I!
Eb en vloed terug in Grevelingen
Kunst van Schiffmacher
voor het eerst in Vlissingen
Grandpa Nick Sessieband
op reis over Route 66
PZC
Zeeland bouwt te
weinig woningen
Ambitieuze plannen van ontwerpbureau voor herinrichten Delta
kunst
dinsdag 30 december 2003
door Rinus Antonisse
De Zeeuwse Delta: een streek
van rivieren, platen, slik
ken, schorren, stromingen en
getij. Door eeuwenlange inpol
deringen, ingrepen in de af
stroom van rivierwater en re
center de uilvoering van het
Deltaplan, verdween de dyna
miek van eb en vloed. Aanleg
van stuwen, dammen, sluizen en
de stormvloedkering Ooster-
schelde zorgden voor verlies
van aanzienlijke delen zoet,
brak en zout intergetijdenge-
bied. Vergaande verarming van
de natuur was het gevolg.
Voorbeeld is het in 1971 ontsta
ne Grevelingenmeer, het groot
ste zoutwatermeer van Zuid
west-Europa. Daar takelt
gestaag het ecosysteem af. Hoog
tijd hier wat aan te doen. Door
weer het getij in het. bekken toe
te laten, keren de vruchtbare
overgangen van zoet naar zout
water terug. Het vernieuwde
Grevelingenmeer kan zich dan
gaan ontwikkelen als een
'productielandschap', met als
activiteiten, zoute teelten, ener
giewinning (getij den stroom),
biomassaproductie, waterber
ging, natuurbouw en waterre
creatie.
Het idee voor een nieuwe Greve
lingen staat in het boek Naar
zee! Ontwerpen aan de kust. Het
komt uit de koker van het atelier
van het Ruimtelijk Planbureau,
waar acht jonge ontwerpers een
jaar lang stoeiden met een nieu
we inrichting van de Neder
landse kust (en Noordzee). Dat
leidde tot een aantal creatieve
en gedurfde voorstellen, deltafi-
catie gedoopt. Het gaat om
kustlijnverlenging, het schep
pen van ruimte voor de rivieren,
het teruggeven van polders aan
het water. De ontwerpers willen
in feite terug naar de Delta die
Nederland ooit was.
Ze hebben voor drie gebieden
hun visie nader uitgewerkt: het
Slochterenmeer voor het Noor
derkwartier met wadden, zand
platen en kwelders, het
Haarlemmermeer in het Mid-
denkwartier met een gesloten
strandwallenkust en het Greve-
■if v~ 'W
In het Grevelingenmeer is een ocean farming-eiland bedacht, EasyFish.com. Een versleept boorplatform dat voorziet in onderzoekruimten voor vis- en schelpdierkweek en
daarnaast plaats biedt voor een eco-hotel. foto uit Naar zee! Ontwerpen aan de kust.
lingenmeer voor het Zuider
kwartier met het Zeeuwse estu
arium. 'Met zee meer kust' is het
uitgangspunt voor de voorstel
len. Dat is des te actuelerer, ge
geven de klimatologische ver
anderingen: zeeën zetten uit,
hun spiegels rijzen en bodems
dalen.
Voor het Zuiderkwartier sluiten
de ontwerpers nauw aan op de
voorstellen in de toekomstvisie
voor de Deltawateren, waarbij
verzouten centraal staat. De
ontmanteling van het Deltaplan
is niet het oogmerk. „De ge
wrochten behouden hun trotse
gedaante.
Wel kunnen openingen in de
dammen worden aangebracht."
Kijkend naar de Grevelingen
kan de doorlaatsluis in de Brou-
wersdam worden verbreed en
gecombineerd met een getijden-
centrale.
