Nier als vriendendienst
PZC
Dotteren
27
Oma voor oma
Kruiselings doneren
Vrouw voor man
w®i»?raïrsii]
THUIS
De beste
Medische vindingen
woensdag 24 december 2003
jtoSFÏÖHN VAN OPPEN
Door het almaar groeiende te
kort aan donoren wordt bij een
niertransplantatie regelmatig
cebruik gemaakt van een nier
van een levende donor. Steeds
vaker is zo'n nier afkomstig van
iemand met wie de patiënt
géén bloedband heeft, maar wèl
een 'duurzame en emotionele
relatie' onderhoudt. Dat kan de
levenspartner zijn, maar ook
MX"- a~
mm
i
een goede huisvriend of vrien
din. Een nier als geschenk van
levensbelang.
Volgens prof. J.H.M. Berden van
Universitair Medisch Centrum
St. Radboud in Nijmegen, te
vens niercentrum voor de regio
Brabant, lukt het medisch ge
zien steeds beter om nierpatiën
ten te helpen met de organen
van een levende donor. Tot voor
kort was de donor meestal ie
mand met wie de zieke een
bloedband heeft, zoals een ou
der, broer of zus. Maar de erfe
lijke overeenkomsten zijn niet
langer absoluut noodzakelijk
nu de medicijnen die de afweer
onderdrukken aanzienlijk ver
beterd zijn. „We hebben hier
bijvoorbeeld een schoonmoeder
gehad die een nier kreeg van
haar schoonzoon."
Het aantal mensen dat in leven
blijft door spoeling (drie keer
per week een halve dag in het
ziekenhuis, dan wel thuis vier
keer per dag ofwel de hele
nacht door) stijgt met de vergrij
zing van de bevolking. Tegelij
kertijd blijft bij Eurotransplant,
de organisatie die het aantal do
nornieren van zojuist overlede
nen zo goed mogelijk probeert
te verdelen, het aanbod onthut
send ver achter bij de vraag. De
wachttijd is opgelopen richting
vijf jaar. „Gedurende die tijd
gaat de patiënt langzaam maar
Door MAARTEN DOOPER
In 1929, amper begonnen met
zijn opleiding tot chirurg,
voerde de 25-jarige Werner
Forsmann (1904-1979) in het
ziekenhuis te Eberswald, vlak
bij Berlijn, een experiment uit.
Hij maakte een sneetje in een
ader in zijn elleboog en schoof
een dun slangetje de ader in.
zeker achteruit. Dat kun je voor
komen als een dierbare een nier
afstaat", aldus Berden.
Op dit moment worden in de
zeven Nederlandse niercentra
elk jaar zo'n tweehonderd nie
ren door levende donoren afge
staan, zo'n 25 procent van het
totale aantal niertransplanta
ties. Levende donoren worden
trouwens uitsluitend geaccep
teerd als dat past binnen het
medisch-ethische protocol dat
Vervolgens rende hij de trap af
naar het röntgenapparaat in
de kelder. Staande voor het
scherm, en via een spiegel de
röntgenafbeelding van zijn
borstkast bekijkend, manipu
leerde Forsmann het uiteinde
van het 65 cm lange slangetje
tot in zijn rechter hartkamer.
Nadat dit gelukt was, legde hij
het resultaat vast op een rönt
genfoto: de eerste hartkathete-
rïsatie bij een mens. Forsmann
zag hierin de ideale manier
om bij een hartstilstand medi
cijnen direct in het hart te
kunnen toedienen. Zijn baas
dacht er anders over en ont
sloeg hem vanwege onverant
woord gedrag. Eerherstel volg
de in 1956 toen Forsmann de
Nobelprijs voor Geneeskunde
kreeg.
