meegesleurd in anti-terreurgolf
Nooit
in het
meer dansen
Scheldekwartier
25:1
zaterdag 10 januari 2004
paratiewerf Rotterdam United, is wat
dat betreft een teken aan de wand.
Ruim vijftig werknemers telt de ma
chinefabriek nog. Over een jaar, over
twee jaar, wie zal het zeggen, moet de
verhuizing rond zijn. En verliest De
Schelde een aansprekend bedrijfson
derdeel, waar in een ver verleden zo'n
750 man werkten aan grote scheeps
motoren. De Schelde mocht die sinds
1921 van het Zwitserse concern Sul-
zer in licentie bouwen.
Een nostalgisch gevoel maakt zich
van je meester, als je zo'n bericht
tot je laat doordringen. Die grote ma
chinefabriek, gewoon weg. De groene
draaibanken en freesmachines naar
de schroothoop
Het is onvoorstelbaar. Het is vals, zo'n
nostalgisch gevoel. Want wie wilde er
in de jaren zeventig nog bij 'de fa
briek' werken, in een overall? Je pro
beerde eraan te ontkomen, en zo wa
ren er zoveel jongens in die oude
Schelde-buurt aan de Zeewijksingel,
aan de rand van Oost-Souburg. De
Schelde mocht op scheepsbouwgebied
een goede naam hebben, niet als toe
komstige werkgever. Als je anders
kon, stapte je niet meer in de voetspo
ren van je vader. Want wilde je voor
uit, een wit boordje in plaats van een
blauwe overall, dan moest je niet bij
De Schelde zijn. Het bedrijf had een
stoffig imago, met al die oude gebou
wen én rare arbeidsverhoudingen,
met de vele bazen die zich meer voel
den dan de gewone vaklui. Je vader
zelf dacht daar net zo over, al was hij
- net als zijn collega's - trots op wat ze
maakten bij 'de fabriek'. 'De Kungs-
holrn, dat Zweedse passagiersschip,
weet je nog', hoorde je op verjaardags
partijtjes, 'dat alle lampen voor ver
trek verwisseld moesten worden'. Van
die dingen.
High tech
Iets van die trots is gebleven, ondanks
alles, ondanks alle reorganisaties. De
Schelde is er in elk geval nog. Ga eens
kijken bij die andere scheepsbouwcon-
cerns van naam en faam, de Rotter-
damsche Droogdok Maatschappij
(RDM) en Wilton-Fijenoordwat is
daar van over? Vrijwel niets. Aan het
IJ in Amsterdam bepaalden de Am-
sterdamsche Droogdok Maatschappij
(ADM) en de Nederlandse Droogdok
en Scheepsbouw Maatschappij
(NDSM) het beeld. Ze zijn wegge
vaagd, vervangen door woningen.
Zo zal het ook met het Scheldeterrein
in de Vlissingse binnenstad gaan.
Maar De Schelde blijft, zij het als één
van de vele 'gewone' bedrijven in Vlis-
singen-Oost.
En wie nog wel eens bij 'de fabriek'
komt, weet dat De Schelde niet meer
dat ouderwetse scheepsbouwbedrijf
van weleer is. Het bedrijf dat ervoor
zorgde dat de bazen in het - inmiddels
afgebroken - Vlissingse Tuindorp in
grotere huizen konden wonen dan de
doorsnee arbeiders. De Schelde heeft
zich ontwikkeld tot een high tech-on-
derneming, met een grote enginee-
ring-afdeling waar schepen met be
hulp van computers worden ontwor
pen. Schepen, waarvoor het staalwerk
veelal in lage lonenlanden als Roeme
nië gebeurt, waar de nieuwe eigenaar
Damen Shipyards ook werven heeft,
en die in Vlissingen worden afge
bouwd. Je zou je kinderen bijna aanra
den bij De Schelde te gaan werken,
als ze de kans kregen.
