Hare Majesteit
draagt mij op...
)ikke Hannes hoopt op een wonderdieet
De redding
van de monarchie
Veiling brieven
koningin Emma
27
zaterdag 3 januari 2004
Het gemis Uwer man blijf ik dagelijks gevoelen', schrijft konin
gin-moeder Emma aan het begin van de vorige eeuw aan de we
duwe van haar geliefde particulier secretaris De Ranitz. Dertig brie
ven van Emma en haar hofdame Henriëtte van de Poll komen op 14
januari bij de Haagse postzegelveiling Van Dieten onder de hamer.
Ze bieden een uniek kijkje op het leven aan het hof, al worden er
geen geheimen onthuld.
Am rfï -yï
j X
V &pt LLiA
'A1^EI(3
/3 if
Voon hout
'~~y
J*
-/ilsf 'l-4^ÏÏ
Lf P&n
l< rifcP rTu 1rrm
OMJf'rrn
<?aj -Auf
PéiA^^tj'sA Zt ff -y
Kaart van koningin Emma aan Lita de Ranitz.
foto Cees Zorn/GPD
Koningin Wilhelmina klaagde aan
het einde van haar leven over de
'kooi' waarin zij werd grootgebracht -
een wereld, bepaald door protocol, eti
quette en hofhouding. De collectie
brieven die in Den Haag wordt ge
veild geeft een beeld van die strak ge
regisseerde wereld. In september 1892
stuurt 'H.M. de Koningin' - alias de
dan net twaalf jaar geworden Wilhel
mina - haar speelkameraadje Lita de
Ranitz een mandje met appels en pe
ren. Ze komen 'uit haar tuintje op
Soestdijk', schrijft hofdame Henriëtte
van de Poll er in een briefje bij.
Lita, dochtertje van de particulier se
cretaris van koningin-regentes Em
ma, krijgt de raad 'zo spoedig moge
lijk een telegram aan de Koningin te
zenden' om haar voor het geschenk te
bedanken. Hoe de danktekst voor het
fruit moet luiden vertelt freule Van
der Poll ook alvast. 'Mag ik Uwe Ma
jesteit hartelijk danken voor de mij ge
zonden vruchten', zo is de suggestie.
Van de tekst afwijken mag, 'je kunt
ook zeggen 'heerlijke vruchten',
meent Van der Poll. Wanneer twee
maanden later opnieuw fruit wordt
gestuurd, luidt het advies 'misschien
enige andere woorden' te gebruiken
om te bedanken.
Henriëtte van de Poll was in februari
1880 aangesteld als hofdame van ko
ningin Emma en trad vanaf begin
1891 - ook op als zogenoemde 'supe-
rintendente van de opvoeding' voor
Wilhelmina.
Het koninginnetje heeft in jaar jeugd
jaren nauwelijks met andere kinderen
kunnen spelen. Af en toe werden ech
ter kinderen van hofdignitarissen uit
genodigd op het paleis. De speelkame
raadjes moesten namelijk altijd bij
Wilhelmina komen, andersom was er
niet bij. Zo wordt ook Lita de Ranitz
blijkens een briefje uitgenodigd om
bij 'goed weder met H.M. in het park
te gaan' en krijgt ze van Henriëtte van
de Poll het advies om iets warms aan
te trekken want ze gaan uit rijden.
De uitnodigingen hebben een dwin
gend karakter. 'HM de Koningin-Re
gentes draagt mom u te vragen om
11.20 uur voor een uur bij HM de Ko
ningin te komen', luidt de tekst van
een briefje aan Lita's zusje Anna. Er
wordt geen antwoord verwacht - een
uitnodiging stond gelijk aan een be
vel.
Emma bepaalde praktisch van minuut
tot minuut de dagindeling van haar
dochter. Dat program stond beschre
ven op kartonnen borden naast Wilhel-
mina's kamer: opstaan, eten, thee drin
ken, wandelen en leren. Dat laatste
nooit langer dan drie kwartier want
anders zou het meisje te veel worden
belast. 'De gewone omgang met kinde
ren was in de kooisfeer ondenkbaar.
