Bijzondere bakens in de stad
PZC
Jeko de Kuper vervoerde
de zieken per koets
Overdag bie de boer
in 's aèves oefening
van de spieren
Nieuwe Raadkaart
dinsdag 13 januari 2004
Een sturmram mee 'n paèr in
kniebeschèrmers verpakte
spierbundels. Een korte aon-
loap. Een driftige bewegieng
van 'n voet in 't kei-aard opge
pompte leer vertrok fluitend
naè 't tegenovergelege doel. Daè
zag de doelverdediger 't brune
moönster mee doadelijke
snel-eid op z'n aof komme in
percies over z'n oad ene, achter
z'n in z'n eiligdom verdwiene. Ie
ao per abuus te vérre vö de doel-
paèlen estaè. Da mos je noait
doe as de keeper van de tegen
partij Jan Kraèmer eête.
Eve daèvö was mien vrind Jan
mït z'n medespelers op de fiets
van Kr'tjeen naè Ierseke ereeje.
Gin luxe touringcar, gin diner
naè aofloap, neê, op 't fietsje de
'n miezerige regen over wegen
mee pee-slik in gladde
straètsteênen in de durpjes. Om
de schiene van professionaliteit
te verbèrrege ao d'n alleêne ma
'n pakje boterammen in 'n
kwartje vö 'n kommetje koffie
bie z'n.
Kraante
Iedere keer as ik oöns eige
Nederlaandse èlleftal een wed
strijd in mekaore zie brèië,
zoönder tot 'n resultaot te kom
me, mot ik dienke an die spelers
van D.V.O. van Kr'tjeen op
Noord-Beveland. 't Is nog èrre-
ger oare sinds ik in de kraante
elezen dat in die oranjeclub
vuuf persoanen meedoe die tot
de vuuftig riekste Nederlaan-
ders oare.
Noe ze eindelijk terug ekeerd
bin tot 'n aander spèltype, meer
rechttoe rechtan zöas vroeger,
'n paèr multi-miljonars op de
bank liete zitte, in mee zes-nul
wonne, is 't meteên wï van 'em-
metje raèk m'n gatje nié. Ze ver-
tikke 't om mee de pérs te
praète, zódat wilder, die aol die
miljoenen via entreegèlden in
reclaomes bie mekaore ebrocht
verstoke bluve van informao-
sie. Daè kan ik noe zö verschrik
kelijk kwaèd om oare eé.
Wat 'n genot om nog 's terug te
dienke an die veelziedige Jan
Kraèmer. Ik zie nog 't eilig vuur
in z'n oagen brande. De wil om
te winne zag je totaol bezit van
z'n neme. In je doch toch zeker
nie dat dat 't eênige was dat t'n
kon, voeballe? Je ao d'n motte
zie in z'n glorietièd op de bühne
bie van Maldegem in Kr'tjeen.
As lid van de toneêlvereêniging
ao d'n oait 'n oofdrolle in 't dra-
maotische toneêlstik over moaie
Juultje van Volendam. In mien
eige bescheiden biedraège was
t'r vö mien in 't vierde bedrief
gin taèk. Dan zat ik achterin de
zaèl in kon ik mien traènen de
vrieë loap laète bie 't spél van
Jan, as vaoder van 'n stèrreven-
de Juultje. Wat 'n karakterspe
ler was dat. Waèmee ik natuur
lijk de aanderen niet te kort wil
doe.
Toch wil ik nie naèlaète om ein
delijk 's mien arte te luchte over
die voetbalmiljonairs. Ik erin-
ner mien eige 't tiedvak van
oefenmeêster Frank Riekaèrd.
In z'n laoste wedstrijd bleke de
beênen van z'n spelers, ten
bedraège van zö'n twintig mil
joen 't stik, nie bie machte om
de strafschoppen tot 'n goed en-
de te brienge. 't Oönvergetelijke
geklungel dee Riekaèrd naè de
wedstrijd beslute om de pupe an
Maèrten te geve. Gemakshalve
bin m'n die onverkwikkelijke ge-
beurtenisse ma vergete. Ma noe
wille diezèllefde prutsers van
toen de media niet te woard
staè. Oe durreve ze.