Harmen van der Werf
Nederlandse fiscus zet stevig in op
van zwart geld en daar-
•gefinancierde bezittingen in het buiten-
i De Amerikaanse jacht op terreurgeld
daarbij een welkome steun in de rug.
buiten bereik van de belastingen hou-
vanzwart geld wordt in Europa prak-
ebnmogelijk en in de rest van de we-
I ste'eds lastiger.
Staten zetten in de jacht op
ongelooflijke druk op landen,
ken.l'n andere financiële instellingen
informatie prijs te geven over zwart
lof anderszins merkwaardige geldstro-
nationaal bankgeheim of niet. In deze
het netwerk van Osama bin Laden
den ook de kleine en grote zwartspaar-
möegezogen. Het blijkt dat belasting-
Sten, ook de Nederlandse, een graantje
pikken van de anti-terreurgolf. De in-
nu veel ruimer en makkelijker
andere jaren wordt uitgewisseld, gaat
dijk ook over zwart geld dat veel on-
ddigeris dan terreur- of drugsfondsen,
knjgen inderdaad veel meer informa-
d| hele wereld binnen dan vroeger.
ÏÏuj8aan niet jagen op piepkleine za-
netJnoet lonend blijven", zegt woord
der Peter Lamers van de belasting-
s öd het ministerie van Financiën in
Hak
ardls we stuiten op substantiële bczit-
»yan Nederlanders in het buitenland
rvandefinanciering onduidelijk is, dan
,en we wel veel sneller actie dan
verleden."
yhap is duidelijk: het is voor de fis-
makkelijker geworden om actie te
rfnen - en niet alleen in Europa. Een
W1' Lamers uit 'tactische over-
"ietn°emen. Maar duidelijk is
landers die met een paar dui-
n Hk n een geërfde sok een stacara-
^eOordogne hebben gekocht, niet
an'i i rï Eggend doelwit vormen
dc belastingdienst.
eroP dat de nieuwe werkwijze
j gevolg is van automatisering bij
belastingdienst was vroeger
eien 0l'ganisatie, regionaal georga
niseerd. Nu bestanden elektronisch zijn, is
het veel makkelijker om die te koppelen en
te doorzoeken." Bovendien heeft de belas
tingdienst de opsporing in het buitenland
geconcentreerd in een speciaal projectteam
in Haarlem. Vroeger moest elke individuele
inspecteur zelf proberen bij een buitenland
se, eveneens regionaal georganiseerde
dienst, belastinggegevens te krijgen. Ook in
het buitenland wordt de boel elektronisch
op orde gebracht en de contacten met ande
re landen centraal georganiseerd.
Cadeautje
Een voorbeeld hiervan is een recente belas
tingconferentie waar onder andere Neder
land en Frankrijk aan deelnamen. De Fran
sen hadden als cadeautje vijfduizend na
men meegenomen van Nederlandse ingeze
tenen (en dus belastingplichtigen) die de af
gelopen vijf jaar in Frankrijk een tweede
huis hadden gekocht. Eens kijken wat die
Hollanders daarmee konden - per slot wa
ren de Fransen ook geïnteresseerd in moge
lijk Frans zwart kapitaal in Nederland.
„Een tweede huis in Frankrijk is op zich
geen aanleiding voor een belastingonder-
zoek. Maar als we dat bezit leggen naast cle
belastingaangiften van de afgelopen jaren,
kunnen er vraagtekens rijzen", aldus La
mers. Bij voorbeeld: hoe is dat huis aange
schaft? Of: waarom stond het de afgelopen
jaren niet in de aangifte als buitenlands be
zit? De Fransen zijn inmiddels bezig verder
terug te kijken dan vijf jaar.
Hoogleraar belastingrecht Jan van der
Geld van de universiteit van Tilburg - voor
malig belastinginspecteur - kijkt enigszins
sceptisch naar de ontwikkelingen die de be
lastingdienst schetst.
