Een turbulent j aar
voor de Oranjes
PZC
Nieuwe gemeenten moeizaam op gang
09
Perikelen in het koninklijk huis
Terugblik
gem. Terneuzen
woensdag 31 december 2003
Koningin Beatrix eerder deze maand tijdens de opening van de expositie Liefde uit de Hermitage in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Eind goed, al goed. Dat zou de
conclusie kunnen zijn van de
kersttoespraak die koningin Bea
trix donderdag voorlas. De ge
boorte van een prinses en toekom
stige troonopvolger heeft alsnog
een ferm uitroepteken gezet ach
ter het verder zo turbulent verlo
pen jaar van de koninklijke fami
lie. Beatrix kan weer even rustig
ademhalen en alvast vooruitkij
ken naar 2004, met verdere ge
zinsuitbreidingbij de Oranjes, een
plechtige doop van Amalia en het
huwelijk van Friso.
De koningin zal verder niet graag
bij het nu bijna afgelopen jaar
stilstaan. Dat gold immers als één van
de vervelendste uit haar bijna 25-jari-
ge regeringsperiode. De commotie be
gon eigenlijk al meteen in januari toen
Beatrix haar 65ste verjaardag vierde.
Dat ze haar pensioen, waarop ze als
iedere Nederlander recht heeft, be
stemde voor een goed doel, stuitte op
kritiek. Zo'n rijke dame zou geen uit
kering moeten krijgen, vonden som
migen. Het bereiken van de pensioen
gerechtigde leeftijd had bovendien
aanleiding moeten zijn om af te treden
en de monarchie op te doeken, meen
den (vooral) republikeinen.
De Tweede Kamer bleek na de parle
mentsverkiezingen van januari weer
niet in staat zelf het voortouw te ne
men bij de kabinetsformatie, zodat
koningin Beatrix andermaal in actie
moest komen. Dat leidde traditiege
trouw tot ingezonden stukken op de
opiniepagina's van de kranten waar
beperking van haar macht en invloed
werd bepleit. In Zweden bijvoorbeeld
is het de voorzitter van de Rijksdag,
het parlement, die de formatie een
zetje geeft. Dat zou hier ook kunnen.
De Kamer maakt echter nooit gebruik
van de bevoegdheden in deze.
Skivakantie
Terwijl CDA en PvdA achter gesloten
deuren met elkaar worstelden, ging
Beatrix in februari op skivakantie in
Lech, een pleisterplaats waar de
Oranjes nu al sinds 1960 jaarlijks
neerstrijken. Op dat moment woedde
in de Nederlandse media en daarna
ook in de politiek een storm over haar
tot dan toe vrijwel onbekende nichtje
prinses Margarita, dochter van prin
ses Irene. Margarita voelde zich door
de Oranjes tekort gedaan en eiste eer
herstel voor haar door de familie be
spotte en niet geaccepteerde echtge
noot Edwin de Roy van Zuydewijn.
Wekenlang kwam het verongelijkte
paar met nieuwe aantijgingen naar
buiten. Pijnlijk voor Beatrix, maar
het werd pas serieus toen demissio
nair premier Balkenende zich ermee
ging bemoeien. Het Kabinet der Ko
ningin - de ambtelijke staf van Bea
trix - bleek achter de rug van de mi
nisters opdracht te"hebben gegeven
onderzoek te doen naar De Roy van
Zuydewijn. Staatsrechtelijk en straf
rechtelijk was dat niet fout, maar wel
onhandig en onverstandig, omdat de
betrokken ministers het echtpaar nou
net hadden verzekerd dat er géén on
derzoek was gedaan.
De boze Tweede Kamer eiste dan ook
inperking van de vrijheid van het Ka
binet der Koningin en betere controle
door de premier. Beatrix gaf zich ove
rigens niet zo maar gewonnen. 'We
moeten het hier nog maar eens goed
overhebben', zei ze op een geïmprovi
seerde persconferentie tijdens haar
staatsbezoek aan Chili. En als om te
demonstreren dat ze nog fit genoeg
was haar taak nog vele jaren uit te oe
fenen, liet de stevig doorstappende
koningin de puffende hofhouding en
media achter zich bij het beklimmen
van een bergrug in de Chileense
Maanvallei. Hier liep geen versleten
dame van 65, zo veel was wel duide
lijk.
Ook de perikelen rond het boze pete
kind Margarita, die het hele jaar te pas
en te onpas terugkeerden, wuifde de
koningin weg. 'We herkennen ons niet
in het door Margarita geschetste
beeld'. En verder hoopte Beatrix dat
haar zuster Irene met een oplossing
zou komen. De uitgebroken oorlog in
Irak was overigens geen aanleiding
geweest de staatsbezoeken aan Chili
en Brazilië te schrappen zodat de ko
ningin in ieder geval tevreden kon
vaststellen dat haar meegereisde
schoondochter Maxima talent heeft
voor dit soort verplichte nummers.