Ik heb deze dan ook nooit gekend en
schier geen mogelijkheid gehad tot
het aanknopen van vriendschapsban
den. Uit mijn kinderjaren heb ik bijna
geen vriendinnen, vrijwel alleen ken
nissen', merkte Wilhelmina later dan
ook op.
Spontaan
Dat het protocol te allen tijde gehand
haafd bleef en ze ondanks haar jonge
leeftijd moest worden aangesproken
met 'Mevrouw' maakte het contact
ook niet erg spontaan.
Wilhelmina werd namelijk in 1890 op
tienjarige leeftijd door de dood van
haar vader Willem III koningin. Rege-
ren mocht ze gezien haar leeftijd nog
niet. Moeder Emma trad op als regen
tes, maar maakte steeds duidelijk dat
ze namens de echte koningin handel
de. In de brieven aan Lita de Ranitz
wordt daarom ook consequent ge-
De reacties op het tweede huwe
lijk van de bejaarde koning Wil
lem III, op 7 januari precies 125 jaar
geleden, waren op zijn zachtst gezegd
besmuikt. De grillige en drankzuchti
ge vorst met zijn opvliegende karak
ter was niet erg populair. De Oran
je-monarchie had onder zijn langduri
ge bewind veel krediet verspeeld. Dat
de 63-jarige Willem opeens aankwam
met de veertig jaar jongere Emma (2
augustus 1858) uit het kleine Duitse
vorstendom Waldeck en Pyrmont,
werd in veel kringen onfatsoenlijk ge
vonden.
Het bleek echter een gouden greep
van Willem. Niet alleen wist hij in de
laatste tien jaar van zijn leven zijn ei
gen populariteit weer iets op te vijze
len, bovendien zorgde Emma al snel
na het huwelijk in het Duitse Arolsen
voor nageslacht -.prinses Wilhelmina-
foto GPD
ge een brief aan zijn vrouw, nauwe
lijks enthousiast toen hij de baby Wil
helmina voor het eerst zag: 't Is 'n
kind met 'n neus als 'n ander en wat
mij aangaat, ik zag er niets bizonders
aan.'
Ook in het latere leven hebben Wilhel
mina en De Ranitz weinig met elkaar
op gehad. Emma daarentegen droeg
hem op handen. Zij stuurde hem bij
voorbeeld op verkenning uit naar het
Duitse Schwerin om inlichtingen in te
winnen over Wilhelmina's latere echt
genoot Hendrik van Mecklenburg.
Een aantal van de te veilen brieven is
gericht aan mevrouw 'Lou' De Ranitz.
Het gaat dan vooral om bedankjes
voor geschenken, felicitaties of nieuw
jaarswensen. Ook het rouwbeklag na
het overlijden van De Ranitz zit erbij.
Emma schrijft op 30 oktober 1916:
'God heeft mij den trouwsten dienaar
en vriend ontnomen, mijn steun sinds
meer dan dertig jaren.' Dat verdriet
komt ook in de daarop volgende jaren
terug. 'Het gemis Uwer man blijf ik
dagelijks gevoelen', meldt Emma in
de zomer van 1917 vanaf Soestdijk.
De warme gevoelens die zij in de brief
jes aan De Ranitz' weduwe ten
toonspreidt, zijn goed te verklaren.
Emma was in 1879 als 21-jarige konin
gin uit het minuscule Duitse vorsten-
dom Waldeck in een vreemde wereld
terecht gekomen en moest zich vanaf
1890 zien te handhaven als regentes
en hoedster van de Nederlandse mo
narchie. Enige vertrouwde hulp was
daarbij zeer welkom. Die kreeg ze van
haar doortastende secretaris.
Dat de correspondentie in het Neder
lands is, mag nu vanzelfsprekend lij
ken, maar dat was het in die tijd niet.
De hoftaal was immers Frans en dat
was ook de taal die Willem III en zijn
vrouw(en) gebruikten. Emma had bij
haar komst naar Nederland welis
waar besloten met landgenoten alleen
Nederlands te spreken, met de uitvoe
ring daarvan moest ze wachten tot na
de dood van de koning.*
'Een gelukkig initiatief' oordeelde
Wilhelmina driekwart eeuw later.
