben alleen
maar plannen laten maken die per
stuk vijftig mille kostten. Er is niks
mee gedaan. En dat ene grote plan,
het FOC, dat ons wel had kunnen hel
pen, is door anderen getorpedeerd. Vi
taal Sas? Komt weer niks uit. Nieuwe
kansen door de herindeling? Het enige
wat ik merk is dat ze steeds geld te
kortkomen."
Kansen
Het zijn bedenkingen waar de positi
vo's niet van willen weten. Minpunten
en bedreigingen kennen ze nu wel.
„Nu moeten we het hebben over de
Sas van Gent, een stadje in mineur
foto's Peter Nicolai
kansen." Van het wederom zo belofte
vol gepresenteerde, maar inmiddels
doodgewaande plan Vitaal Sas van
Gent bijvoorbeeld? „Jazeker, dat gaat
Sas de komende jaren nog mooie din
gen opleveren."
Dat zeggen niet alleen de verantwoor
delijke wethouders Van Waes en Van
Schaik, dat denken ook de plaatselij
ke ondernemers. Kennelijk zit daar
geen giftig herindelingsbezinksel in
het bloed. Ja, de beslommeringen
rond het samengaan met Terneuzen
hebben de boel wat vertraagd, maar
nu zit er schot in.
„We hebben een flexibel gemeentebe
stuur dat beslist wil meewerken. Ik
twijfel niet aan hun goede wil", zegt
Wim ten Hoor, actief PvdA-er en on
dernemer. Zelf geeft hij blijk van ver
trouwen door aan de Westkade twee
oude winkels te vertimmeren tot één
nieuwe zaak in kantoor- en aanver
wante artikelen. „Een speciaalzaak
die past in Sas, daar moeten we het
van hebben."
De opmerking sluit aan bij het rap
port van de Grontmij over Vitaal Sas
van Gent, een plan dat volgens Ten
Hoor vooral gebukt gaat onder een te
hoog verwachtingspatroon. „Kijk
eens naar het kostenplaatje van meer
dan twintig miljoen euro. Ik heb er
Hij doelt dan op zoiets als afspraken
over sluitingstijden. Bijvoorbeeld: nu
supermarkt Cl000 in hartje Sas sinds-
kort 's zondags open is, trekt dat volk
naar het centrum. De lelijkheid van
het in deze entourage misplaatste ge
bouw stoot kennelijk niet af. Sterker
nog, andere neringdoenden zien ook
brood in de komst van potentiële klan
ten, onder wie veel Belgen. Gooi open
die winkel!
„Maar dat schiet niet op als je het met
z'n tweeën doet, dan moet je met meer
zijn, daar zijn bindende afspraken
voor nodig, net als over de openstel
ling tussen de middag op bepaalde da
gen", zegt Ten Hoor. Hij kent het ge
mor wel - „dat kost me geld, de win
kel een uur openhouden" - maar vindt
dat ondernemers over die kruidenier
smentaliteit heen moeten stappen.
En verder kijkt hij natuurlijk ook
naar de gemeente als het om de uitvoe
ring van Vitaal Sas gaat. Terecht?
Goede plannen
Ja, zegt wethouder Van Waes zonder
een spoortje van aarzeling. „Er liggen
goede plannen en er is geld voor." Dit
jaar 1,7 miljoen euro om precies te
zijn. De gemeente kan er onder andere
hobbelige bestrating en rommelig
straatmeubilair nog in 2004 van op
voor gewaarschuwd bij de start: Dit
doe je niet even."
Dat er dit jaar in Sas iets zichtbaar
wordt in de vorm van nieuwe bestra
ting, vindt hij geen gek begin. Als de
middenstand het maar wil oppakken
ziet Ten Hoor kansen genoeg. Voor de
speciaalzaken denkt hij aan een ver
zorgingsgebied dat tenminste de ker
nen Philippine, Westdorpe, Zand
straat, Sluiskil en een deel van aan
grenzend Vlaanderen omvat.
Rokende fabriekspijpen een bezwaar?
„Nee, als je iets goeds te bieden hebt,
komen de mensen echt wel, ook al zit
je middenin de polder." Trouwens,
waarom Sas lelijk noemen? „De Oost
en de Westkade vormen samen met
het haventje een heel leuk gebied,
waar passanten graag even stoppen.
Ik geef toe, de eerste afslag valt dan
misschien tegen, maar wat mensen
eerst te zien krijgen, is niet slecht."
Om kansen te verzilveren moeten alle
betrokkenen wel willen samenwer
ken, de winkeliers in de eerste plaats.
