PZC
Wacht maar,
ik pakje nog
wel een keer
Wie maakt
een eind aan de exorbitante topsalarissen?
Molotov
cocktails
voor de
leerkracht
zaterdag 27 december 2003
Geweld tegen leraren: scholen
praten er liever niet over. Uit
angst om hun goede naam te ver
liezen, schuiven directies inciden
ten onder het tapijt. De leraren
voelen zich aan hun lot overgela
ten. „Niemand vroeg hoe ik me
voelde. Had ik soms eerst zes we
ken ziek moeten worden?"
De baksteen vliegt om tien over ze
ven 's ochtends door het keuken
raam naar binnen. Misschien is het ie
mand van school, denkt lerares Ria
Vermeer als ze van de schrik is beko
men, maar ze heeft met niemand ru
zie. Op aandringen van haar man laat
ze beveiligd glas in het keukenraam
zetten. Een dikke maand later schrikt
ze vroeg wakker van een bons. Haar
bovenburen zien een jongen wegren
nen. Vermeer loopt naar buiten en ziet
voor haar keukenraam een stoeptegel
liggen en in de goot een brandende
molotovcocktail. „Die heb ik opge
pakt en uitgeblazen, heel kalm." Ver
meer zit in haar woonkamer, voor het
eerst sinds weken met haar rug naar
het bewuste raam. De krassen van de
stoeptegel zijn nog zichtbaar op de
ruit.
Na het uitblazen van de molotovcock
tail belt Vermeer de politie. Ze vraagt
om extra beveiliging, maar die kan de
politie vanwege capaciteitsgebrek
niet geven: dezelfde avond is er een
belangrijke voetbalwedstrijd. Na de
kalmte komt de angst. Ze beseft dat ze
aan een moordaanslag is ontsnapt.
Die nacht slaapt ze slecht. Van elk ge
luid schrikt ze wakker. Als ze de vol
gende ochtend naar buiten kij kt, staat
haar auto er vreemd bijTwee banden
zijn lek gestoken. Nu is ze volkomen
over haar toeren. Ze voelt zich mach
teloos en bedreigd. „Ik weet niet wat
ik over me afroep."
Er moet iets gebeuren. Ze belt school
en zegt zeker te weten dat het een leer
ling is. „Ik en mijn man kennen nie
mand anders die zoiets kan doen."
School is niet overtuigd. Het is nog
nooit eerder gebeurd en leerlingen
doen zoiets toch niet? Die week sneu
velt er een schoolruit en de glaszetter
vindt een molotovcocktail in de strui
ken. Nu is school wél overtuigd, hele
maal als diezelfde week de auto van
een andere vrouwelijke lerares in
vlammen opgaat. „Het klinkt mis
schien vreemd, maar ik was een beetje
opgelucht. De aanslagen waren ten
minste niet alleen voor mij bedoeld",
zegt Vermeer. Twee daders worden ge
pakt; allebei veertien jaar. Het zijn
spijbelaars die eerder proefwerken uit
een lokaal hebben gestolen. De direc
tie drukt Vermeer op het hart het
voorval niet naar buiten te brengen.
Geweld tegen leraren: scholen praten
er liever niet over. Laat staan dat zij de
'incidenten' aan de grote klok hangen.
Directies zijn bang voor een slechte
naam. Een school die als gewelddadig
te boek staat, krijgt misschien minder
nieuwe leerlingen en dus minder in
komsten. Nergens wordt centraal ge
registreerd hoe vaak leraren het
slachtoffer zijn van geweld en bedrei
gingen. Alleen de onderwijsbond
CNV weet te melden dat het aantal
meldingen de afgelopen vijf jaar is
toegenomen. De Algemene Onder
wijsbond (AOB) kan dat niet bevesti
gen, maar vindt wel dat scholen veel te
weinig doen om geweld te voorkomen.
De meeste scholen hebben geen beleid
voor het geval een leerling een leraar
bedreigt, bevestigt Nico van Kessel,
van het Instituut voor Toegepaste So
ciologie (ITS), die vorig jaar onder
zoek deed naar agressie op scholen.