Wel meteen enthousiast over
Forsmanns vinding waren de
.hiervoor staat. Als het aan Ber
den ligt, wordt deze medische
vriendendienst de komende ja
ren flink uitgebreid. „Onderzoe
ken tonen aan dat de risico's
voor de levende donor uiterst
klein zijn, mede dankzij de uit
gebreide medische checlc-up die
eraan vooraf gaat. Een nierdo
nor zei laatst tegen mij: 7k heb
nog nooit zoveel plezier gehad
van mijn nier, dan sinds ik hem
kwijt ben'.
Voor en na een dotterbehandeling.
radiologen. Zij gebruikten de
methode van Forsmann al snel
om contrastvloeistof aan te
brengen in het hart en later
ook de kransslagaders van het
hart. Van het hart en de omrin
gende bloedvaten konden zo
veel duidelijkere röntgenfoto's
worden gemaakt, waardoor
zonder opereren afwijkingen
aan hart en vaten konden wor
den vastgesteld.
Een van die radiologen was de
Amerikaan Charles Dotter
(1920-1985). Bovendien verzon
hij voortdurend verbeteringen
voor de apparatuur en materia
len waarmee hij werkte. Zo
ontwierp Dotter in 1950 een
apparaat waarmee twee rönt-
genopnamen per seconde kun
nen worden gemaakt, een re
cord voor die tijd. Ook ontwik
kelde hij voortdurende nieuwe
Epilepsie
Het zogeheten Atkins-di(
draten) is mogelijk te gel
van epil
medicij
Een eer
gunstig
ter, Balt
van de t
In feite
tere vor
dat bij e
geschre
echter 2
80 proo
moet dt
slangetjes (katheters) om con
trastvloeistof toe te dienen. In
1963 duwde hij met behulp
van zo'n katheter per ongeluk
een vernauwing in een ader
open. Dat bracht hem op een
idee. Zou dit niet een simpele
en elegante manier zijn om
vernauwingen in aderen en
slagaderen, zogeheten steno-
sen, te behandelen? Tot dan
toe kon dit alleen via een risi
covolle operatie. Op 16 januari
1964 nam Dotter de proef op
de som. De linkervoet van Lau
ra Shaw, een 82-jarige vrouw,
zat vol met niet-genezende
zweren en haar tenen dreigen
af te sterven. Alle artsen advi
seerden het been te ampute
ren, maar de wouw weigerde.
Charles Dotter stelde vervol
gens vast dat een ernstige ver
nauwing in een ader in haar
bovenbeen de boosdoener was.
t (veel vet, weinig koolhy-
uilcen bij de behandeling
ptische patiënten bij wie
?n niet voldoende helpen,
e test bij 6 patiënten is
erlopen, vertelde E. Kos-
s Hopkins Children's Cen-
nore) tijdens een congres
nerican Epilepsy Society,
het Atkins-dieet een lich-
i van het ketogene dieet
ilepsie soms wordt voor-
?n. Dit is in de praktijk
?r moeilijk uit te voeren;
it van de energiebehoefte
uit vet komen.
Hij bood aan de ader met zijn
nieuw bedachte techniek zoda
nig op te rekken dat het bloed
weer naar het been kon stro
men. De wouw stemde toe en
Dotter voerde, bijgestaan door
zijn assistent Meivin Judlcins
(1922-1985), de ingreep met
succes uit.
Het kostte radioloog Dotter in
de jaren die volgden veel moei
te cardiologen te overtuigen
van het nut van de door hem
bedachte behandeling. Pas na
dat de Zwitserse cardioloog
Andreas Grüntzig eind jaren
zeventig de methode verder
uitwerkte en de katheter voor
zag van een ballon waarmee de
vernauwing in de vaten kon
worden opgerekt, werd de per-
cutane transluminale (coronai
re) angioplastiek oftewel het
'dotteren" breed geaccepteerd.
Thea Dinnissen (62 jaar) uit de regio Nijmegen
stond een nier af aan Catharina (59). Ze zijn groot
moeder van dezelfde vier kleinkinderen.