„Er is altijd gespeurd naar zwax-te bezittin
gen in het buitenland. Het zal nu inderdaad
wat makkelijker gaan. Maar ik zie het voor
al als een publiciteitsoffensief." Van der
Geld is het met Lamers eens dat het kli
maat in Nederland ten opzichte van zwart
geld is veranderd. „Een beetje slim zijn
voor de belasting, is prima. Maar wie op
schept over constructies over veel zwart
geld, wordt daarop aangekeken - dat hoort
De Nederlandse fiscus verhevigt de jacht op zwart geld en daarmee gefinancierde bezittingen in het buitenland. Hier een villapark bij de
mondaine badplaats Saint-Tropez aan de Franse Rivièra. foto Niclstra/GPD
gewoon niet meer." Hij denkt dat het inder
daad steeds lastiger is zwart geld in het bui
tenland verborgen te houden. „Waar je dan
met je zwarte geld heen moet? Naar de fis
cus, haha!", zegt hij, verwijzend naar cle zo
genaamde Inkeerregeling.
Het bezit van zwart geld in het buitenland
kan echter fiscaal zeer lucratief zijn. „Als
het inkomen is waarover hier belasting had
moeten worden betaald, kan het voordeel
oplopen tot 52 procent per jaar. Als het ver
mogen is, is het verschil 1,2 procent per
jaar. En bij onroerend goed nihil: daar heft
de Franse fiscus belasting over." Van der
Geld denkt niet dat de huidige acties van
de belastingdienst mensen in paniek zullen
brengen. „Als je al zolang de kluit belazert
en weet wat het je oplevert, ga je er waar
schijnlijk mee door, al is de pakkans nu
wat groter,"
Los van de Amerikaanse anti-terreuracties,
wei-ken de Europese belastingdiensten de
afgelopen jaren toch al beter samen. La
mers: „Per 1 januari volgend jaar wordt de
automatische informatie-uitwisseling van
alle EU-landen van kracht. De landen met
bankgeheim (België, Luxemburg en Oosten
rijk) omzeilen die met bronbelasting, die
vervolgens wordt uitgekeerd aan andere
landen." Die bronbelasting zal de eerste ja
ren aan de lage kant zijn, omdat deze lan
den niet onmiddellijk hun bankbedrijf wil
len zien wegsluipen naar internationale be
lastingparadijzen als de Kaaiman Eilan
den.
„Maar het wordt minder aantrekkelijk om
zo'n buitenlandse geheime rekening aan te
houden", zegt Lamers. Dat geldt althans,
voor de min of meer gewone man. De meer
voudig miljonair maalt niet om een fiscale
constructie die de wereld omspant.
Voor mensen die geen zin meer hebben om
relatief kleine rente-inkomsten te verzwij-
gen, is er de inkeerregeling. Die bepaalt dat
spijtoptanten, die zich zelf alsnog melden
bij de fiscus, coulant worden behandeld.
Deze regeling is in 1998 verruimd om behal
ve strafvervolging te voorkomen, ook de fis-'
cale boete te ontlopen. Mensen die zich hier
voor melden (maar alleen als de fiscus hen 1
niet al op de korrel heeft!) moeten met te
rugwerkende kracht de verschuldigde belas
ting voldoen. Dat kan voor het buitenland
tot twaalf jaar oplopen. En niet alleen de
aanslagen over die jaren, ook de wettelijke
rente, Lamers: „Onder invloed van alle dis
cussies over zwart geld en onze acties, mer
ken wij nu al dat er veel meer belangstel
ling is voor de inkeerregeling."
