pzc
Leven in de schaduw van het licht
PT'
Lk'JJI
Aspirine
23
Uitlokkers lichtallergie
«■ra sr4tj i »j s i a i ij
0KTER THUIS
Polypil
Medische vindingen
aspirine
woensdag 21 januari 2004
looit meer fietsen op een zonnige dag. Of
even naar de schuur lopen. Henk van der Lee
ballergisch voor licht. Hij brengt zijn dagen
rin huis. In het donker van de avond
legint hij te leven. Dan gaat hij tennissen,
jjfbij zijn kinderen langs.
Wié.
Mü
Door SASKIA VAN DER MAAT
Henk opent zelf de
voordeur, want het
is een grauwe re
genachtige dag. Het
licht dringt van
daag in mindere mate door het
wolkendek heen. In de huiska
mer zijn de gordijnen wijd open
geschoven. „Dit is het fijnste
weer. Ik loop straks even naar
het winkelcentrum", lacht de 65-
jarige Eindhovenaar.
'Even' naar buiten gaan heeft
voor Henk van der Lee een heel
andere betekenis gekregen sinds
zijn huid geen zonlicht meer ver
draagt. De enkele keer dat hij
zich buiten kan wagen, gaat ge
paard met een uitgebreid ritueel.
Lange mouwen, lange broek,
handschoenen aan, pet op en ge
zicht insmeren met sunblock fac
tor 60. Langer dan een uur duurt
zo'n uitstapje niet. De meeste da
gen brengt hij binnen door. En
dan moet hij nóg oppassen. Zoals
laatst, toen hij 's avonds op be
zoek was bij vrienden. „Ilc had er
niet op gelet dat ik naast een ha
logeenlamp zat. Binnen vijf mi
nuten was de zijkant van mijn
gezicht verbrand."
Zo'n tien procent van alle Neder
landers heeft huidproblemen die
veroorzaakt worden door ücht.
„Dat varieert van onschuldige
kleine pukkeltjes die jeuken na
de eerste zonnestralen tot extre-
Drie keer per dag wrijft Henk zijn hele lichaam in met zalf.
te draagt Henk van der Lee handschoenen om te
Mfkomen dat hij gaat krabben.
Foto Jurriaan Balke
me allergie waarbij iemand geen
zon- en kunstlicht meer ver
draagt", vertelt lichtfysicus Huib
van Weelden van het Universi
tair Medisch Centrum in Utrecht.
„Meestal wordt het zonne- of
lichtallergie genoemd. In medi
sche termen heet het Polymorfe
Licht Eruptie (PLE) of Chronische
Polymorfe Licht Dermatose
(CPLD). Het zijn verschillende
woorden voor hetzelfde ver
schijnsel, namelijk het afwijkend
reageren van de huid op UV-licht
en/of zichtbaar licht van de zon
en soms zelfs van lampen. Enke
le honderden Nederlanders heb
ben dit in zo'n ernstige mate dat
ze nauwelijks buiten komen.
Zo'n extreme lichtallergie is niet
te genezen met medicijnen. De
oorzaak is vaak onbekend."
Ook bij Henk begon het zomaar
ineens. Drie jaar geleden, na een
fietstocht. Hij kon goed tegen de
zon, maar die dag waren zijn ar
men enorm verbrand, 's Nachts
werd hij wakker van de jeuk en
het vocht dat uit zijn oren en
van zijn hoofd droop. Toch maar
naar de huisarts. Dat was het be
gin van een terugkerende bezig
heid: ziekenhuisbezoeken.
„Ik ben een keer gedachteloos
naar de schuur gelopen om wat
te pakken. Binnen een mum van
tijd ging mijn huid kapot. Ik ben
een week ziek geweest van de
jeuk en de pijn", vertelt Henk.
„Die jeuk is om gek van te wor
den. Maar het allerergste is het
besef dat mijn vrijheid weg is. Ik
kan nooit meer even naar buiten
gaan als ik daar zin in heb. Nooit
meer met mijn vrouw gaan fiet
sen en onderweg op een terrasje
van de zon genieten, wat we zo
graag deden."