Neê, dan mien goeie vriend Jan
Kraèmer in aol z'n maoten. Ze
verschene trouw op de fiets op
iedere oefenaèvend, vier kilome
ter buten 't durp, om in 't don-
ker mee 'n paèr stallantaèrns in
slecht weer, de beênen te strèk-
ke. Niks Porsche, niks villa mee
'n parkachtige tuun mee bedien
den. Overdag wèrreke bie de
boeren in 's aèves oefening van
de spieren op 't véld of oefening
van de geêst bie de
toneêlvereêniging vö 't nieuwe
draomao vö de kommende win
ter. In dat aolles mee Jan z'n
bekènde vriendelijke glimlach
in leut in z'n leven.
Oorlog
Ik erinner mien die tied as eên
van de moaiste uut mien leven.
Was dat misschien omdat 't oor
log was? Waère de ménsen meer
'n bie mekaore oarende
gemeênschap? Waèrom dienken
m'n noe mee zövee dankbaèreid
terug an dat bloeiende
vereênigingsleven?
Natuurlijk verlangden wilder
toen naè 't ènde van de oorlog.
Ma toe t'r eênmaol was, begon
kort daènaè de jacht op 't goud.
Mee angeschèi'repte ellebogen
stienge m'n tegenover mekaore,
bereid om over lieken te gaèn in
oönze zucht om mekaores vlie
gen aof te vange. De auto as be
zit vö aolle klassen dee z'n in
tree. Eêl spoedig wiere de mén
sen beoordeêld op 't bezit van
de auto. De goedkoape-, de mid
den- of de topklasse.
Eigelijk bin m'n zèllef gin aèr
beter dan Patrick, Frank, Marco
en Ruud. Die Porsche mag ok
best in oönze eige garage staè.
M'n koape oöns aèrrem an loot
jes van de staèsloterie, postcode-
loterie in wat t'r aollemaèle nog
meer vö ongein bestaèt. Nie mï
om an 't goeie doel te geve, ma
omda m'n ok zö graèg 'n zakke-
vuller wille weze.
Joop van Zijp
poortersloge gebruikt voor ver
gaderingen en feesten. Met de
bouw van het laat-gotische stad
huis met de belfortachtige toren
van Middelburg werd in 1452
begonnen. Ook de 15de-eeuwse
toren van de Sint-Bavokerk in
Aardenburg wordt wel als moge
lijk belfort genoemd. Wat stijl
betreft sluit de toren aan bij de
Scheldegotiek, die zich vanuit
Doornik verder in Vlaanderen
verspreidde.
In het boek Vlaamse belforten.
Werelderfgoed van Michiel Heir-
man worden Sluis, Middelburg
en Aardenburg slechts terzijde
aangeduid. Doel van het boek is
namelijk om duidelijk te maken
waarom de Vlaamse belforten
op de Werelderfgoedlijst zijn be
land.
Dat is gelukt. De 19 belforten en
de zes kerkbelforten worden
stuk voor stuk uitvoerig beschre
ven, met fraaie foto's van Jan en
Willem Decreton, die de uitstra
ling van de gebouwen goed tot
hun recht doen komen.
Terecht merkt Heirman op dat
de torens getuigenis afleggen
van het laat-middeleeuwse ste
delijke zelfbewustzijn. Het bel
fort herbergde oorspronkelijk
de stadsklok en later ook een
uurwerk en beiaard. Die regel
den het leven van de gemeen
schap. De beiaard is bijna even
typisch Vlaams als het belfort
zelf, stelt Heirman. Buiten
Vlaanderen en Nederland wordt
het instrument in Europa wei
nig aangetroffen. Vandaag-
de-dag maakt het geluid van de
klokken nog altijd onmisken
baar deel uit van een levendige
stad.
Heirman gaat in zijn boek na
tuurlijk in op de geschiedenis
van de belforten, zowel product
als symbool van de late Middel
eeuwen. De meeste torens staan
niet vrij, maar behoren tot een
historisch gemeentelijk complex
(zoals in Sluis). Dat geldt nog
sterker voor de kerkbelforten,
die onlosmakelijk bij een kerkge
bouw behoren. De torens zijn
ontstaan uit de behoefte van een
gemeente om op monumentale
en representatieve wijze uit
drukking te geven aan haar vrij
heid en welvaart.
Model
Het oude belfort van Doornik,
een van de weinige vrijstaande
stadstorens (uit 1187 of 1294,
daarover verschillen de menin
gen), stond model voor drie
kwart van de latere belforten.