„Als je beleid maakt, geef je toe dat
een probleem hebt, en dat doen scho
len liever niet." Het gevolg: bedreigde
leraren worden in de steek gelaten.
Veel leraren die slachtoffer worden
van geweld zijn ontevreden over de
manier waarop de school ermee om
gaat. Zo vindt Vermeer bijvoorbeeld
dat de directie haar niet serieus heeft
genomen. „School hield de boot af, en
ik zat met mijn angst alleen thuis."
Hersenschudding
Henk Visser, een 53-jarige leraar
handvaardigheid uit Nijmegen, werd
ook met een kluitje in het riet gestuurd
toen hij zijn directie vertelde dat hij
telefonisch was bedreigd door de
pooier van zijn leerling. De pooier
vond dat de Visser zich niet met de
leerling moest bemoeien en dreigde in
het weekend 'even langs te komen'. De
schooldirectie vond dat Visser zich
'niet druk' moest maken, dat het 'loze
dreigementen' waren en dat die 'heus
niet worden uitgevoerd'.
Peter van der Zon, leraar grafische
techniek op een school in Amsterdam,
werd drie jaar geleden door een leer
ling het ziekenhuis ingeslagen en
hield daar een hersenschudding en
een liesbreuk aan over. Niemand van
de schoolleiding kwam hem opzoe
ken. Toen hij was hersteld en weer les
ging geven, ontdekte hij dat de leer
ling op een andere locatie van dezelf
de school weer was aangenomen. Een
'managementbeslissing', kreeg Van
der Zon te horen.
Ook voor lerares Hetty Lodewijks
toonde de schoolleiding nauwelijks
belangstelling, nadat zij door een
leerling was aangevallen. In de sta
tionsrestauratie van haar woonplaats
vertelt zij haar verhaal. Ze dacht dat
ze het voorval van vier jaar geleden
had verwerkt, maar als ze erover ver
telt, wordt ze toch weer bang dat de
leerling wraak neemt. Eigenlijk wil ze
de gebeurtenis op school niet opnieuw
oprakelen. Daarom wil ze anoniem
blijven.
Schaar
Haar verhaal begint bij Paula, een
leerling uit de tweede klas van het
vmbo. Ongemotiveerd en lusteloos zit
het meisje in de klas. Ze haalt de ene
onvoldoende na de andere. Ze kan erg
lastig zijn, hoort Hetty Lodewijks van
andere leraren.,Ik zet een schaar in je
rug"had ze al tegen een van de docen
ten geroepen.
Lodewijks probeert het haar niet al te
lastig te maken. Daardoor heeft ze
weinig problemen met Paula. Tijdens
de rapportvergadering hoort ze dat
het meisje ademhalingsmoeilijkhe
den heeft. Op een vrijdagmiddag, als
Lodewijks al met de les is begonnen,
komt Paula de klas binnenstormen.
Ze kon het lokaal niet vinden, zegt ze.
Met haar jas nog aan gaat ze zitten.
rares Engels uit Lelystad. Toen zij in
februari 1999 's ochtends met haar au
to naar school wilde rijdenweigerden
de remmen. Gelukkig was ze nog niet
op de snelweg aangekomen. De rem
leidingen waren doorgesneden, ver
telde de garagehouder haar later. De
dag nadat ze haar auto uit de garage
had opgehaald, gebeurde het op
nieuw. Weer 's ochtends vroeg. Ze ver
moedde dat het een leerling met een
krantenwijk was. Vijf keer in totaal
werden haar remmen vernield en elke
keer op hetzelfde tijdstip. De politie
slaagde er niet in de dader te pakken.
Pas toen een lid van de schoolleiding
met een collega in alle vroegte bij de
auto gingen posten, konden zij de vijf
tienjarige leerling in de kraag grijpen.
De leerling bleek in haar mentorklas
te zitten. „Zo'n sukkeltje met een bril
letje, altijd heel stil in de klas." Hij
was de laatste van wie zij verwachtte
dat hij tot zoiets in staat was. Sinds
dien vraagt zij zich geregeld af wie ze
eigenlijk voor zich heeft zitten in de
klas. Een gevoel dat Ria Vermeer en
Hetty Lodewijks herkennen. Ook hun
daders waren tamelijk kalm en nooit
extreem vervelend in de les.