'Door dit voorbeeld dwong zij de uit
gaande wereld in Den Haag de ge
woonte prijs te geven om zich steeds
van een vreemde taal te bedienen.
noteerde Wilhelmina in haar boek
Eenzaam maar niet alleen.
Hans Jacobs
Drie koninginnen op een rij. Van links naar rechts: Emma, Wilhelmina en Juliana.
schreven over 'Hare Majesteit de Ko
ningin' als Wilhelmina wordt bedoeld.
De vriendschap en genegenheid van
Emma voor de familie De Ranitz was
groot, zo blijkt wel uit de brieven.
Cees Fasseur geeft in zijn biografie
over koningin Wilhelmina een be
schrijving van Sebastiaan Mattheüs
Sigismund de Ranitz (1846-1916), die
zijn ster aan het hof snel zag stijgen.
Hij begon als eenvoudig ordonnans-of
ficier, werd in 1881 particulier secreta
ris van koning Willem III en werd ze
ven jaar later in de adelstand verhe
ven.
'Die snelle klim was niet zo vreemd',
schrijft Fasseur. 'De Ranitz had een
helder hoofd. In de toenmalige op
adellijke titels geselecteerde hofhou
ding kwam dat niet zo vaak voor.
Voor hem pleitte verder dat hij niet
bang was zijn koninklijke meester de
waarheid te zeggen. Ook dat kwam
zelden voor, zeker aan het hof van Wil
lem III.'
Jonkheer De Ranitz wordt wel eens ge
noemd als de ware vader van Wilhel
mina. Willem zou fysiek niet in staat
zijn geweest om bij zijn veertig jaar
jongere bruid Emma nog een kind te
verwekken. 'Afgunst' over zijn snelle
loopbaan aan het hof kan de verkla
ring zijn geweest voor dat praatje,
meent Fasseur. 'Hij bezat een artistie
ke aanleg, iets wat hem in de ogen van
sommigen al enigszins verdacht maak
te. Hij vervaardigde menige tekening
en aquarel, soms zelfs op het werk, en
regisseerde wel eens koninklijke to
neelstukjes. Tenslotte werd hij nog de
schoonvader van een bekende Haagse
kunstschilder', aldus Fasseur, doelend
op de schilder Willem Tholen, die on
der anderen een jonge prinses Juliana
vereeuwigde.
Fasseur rekent subiet af met de sug
gestie dat De Ranitz de vader van Wil
helmina zou zijn geweest. 'De brave
De Ranitz, die als verdienstelijk zon
dagsschilder nog niet het type van een
levensgenieter was, moet vreemd heb
ben opgekeken van het verhaal, in
dien dat hem ooit heeft bereikt.' Ster
ker nog: De Ranitz toonde zich, getui-
dat de koning ook overleefde en kon
opvolgen. Alle kinderen uit het eerde
re huwelijk met Sophie van
Württemberg zijn vroeg gestorven.
Voor Emma was dus een sleutelrol
weggelegd. Op haar schouders rustte
na het overlijden van Willem in no
vember 1890 de zware taak om doch
tertje Wilhelmina, op dat moment al
koningin maar tot haar achttiende
nog niet gerechtigd te regeren, goed
op haar toekomstige taak voor te be
reiden én het geschonden imago van
de monarchie te herstellen. Geen sine
cure. Zeker niet voor een vrouw in een
door mannen gedomineerde wereld.
Emmaverrichtte een wondertje. Ze
ging met Wilhelmina op toernee door
het land om te laten zien dat de Oran
jes 'er nog waren'.
Het prinsesje vertederde, maar de gou
den kooi waarin ze noodgedwongen
werd opgevoed speelde haar geduren
de haar hele verdere leven parten.
Aan het einde van haar lange leven
verzuchtte ze dan ook: 'Waarom heb
ik nooit eens mogen schommelen op
de kettingen voor het paleis?' Een ge
wone jeugd was er niet bij, naar
school ging ze alleen (de lessen wer
den thuis gegeven) en speelkameraad
jes werden zorgvuldig geselecteerd.