De Nederlandse belforten date
ren van na de 13de eeuw. Dat
van Delft is het enige dat als vol
ledig 14de-eeuws kan worden
beschouwd. De torens hebben
hongersnoden, ziektes (als de
pest) en vele oorlogen getrot
seerd, evenals de neergang van
steden als bloeiende, welvaren
de handelscentra. Het belang
dat aan het belfort werd ge
hecht, blijkt uit de wederop
bouw na verwoestingen door
brand en oorlogsgeweld (bijvoor
beeld Middelburg 1940 en Sluis
1944).
Tijdens het Jaar van de Boerde
rij is nadrukkelijk de aandacht
Alweer enkele jaren prij
ken 25 Vlaamse (kerk)
belforten, samen met zes
Waalse, op de Werelderf
goedlijst van Unesco. Het is
een erkenning van de torens
als één van de oudste voor
beelden van burgerlijke en
openbare architectuur uit
de Middeleeuwen.
In de historische Vlaamse ste
den vormen de belforten even
opvallende als indrukwekkende
bakens. In bijvoorbeeld Brugge
en Gent onderstrepen de torens
de historische grandeur, maar
ook het jongste belfort in Eeklo
mag er zijn.
De inschrijving van de belforten
op de Unesco-lijst van het cultu
rele- en natuurlijke werelderf
goed beperkt zich tot België. On
danks het streven naar eenwor
ding via de Europese Unie zijn
staatsgrenzen nog altijd een dui
delijke barrière. Bij de aanwij
zing van de stadstorens is geen
rekening gehouden met het feit
dat het graafschap Vlaanderen
destijds ook het huidige
Zeeuws- en Frans-Vlaanderen
omvatte. Zodoende zijn het bel
fort van Sluis en de toren van
het Middelburgse stadhuis bui
ten beschouwing gebleven.
Beide passen naadloos in de
reeks van Vlaamse torens. Het
in het stadhuis ingebouwde bel
fort van Sluis kwam tussen
1390-1393 tot stand. Het ge
bouw werd aanvankelijk als
Het belfort in Eeklo. foto en illustraties uit besproken boek
gevestigd op de typisch Zeeuw
se hofstedes, met de kenmerken
de zwart-witte schuren. Buiten
de provinciegrenzen zijn ze niet
te vinden, evenmin in het naaste
Vlaanderen. Daar hebben ze
hun eigen kenmerkende boerde
rijen, die zeker zo mooi zijn als
de Zeeuwse. In haar boek De
mooiste boerderijen in Vlaande
ren en Wallonië geeft Rosine de
Dijn daar, samen met fotograaf
Siegfried Himmer, een gloedvol
le indruk van.
België herbergt een rijke ver
scheidenheid aan hofstedes,
maakt De Dijn duidelijk. „Er lig
gen werelden tussen de versterk
te hofstede van de Ardennen, de
besloten vierkantshoeve van
Limburg, de langgerekte, witge
kalkte doening van de
West-Vlaamse boeren, de feo
daal aandoende ferme-chateau
van Brabant, Namen en Hene
gouwen, het Kempische keu ter
boerderijtje en het bescheiden
erf in het Oost-Vlaamse heuvel
land. Zo hebben de geaardheid
van de bodem, de richtingen
van de wind en het karakter van
het klimaat het beslist."
Wonen en werken in één ge
meenschappelijke ruimte: ach
ter een langgerekte gevel woon
huis en stallen naast elkaar. Dat
doet nog het meest denken aan
de oudere situatie in Zeeland,
alhoewel daar toch al vrij snel
huis en bedrijfsgebouwen ge
scheiden werden. Opvallend is
ook dat de Vlaamse boeren hun
bedoeningen een kleurrijker ui
terlijk gaven dan de Zeeuwse.
Wit, roze of oker geverfde mu
ren ogen heel anders dat
zwart-wit.
Rinus Antonisse
Vlaamse belforten. Werelderf
goed. Door Michiel Heirman; fo
tografie Jan en Wim Decreton.
Uitgave Davidsfonds, Leuven.
Het belfort van Brugge, gete
kend in 1917 door V. Vaerwyck.
De mooiste boerderijen in Vlaan
deren en Wallonië. Door Rosine
de Dijn; fotografie Siegfried
Himmer. Uitgave Davidsfonds,
Leuven. Prijs 44 euro.
Het Gentse belfort (hier op een aquarel van J. Baes uit ca. 1889)
heeft er niet altijd uitgezien als nu.