Ook in de Grevelingendam zijn
doorgangen mogelijk. Naar het
noorden, zodat de Grevelingen
weer verbonden wordt met het
Krammer-Volkerak en het Ha
ringvliet. En naar het zuiden,
zodat permanente uitwisseling
met de Oosterschelde mogelijk
wordt. Tussenin, het Mastgat,
ontstaat een nieuw intergetij-
dengebied in de vorm van brak
watermoeras met brede oever
zones.
Op de bestaande dammen en
dijken tussen zoet en zout, zoals
de Philipsdam, voorzien de ont
werpers osmosiscentrales:
stroom opwekken door middel
van osmosis (zoet en zout water,
gescheiden door een membraan,
langs elkaar laten stromen,
waardoor ionenuitwisseling
optreedt en elektriciteit ont
staat). Kansen ook voor nieuwe
maricultuur: rond de Grevelin
gen verschijnen biofarms van
zoutbouwproducten. Rondom
drijvende woningen in het meer
worden zeekraal en andere zee
groenten geteeld.
Natuureilanden en vogelbroed
plaatsen liggen naast zandban
ken waar de oesters zijn terug
gekeerd. In het meer is een ocean
farming-eiland gedacht, Easy-
Fish.com. Een versleept boor
platform voorziet in onderzoek
ruimten voor vis- en
schelpdierkweek en herbergt
ook een eco-hotel. Het hele sys
teem, van kweekvis tot hotel
gast, is een gesloten systeem,
met gebruik van duurzame
energie en nauwelijks afval
stromen.
Veiligheid
De ontwerpers onderstrepen
dat een Grevelingen-met-getij
ook bijdraagt aan een grotere
veiligheid tegen de zee. Bij het
plannen van activiteiten dient
meervoudig ruimtegebruik lei
draad te zijn. Bijvoorbeeld aan
leg van een Algendome: een
centrum waar algen worden ge
kweekt voor de voedselproduc
tie, voor de visserij en voor het
opwekken van biomassa-ener
gie.
Mét aangrenzend kuuroord.
Een heropend Grevelingenmeer
maakt volgens de ontwerpers
een eind aan de aftakeling van
de Delta. Het landschap mag
zich weer verslikken. Met de
herintrede van het getij, keren
slikken, schorren en aanwas te
rug en een rij ker en gevarieerder
natuur. De toekomst van de
Grevelingen, zoals de jonge ont
werpers die voorzien, heeft een
groot droomgehalte. Dat is ooit
van de stormvloedkering in de
Oosterschelde ook gezegd.
Naar zee! Ontwerpen aan de kust.
Samenstelling Bart Bomas, Luki
Budiarto, Duzan Doepel. Dieke van
Ewijk, Jan de Graaf, Wouter van der
Heijde, Cleo Lenger, Arjan Nienhuis
en Olga Trancikova. Uitgave NAi
Publishers, Rotterdam en Ruimte
lijk Planbureau, Den Haag. Prijs
22,50 euro.
door Rinus Antonisse
MIDDELBURG - In Zeeland
worden te weinig nieuwe wo
ningen gebouwd. De productie
ligt al enkele jaren te laag. Vol
gens de provinciale woningbe
hoefte is een groei van 1100
nieuwe woningen per jaar wen
selijk. In 2002 kwamen er
slechts 850 huizen bij en 2003
komt op minder dan 700 uit.
Oorzaken van de lagere wo
ningproductie zijn: teruglopen
de waag naar koopwoningen
(door ongunstiger economische
situatie en hogere huizen
prijzen); ingewikkelde en tijd
rovende bouwvoorbereidingen
(steeds meer regels zorgen voor
vertragingen); de houding van
marktpartijen, die baat hebben
bij een zekere schaarste.
De provincie vindt een jaarlijk
se productie die iets boven het
woningbouwprogramma van
1100 huizen komt, noodzake
lijk. Daarom wordt overwogen
om samen met de gemeenten een
soort 'aanjaagsysteem' op te
zetten. Een andere mogelijk
heid is zorgen voor een bewuste
'overplanning'; als een bouw
plan niet doorgaat, kan overge
schakeld worden op een ander
plan.