Tijdens haar achtjarige regentschap
wist Emma de belangen van de
vorst(in) goed te bewaken. Ze hield
zich strikt aan de wet, maar was niet
bang de strijd aan te gaan met haar
ministers. Dat ondervond minister
van oorlog Schneider toen hij de ko
ningin dwars zat bij het bevorderen
van haar raadgever en particulier se
cretaris, kapitein S. de Ranitz tot ma
joor. Aan het einde van haar regering
in 1898 stond de monarchie weer als
Emma van Waldeck-Pyrmont als de
jeugdige bruid van Willem III der Ne
derlanden geportretteerd door Thérès
Schwartze.
een huis, waarmee Emma kan worden
beschouwd als 'redster' van het ko
ningshuis.
[ij was de zwaarste man van de Bene
lux, maar viel vorig jaar honderd kilo
Desondanks behoort Hannes van Lies
Deventer met 235 kilo schoon aan de
k nog altijd tot de zwaarste heren van
land.
zijn vijftigste is Van Lies' lichaam ver
en. 'Dikke Hannes', zoals hij vaak
dt genoemd, is veel ziek en valt daar-
r als vanzelf af. Nog niet zo lang gele-
dronk Van Lies zo'n 25 blikjes (light)
i per dag. Nu zijn dat liters water gewor-
Eten doet hij naar eigen zeggen niet
'r buitensporig veel.
terhammen, warm eten. Dat is toch niet
ormaal? Snoepen tussendoor is uit den
e. Ik heb zwaar suikerziekte en boven-
i veel maagproblemen. Ik kan helemaal
eten wat ik wil. Fruit wel. En water,
water. Ik heb altijd dorst. Dat komt
r de suiker."
ren met zijn vriendin woont Hannes in
eenvoudige eengezinswoning op een
nworp afstand van de Deventer binnen-
l. Aan de eetkamertafel doet hij zijn ver-
1- Niet de stoelleuning, maar de muur
ft hem steun. Er is een medewerkster
de trombosedienst op bezoek voor de
fêlijkse controle. Alles is in orde. Over
uur komt de huisarts weer buurten en
lendoor moet hij insuline spuiten. De
tend begon met het slikken van tien ver
slende medicijnen en straks volgt er-
zo'n portie.
heb net weer vijftig dozen met allerlei
tabletten gekregen. Iedere dag heb ik wel
een afspraak met een dokter. Ik ben erg
veel ziek. Daarom ben ik zo afgevallen. Dit
jaar heb ik tien keer in het ziekenhuis gele
gen. Daar ga ik aan het infuus en knap on
middellijk weer op. Terug thuis is het vaak
snel weer mis."
Vanwege zijn enorme omvang is Dikke Han
nes beroemd. Hij werd gekroond tot zwaar
ste inwoner van de Benelux en kreeg een
vermelding in het Guinessbook of records.
Nederland, België en Duitsland maakten
via de televisie en kranten kennis met hem.
In Deventer is er niemand die hem niet
kent. Op zijn elektrische scootmobiel is
Hannes een opvallende verschijning.
Hannes zou alle aandacht graag opgeven in
ruil voor een wonderdieet dat echt werkt.
„Ik kan heel weinig. Ben altijd en moe en
kan nooit langer dan een paar uur van huis
weg. Vanwege mijn slechte gezondheid is
dat onmogelijk. Op vakantie ben ik dan
ook nog nooit geweest. Liever was ik dun.
Het afgelopen jaar ben ik honderd kilo afge
vallen, maar ik voel me niet anders. Het eni
ge verschil is dat ik nieuwe kleding moet
hebben, maar lopen gaat niet beter."
De familiefoto's komen op tafel, terwijl
Hannes nog maar eens een flinke slok wa
ter neemt. „De hele familie is dik en alle
maal hebben we datzelfde kleine hartje.
Mijn zus en broer wegen niet veel minder
dan ik. En kijk, dit is mijn vader. Een beste
man, maar ook niet de dunste. Mijn broer
heeft een maagballon laten plaatsen in Bel
Jarenlang dijde hij langzaam uit en onder
tussen namen de gezondheidskwalen in het
zelfde tempo toe. Hart-, nier-,lever- en
maagproblemen, lekkende bloedvaten,
sterk wisselende bloeddruk en altijd be
nauwd. Hannes is net vijftig geworden,
maar zijn lichaam is al versleten. „Ik ben
heel veel ziek. Dat komt niet alleen omdat
ik zo dik ben. Net als bij mijn vader zorgt
vooral de suiker voor problemen.