Joodse tegoeden
De fiscus wordt gezien als een instrument
om verstopte vermogens boven water te
krijgen en criminele en terroristische orga
nisaties te dwarsbomen. De Amerikanen
hebben met dat laatste ruime ervaring. De
afgelopen jaren deden zij dit in het kader
van hun 'War on Drugs'. Tussen 1996 en
1998 forceerden de VS Zwitserland verder
mee te werken in de zaak van de slapende
joodse tegoeden in Zwitserse banken die na
de Holocaust in 1945 waren blijven liggen.
Dat kostte veel moeite, omdat de banken
zich wisten te verschuilen achter de Zwit
serse autoriteiten.
Na de aanslagen in New York pakken de
Amerikanen het praktischer aan. Zij nemen
rechtstreeks contact met buitenlandse ban
ken op. „Jullie hebben toch filialen in New
York en Washington? Het zou jammer zijn
als de vergunningen werden ingetrokken
Bovendien verbiedt Amerika het zaken
doen met onwillige banken.
Al dan niet knarsetandend werken banken
nu mee, zelfs uit tot dusver onaantastbaar
geachte belastingparadijzen. Dat geldt ook
overheden en dan is de cirkel voor de fiscus
rond: er komt heel veel goed toegankelijke
informatie vrij - en die blijft niet onge
bruikt. Niet in Europa, niet elders in de we
reld.
James McGonigal
Bij De Schelde werken. Kom
nou! Dat deed je niet als
zoon van een Schelde-arbeider.
Of je moest niets anders kunnen
óf juist heel veel van techniek
houden. Naar 'de fabriek' ging je
niet. Maar toen deze week het be
richt doorsijpelde dat één van de
ooit mooiste onderdelen van dat
zelfde bedrijf, de machinefa
briek, uit de stad gaat verdwij
nen, kwamen er toch andere ge
voelens bovendrijven.
Ach, De Schelde, je stond ermee
op en je ging ermee naar bed, als
je in zo'n typische Schelde-buurt
woonde in Vlissingen of in Oost-Sou
burg. De buurman rechts, de buur
man links, bijna alle buurmannen-
werkten bij 'de fabriek', 's Ochtends
vroeg gingen ze massaal op de fiets of
met de bus naar het werk. En als er ge
staakt werd, wat in de jaren zeventig
nogal eens gebeurde, hingen bij de fa
natiekste vakbondsleden affiches
voor de ramen. Het hoorde erbij, zoals
De Schelde het hele leven bepaalde.
De huizen waren van De Schelde. Za
terdagavond ging je naar het Schelde
kwartier; een cabaretavond en dansen
na.
Weinig van dat alles is meer over. De
woningen zijn al jaren geleden door
De Schelde verkocht, toen het al niet
zo goed ging met het bedrijf. Een
louche projectontwikkelaar ontferm
de zich over het onroerend goed. Het
is dat er een activist in Oost-Souburg
was, Joop van Esch, die krakers zover
wist te krijgen in de leegkomende hui
zen te trekken. En dat de gemeente na
deze actie bereid was een duit in het
zakje te doen. Anders waren ze gelijk
verpatst, wat vervolgens toch gebeur
de. Het Scheldekwartier is dicht. De
eens zo bloeiende personeelsvereni
ging bleef nog bestaan, maar is niet zo
lang geleden ook ter ziele gegaan.
Nooit meer dansen na.
Sneeuwballen
Wie werkt er nog bij De Schelde? In
die oude Schelde-buurt aan de rand
van Oost-Souburg zal het een enke
ling zijn. De geur van overalls met die
onbestemde fabrieksgeur - een menge
ling van zweet en olie - is verdwenen.
