Dromen kun je sturen
Laatste Neanderthalers leken meer op ons
wêêêêêêpsi a i 4h
Jamai for president!
Nachtmerrie is
ppn oude heks
Door PIETER LOMANS
woensdag 7 januari 2004
Zeeslak helpt onderzoekers
Net voor nieuwjaar maakte de Belgische
tv-zender VTM zijn plannen bekend voor
een Idols-programma voor politici. Het
moet een talentenjacht worden waarin
goedgebekte en goeduitziende burgers
op tv strijden om de overwinning. VTM
beloont de winnaar graag met een twee
de plaats op de lijst van een van de deel
nemende politieke partijen bij de ko
mende Europese verkiezingen.
Maar de Belgische politici weten nog
niet zeker of ze moeten meewerken. Vol
gens Filip Dewinter, leider van het
Vlaams Blok, past het initiatief in de
voortschrijdende 'verkleutering' van de
politiek. Maar hij wijst het initiatief ook
niet meteen af. In de Volkskrant zegt
bij: „Steeds minder draait het om in
houd, steeds vaker over wie het leukste
snoetje, de grootste borstomvang en de
langste benen heeft. Maar het kan wel
interessant zijn als onbekende kandida
ten zich op een luchtige manier kunnen
presenteren."
Een jaar eerder waarschuwde premier
Balkenende tijdens een bijeenkomst van
het Nederlands Genootschap van Hoofd
redacteuren ook al voor de dreigende
versoaping' van de politiek. „Hordes ca
mera's in Akersloot voor driehonderd le
ge stoelen en de presentatie van Ratel
band als kandidaat-lij sttrekker van Leef
baar Nederland heeft niet met politiek
te maken, maar met amusement", zei
Balkenende toen.
De premier uitte destijds ook al zijn on-
genoegen over het toegenomen transfer-
geweld in de politiek. Politici verhuizen
tegenwoordig net zo makkelijk van par
ty als profvoetballers van club. De me
diagenieke kop is belangrijker dan de
ideologische op partijpolitieke opvattin
gen die erin zitten.
Peilingen en verkiezingen win je niet
met het politieke debat, maar met gla
mour, show en vermaak. De burger stelt
zijn vertrouwen eerder in een politicus
die goed overkomt, dan in een politicus
die het vak beheerst. Daarom moet de
politiek zichzelf steeds meer verkopen.
Daarom is vermaak een wezenlijk on
derdeel geworden van de politiek en de
mocratie. De politiek is geïnfecteerd
door glamourland. De democratie wordt
meer en meer beheerst door de dicta
tuur van het amusement.
Dat is natuurlijk geen verwijt aan politi
ci. De burger vraagt zelf om de verkleu
tering en versoaping van de politiek. En
dat proces is nog lang niet afgerond. Het
kan veel beter! In 2002 werd in Argenti
nië de spelshow 'De kandidaat van het
volk' op televisie uitgezonden. De win
naar werd lijsttrekker van een op te
richten volkspartij. Geen lijsttrekkerde
batten meer, maar een nieuwe partij bij
elke verkiezing!
In Albanië kun je parlementariërs van
andere partijen inhuren, die dan voor
jouw wetsvoorstellen kiezen. Mooie spel
show: wie laat zich door wie omkopen,
eh, inhuren. En voor hoeveel? Burgers
kunnen hun voorspellingen doorbellen,
e-mailen en sms-en. Maak er een tv-show
van: de politicibeurs, die onmiddellijk
na de sterrenbeurs wordt uitgezonden.
Politieke partijen; koop en verkoop lijst
trekkers, haal nieuwe popsterren en top
sporters binnen, maak er iets moois van.
Wij hebben recht op een tv-democratie!
Over een gebrek aan geloofwaardigheid
hoeft geen enkele politicus zich druk te
maken. Al een jaar geleden schreef Uni
cef in het jaarrapport The State of the
World's Children: 'jongeren zijn teleurge
steld in de democratie en twijfelen aan
het nut van stemmen.'
Jamai for president!
Europese Neanderthalers wa
ren zich al aan het ontwikke
len tot 'moderne' mensen te
gen de tijd dat onze eigen
soort, 'Homo sapiens sapiens',
in Europa arriveerde. Dat blijkt
uit een controversiële vondst
in Vindija in Kroatië. Daar heb
ben wetenschappers de resten
ontdekt van Neanderthalers
die 'lichter' gebouwd waren
dan hun meer robuuste voor
ouders.