Een maand later, met Koninginnedag
voor de deur, bezorgden Maxima en
Willem-Alexander de vorstin nog
meer vreugde door aan te kondigen
dat ze aan het einde van het jaar hun
eerste kind verwachtten. Geen won
der dus dat Beatrix bij de bezoeken
aan Wijhe en Deventer op 30 april
straalde als nooit tevoren, al werd het
nieuws van de zwangerschap pas hal
verwege juni wereldkundig.
Bernhard
De koninklijke familie leek een zonni
ge zomer tegemoet te gaan. De ver
jaardag van vader Bernhard, 92 jaar
alweer, werd omgedoopt tot Vetera-
nendag. Zijn bemoeienis met twee
loshandige Albert Heijn-medewer-
kers die een winkeldief te hard aan
pakten werd hem vergeven. Na lang
trekken eh duwen was er eind mei
weer een nieuw kabinet. Margarita en
Edwin ruzieden inmiddels vooral nog
met elkaar en met hun advocaten, en
zoon Johan Friso had zijn vriendin
Mabel Wisse Smit in Mexico ten hu
welijk gevraagd.
'Mabel heeft haar plaats in onze fami
lie al veroverd', vertelde een gelukki
ge Beatrix bij de aankondiging van de
verloving. Dat was ook duidelijk te
zien geweest, want ze had bij de uit
vaart van prins Claus in 2002 de fami
lie zelfs mogen vergezellen tot in de
koninklijke grafkelder van de Nieuwe
Kerk in Delft. Die uitspraak van de
koningin werd in de maanden daarna
nog vaak herhaald, want over de posi
tieve ontvangst die Mabel aanvanke
lijk - ook in de media - te beurt was ge
vallen viel een schaduw toen pikante
details uit haar verleden bekend wer
den.
Mabel had in haar studententijd om
gang gehad met de Amsterdamse
drugscrimineel Klaas Bruinsma. Al
vroeg tijdens de verkering had ze
prins Johan Friso daarover verteld en
samen besloten ze de details van die
vriendschap voor zich te houdenVan
uit hun optiek misschien een begrijpe
lijk besluit, ware het niet dat daardoor
de premier en koningin op het ver
keerde been werden gezet. Balkenen
de moest immers het parlement om
toestemming vragen voor een eventu
eel huwelijk en daarvoor moest hij wel
alles weten over de toekomstige
bruid.
Uit een op televisie uitgezonden ge
tuigenis van de Chileense boef Charlie
da Silva bleek dat de 'oppervlakkige
zeilcontacten' van Mabel met Bruins
ma wellicht toch meer waren geweest
dan dat. Mabel moest dat ook toege
ven aan Balkenende, die zich bedro
gen voelde en besloot zijn handen van
het huwelijk af te trekken. Bovendien
moest de inlichtingendienst AIVD
nog maar eens goed naar het verleden
van de inmiddels in de media verket
terde Wisse Smit kijken.
Het dieptepunt van het koninklijke
jaar was dan ook de door Balkenende
foto Juan Vrijdag/ANP
openbaar gemaakte excuusbrief die
Johan Friso mede namens zijn ver
loofde schreef. Het paar hield vast aan
de trouwplannen, maar Friso zou
daardoor zijn opvolgingsrechten ver
spelen.
Koningin Beatrix ontving de laatste
jaren veel lof omdat zij, in tegenstel
ling bijvoorbeeld tot haar Britse
collega Elizabeth, er wonderwel in
slaagde haar uitdijende familie te be
hoeden voor schandalen en openbare
ruzies. Ze maakte nu echter een in
haalslag zonder weerga, al had het al
lemaal niets te maken met haar eigen
functioneren. Het leidde niettemin
onmiddellijk tot polemieken over af
schaffing of inperking van de monar
chie. Dat bracht de buitenlandse pers
ertoe 2003 om te dopen tot 'annus hor-
ribilis' (rampjaar) voor koningin Bea
trix.
Satire
En of er nog niet genoeg commotie
was rond het tot een soap verworden
koningshuis deed premier Balkenen
de er begin november nog een schepje
bovenop door de aanval te openen op
toneelstukken, boeken en televisie
programma's waarin de draak wordt
gestoken met de Oranjes. Alsof de ko
ninklijke familie in de voorgaande
maanden zelf niet alle ingrediënten
voor satire had aangedragen en wel in
zo'n overvloedige mate, dat toneel
schrijver Ger Beukenkamp de nieuwe
ontwikkelingen zelfs niet meer kwijt
kon in zijn serieus bedoelde stuk
'Landgenoten, Beatrix spreekt'. De
feiten hadden de fictie ingehaald en
overtroffen.