Confrontatie
De lichtallergie laat Henk van
der Lee geen andere keus dan
zijn leven grotendeels binnens
huis door te brengen. Geaccep
teerd heeft hij dat nog steeds
niet. „Het voelt of mijn leven
voorbij is. Ik word er continue
mee geconfronteerd. Elke dag be
gin ik met het inwrijven van
mijn hele lichaam met hormoon-
zalf. Daaroverheen komt een
laag vette zalf tegen de jeuk.
Daarna trek ik verbandhoezen
over mijn armen, benen en
romp. 's Middags en 's avonds
herhaal ik dit. Het ritueel van
zalf smeren en verbinden be
paalt het ritme van mijn dagen.
Ik kan van alles doen in huis,
maar het verschil is dat ik er niet
voor kan ldezen om thuis te blij
ven. Sinds mijn lichtallergie ben
ik gaan puzzelen en tekenen. Ik
kijk tv, probeer bezig te blijven.
Maar soms zit ik gewoon op de
bank en besef dat dit nooit zal
veranderen. Ik ben niet meer zo
enthousiast en actief als drie jaar
geleden. Heel veel dingen kan ik
niet meer doen, zoals op vakan
tie gaan. Drie keer per week
moet ik mijn huid laten wennen
aan kleine hoeveelheden licht.
Daarvoor heb ik een speciale
lamp in huis die ik niet zomaar
mee kan nemen."
Pas als de avond is gevallen, be
gint Henk te leven. Ingepakt en
Foto Ton de Hond
ingesmeerd met zonnebrand
middel gaat hij op bezoek bij
zijn kinderen of bij vrienden. Of
hij gaat tennissen. De lampen in
de tennishal hangen hoog ge
noeg voor een veilig potje tennis.
Nieuwsgierige blikken en opmer
kingen als 'hé, het is hier binnen
geen winter' kan hij inmiddels
pareren zonder dat hij zich ge
raakt voelt. „Jaren geleden zag ik
in de zomer een man helemaal
ingepakt door de straat lopen en
dacht: 'kijk daar, die zool'. Nu
loop ik er precies hetzelfde bij",
zegt hij met een schalkse lach.
Ondanks de enorme beperking
die de lichtallergie in zijn leven
heeft gebracht, probeert Henk
zijn humor niet te verliezen.
Maar als het woord 'zomer' valt.
zucht hij. „De zomer is het ergst.
Met een donkere zonneluifel en
speciaal UV-werend zeil moeten
we het huis afschermen tegen
zonlicht. Ik heb tuindeuren laten
plaatsen, zodat het lijkt of de zo
mer toch een beetje 'binnen
komt'. Soms ruik ik in de huiska
mer de zon. Dan probeer ik me
de warmte van de zonnestralen
te herinneren."
De ruiten van zijn auto zijn be
dekt met UV-werende folie. „Ge
lukkig hoef ik dat in huis niet te
doen. Er zijn mensen die zo'n ex
treme lichtallergie hebben dat ze
constant in het donker zitten.
Het kan altijd nog erger. Mijn
collega is ongeneesüjk ziek. Ik
kan met deze aandoening hon
derd jaar worden."
Zo'n tweehonderd Nederlanders hebben een aangeboren lichtovergevoelig-
heid door een genetisch defect. Deze zeldzame aandoening heet Erytropoë-
tische Protoporphyrie (EPP). In de meeste gevallen is lichtallergie niet aan
geboren en duikt het plotseling op.
„Vaak is er geen oorzaak voor te vinden", stelt lichtfysicus Huib van Weel
den. „Wat we wel zien, is dat een groeiende groep mensen allergisch wordt
voor licht na het gebruik van medicijnen zoals antibiotica. Ook contact met
bepaalde planten, bijvoorbeeld bereklauw, en huidverzorgingsproducten
leiden steeds vaker tot een abnormale reactie op zonlicht. Zo reageren som
mige mensen allergisch op de zon als ze zonnebrandmiddel gebruiken."
In welke mate deze boosdoeners lichtallergie uitlokken, verschilt per per
soon. „Soms verdwijnt de huidreactie door het gebruik van het medicijn of
huidverzorgingsmiddel te staken of het contact met de plant te vermijden.