De Neanderthalers begonnen
zich in Europa te ontwikkelen
omstreeks 230.000 jaar gele
den. Ze waren er de dominante
mensensoort tot ongeveer
35.000 jaar geleden. Rond dat
tijdstip arriveerden de eerste
moderne mensen in Europa.
Tienduizend jaar later hadden
die de Neanderthalers com
pleet verdrongen.
Hoe dat proces precies in zijn
werk is gegaan, is nog onduide
lijk. De meeste antropologen
denken dat de moderne mens
in Afrika is ontstaan en zich
van daaruit over de rest van de
wereld heeft verspreid. Ze zou
den daarbij oudere mensen
soorten, zoals de Neandertha
lers in Europa, hebben vervan
gen. hetzij door ze uit te moor
den, hetzij doordat ze efficiën
tere jagers waren.
Volgens de leider van het jong
ste onderzoek, de Amerikaanse
hoogleraar James Ahern van de
universiteit van Wyoming, is
het proces „gecompliceerder"
geweest dan de meeste van zijn
collega's veronderstellen. Vol
gens hem lijkt het erop dat de
Neanderthalers vlak voor het
Een Neanderthaler, geëxposeerd in h
in het Belgische Tongeren.
arriveren van de eerste moder
ne mensen al bezig waren te
evolueren naar een meer mo
derne vorm'. Dat zou ook blij
ken uit de stenen werktuigen
die ze gebruikten. Gereedschap
dat is gevonden in Vindjia is
van een betere kwaliteit dan
dat van vroegere Neandertha
lervindplaatsen. Het lijkt op
dat van de eerste moderne
mensen, aldus Ahern tegen-
Provinciaal Gallo-romeins museum
over de Britse omroep BBC.
Ahern denkt dat de versnelde
evolutie van de Europese Nean
derthalers het gevolg is van
soortgelijke invloeden uit de
leefomgeving die de aanleiding
waren van de evolutie van mo
derne mensen in Afrika. Nean
derthalers waren geëvolueerd
om het hoofd te bieden aan de
barre omstandigheden van de
Ijstijd die destijds in Europa
Gereedschappen van Neanderthaelers
heerste. Die liep rond 35.000
jaargelden tegen zijn einde.
Het blijft de vraag of moderne
mensen en Neanderthalers
zich ook biologisch met elkaar
hebben vermengd. Uit onder
zoek van DNA dat is aangetrof
fen in botten van Neandertha
lers hebben geleerden opge
maakt dat de twee soorten niet
met elkaar hebben gepaard.
Sommige geleerden denken
Foto's Harry Heuts
echter dat het voorkomen van
lichter gebouwde Neandertha
lers rond de tijd van de eerste
'moderne' Europeanen wel de
gelijk een aanwijzing is voor
biologische vermenging. Om
dat de vondst in Vindija dateert
van vóór de komst van moder
ne mensen naar Europa lijkt
het er echter meer op dat het
een kwestie is geweest van on
afhankelijke evolutie.
4 Er zijn wat boeken over dromen. Hele pillen vol
droomsymbolen. De meeste zijn slechts goed voor de open
0
haard, schampert de Utrechtse psycholoog Victor
Jt
Spoormaker in zijn boek 'Alles over dromen'. Zijn studie is
het eerste serieuze Nederlandstalige werk over dromen.
f Hij beschrijft daarin niet alleen de laatste stand van zaken
op het gebied van wetenschappelijk droomonderzoek,
maar geeft tevens een cursus dromen.
4
Door MARTIJN HOVER
Amerikaanse onderzoekers hebben een manier ont
dekt om de transformatie van stamcellen uit menselij
ke embryo's te beïnvloeden. Ze gebruikten een chemi
sche verbinding, die ze 'BIO' noemen, en die wordt ge
wonnen uit zeeslakken.
Dat meldt het tijdschrift Nature.
Stamcellen zijn lichaamscellen die zich nog niet heb
ben ontwikkeld tot specifieke cellen, zoals spier-, bot-
of zenuwcellen. Ze zouden in theorie bijvoorbeeld ge
bruikt kunnen worden om transplantatieorganen te
laten groeien. Als daarvoor stamcellen uit het lichaam
van de patiënt zouden worden gebruikt, zouden zulke
organen na een transplantatie niet door zijn lichaam
worden afgestoten, zoals met donororganen het geval
is.
Volgens Ali Brivanlou van de Newyorkse Rockefeller
universiteit zorgt de door hen ontdekte stof ervoor dat
stamcellen uit menselijke embryo's niet vanzelf in ge
specialiseerde 'volwassen' cellen veranderen. Op lan
gere termijn zou het daarmee mogelijk kunnen wor
den de stamcellen te vertellen wanneer ze moeten
transformeren, en tot wat voor celtype.