Dat heeft Wim ten Hoor steeds geroe
pen als voorzitter van middenstands
vereniging Sas -70, dat roept hij nu
nog. „Ondernemers moeten ieder voor
zich hun beste beentje voorzetten,
maar Sas op de kaart zetten doe je
met z'n allen."
iBam, de Iraanse stad die in december
Krd getroffen door een wereldschokken-
iardbeving, liggen stenen, gruis en res
ten van huisraad tot wel drie meter
Een straffe woestijn-
sdblaast een stoflaag over de stad. De
fvisiebeelden van Iraniërs die soms hun
tefamilie ten grave droegen, deden veel
Wanders geld overmaken naar het giro-
®ner van de Samenwerkende Hulporga-
aiies(SHO). Tot nu toe is bijna 3 miljoen
^geschonken. Het geld wordt gebruikt
"ieslachtoffers in Bam te voorzien van
fens, voedsel, schoon drinkwater, onder-
tmedische zorg en sanitaire voorzienin-
l
vijlde verbijstering, het verdriet en de
wover 45.000 doden veel mensen op
si nog zichtbaar in de greep hebben,
Kworden begonnen aan de wederop-
u\ De verschillende Iraanse ministeries,
itede Halve Maan (de islamitische zuster-
Pmsatie van het Rode Kruis) en talloze
hulporganisaties zijn daar inmid-
begonnen.
van wederzijdse verkettering tus-
5de'As van het kwaad' en het 'satani-
«Westen' is er sprake van een opmerke-
tetoenadering. Aardbevingsdiplomatie
het genoemd. Zelfs het op den duur
van betrekkingen met de ge-
Amerikanen, is plots weer bespreek-
in Teheran.
$.000 overlevenden van Bam zal het
£wgzijn dat er straks weer handjes
Wen geschud. Zij hebben nog steeds ur-
behoeften en zijn onzeker over de
?°pde langere termijn. In hun bonnen-
%sis te zien wat ze de afgelopen we
gebben gekregen. Een tent, dekens, een
^Tiele stoof, een stuk zeep, kookolie,
te©blikken tonijn. De vis komt menig-
E®niddels de strot uit. Artsen klagen
*<t monotone voedsel slecht is voor
^gere vrouwen. De vraag naar vers
is groot, maar dat arriveert maar
Wsmaat.
Haidairi, die onder anderen
tender, zoon en schoondochter beweent,
•eenbeproeving steeds weer naar het
rjritiepunt te moeten gaan voor voed-
yhidat de vrachtwagens die water en
uitrijden doorgaans leeg zijn eer ze
r^rp.Molaqali, even buiten Bam heb
ben bereikt, stond hij vaak voor niets te
wachten. „Ik heb twaalf familieleden begra
ven. Ik ben ziek van verdriet. Toch verwach
ten ze dat ik iedere keer maar weer een flin
ke afstand afleg om voedsel te gaan halen",
zegt Gholam Haidairi.
Een troost voor hem en andere dadelboeren
moet zijn dat de regering heeft toegezegd
de deels vernietigde oogst alsnog volledig
te zullen uitbetalen. Voor Haidairi en zijn
gezin is die toezegging 800 euro waard, een
jaarsalaris. Wanneer het geld zal worden
uitgekeerd weet niemand, terwijl het nu no
dig is, zegt Haidairi. Want de bank zal hem
geen geld lenen voor de wederopbouw van
zijn huis als hij niet zelf een flink bedrag in
legt. Het zullen weer huizen worden als al
tijd. Traditionele lemen huizen, met muren
en daken van wel een halve meter dik, dre
de bewoners sinds eeuwen beschermen te
gen de woestijnzon en zandstormen. De ze
geningen van massieve plafonds en muren
bleken dodelijk tijdens de beving. De statis
tieken zijn nog steeds onvolledig, maar de
cijfers die bekend zijn doen je huiveren. In
twintig seconden kwam eenderde van de
32.000 schoolkinderen van Bam om, en met
hen duizend leraren. Het aantal weeskinde
ren overstijgt de 4000.
Vreugde
JOpperste leider ayatollah Khamenei heeft
bepaald dat er binnen twee jaar weer een ge
heel nieuw Bam zal zijn verrezen. Gezien de
omvang van de bergen puin die met nog
geen duizend bulldozers op korte termijn
weg te werken zijn, lijkt dat onmogelijk.
Des leiders wil is echter wet. „De leider
heeft gezegd dat Bam moet worden her
bouwd, dus zullen zijn bevelen gestalte krij
gen", zegt een ambtenaar in Keiman, de pro
vinciehoofdstad waaronder Bam ressorteert
Tweemaal al heeft Khamenei de getroffen
stad bezocht en 'vreugde en hoop gebracht
in de harten van de door rouw getroffen
mensen', aldus de eigen persdienst van de
ayatollah.
Op straat is daar weinig van te merken.
Veel bewoners hekelen de voorrang die aan
het regime gelieerde slachtoffers hebben ge
kregen. Een voorbeeld daarvan kan worden
aangetroffen in het Rahdef tentenkamp, dat
wordt beheerd door het ministerie van Bin
nenlandse Zaken. 'Gewone' daklozen heb
hulpverleners moeten werken. Onder hulp
verleners heerst ergernis over bepaalde prio
riteiten binnen het programma voor de we
deropbouw van Bam. Terwijl een aantal rij
ke landen in de rij staat om de historische
citadel van de stad te herbouwen, lijkt de re
constructie van woonhuizen minder urgent.