Maar Beatrix, die al die tijd schijn
baar onverstoorbaar haar werk bleef
doen, wist dat het slotakkoord haar
gunstig zou zijn. Maxima was de laat
ste maanden van haar met complica
ties gepaard gaande zwangerschap
weliswaar uit het beeld verdwenen,
maar de geboorte van een nieuwe
Oranjetelg zou het publiek het langst
bijblijven. De saluutschoten en het
klokgebeier van 7 december zouden
de kritiek en de aanvallen op de ko
ninklijke familie overstemmen, zo
wist de koningin. Die straalde dan ook
als vanouds toen ze mét Mabel en Fri
so een half uur na de geboorte van
prinses Amalia op kraamvisite ging.
De later verspreide foto's van konin
gin en kleinkind onderstreepten dat
nog eens.
Hans Jacobs
22 januari - Verkiezingen Tweede Ka
mer. Koningin begint daarna traditio
nele overleg met adviseurs en fractie
voorzitters.
31 januari - Koningin Beatrix viert in
familiekring haar 65ste verjaardag.
Haar pensioen gaat naar een goed
doel.
12 februari - Prinses Margarita en
echtgenoot Edwin de Roy de Zuyde
wijn doen in HP/De Tijd boekje open
over het familieleven van de Oranjes.
De aantijgingen houden enkele we
ken aan.
12 maart - Premier Balkenende loopt
krassen op in kamerdebat over zaak-
Margarita. Rol Kabinet der Koningin
(verbindingskantoor Beatrix) staat
ter discussie omdat geheime dienst
antecedenten Edwin naploos buiten
medeweten betrokken minister(s).
20 maart - Beatrix geeft tijdens
staatsbezoek in Chili zeldzame pers
conferentie en zegt dat 'familie' zich
niet herkent in het door Margarita ge
schetste beeld.
12 april - Formatie kabinet CDA en
PvdA loopt stuk. Koningin moet op
nieuw aan de slag.
30 april - Stortregens en oranjezonne
tje strijden om voorrang op Koningin
nedag in Wijhe en Deventer. Beatrix
toont zich verheugd over uitdijende
familie.
20 mei - Beatrix benoemt Jan Peter
Balkenende tot formateur van een ka
binet van CDA, WD en D66.
27 mei - De koningin poseert met cle
nieuwe ministers op het bordes van
Huis ten Bosch.
18 juni - Maxima is zwanger. Beatrix
'stond bijna te juichen toen wij het
haar vertelden', aldus oudste zoon
Willem-Alexander.
22 juni - Vader Bernhard blijkt ver
mogen Oranjes op ranglijst 's werelds
rijksten van zakenblad Forbes fiks
omlaag te hebben gepraat: van 3,7
miljard euro naar 21,5 miljoen.
30 juni - Opgetogen kondigt Beatrix
de verloving aan van Johan Friso met
Mabel Wisse Smit. De koningin krijgt
er een 'heel lieve en begaafde schoon
dochter bij' die haar 'plaats in de fa
milie al heeft veroverd.'
15 augustus - Quote meldt de vriend
schap van Mabel met de Amstei'damse
crimineel Klaas Bruinsma. In weken
daarna komen haar 'oppervlakkige
zeilcontacten', mede door uitlatingen
van Bruinsma's ex-lijfwacht Charlie,
in een ander daglicht te staan.
6 september - In familiekring wordt
de verjaardag van de in 2003 overle
den prins Claus herdacht.
16 september - Koningin leest de
troonrede voor. Op inkomen leden ko
ninklijk huis wordt beknibbeld en
Kabinet der Koningin boet in aan
macht, zo maakt Balkenende bekend.
19 september - Beatrix kan in april
uitzien naar haar derde kleinkind.
Schoondochter Laurentien is voor de
tweede keer zwanger.
3 oktober - Premier Balkenende be
sluit na nieuwe onthullingen over ver
leden Mabel en gesprek met haar, par
lement geen toestemming te vragen
voor het huwelijk. Dit vertelt hij ook
Beatrix.
10 oktober - Balkenende maakt zijn
besluit openbaar. Friso en Mabel heb
ben zijn vertrouwen geschonden. Fri
so, die door zijn huwelijk verdwijnt
uit de lijn van troonopvolging, betuigt
in een brief spijt.