De te lage woningproductie is
niet het enige probleem op de
Zeeuwse woningmarkt. De be
taalbaarheid (koop of huur) is
een tweede knelpunt. De koop
prijzen zijn de laatste tien jaar
ruim verdubbeld tot gemiddeld
153.000 euro in 2002. De netto
huur is met bijna 40 procent ge
stegen.
Inkomen
In de afgelopen jaren nam het
gemiddelde huishouden-inko
men met 32 procent toe. De
woonlasten, gecombineerd met
bijkomende kosten als lokale
belastingen en nutsvoorzienin
gen, vormen zodoende een
steeds belangrijker bestanddeel
van het besteedbaar inkomen.
Steeds minder mensen zijn in
staat de hoge koopprijzen te be
talen en zoeken het in de huur
sector.
Om de betaalbaarheid van wo
ningen te verbeteren is de beste
oplossing het aanbod vergif
en beter laten aansluiten opj
wensen en mogelijkheden
de consument. In elk geval®
huurwoningen en goedbj
koopwoningen bouwen, ij
oppert de provincie als n
lijkheid het toepassen vanni?
we, goedkopere bouwmethoi
voor woningen met een 1®
gebruiksduur (na 10 tot 15ji
weer afbreken).
Het knelpunt 'betaalbaarhé
veroorzaakt ook problemen^
de doorstroming. Door deas
houdende prijsstijgingen
koopwoningen nemen niet i
leen de lage inkomensgroep
hun toevlucht tot de huurmail
maar ook de mensen met nj
deninkomens. Een groter aas
woningzoekenden is zodoe;
aangewezen op een (soes
huurwoning.
Doorstroming
Juist in de huursector is het a
tal beschikbare woningen ah
nomen door sloop en verka
Bovendien is het aantal te b:
wen huurwoningen cle laat
jaren gedaald. In nieuwe c
breidingen ligt cle nadruk
middeldure en dure koopt
ningen. Hierdoor stagneerl
doorstroming: mensen bliji
zitten waar ze zitten.
De situatie maakt het
voor starters en lage inkoraa
groepen moeilijk op de wonii
markt.
De provincie wil onderzee!
hoe de doorstroming bevorè
kan worden. Ook moet wore
nagegaan of cle druk op cle hu
woningmarkt kan verminde
door uitsluitend nieuw te b:
wen voor de doorstroming
moeten juist goedkopere hu
en koopwoningen g
worden?
Het dagelijks provinciebestt
heeft de situatie van de Zeem
woningmarkt neergelegd ine
discussienota woonvisie. Dai
over wordt, met zoveel moge!
belanghebbenden van gedai
ten gewisseld. Vervolg is]
vaststellen van een Zeem
woonvisie, die geldt als 'boa
steen' voor het nieuwe provio
ale Omgevingsplan (dat i
Streekplan Zeeland gaat r
vangen).
doorErnst Jan Rozendaal
VLISSINGEN - Henk Schiffmacher is al
lang niet meer alleen bekend als tatoeëerder
van internationale pop- en filmsterren. De
laatste jaren timmert hij ook aan de weg als
schilder. Voor het eerst is zijn werk in Zee
land te zien, bij galerie Hannelore Meijaard
in Vlissingen.
De schilderijen van Schiffmacher (Harder
wijk, 1952) passen goed bij Vlissingen. Op
zijn grote schilderijen verloochent hij zijn
achtergrond als tatoeëerder niet. Hij ge
bruikt veel symbolen die ook in tatoeages
dikwijls opduiken.
En vanouds hebben tatoeages alles van
doen met havensteden. Nog steeds is het an
kertje op de gespierde arm van Popeye de
bekendste tattoo ter wereld. Met het grote
schilderij 'Tattoo Willy' speelt Schiffma
cher hierop in.