Toen in 1944 het eiland onder
water werd gezet door de Duitse
weermacht, werd het ziekenhuis
gesloten. Dat was tijdelijk, want
de toenmalige chirurg dokter
Atris, die ook gewonde Duitse
militairen verzorgde, eiste dat
het ziekenhuis weer open moest
en dat Noordgouwe drooggema
len moest worden. Deze eis
werd ingewilligd."
Volgens J.H. Roelvink uit Mid
delburg is de koets op de foto
een ambulance. Klopt, weet
A.J. Hubregtse, ook uit Middel
burg. „Voor het gebouw staat de
ziekenwagen met de koetsier,
ziekenrijder Jacobus Remeeus,
ook bekend als Jeko de Kuper.
Het paard voor de koets was
zijn eigendom. Behalve zieken
rijder was hij ook vrachtrijder.
Hij voerde zo de materialen aan
voor de bouw van het zieken
huis, maar ook de turf voor de
kerkelijke armen in de winter.
Later is deze ziekenwagen ver
vangen door een auto. Dat was
een vrachtwagen waarop door
de wagenmaker van Noordgou
we een koets was gebouwd."
Voor I.J.M. van Vossen-Janssen
roept de foto een goede herinne
ring op. „In de kamer Noordzij
de is mijn oudste zoon geboren
in 1956." O. bij de Vaate uit
Kerkwerve noemt als opleve
ringsjaar 1903 en als bouwbe-
drag (met inbegrip van inventa
ris) 26.000 gulden. „In 1918 zijn
er 104 patiënten verpleegd in
vier verschillende klassen."
Deze inzender vertelt dat het
nog even de bedoeling was om
van het ziekenhuis een verpleeg
huis te maken. Dat ging niet
door en het werd verkocht. Na
geruime tijd van leegstand werd
een bestemming gevonden in de
sociale sector, namelijk een bui
tenverblijf van de Vereniging
voor Openbaar Onderwijs, met
de naam A. de Rooshuis. Het
doet tot op heden nog steeds
dienst, aldus Bij de Vaate.
C.P. Fase uit Sint-Annaland
geeft aan dat het gebouw nu van
een internationale reisorganisa
tie is (Kontiki), maar A. Vandie-
Uilg. R. W. J. Ochtmain, Appelmarkt. Zierikzee.
Het gebouw op de raadkaart
van vorige week is ruim
honderd jaar oud en het geniet
ruime bekendheid. Vooral bij
de inwoners van Schouwen-Dui-
veland. Het gaat om het voorma
lige ziekenhuis in Noordgouwe,
dat in 1902 werd gebouwd on
der architectuur van W. Brüyn-
zeel, meldt C.F. Stevense uit
Middelburg. „In 1943 werd er
een nieuwe vleugel aangebouwd
en in 1957 werd het ziekenhuis
opgeheven, in verband met de
opening van een nieuw zieken
huis in Zierikzee." Dat betreft
het inmiddels ook opgeheven
Zweedse Rode Kruisziekenhuis,
dat Zweden na de Februari-
ramp 1953 aan het eiland
schonk.
De kaart dateert uit het begin
van het kleine streekziekenhuis.
De bouw was een initiatief van
burgemeester Van Citters, dok
ter Wortman en dominee Nauto,
schrijft D. Viergever uit Zierik
zee. De bouwkosten bedroegen
32.500 gulden. „De eerste chi
rurg was dokter J.F.O. Heuse en
die had de beschikking over 12
bedden en twee operatiekamers.
rendonck uit Rotterdam schrijft
dat het een kuuroord is voor al
ternatieve geneeswijzen onder
de naam De Schouw. N. Nelis-
se-Jumelet uit Schuddebeurs be
vestigt dit. Eén inzender dacht
dat het gebouw het vroegere
RTM-station in Zierikzee was.
De waardebonnen worden toege
zonden aan: C.G. Bekenkamp,
Serooskerke (W), C. Minder-
houd, Nieuwerkerk en N. J. de
Hooge-Kort, Zierikzee.
Rinus Antonisse
Uit de collectie van Hans Lindenbergh een 'grens
geval'. Vraag is: om welk dorp gaat het?
Nadere informatie over de situatie toen en nu is
welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
17 januari worden gezonden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; of fax
0113-315661; of per e-mail redactie@pzc.nl.
Onder de inzenders van goede oplossingen zijn
drie waardebonnen te verloten.
Het Ziekenhuis te Noordgouwe