Instant stamcellen
Amerikaanse geleerden zijn bezig manieren te ontwik
kelen om 'instant'-stamcellen te maken. Aan zulke cel
len is het water onttrokken, ongeveer zoals van drui
ven rozijnen worden gemaakt. Door water toe te voe
gen, wordt er weer een complete cel van gemaakt.
Ann Oliver van de Universiteit van Califomië meldt in
het weekblad Nature dat zij er met haar collega's in is
geslaagd stamcellen uit beenmerg te laten uitdrogen.
Na afloop bevatten de cellen minder dan 40% water.
Normaal is dat ongeveer twee keer zoveel. Toen de on
derzoekers vervolgens water toevoegden, begon onge
veer de helft van de cellen zich te delen, zoals normale
cellen.
De techniek kan belangrijke medische toepassingen
krijgen. Voor het opslaan van stamcellen worden ze
nu nog met behulp van vloeibare stikstof gekoeld tot -
140°. Om te voorkomen dat ze bij het invriezen wor
den beschadigd door ijskristallen, moeten ze eerst in
een giftige vloeistof worden gedompeld, die er na het
ontdooien weer moet worden afgespoeld voordat de
cellen gebruikt kunnen worden. 'Instant' stamcellen
zouden opslag en transport veel eenvoudiger, en dus
goedkoper, maken.
Piranha's bedreigen badgasten
Badgasten in het zuiden van Brazilië worden steeds va
ker aangevallen door piranha's. De kleine roofvissen
zijn de laatste jaren steeds talrijker geworden. Volgens
biologen komt dat door de bouw van dammen in de ri
vieren waar ze voorkomen. In de stuwmeren die zo
ontstaan, stroomt het water langzamer, wat gunstig is
voor de voortplanting van de piranha's.
Piranha's leggen hun eieren in drijvende waterplanten
die veel voorkomen in langzaam stromend en stil
staand water. Veel van die vegetatie werd vroeger mee
gesleurd als de rivieren in het natte seizoen over
stroomden. Daardoor werden de piranhapopulaties in
toom gehouden.
Daaraan is echter sinds de bouw van de dammen een
einde gekomen. De 'nesten' worden bovendien be
waakt door de ouders. Die komen daardoor in conflict
met mensen die de stuwmeren als zwembad gebrui
ken. De aanvallen zijn niet echt gevaarlijk, aldus pro
fessor Ivan Sazima van de universiteit van Sao Paulo.
De piranha's bijten over het algemeen maar één keer,
maar kunnen daarbij wel een flinke wond achterlaten.
Volgens Braziliaanse deskundigen behoren verhalen
over scholen piranha's clie mensen aanvallen en op
eten tot het rijk der fabelen. In zeker drie gevallen
waarbij mensen schijnbaar aan piranha's ten prooi wa
ren gevallen, ging het in werkelijkheid om mensen die
eerst waren verdronken of een hartaanvallen hadden
gehad. De piranha's zouden slechts als aaseters zijn
opgetreden.
^Tarnoud cornelissen
L m og niet zo heel
I lang geleden had-
1^1 den ze Victor
Spoormaker ver-
moedelijk voor
gek versleten. Wie gelooft er
ou in 'lucide dromen', dro-
nen waarin de dromer zich
,i |vust is van zijn droom en
eze zelf stuurt. Het fenomeen
inmiddels wetenschappelijk
ewezen. Het lijkt zelfs een
niddel om mensen te verlos-
en van nachtmerries. Maar
waarom mensen bewust kun
nen dromen? Dat is ook voor
Spoormaker nog een vraag.
De wetenschap weet nog niet
zo gek veel van dromen. Er
valt nog veel te ontdekken.
Door hersenonderzoek weten
we hoe de slaapcyclus van de
mens eruit ziet en hoe vaak
hij in een nacht droomt. Dro
men is zelfs een levensvoor
waarde, een noodzakelijk
schoonmaakproces voor de
geest. Zonder de zogenoemde
REM-slaap (Rapid Eye Move
ment, 'snelle oogbeweging')
De term nachtmerrie komt waarschijnlijk van het
Oud-Germaanse woord nachtmare, een heks die 's
nachts op de slaper kwam zitten waardoor deze
angstig ging dromen. In Nederland heeft 13 procent
van de volwassenen wel eens last van een nachtmer
rie. Ongeveer 400.000 Nederlanders (2 procent)
heefteen of meer keren per week een nachtmerrie.