In de hoek van de woonkamer staat een
tweepersoonsbed, waarop Hannes het al
leenrecht heeft. Naast de kussens bungelt
een slangetje. „Voor zuurstof. Ik heb altijd
een aantal flessen klaarstaan en dit appa
raat zorgt dat ik zelfs zuurstof kan krijgen
als de stroom uitvalt. Ook in de auto en op
mijn scootmobiel heb ik zo'n luchtappa-
raat. Ik kan niet zonder. Ben altijd maar
moe."
Liggend op zijn zij, blik gericht op de televi
sie, brengt hij het grootste deel van de dag
door. Slapen doet hij ook in de woonkamer.
Het is voor hem onmogelijk de rest van het
gezin 's avonds naar de slaapkamers boven
te volgen. Hoewel, slapen 's nachts? „Ik
slaap heel moeilijk. Om de haverklap word
ik wakker. Dan heb ik vreselijk veel dorst.
Alleen 's nachts drink ik al zeker twee liter
water."
Tijdens de slapeloze nachten biedt de televi
sie uitkomst. Dan ziet Dikke Hannes alle
herhalingen en zapt de zenders af op zoek
naar sportuitzendingen, „Ik hou van voet
bal en volg alle duels op tv. Go Ahead is
mijn club. Het maakt niet uit of het slecht
of goed me ze gaat. Ik kom er 33 jaar. Als ik
kom aanrijden doen ze de hekken al los."
Toch moest de reus het GA Eagles-stadion
een paar jaar noodgedwongen missen. Hij
was een periode gekluisterd aan huis. Hij
wilde wel, maar hield het lichamelijk niet
vol. Een paar meter lopen was en is de li
miet. Volgens een vast schema wordt Han
nes daarom regelmatig vanaf zijn knie tot
zijn tenen in het gips gezet. Het is net alsof
hij laarzen draagt. Zijn enkels kunnen Dik
ke Hannes niet dragen. Bovendien heeft hij
problemen met zijn bloedvaten en zonder
het gipsverband zou het vocht zich te veel
in zijn onderbenen ophopen. „Mijn benen
zouden zonder het gips openknappen."
Sinds hij een paar jaar geleden van de ver
zekering een scootmobiel kreeg, is Hannes
weer een beetje mobiel. „Ik kan weer naar
Go Ahead, naar mijn paardjes in een wei
hier in de buurt of naar het centrum van de
stad.
Ondanks al zijn medisch leed hoeft nie
mand medelijden te hebben met Hannes.
Samen met vriendin, twee kinderen en de
rest van de familie heeft hij het 'best leuk'.
Zijn vriendin Matti knikt. „Het is moei
lijk", zegt ze. „Hannes heeft veel zorg no
dig. Maar het gaat nu iets beter. Je eet nu
veel fruit, hebt de cola geminderd en drinkt
veel water", glimlacht ze richting Hannes.
Hij mompelt terug: „We hebben het leuk sa
men."
Nicolai Lensen
Dikke Hannes (r.) met neef Dirk; ...100 kilo afgevallen... foto Cees Baars/GPD
gië. Daar begin ik niet aan. Als je even niet
goed oplet en het gaat het mis met die bal
lon, ben je zo maar dood."
„Deze slanke tiener ben ik op de paarden
markt in Rijssen. Ik was niet altijd zo dik.
Mijn bordje ging altijd wel netjes helemaal
leeg, maar dat bordje werd op een bepaald
moment een schaaltje en toen een schaal en
alles ging op. Ik was ruim twintig en kon
geen kleding meer kopen in de normale win
kel. Toen ging er wel een alarmbel af, maar
te laat, ik was enorm zwaar en kon niet
meer minderen. Natuurlijk wilde ik afval
len. Ik heb het geprobeerd, allerlei kuren en
diëten. Het hielp allemaal niets.
In de zomer van 2002 sloeg de weegschaal
uiteindelijk uit naar 335 kilo. Zo zwaar was
Hannes in zijn hele leven nog niet geweest.