De zoon van Thea is getrouwd met de dochter van Catha
rina. Twee dagen voor die bruiloft kreeg Catharina te ho
ren dat haar nieren zo verzwakt waren dat dialyse nood
zakelijk was. „Vier jaar heb ik moeten spoelen. Iedere
nierpatiënt weet dat je conditie slechter wordt naarmate
de dialyse langer duurt, of dat nu thuis gebeurt - zoals bij
mij - of in het ziekenhuis. Ik kwam wel op de lijst van Eu
rotransplant te staan, maar het aanbod van overleden
donoren was zo laag dat het wachten uitzichtloos was",
zegt Catharina.
Terwijl hun zoon en dochter inmiddels vier kinderen kre
gen - onder wie een tweeling - zag Thea de gezondheid
van haar mede-oma zienderogen achteruit gaan. „Ze
werd zwak en verloor elke week een stukje van haar
moed en levenslust." Binnen de bloedband was er geen
geschikte levende donor voorhanden. „Dan krijg je er
toch een van mij", zei Thea spontaan. „Zou je dat wel
doen? Het is geen kilo suiker die je weggeeft", antwoord
de Catharina.
Na een aantal diepgravende gesprekken, ook met de spe
cialisten in het Radboudziekenhuis, werd'de band van de
wederzijdse schoonmoeders erkend als 'duurzaam en
emotioneel van aard', wat nodig is om voor de wet toe
stemming te krijgen voor de transplantatie van een nier
van een levend iemand. Ook in biologisch opzicht bleek
de nier van Thea uitermate geschikt voor het lichaam van
de andere oma.
De operatie ligt twee jaar achter hen. „Al na twee weken
liep ik te stofzuigen en voelde ik me net zo goed als voor
de transplantatie. Sindsdien merk ik er echt nul komma
niks van dat ik op één nier verder leef", zegt Thea.
„Ik wel", zegt Catharina. „Ik ben aan een tweede leven
begonnen."
Per 1 januari gaat in de zeven Nederlandse
niercentra een programma van start, waarbij
partners of familieleden kruiselings een nier
ruilen. Dit als oplossing voor een donor-ont
vanger-duo dat dolgraag voor transplantatie
in aanmerking wil komen, maar bij wie de
bloedgroepen niet 'passen' of de ontvanger
antistoffen heeft tegen de donor. In het
kruiselingse programma geeft de donor van
koppel A aan de patiënt van koppel B, ter
wijl de donor van paar B de ontvanger van
paar A helpt.
„Hopelijk betekent dat een uitbreiding van
het bestaande nierdonatie-bij-leven-pro-
gramma", zegt een woordvoerder van de
Nierstichting. „Daarmee wordt meteen ook
de wachttijd korter voor mensen die aange
wezen blijven op een nier van een overleden
donor."
Meer informatie: Nierstichting Nederland, in
formatielijn 0800-3880000(gratis).
Internet: www.nierstichting.nl Email: in
fo @nierstichting
Afdeling Nierziekten UMC St. Radboud,
email nierziekten-secr@nier. umcn.nl
Cor Smetsers (64) uit Middelbeers kreeg een nier van
echtgenote Jet (60).
Op de dag dat ze 36 jaar getrouwd waren werd één van haar
nieren getransplanteerd naar zijn lichaam. „Ik heb er geen se
conde spijt van. Het heeft niet alleen zijn kwaliteit van leven
verbeterd. Zelf kan ik nu ook weer gaan en staan waar ik wil.
Dat was toch anders toen Cor hier als patiënt aan huis gebon
den was. Hij moest elke vier tot zes uur spoelen. Je kon geen
kant meer op", zegt Jet. Allebei waren ze drie weken na de or
gaantransplantatie volledig opgeknapt.
Jet: „Ik merk er nu, zestien maanden later, niks van dat ik een
gezonde nier mis en het litteken stelt ook al niks voor." Cor:
„Mijn verschrompelde nieren hebben ze gewoon op hun plek
laten zitten. Haar nier zit hier linksonder in mijn buik, dichtbij
de blaas. Dat geeft minder risico's op complicaties. Ik voel hem
alleen zitten als ik diep buk." Gisteren heeft hij nog vier ber
kenbomen omgezaagd in hun royale achtertuin en morgen
willen ze 50 kilometer wegtrappen op de fiets.