Deze angstdromen komen drie keer zo vaak voor bij
vrouwen als bij mannen (die trouwens weer drie
keer zo vaak over seks dromen als vrouwen). Ook
jonge kinderen hebben veel nachtmerries. Vaak
gaat dit na hun twaalfde vanzelf over. Als dat niet
gebeurt, blijft het een levenslange klacht.
.Nachtmerries kunnen ook ontstaan na het meema
ken van een traumatische ervaring zoals seksueel
geweld of een groot ongeluk als de vuurwerkramp
in Enschede. Ook kunnen ernstige zorgen over een
bepaald onderwerp tot nachtmerries leiden.
Bij een terugkerende nachtmerrie is het 'droom-
script' in de geest ingebrand,
waardoor bepaalde droombeel
den altijd tot angst leiden. Door
training kan worden geleerd het
script aan te passen en zo de
droom een andere wending te
geven.
Wel heel angstig, maar geen
nachtmerrie zijn nachtelijke pa
niekaanvallen (pavor nocturnus)
en hallucinaties bij het inslapen
of wakker worden (hypnagoge en
hypnapompe hallucinaties). Deze
laatste twee worden veroorzaakt
doordat de hersenen REM- activi
teit-en dus droombeelden - ver
tonen terwijl je nog wakker bent.
Bron: Alles over dromen
waarin de droomfase zich af
speelt, wordt de mens geprik
keld en gespannen, verandert
zijn persoonlijkheid en krijgt
hij last van hallucinaties.
De Utrechtse droomonderzoe-
ker en psycholoog Victor
Spoormaker stelt dat de
droom een film is van je eigen
gedachten, waarvoor je zelf
het script schrijft. In die ge
dachte ligt de kern van de the
rapie die hij heeft ontwikkeld
om mensen van nachtmerries
af te helpen. Leer ze bewust
het verhaal van hun droom te
beïnvloeden zodat het een
'happy end' krijgt. Spoorma
ker hoopt uiteindelijk op zijn
onderzoek te promoveren.
Hij had zijn theorie wellicht
nooit kunnen ontwikkelen als
hij niet zelf als achtjarige een
terugkerende angstdroom had
gehad. Het was zijn moeder
die hem adviseerde zich in
zijn droom zich bewust te
worden van die droom en be
wust in te grijpen. De eerstvol
gende keer rende hij niet lan
ger weg van zijn belagers,
maar draaide zich om en keer
de zich tegen hen. Het werkte.
„Bij de nachtmerrie-therapie
leren we mensen het verhaal
van hun angstdroom te her
schrijven met een positiever
einde. Als je je dat overdag
maar vaak genoeg voorstelt,
dan doorbreek je dat enge
script. Ook moeten mensen
zich overdag meerdere keren
inbeelden dat ze achtervolgd
Foto Inge van Mill
worden en zich dan afvragen
of het een droom is of niet. Als
ze zich dat goed kunnen in
prenten, dan lukt het ook tij
dens de droom. Op dat mo
ment zijn ze in staat hun
droom een andere wending te
geven."
De term 'lucide' komt van de
19e-eeuwse schrijver Frederik
van Eeden. Hij noemde die
dromen waarin hij zelf bewust
handelde zo, omdat ze zo hel
der van beeld waren, zo echt.
Lucide dromen geven je onbe
grensde mogelijkheden, om
dat in dromenland de natuur
wetten niet bestaan. Volgens
Spoormaker kan iedereen de
techniek leren om lucide te
dromen. In zijn boek 'Alles
over dromen' beschrijft hij
daarvoor drie methodes.
Toch ben je niet helemaal
heer en meester over die we
reld. „Hoewel je bewust in je
droom ingrijpt, kunnen er
toch allerlei dingen plotseling
gebeuren. Het blijft namelijk
een droom. Het schoonmaak
proces in je hersenen gaat ge
woon door."
„Waarom mensen lucide kun
nen dromen? Het komt waar
schijnlijk omdat wij een heel
hoog ontwikkelde hersen
Foto GPD/Montage Koos Smid
schors hebben. Die 'cortex' is
's nachts aan het rusten, maar
wij bezitten nog wel de moge-
lijldieden die dit hersendeel
ons biedt. Ilc denk niet dat het
een primaire evolutionaire
functie heeft. Want anders
zouden we allemaal spontaan
lucide kunnen dromen. Ik
denk dat de menselijke herse
nen duizend keer meer kun
nen dan wij nu weten. De luci
de droom is daar het bewijs
van."
Victor Spoormaker, Alles over dro
men. Uitg. Kosmos-Z&K Uitgevers
Utrecht/Antwerpen, ISBN
9021544016. Prijs 13,99 euro