Een Nederlandse architect voorspelt dat het
nog minstens zes maanden zal duren eer de
Iraanse bureaucratie de daad bij het woord
zal voegen en serieus werk maakt van de
bouw van woningen voor de minst bedeel
den.
Wederopbouwexpert Imad Sabi van Kerkin-
actie, die samen met collega Hans Leuhof
van ICCO in Bam onderzoekt wat de speci
fieke behoeften voor de langere termijn
zijn, zegt zich het ongeduld en de ergernis
onder buitenlandse hulpverleners te kun
nen voorstellen. Volgens hem moeten buiten
landers vooral het werk dat de Iraniërs zelf
doen, aanvullen. Dan pas ontstaat vertrou
wen aan Iraanse kant.
„Dat kost tijd, maar drammen helpt echt
niet", zegt Sabi. Hij probeert te onderzoe
ken in hoeverre Bam kan profiteren van de
ervaringen die Kerkinactie en ICCO opde
den bij de hulp aan aardbevingsslachtoffers
in het Turkse Düzce en Bolu (1999). Daar
bleek dat vooral vrouwen hulp nodig had
den, omdat zij ervoor zorgen dat een gezin
weer snel redelijk kan functioneren.
„Mannen zoeken vaak excuses om zich niet
met de dagelijkse problemen te hoeven be
zighouden. Voor vrouwen zijn het zware tij
den, waarin ze al hun sociale contacten zijn
kwijtgeraakt. Een les uit Turkije is dat het
belangrijk is ontmoetingsplaatsen te heb
ben voor vrouwen waar ze hun ervaringen
kunnen uitwisselen. Dat geeft hen kracht
om verder te gaan", zegt Sabi.
Aan de noordkant van Bam staat een jonge
arts van de Rode Halve Maan een sigaretje
te roken. Dr. Karimzadeh uit de provincie
Yazd ziet er vermoeid uit. Elke Iraanse pro
vincie heeft een deel van de verwoeste stad
geadopteerd en artsen en vrijwilligers inge
zet voor de eerste hulp. „We doen ons best",
zegt Karimzadeh, die de medische verant
woording draagt voor 7000 mensen. Drie slo
pende weken heeft hij achter de rug. Ook de
hulpverleners van het eerste uur zijn gete
kend voor de rest van hun leven.
Bob van Huet
ben de oude en soms haveloos ogende groe
ne tenten gekregen uit de opslagdepots van
de Rode Halve Maan. Op een met rollen
prikkeldraad gescheiden terrein in het
kamp staan daarentegen nieuwe, blauwe
tenten voor 'de vrienden van de islamitische
revolutie'.
Nog steeds verkeren veel bewoners in shock
toestand vanwege het verlies van familiele
den en bekenden. De lege blik in de ogen
van veel overlevenden zegt genoeg. Er lopen
duizenden mensen met hun ziel onder de
arm. Zoals Mohssen, die erop staat dat we
met hem meelopen. Er zijn veel meer doden
dan de autoriteiten willen toegeven, is een
veel gehoord verhaal op straat. Bijna alle bu
ren van Mohssen zouden dood zijn. „Daar
tien, daar twee, daar acht", wijst hij naar de
verderop lieten afzetten en dan lopend naar
de praktijk kwamen, omdat ze niet voor de
deur wilden uitstappen", zegt Nazanin Ka-
zemi, een sociaal-psycholoog uit Teheran.
Zij werkt in Bam voor ICRI, een zusterorga
nisatie van de samenwerkende Nederlandse
kerkenorganisaties ICCO en Kerkinactie.
Een ambitieus plan voor psychische nazorg
voor alle overlevenden ligt op tafel. Een
paar honderd professionele hulpverleners
moet worden ingezet.
Tot nu toe is echter pas een handjevol Iraan
se en buitenlandse psychologen en psychia
ters met luistertherapie begonnen. Veel
meer specialisten zijn nodig. Vooralsnog
wordt er vooral gesteggeld over het vooruit
betalen van hotelrekeningen. Bovendien ont
breken de kantoorcontainers waarin de
*m&r
grauwe puinhopen. Om de paar minuten zal
hij dat herhalen. „Daar tien, daar twee,
daar acht." Met zijn eigen zoon en schoon
dochter heeft hij nog gesproken, toen ze on
der het puin lagen. Drie meter diep lagen
ze. „En toen hield het praten op."
Tentenkamp in Bam.
foto Abedin Taherkenareh/EPA
Trauma's
Dat slachtoffers van oorlogen en rampen
hier trauma's aan overhouden, wordt pas
sinds kort erkend in Iran. Zo bestaat er nu
pas begrip voor de problemen van soldaten
van de oorlog tegen Irak (1980-1988), met
zijn loopgraven en gifgasaanvallen. Daar
voor werden zwaar getraumatiseerde solda
ten eenvoudigweg 'gek' verklaard en ook als
zodanig bejegend.
„Ik heb cliënten gehad die zich drie blokken