Cor: „Vóór de transplantatie konden we niks meer samen. Ik
was zo ziek dat ik de trap niet opkon en in de woonkamer
sliep. Last van jicht, wat weer kwam door die haperende nie
ren. Er kwam teveel urinezuur in het bloed en dat werkte door
in mijn gewrichten. Ontstekingsremmers mocht ik niet slikken
omdat de nieren dan nog harder achteruit zouden gaan."
Het ging beter toen Cor dialyse kreeg. „Gelukkig heeft dat
maar drie weken gehoeven, omdat Jet al klaar stond als donor.
Die periode had ik nodig om aan te sterken, want ik was de
maanden ervóór hard achteruit gegaan. Normaal ga je na een
poosje spoelen weer langzaam achteruit, maar voordat het zo
ver kon komen was de transplantatie een feit." Zijn broer Jan
had hem ook al spontaan een nier aangeboden Jet: „Maar Jan
is al 72 en ik wilde het liever zelf."
Zij had bloedgroep O, hij had bloedgroep AB en ook alle ande
re onderzoeken in het Radboud gaven aan dat er geen be
zwaar kleefde aan de partnernier. Jet: „Het heeft ons na al die
jaren huwelijk zo mogelijk nog dichter tot elkaar gebracht."
Borstkanker
Een computerprogrammaatje maakt het mogelijk de
kans te berekenen dat uitgezaaide borstkanker zich
verder door het lichaam heeft verspreid dan alleen
de dichtstbijzijnde lymfeklier. Onderzoek van deze
zogeheten schildwachtklier is tegenwoordig de
meest gebruikte methode om na te gaan of er sprake
is van uitzaaiing van de tumor. Met behulp van een
aantal kenmerken van de tumor voorspelt het pro
gramma of de uitzaaiing ook voorbij de schildwacht-
klier is gekomen, schrijft K. Van Zee (Memorial Slo-
an-Kettering Cancer Center, New York) in het vak
blad Annals of Surgical Oncology. Dit is van groot
belang voor de behandeling.
Vaccins
Vaccins zijn ook voor ldnderen volkomen veilig. Dit
concludeert P. Offit (Children's Hospital of Philadel
phia) in het vakblad Pediatrics op basis van een uit
gebreide analyse van alle wetenschappelijke studies
over dit onderwerp naar aanleiding van suggesties
dat aandoeningen als autisme in verband zouden
staan met vaccinaties op jonge leeftijd. Conserveer
middelen en metalen in de vaccins hebben geen na
delige effecten. In zeldzame gevallen levert overge
voeligheid voor bestanddelen als gelatine of ei, pro
blemen, stelt Offit.
Alcohol
Dat we dronken wor
den van alcohol komt
doordat alcohol de acti
viteit van een eiwit (BK-
kanaal) in de zenuwcel
len stimuleert. Hier
door vertraagt de ze
nuwactiviteit, wat leidt
tot ongecoördineerd ge
drag. Dit schrijft A. Da-
vies (University of California, San Francisco) in het
wetenschappelijk tijdschrift Cell op grond van on
derzoek bij wormpjes. Deze kennis kan mogelijk lei
den tot middelen die het effect van alcohol blokke
ren of die helpen bij het behandelen van alcoholis
me, suggereert Davies.
Knappe vrouwen
Mannen die een (foto van) een knappe vrouw zien,
gaan prompt minder rationeel nadenken. Zij kiezen
dan vaker voor een directe, maar geringere beloning
dan een (mogelijk) grotere beloning in de toekomst.
Dit constateert M. Daly (McMaster University, Ha
milton) in het vakblad Biology Letters uit een onder
zoek onder 209 studenten. Bij vrouwen heeft het
zien van een knappe man geen invloed op de ratio
naliteit.