Maar het kan ook zijn dat er een ernstige lichtallergie optreedt die niet
meer geneest en het dagelijks leven ingrijpend belemmert", aldus
Van Weelden.
Frisdrank
Het drinken van een paar glazen frisdrank is de ver
rassend simpele remedie tegen de spierkrampen die mensen
met de ziekte van McArdle, een zeldzame stofwisselingsziek
te, krijgen bij inspanning. Als gevolg van de stofwisseling
ziekte daalt bij de patiënten de beschikbare hoeveelheid glu
cose tijdens inspanning snel. Enkele glazen suikerhoudende
frisdrank vooraf voorkomt dit, aldus J. Vissing (Rigshospita-
let, Kopenhagen) in het tijdschrift New England Journal of
Medicine.
Bypass
Bij het aanleggen van een bypass, een
omleiding rond een verstopte slagader,
in de benen heeft het gebruik van eigen I
aders van de patiënt de voorkeur boven
kunststof aders. Op termijn blijft de
doorbloeding beter bij het gebruik van
eigen aders, constateert P. Klinkert (Rijksuniversiteit Leiden)
in het proefschrift waarop hij op vandaag promoveert.
Managers
De hoeveelheid managers en ander niet-patiënt gebonden
personeel in de Nederlandse gezondheidszorg is de afgelopen
tien jaar, anders dan vaak wordt gedacht, niet toegenomen.
Wel is het aantal uren dat door artsen en verpleegkundigen
aan patiënten kan worden besteed iets afgenomen. Meer tijd
gaat op aan overleg en registratie van gegevens. Onder ande
re door dit laatste effectiever te maken, bijvoorbeeld via het
invoeren van een elektronisch patiëntendossier, kan winst
behaald worden in de gezondheidszorg, constateert onder
zoeksbureau Prismant.
Teer
Wie denkt het risico op longkanker te verkleinen door over
te stappen op (filter)sigaretten met weinig teer, komt bedro
gen uit. Veel of weinig teer maakt wat betreft de extra kans
op longkanker weinig uit, schrijft J. Harris (Massachusetts Ge
neral Hospital, Boston) in het British Medical Journal op
grond van een vergelijkend onderzoek onder ruim 940.000
personen.
Diabetes type 2
Wie dagelijks zes koppen koffie of meer drinkt, vermindert
daarmee zijn/haar risico op het krijgen van diabetes type 2
('ouderdomssuiker') met 30 tot 50 procent. Dit schrijft E. Sala-
zar-Martinez (Harvard School of Public Health, Boston) in het
vakblad Annals of Internal Medicine op grond van een studie
onder ruim 125.000 personen. Welke bestanddelen van de
koffie hierbij allemaal van belang zijn is nog niet bekend. Ca
feïne in ieder geval, want onder drinkers van cafeïnevrije kof
fie is het beschermende effect minder.
Open ruggetje
Een open ruggetje (spina bifida) kan niet alleen ontstaan door
een tekort aan foliumzuur, maar mogelijk ook doordat het li
chaam van de moeder antistoffen aanmaakt tegen de recept
oren voor foliumzuur op de placenta. Deze antistoffen voor
komen dat de receptoren het foliumzuur doorgeven aan het
kind. Dit concludeert S. Rothenberg (State University of New
York Downstate Medical Center, Brooklyn) in het medisch
tijdschrift New England Journal of Medicine uit een onder
zoek onder twaalf vrouwen die zwanger waren van een kind
met een open ruggetje. Bij negen van hen vond Rothenberg
antistoffen tegen de foliumzuur receptor.
Miskraam
Een tekort aan het eiwit MIC1, een bestanddeel van het af
weersysteem, speelt mogelijk een rol bij het ontstaan van
miskramen die niet het gevolg zijn van genetische afwijkin
gen aan het kind zelf. Dit concludeert S. Tong (Monash Uni
versity, Victoria) in het medisch tijdschrift The Lancet op
grond van onderzoek onder 300 zwangere vrouwen. Rond de
tiende week van de zwangerschap was de hoeveelheid MIC1
in het bloed van de vrouwen wier zwangerschap eindigde in
een miskraam, ongeveer eenderde van de hoeveelheid MIC 1
bij de vrouwen bij wie de zwangerschap wel doorzette.