„Maar blijkbaar moet het eerst esca
leren voordat de school iets doet", zegt
Lodewijks. Soms vragen leraren zich
af of zij wel zijn opgewassen tegen de
psychische en sociale problematiek
van leerlingen. Wat er met die kinde
ren allemaal niet aan de hand is, ver
zuchten ze. De één is hyperactief, de
ander gebruikt drugs, de volgende
wordt thuis verwaarloosd of is met de
politie in aanraking geweest.
Door de onderwijsvernieuwingen van
de laatste jaren bevolken steeds meer
kinderen met gedrags- en leerproble
men de gewone scholen. Van docenten
wordt verwacht dat ze daarmee kun
nen omgaan. Leraar Henk Visser: „Ik
ben opgeleid voor tekenen en hand
vaardigheid, maar ik voel me soms net
een maatschappelijk werker." On
langs werd hij voor het ogen van de
leerlingen bedreigd door een 'moeilij
ke' leerling. Na herhaalde waarschu
wingen en een portie strafwerk stuur
de hij de leerling de klas uit. Die
weigerde te vertrekken. Zittend ach
ter zijn bureau zag Visser de jongen op
zich af komen. Hij boog zich over hem
heen, zette zijn handen op het bureau
en zei: „Wie denk je wel dat je bent?
Wacht jij maar, ik pak je nog wel.Vis
ser stond resoluut op en werkte de jon
gen de klas uit.
Afgestompt
Wie geweld wil aanpakken, moet ook
laten zien dat dreigen, schelden en
spijbelen niet kan, zegt Adri Bleeker,
oud-directeur van het Calvijn College
in Amsterdam-West. Aan geweld te
gen leraren gaat een scala van inci
denten vooraf. Toen hij begon op het
Calvijn merkte hij dat docenten on
derling wel spraken over scheldpar
tijen en geweld, maar het door een ge
brek aan vertrouwen niet aan de
directie vertelden. Docenten hadden
het gevoel dat er toch niets met hun
klachten gedaan werd en raakten af
gestompt. Tegen één docent zeiden de
leerlingen iedere morgen: 'hee boe
renlul, ben je daar weer', maar die do
cent deed dat af als een grap.
Bleeker, tevens oud- directeur van een
jeugdgevangenis, liet bij zijn aantre
den alle docenten inclusief het onder
steund personeel een training doen
'omgaan met agressie'. Hij stelde zero
tolerance in op school en drukte het
personeel op het hart iedere opmer
king die niet door de beugel kon te
melden bij de directie. Die ondernam
onmiddellijk actie. „Als een leerling
een Surinaamse leraar voor 'baviaan'
uitmaakte, liet ik de ouders op school
komen, en vervolgens moest die leer
ling in hun bijzijn herhalen wat hij
had gezegd. Toen was het snel afgelo
pen." Als een leerling geweld had ge
bruikt tegen een leraar, werd de poli
tie direct naar school gehaald om hem
te arresteren. Dat hielp ook.
Scholen moeten niet bang zijn dat
openheid over geweld hun reputatie
aantast, vindt Bleeker, inmiddels di
recteur van een grafische school in
Utrecht. „Gooi het op straat en laat
zien wat je doet om het geweld aan te
pakken."
Mayke Calis
De namen van Ria Vermeer, Paula,
Hetty Lodewijks en Henk Visser
zijn om privacyredenen veranderd
Lodewijks zegt niks en gaat door met
de les. „Mag het raam open", gilt ze.
„Trek eerst je jas maar uit", zegt Lode
wijks beslist. „Ik heb hyperventilatie
en het is hier benauwd." Ze loopt de
klas uit en smijt de deur achter zich
dicht. Lodewijks heeft nog maar net
de les hervat of Paula staat al weer in
de klas. Door het dolle heen. „Niet ik
moet weg, maar jij moet weg",
schreeuwt ze met opgeheven vinger.