In Amerika bestaan lijsten met de bes
te dokters van het land. Voor elk me
disch specialisme wordt jaarlijks een
top honderd samengesteld. Zo is er
een lijst met de beste cardiologen, de
beste orthopeden, de beste gynaecolo
gen, etc.
De lijst wordt samengesteld door de
collega's in het betreffende specialis
me. Ze krijgen de vraag voorgelegd:
"Als uzelf of uw partner een dokter
nodig heeft binnen uw vakgebied,
naar wie zou u dan verwijzen?" Zo
ontstaat jaarlijks een serie namen met
het neusje van de zalm van een be
paald specialisme. Bovenaan de aller
beste.
Artsen die al op de lijst staan, kunnen
hun plaats weer kwijtraken als ze on
voldoende stemmen krijgen. Ook kun
nen artsen zakken op de lijst door
commentaar dat dokters anoniem op
hun collega's kunnen geven.
In Amerika worden op deze manier
jaarlijks 2 miljoen meningen van dok
ters verwerkt. De kans dat iemands
voorkeur voor een vriendje of ie
mands afkeer van een concurrent de
lijst bepaalt is daardoor klein,
joost Visser beschrijft deze week in
Medisch contact' een enquête waarbij
hij ruim drieduizend Nederlandse me-
disch-specialisten aanschreef. Het doel
was om, net als in Amerika, een lijst te
maken met voor elk vakgebied de bes
te dokters. De specialist moest aange
ven naar wie hij/zij een 'naast familie
lid' zou verwijzen voor een second opi
nion binnen zijn eigen vakgebied.
De meest opvallende uitslag van de en
quête was dat nog geen 10 procent
van de specialisten de enquête terug
stuurde. Dokters in Nederland hebben
geen zin in zo'n lijst. Natuurlijk weet
Door PAUL VAN DIJK
elke arts tot wie hij zich zou wenden
met een medisch probleem bij zichzelf
of bij een van de gezinsleden. Vooral
zal duidelijk zijn naar wie hij/zij niet
gaat in zo'n situatie.
Nederlandse dokters zeggen dat ech
ter liever niet hardop. Natuurlijk heeft
dat te maken met het feit dat we een
klein landje zijn, waar iedereen elkaar
kent. Maar ook onze instelling speelt
een rol. Nederlanders zijn in dit op
zicht betrekkelijk laf. We willen graag
de beste zijn. Maar als we het zijn,
mag dat niet gezegd worden, zeker
niet door de persoon zelf. Maar ook
anderen aanwijzen als de beste ligt ge
voelig. We houden niet zo van mensen
die expliciet boven de middelmaat uit
steken. Doe maar gewoon.
Ilc vraag me af of het mogelijk is een
top 100 van de beste huisartsen samen
te stellen. Waar zou je naar moeten
kijken? Hun ervaring? Hun technische
vaardigheden? Hun kennis van het
vak? Hun voorschrijfgedrag? Hun pu
blicaties? Hun communicatieve eigen
schappen?
Opvallend aan zo'n lijst zou zijn dat
patiënten er niemand in herkennen.
Want dokters vinden juist die colle
ga's goed die weinig medicijnen voor
schrijven en die zuinig zijn met ver
wijzen. En dat zijn nou precies de ei
genschappen waar de patiënt niet op
zit te wachten.
Wanneer ik een enquête zou krijgen
met de vraag wie de beste huisartsen
zijn in Nederland, zou ik ook de vra
genlijst niet retourneren. Het zou me
echter niet moeilijk vallen om de bes
te huisarts in mijn regio aan te wijzen.
Maar ook ik ben een echte Nederlan
der. Ik weet hem wel, maar ik zeg het
niet.
Eeuwenlang moest de gezondheidszorg het stellen zonder
een aantal medische vindingen die vandaag de dag als
vanzelfsprekend worden gezien. Wie waren de bedenkers
en hoe verging het hun vinding?