Door PAUL VAN DIJK
Inde 'British Medical Journal' ver
scheen in juni een opzienbarend ar
tikel. Twee Engelse wetenschappers
kwamen met een revolutionair
voorstel. Als alle mensen boven de
55 jaar iedere dag een polypil inne
men zal het aantal mensen met
hart-en vaatziekten met tachtig
procent verminderen. Tachtig pro
cent. De polypil (poly betekent veel
of meerdere) kan als een soort vita
minepil worden geslikt. Er zijn
geen bijwerkingen te verwachten
en een recept is niet nodig.
Hart- en vaatziekten zijn de groot
ste oorzaak van ziekte in de wester
se wereld. Hartinfarcten, hartfalen
en hersenbloeding (CVA) zijn de be
langrijkste oorzaken van overlijden
monze samenleving. Door het inne
men van de polypil gaat het aantal
infarcten en mensen met hartfalen
en angina pectoris met 88 procent
omlaag. Het aantal mensen dat een
CVA krijgt daalt met 80 procent.
De polypil bestaat uit zes ingrediën-
jen: een stof die het cholesterol ver
laagt (simvastatine), drie stoffen die
<le bloeddruk verlagen (chloorthia-
aitie, atenolol en enalapril), een stof
tiiehet bloed dunner maakt (aspiri
ne) en foliumzuur. Voor alle stoffen
!>aat het om lage doseringen.
De polypil hoeft niet op veiligheid
en effectiviteit te worden onder
st. Dit is namelijk al uitgebreid
gebeurd. De combinatie van midde-
en wordt sinds jaren in vergelijlcba-
K cocktails en in veel hogere dose-
"ng voorgeschreven bij mensen
met hartkwalen. De polypil kan dus
zonder problemen op korte termijn
°P tie markt worden gebracht. Bo-
vendien is het een goedkoop pro-
nct omdat de patenten van de ver
schillende onderdelen zijn verlo
pen. Niets staat een invoering op
grote schaal in de weg.
U moet niet denken dat het hier om
een slecht onderbouwd grapje gaat.
De hoofdredacteur van het betref
fende tijdschrift spreekt over de be
langrijkste medische bijdrage van
de laatste vijftig jaar. En op een na
scholingsbijeenkomst in Leiden
noemt professor Siep Thomas de
polypil een uitdagend concept dat
het risicodenken op zijn kop zet.
Een voorstel waarover we na moe
ten denken.
Wat moet je hier nu van vinden als
eenvoudige plattelands-dokter?
Moet ik juichen omdat een enorm
contingent mensen niet meer op
mijn spreekuur zal komen? Moet ik
blij zijn dat het aantal recepten
drastisch zal afnemen en verwijzin
gen naar de cardioloog nog slechts
sporadisch zullen voorkomen? En
moet ik treuren omdat ik nog zel
den mijn bed uit hoef voor een
hartinfarct?
Natuurlijk doen we collectief ons
best met gerichte voorlichting:
stoppen met roken, afvallen, meer
bewegen. We vertellen dat eten zo
als de Grieken dat doen met veel
olijfolie, vis, groente en fruit je
overlevingskansen vergroot. Maar
hoe effectief is dit allemaal? Juist
de mensen met hoge risico's, vaak
mensen met de lagere opleidingen,
hebben hier nauwelijks een bood
schap aan.
Zo'n pil is dan misschien de oplos
sing. Preventie van hart- en vaat
ziekten wordt hiermee uit de medi
sche sfeer gehaald. De zorg wordt
overgedragen aan de risicodragers
zelf.
Eeuwenlang moest de gezondheidszorg het stellen zonder
een aantal medische vindingen die vandaag de dag als
vanzelfsprekend worden gezien. Wie waren de bedenkers
en hoe verging het hun vinding?