Ze is klein en draagt grote plateauzo
len. Lodewijks lacht, eerst van verba
zing daarna van de zenuwen. „Doe
niet zo gek, meid, ga gewoon zitten",
probeert ze. Paula loopt op haar af en
begint haar te schoppen en te stom
pen. Lodewijks weert zich af met haar
armen. Ze probeert Paula te kalmeren
door rustig tegen haar te praten. In
een flits vraagt ze zich af waarom nie
mand iets doet. Met het trappende
kind achter zich aan, ziet ze kans het
lokaal te verlaten. Op de gang schui
felt ze op de tast, zich met één hand af
werend, naar het lokaal van een colle
ga. Die ziet haar worsteling, pakt het
meisje vast en brengt haar naar de af
delingscoördinator. Lodewijks gaat
terug naar haar lokaal. De leerlingen
zijn volkomen overstuur. Ze be
spreekt het voorval met de klas. Som
migen vinden dat Lodewijks haar een
dreun had moeten geven. Dan staat de
afdelingscoördinator voor de deur.
Hij vraagt of het meisje terug in de les
mag. Nee, absoluut niet, antwoordt
Lodewijks verbijsterd. Later biedt de
man zijn excuses aan. Hij had het even
niet in de
gaten. De directie besluit het meisje te
schorsen en de politie in te schakelen.
Lodewijks wil geen aangifte doen,
omdat ze vindt dat Paula hulp in
plaats van een strafblad nodig heeft.
De maandag erop verschijnt Lode
wijks weer op school. Die zaak wordt
afgehandeld en daarmee is de kous af.
Eén collega vraagt rechtstreeks hoe
het met haar gaat, daarna niemand
foto Frank Jansen/GPD
meer. Ook de directie niet. „Dat heeft
me nog het meest aangrepen", zegt
Lodewijks..Had ik soms eerst zes we
ken ziek moeten worden?"
„Soms legt de directie zelfs de schuld
bij de leraren", zegt ITS-onderzoeker
Van Kessel. „Ze hebben het er zelf
naar gemaakt, vinden ze. Andere do
centen hebben er immers geen last
van."
Remleidingen
Dat directies geen maatregelen tref
fen is zeer ernstig, vindt Van Kessel.
Docenten die het overkomt, vinden
vaak zelf al dat ze hebben gefaald.
Zo'n reactie van de directie bevestigt
dat alleen maar. „Je wordt geacht orde
te houden", zegt een leraar. „Aan een
docent die door een leerling wordt ge
slagen, kleeft het beeld dat hij zijn
werk niet aankan. Hoe onterecht dat
ook is."
Dat de directie het ook wel eens goed
doet, blijkt uit het verhaal van een le
Anders Moberg van Ahold en Ad Scheepbouwer
van KPN leverden dit jaar een deel van hun sala
ris in. Maar de topsalarissen kwamen alleen in bewe
ging door extreme omstandigheden. Vrijwillig een
einde maken aan een riante beloning is nog altijd erg
moeilijk.
Albert Heijn maakte dit jaar een unieke consumen
tenboycot mee. Klanten bleven weg uit protest tegen
het hoge salaris, gegarandeerde bonus en gouden
handdruk van topman Moberg. De omzet van de su
permarktketen die altijd op de kleintjes let daalde en
aan de stroom negatieve berichten kwam geen einde.
Het duurde niet lang of Moberg leverde onder de druk
een deel van zijn beloning in.
Maar er was meer verontwaardiging over royale belo
ningspakketten van topbestuurders. Ook Scheep
bouwer van KPN moest het ontgelden, evenals de
weggestuurde Ahold-bestuurders Van der Hoeven en
Meurs die 'speelgeld' meekregen. De opgestapte top
van Getronics lag eveneens onder vuur vanwege de
riante gouden handdrukken die ze meekregen. Toch
leidde niet alle commotie tot andere regelingen.
Politici en vakbonden hameren al jaren op inkomens
matiging voor de bedrijfselite, maar de groeiende pu
blieke verontwaardiging heeft geen effect. Ook de
aandeelhouders, klein en groot, hebben in de praktijk
geen invloed op riante beloningspakkelten. De com
missie Tabaksblat, die een code voor beloningsvoor-
stellen presenteerde, maakte evenmin indruk. Ster
ker nog: de code riep veel averechtse reacties op van
het 'old-boys' netwerk.