15 oktober - Koningin wordt gezien in
Florence waar ze kennelijk bijkomt
van alle commotie van voorbije we
ken.
7 november - Balkenende doet onver
hoedse aanval op satire over konings
huis op televisie, in boeken en op to
neel.
28 november - Inlichtingen- en veilig
heidsdienst AIVD rondt onderzoek af
naar Mabel Wisse Smit en vindt geen
beletselen voor verdere omgang met
koninklijke familie,
7 december - Maxima schenkt leven
aan gezonde dochter, Amalia. Stra
lende Beatrix snelt naar het zieken
huis en is 'door de dolle heen', zegt
Willem-Alexander.
10 december - Friso en Constantijn
treden onder goedkeurende blikken
van hun moeder op als nieuwe
erevoorzitters Prins Claus Fonds.
12 december - Delft is uitverkozen
voor het huwelijk van Friso en Mabel.
Het nieuwe jaar bracht Zeeuws-Vlaan-
deren dit keer een nieuw bestuurlijk
bestel. Met ingang van 1 januari 2003 waren
er van de zeven gemeenten bezuiden de
Westerschelde nog drie robuuste over; Ter-
neuzen, Hulst en Sluis. In november waren
er verkiezingen gehouden en de politici die
met die stembusgang de meeste stemmen
vergaarden, mochten in de eerste maand
hun raadszetel bezetten.
Op het pluche zetelen weinig nieuwkomers.
De oude politieke garde moet de nieuwe ge
meenten in een even nieuw politiek systeem
- het dualistische - naar nieuwe hoogten
zien te tillen. Het eerste politieke item wat
de Zeeuws-Vlaamse bestuurders op hun
bordje zien verschijnen, is een zoektocht
naar drie nieuwe roergangers, de burge
meesters. Hulst is er vrij snel uit. De oud
burgemeester van Axel, Jan Frans Mulder
(CDA), wordt unaniem voorgedragen door
de vertrouwenscommissie als opvolger van
Toine Kessen. De voordrachten in Terneu-
zen en Sluis laten wat langer op zich wach
ten. Uiteindelijk ziet de raad van Terneuzen
oud-burgemeester Jan Lonink van Sas van
Gent als de meest geschikte opvolger van
Ron Barbé. Echt verrassend is Loninks aan
stelling uiteindelijk niet, hij werd maanden
voor zijn terugkeer uit Overijssel in de wan
delgangen van het stadhuis al afgeschilderd
als de gedoodverfde opvolger. In Sluis
w.ordt tenslotte - en wel verrassend - de oud
-burgemeester van Wageningen, de PvdA'er
Jaap Sala, voorgedragen als nieuwe raads
voorzitter. De drie maken hun intrede in of
net voor de zomer.
Op het moment van de installatie zijn de
nieuwe gemeenten al ettelijke maanden op
dreef en makkelijk gaat dat niet. De financi
ële positie van de fusiegemeenten is niet om
over naar huis te schrijven. Pittige lasten
verzwaringen voor de burgers zijn - om
maar een politiek cliché te gebruiken - 'on
ontkoombaar'. In Terneuzen is de bodem
van de gemeentelijke schatkist in beeld ge
komen. De nieuwe lichting bestuurders be
ticht de verdwenen generatie van potverte
ren, van slecht financieel beheer. Na de
zomer is die kritiek weer even rap verdwe
nen als ze opkwam. Terneuzen bezuinigt en
verhoogt de lasten, de flankgemeenten doen
niets anders. Burgers klagen en niet alleen
over hogere lasten, ook over een slechte
dienstverlening. Het stadhuis in Terneuzen
is tijden schier onbereikbaar, antwoordap
paraten hebben het voor het zeggen. In oost
en west klinken dezelfde geluiden. De ge
meenten nemen maatregelen, bezuinigen,
vullen geen vacatures in, stroomlijnen de
organisaties. Rijksbezuinigingen maken
het eerste jaar van de nieuwe gemeenten tot
een kleine ramp. Er moet dieper gesneden
worden dan eerst werd gedacht en voor
nieuw beleid is amper ruimte.
De raden - niet gewend aan de nu van hen
gewenste actieve rol in het bestuursveld -
acteren onwennig. De veiwachting van
oud-minister Klaas de Vries van Binnen
landse Zaken dat Zeeuws-Vlaanderen met
drie gemeenten zou gaan beschikken over
slagvaardige en daadkrachtige bestuurlijke
eenheden is in het eerste bestaansjaar van
de drie lang niet uitgekomen. Het wachten
is op beter tijden.
Conny van Gremberge
foto Peter Nicolai