Door MARTEN DOOPER
De Duitse fabrikant Hoffmann
wordt, zo rond 1895, dagelijks
gekweld door hevige reumati
sche pijnen. De meest doeltref
fende pijnstiller in die tijd is sa-
licylzuur, een middel dat al
eeuwenlang gewonnen wordt
uit wilgenbast of de moerasspi
rea. Vanaf halverwege de 19e
eeuw kan salicylzuur - afgeleid
van Salix, de wetenschappelijke
naam voor de wilg - ook in het
laboratorium worden gemaakt.
Er kleeft wel een nadeel aan
het medicijn. Het is niet alleen
erg bitter, de zure stof veroor
zaakt bij langdurig gebruik bo
vendien levensgevaarlijke
maagbloedingen.
Hoffmann heeft echter geluk.
Zijn zoon Felix (1868-1946) is
scheikundige en sinds
per tablet 500mn
1894 in dienst van Farbenfabri-
ken vorm. Friedr. Bayer Co. Deze
kleurstoffenfabriek legt zich
sinds enige jaren toe op het fa
brieksmatig maken van medi
cijnen. De jonge Felix heeft met
zijn vader te doen en experi
menteert om het salicylzuur zo
danig te veranderen dat het be
ter te verdragen is. Op 10 au
gustus 1897 vermeldt hij in zijn
labjoumaal dat hij salicylzuur
heeft voorzien van een zogehe
ten acetylgroep. Het blijkt een
schot in de roos. Acetylsalicyl-
zuur, in 1899 gepatenteerd on
der de naam Aspirine, kan aan
zijn wereldwijde zegetocht be
ginnen.
Aldus de romantische lezing
van de firma Bayer over de ge
boorte van het meest succesvol
le medicijn aller tijden. Enkele
jaren geleden stuitte de Britse
wetenschaps
historicus
v Walter Sne-
ader echter
op een brief
van ene Ar
thur Eichen-
grün, in 1897
de chef van Fe
lix Hoffmann.
In zijn brief, ge
Aspirine, de pil tegen pijn, koorts en ontstekingen werd begin vorige eeuw ontdekt door de scheikundige Felix
Hoffmann.
schreven in het concentratie
kamp Theresienstadt waar
Eichengrün als jood in 1944
was beland, stelt Eichengrün
dat hij het was die Hoffmann
destijds opdracht gaf acetylsali-
cylzuur (en enkele andere sali-
cylzuurverbindingen) te ma
ken. Bovendien zou aspirine
zonder Eichengrüns inspan
ning niet verder gekomen zou
zijn dan de laboratoriumtafel
van Felix Hoffmann. De baas
van de afdeling die het middel
in de praktijk moest testen,
Heinrich Dreser, zag er name
lijk niets in. Hij vreesde dat het
middel hartklachten zou ver
oorzaken. Dreser wilde liever
aan de slag met een andere
door Hoffmann gemaakte stof:
diacetylmorfine, tegenwoordig
bekend onder de naam heroïne.
Eichengrün omzeilde Dreser,
schrijft hij in zijn brief, en be
naderde op eigen houtje artsen
om aspirine te testen als pijn
stillend en koortswerend mid
del. Die waren al snel enthou
siast over de werking. Nadat
een van hen een lovende brief
stuurde naar Bayer, greep het
management in. Aspirine werd
alsnog door Dreser getest en
kwam op de markt. Dat de
naam Eichengrün in de geschie
denis van aspirine werd wegge
moffeld, wijt Sneader aan hét
opkomend antisemitisme in
Duitsland in de eerste helft van
de 20e eeuw.
Hoe het ook zij, aspirine blijft
tot ver in de 20e eeuw het be
langrijkste middel tegen pijn,
koorts en ontstekingen. Toch is
het middel nog steeds niet ide
aal. Het risico op maagbloedin
gen is weliswaar minder gewor
den, maar nog niet verdwenen.
En dus wordt het middel vanaf
de jaren zeventig gepasseerd
door nieuwe pijnstillers als pa
racetamol en ibuprofen die
geen maagklachten veroorza
ken. Aspirine komt echter sterk
terug. In lage hoeveelheden
blijkt het te beschermen tegen
een (tweede) hartinfarct, tegen
hersenbloedingen en mogelijk
ook tegen (darm)kanker.