Het is eigenlijk een verzameling van zee
manstatoeages, maar stuk voor stuk zo
groot uitgevoerd dat ze een brede rug met
gemak vullen. Op het schilderij staan onder
meer zeilschepen, verwijzingen naar Rot
terdam en Holland, het bekende rode hartje
met het woord love en een afbeelding geti
teld 'Sailors grave'.
In Vlissingen is nog een werk met die titel te
zien. Dat is meer een collage dan een schil
derij De twee woorden staan geschilderd op
een reddingsband die aan een houten paneel
is bevestigd.
In cle band is het gedeeltelijk platgedrukte
houten model van een zeeschip bevestigd.
Het geheel is door Schiffmacher bijgeschil
derd. Het is een grafmonument voor een
verdronken zeeman.
Schiffmacher heeft wel iets met de doden.
Zoals gezegd gebruikt hij veel symbolen uit
de tatoeagekunst. Behalve een roos, een
vrouw en een kruis is dat vooral de doods
kop. Die duikt in vele varianten op. De
schilder voorziet cle kop van een geraamte
bijvoorbeeld van een flinke zeemansnor. Of
hij versiert een doodskop met patronen die
sterk aan tatoeages doen denken. Of de
doodskoppen duiken op als screensavers
van mobiele telefoons in allerlei kleuren.
Tenminste, zo lijkt het voor wie niet goed
kijkt. Want het grote schilderij waarop dit
gebeurt, is eerder de uitbeelding van een
groot aantal geopende graven, of - opnieuw
- een reeks alternatieve grafstenen. Ze zijn
getooid met namen van bekende doden als
Herman Brood, JFK, Elvis, ZKH Claus en
Alfred Lagarde.
Linten
Op veel van zijn schilderijen gedenkt
Schiffmacher overledenen die hem op een of
andere manier dierbaar zijn. 'In loving me
mory of my papa' staat op een van de graf
stenen op het bovengenoemde schilderij.
Om zijn overleden vader gaat het ook op een
ander schilderijDat laat een doodskop zien
tegen een decor van linten clie doorgaans
aan grafkransen en -boeketten zijn beves
tigd. 'Dag lieve opa' staat er op één, 'Oud
mariniers' op een andere.
De vrouw is een ander veelgebruikt motief.
Het lichaam van zijn eigen vrouw Louise,
opnieuw als uitvergroot tatoeagepatroon,
maar ook een eigenzinnige Venus tegen een
decor van oude Mexicaanse versieringen, of
Florence Nightingale als 'Rose of no man's
land'.
Schiffmacher put voor zijn schilderkunst
uit verschillende bronnen. Pop art, strips,
oude inheemse culturen, het werk van Ma
tisse, Keith Haring en Herman Brood; alles
is bruikbaar. Hij weet er vervolgens wel zijn
stempel op te drukken.
Expositie Henk Schiffmacher, t/m 7 jan in
galerie Hannelore Meijaard, vri t/m zo van
14-17 uur en op afspraak (0118-416933).
De Grandpa Nick Sessieband voert komend weekeinde in Middelburg een muzikale theatershow op.
door Ernst Jan Rozendaal
MIDDELBURG - De eerste
Amerikaanse snelweg, Route
66, is legendarisch. Hij loopt
van Chicago naar Los Angeles.
De weg heeft vele muzikanten,
filmmakers en kunstenaars ge-
inspireerd. Reden genoeg voor
de Grandpa Nick Sessieband
om Route 66 als thema te kiezen
voor de muzikale theatershow
die komend weekeinde twee
keer wordt opgevoerd in de
Stadsschouwburg in Middel
burg.
De Grandpa Nick Sessieband is
een begrip in Zeeland. De groep
put vrijwel uitsluitend uit het
repertoire van anderen, maar
desondanks worden van tijd tot
tijd grenzen verlegd. Zo heeft de
sessieband twee jaar geleden
voor het eerst een theatershow
opgevoerd in Middelburg, toen
ook rond de jaarwisseling. Des
tijds was de invoering van cle eu
ro aanleiding voor een muzikale
reis langs diverse Europese lan
den en de bijbehorende muziek.