Moederbedrijf Ahold kwam pas tot inkeer toen klan
ten Albert Heijn gingen boycotten vanwege de enor
me vertrekregeling van Moberg. De opvolger van
Cees van der Hoeven, die het concern door boekhoud
schandalen aan de rand van de afgrond bracht, zou in
totaal tien miljoen euro kunnen gaan verdienen. Bij
vroegtijdig ontslag zou hij een miljoenenhanddruk
meekrijgen. De mededeling van Ahold dat over de
hoogte van het bedrag niet meer te praten viel, leidde
tot veel tumult op de aandeelhoudersvergadering.
De commotie werd vergroot toen de pensioenfondsen
ABP en PGGM eisten dat de beloning verlaagd zou
worden. Nooit eerder mengden pensioengiganten
zich publiekelijk in de discussie over het salaiis van
een topman. Ahold had duidelijk grenzen overschre
den, maar gaf nog steeds geen krimp. De vorstelijke
beloning" werd pas aangepast toen Ahold het zélf
voelde in zijn portemonnee.
De tweede 'overwinning' in de strijd tegen hoge belo
ningen werd behaald door AbvaKabo FNV. In okto
ber leverde KPN-topman Scheepbouwer miljoenen
salaris en zijn vaste bonus in onder dreiging van een
proces wegens wanbeleid bij de Ondernemingska
mer. Ronald Paping van Abvakabo FNV onderhan
delde met de raad van commissarissen van KPN over
een andere beloning voor Scheepbouwer. „Dat zijn
pittige gesprekken geweest, waarin we zware druk
hebben moeten uitoefenen", blikt Paping terug.
„KPN vroeg ons wat er moest gebeuren, wilden wij de
procedure bij de Ondernemingskamer intrekken. Wij
wilden dat Scheepbouwer salaris zou inleveren en
dat is ook gebeurd."
Paping spreekt van een unieke situatie, maar heeft er
een hard hoofd in dat dit voorbeeld in de toekomst au
tomatisch leidt tot zelfregulering aan de top, „Ik ver
wacht dat we vaker een procedure in gang moeten
zetten om dit voor elkaar te krijgen," „Als aandeel
houders geen vuist kunnen maken en kopers een be
drijf niet kunnen boycotten dan wordt het moeilijk
om iets te doen aan excessen in de beloning", zegt
Rick van der Ploeg, hoogleraar economie aan het Eu
ropean University Institute in Florence. Van der
Ploeg vindt dat de huidige eenzijdig samengestelde
commissarissen-club op de schop moet om de belo
ningscultuur aan de top te doorbreken. „Er zijn bui
tenstaanders nodig die zeggen dat de keizer geen kle
ren aan heeft." Niet alleen vakbonden, politici en
aandeelhouders lopen te hoop tegen (vermeende)
misstanden rond bestuurdersbeloningen. Directeur
Jeroen Kirch van beloningsspecialist Hay Group
schreef eind november in een brief aan de commissie-
Tabaksblat dat het pij n doet om te zien hoe de staf van
een bedrijf marktdata en adviezen van Hay Group
kneden in hun presentatie aan hun commissarissen.
Kirch concludeert dat 'fatsoen hulp nodig heeft'. „De
buitenwacht ziet ons als een adviseur die met directie
en toezichthouders smoest", schrijft hij. „Tot over
maat van ramp wijzen bestuurders of commissaris
sen die in het nauw komen te zitten graag' naar ons ter
legitimering van gemaakte keuzen. Daar kunnen wij
ons moeilijk tegen verdedigen, helemaal als een op
drachtgever ons geen ruimte tot publiekelijk reage
ren biedt." In welke mate de bedrijfstop werkelijk be
scheiden is geweest met salarissen, pensioenkosten,
bonussen en opties, wordt duidelijk als begin volgend
jaar de jaarverslagen over 2003 uitkomen. Daaruit
valt af te leiden of er sprake is van exorbitante belo
ningen of dat er redelijke grenzen zijn aangehouden.
Miranda Megens
AH-topman Anders Moberg deed een stapje terug: zijn jaarsalaris bedraagt 1,5 miljoen euro, zijnbofflj
oplopen tot 2,5 milojoen euro. foto Phil NijhOT