Je kunt ze aanwijzen, de huizen waar
in de Schelde-mannen woonden die
gestorven zijn aan mesothelioom, de
dodelijke asbestziekte. Wie in een ver
verleden met asbest, een opperbest iso
latiemateriaal, heeft gewerkt, blijft al
tijd de angst houden. Zal mij dat ook
overkomen
Sneeuwballen maakten ze ervan, van
asbest. Ze gooiden ermee naar elkaar,
tot de bedrijfsarts van De Schelde,
Stumphius, in 1962 aantoonde dat er
weinig schadelijker goedjes zijn dan
asbest. Ook dat hoox-de erbij, bij 'de
fabriek'. Met één niet onbelangrijke
kanttekening, het was toch maar mooi
een bedx-ijfsarts van De Schelde - één
van de eerste bedrijven in Nederland
met een eigen bedrijfsgezondheids
dienst - die erachter kwam hoe schade
lijk asbest is. Het is een troost, zij het
een erg schrale.
De Schelde-arbeiders, ze hebben van
De Schelde geleefd en een flink aantal
heeft het leven ervoor gegeven. Ze
vormden een sociale gemeenschap,
een hechte sociale gemeenschap, als
het erop aan kwam. Niet alleen in sta-
ïoto's ltuben Oreel
niet meer het aantal bewonex-s uit die
tijd, tegen de 46.000, gehaald.
Nog een flink aantal reorganisaties la
ter constateerde wijlen PvdA-wethou-
der Willem Wisse eind jaren tachtig in
een openhartige bui dat het niet eens
zo slecht was dat De Schelde wat min
der óverheersend was geworden.
„Zijn we er ook minder afhankelijk
van." Maar niemand wilde, ook Wisse
niet, dat De Schelde ooit helemaal
zou weggaan. Dat gebeurde ook niet,
dankzij vooral de Koninklijke Mai'ine
die steeds weer voor nieuwbouwop-
drachten zorgde. Tot over een paar
jaar, als ook het ministerie van Defen
sie voorlopig is uitgebouwd. Van de
vierduizend mensen die het bedrijf in
de hoogtijdagen - in de jai'en vijftig en
zestig - tewerk stelde, zijn er zo'n ne
genhonderd over. En dat aantal zal
hoogstwaarschijnlijk verder omlaag
gaan.
Schroothoop
De deze week bekend geworden ver
plaatsing van de machinefabriek naar
het terrein van de vooi'malige
RSV-partner Wilton-Fijenoox'd, nu i*e-
De Zeewijksingel in Oost-Souburg; de buux'man links, de buurman x-echts, bijna alle buurmannen wei'kten bij 'de fabriek'.
kingstijd, maar ook daarbuiten.
Een schip bouwen doe je niet alleen,
dat doe je samen. En als er weer eens
ééntje in de Vlissingse binnenstad te
water werd gelaten, ging je kijken.
Dat was altijd een spectaculair ge
zicht; schepen die - op de plek waar
nu het winkelcentrum Scheldeplein is
- tot het eind van de jaren zeventig
het water van de doldxaven ingleden.
Je moest oppassen, als het een gx-oot
schip was, want dan kon het water zo
ver omhoog komen, dat je een nat pak
opliep. Zóveel water verplaatste zo'n
stalen kolos.
Met het verdwijnen van de scheepshel
ling, waarop schepen in aanbouw bo
ven de stad uitrezen, vertx'ok De Schel
de al een beetje uit het hart van de
stad. Vlissingen, dat was De Schelde,
sinds 1875. De Schelde was Vlissin
gen. En als het slechter ging met het
bedrijf, mensen werden ontslagen,
deed het gezegde de x'onde: Als De
Schelde niest, is Vlissingen vex-kou-
den. Met de teloorgang van het roem-
ruchte scheepsbouwconcern
Rijn-Schelde-Vex'olme (RSV) in 1983
was dat nog duidelijk merkbaar-. De
De machinefabriek op het terrein van De Schelde.
Schelde bleef overeind, dankzij de
rijksoverheid, de px-ovincie, de ge
meente en niet te vergeten de Konink
lijke Marine. Maar veel mensen kwa
men toch op straat te staan. En Vlis
singen zag het inwonertal dalen. Tot
nu toe heeft de gemeente Vlissingen,
inclusief Oost-Souburg en Ritthem,