Ditmaal reist de Grandpa Nick
Sessieband door de Verenigde
Staten.
„Schouwburgdirecteur Gerard
Peijs was twee jaar geleden zo
enthousiast dat hij meteen
vroeg of we het jaar daarop weer
met een theatershow wilden ko
men", vertelt drummer Louis
Filius. „We hebben er vijf minu
ten over nagedacht en toen ja
gezegd. Het was een vreselijke
berg werk en het kostte enorm
veel stress, maar het is ons ge
weldig goed bevallen."
Peijs deed ter plekke het thema
aan cle hand. Öm organisatori
sche redenen duurde het niet
één maar twee jaar voor de show
Route 66 op cle planken wordt
gebracht.
„Het is opnieuw een muzikaal
reisje", aldus bandleider/saxo
fonist Nick van Raaij. „Dat
spreekt ons aan. En Route 66 is
natuurlijke een bekende term in
de muziek."
Verhaal
De groep is in januari begonnen
met het verzamelen van liedjes
die in aanmerking kwamen om
gespeeld te worden. Gaandeweg
ontwikkelde zich ook een ver
haallijn, geweven rond de zan
geressen Marjon' van Iwaarden
en Claudia Wagenmakers. Als
een soort Thelma en Louise zijn
ze onderweg door de Verenigde
Staten. Filius: „Naarmate het
verhaal duidelijker werd, zijn
we de muziek strenger gaan se
lecteren. Elk liedje moet iets te
vertellen hebben."
Regisseur Willem Huijbreghs is
gevraagd de theatrale kant van
cle Route 66 te begeleiden. „We
dachten dat we een leuk verhaal
hadden, maar hij maakte ons
duidelijk dat wat we aanvanke
lijk bedacht hadden redelijk
saai was", zegt Van Raaij. „Wij
bekeken het vanuit het podium.
Voor een muzikant is elke thea
trale toevoeging al heel wat.
Maar Huijbreghs zat in de zaal
en leefde zich in het publiek in.
'Blijft het wel spannend?', was
zijn gedachte. Hij kwam met he
le goede suggesties. Aan de an
dere kant schrapte hij dingen
die niets met het verhaal te ma
ken hadden. We hadden een hele
mooie grap bedacht, die we nu
maar voor een andere show be
waren. Volgens Willem had die
grap niets met het thema te ma
ken. Iiij had gelijk."
Aan Route 66 werken minder
gasten mee dan aan de Euro
show van twee jaar geleden. De
negenkoppige Grandpa S
Sessieband is ditmaal uit]
breid met zanger Martin vane
Sterre, trombonist Rob G
vliet, dansgroep The Fr;
dancers en veejay Berrs
Vercouteren van den Berge,
publiek kan rekenen op bel
de nummers uit veertig ji
Amerikaanse muziek, waar:
niet altijd cle Route 66 we.
aangehouden. Uiteraard zilt
gelijknamige liedje in de she
maar bijvoorbeeld ook Cali.1
nia Dreamin' van The Mamas
the Papa's, 25 or 6 to 4 van Cs
cago en een Grease-medley
Beelden
Rond deze muziek ontwik
zich een roadmovie-acfc-'
voorstelling, vol beelden die:
de toeschouwer in een ont
baar tempo meenemen op
langs de Route 66. Filius:
meer dan alleen genieten
muziek. De beelden die wem
schotelen brengen het puk
in de juiste sfeer."
Grandpa Nick Sessieband: M
66,za3 jan om 20 uur en zo 4p>
15 uur in de Stadsschouivbu'i
Middelburg.
Schiffmachers schilderij van Florence Nightingale als 'Rose of no man's land'
foto Ruben Oreel
