Vakbonden maken België kapot
De wereld volgens Maarten van Rossem
PZC
Deltaplan
voor redding
van de
mensaap
SIGMA COATINGS
zaterdag 6 december 2003
De directie van verffabriek Sigma Coating werd twee dagen en twee nachten vastgehouden in een vergaderzaal. Buiten hielden werknemers de wacht, kleumend rond een stapel brandende autobanden.
foto Virginie Lefour/EPA
Een helikopter cirkelt boven de
kerncentrale van Tihange. Via
een luchtbrug worden de 48 ingeni
eurs die in de centrale zitten opgeslo
ten, voorzien van eten en schone kle
ren. Buiten blokkeren stakende
werknemers dagenlang de toegangs
poort. Ze laten niemand door. Be
zorgde echtgenotes die proberen
lunchpakketten over de ijzeren om
heining te gooien, krijgen te horen
dat ze moeten ophoepelen.
Het zijn beelden die dateren van fe
bruari van dit jaar. De sociale onrust
in de kerncentrale, 25 kilometer ten zui
den van Luik, duurde bijna twee weken
en was het gevolg van het nakende ont
slag van 81 werknemers. Enkele dagen
eerder was ook de directie van Cockerill
Sambre een dag en een nacht gegijzeld,
nadat moederbedrijf Arcelor de sluiting
van de Luikse hoogovens had aangekon
digd.
Blokkades, gijzelingen, stakingen en op
roer. Zodra er in België sprake is van mo
gelijke ontslagen, slaat de vlam in de pan.
Vooral in Wallonië kunnen ze er wat van.
De vaak bikkelharde acties worden ach
teraf echter zelden of nooit veroordeeld.
„In België is nog nooit een vakbondsmili-
tant bestraft voor gangsterpraktijken als
het gijzelen van een directie. Er heerst op
dat vlak totale straffeloosheid", zegt Ro
ger Blanpain, hoogleraar arbeidsrecht
aan de universiteiten van Tilburg en
Leuven.
Blanpain neemt geen blad voor de bond.
Hij hekelt de macht van de vakbonden.
„De bonden waren mede verantwoorde
lijk voor het faillissement van de natio
nale luchtvaartmaatschappij Sabena. Ze
hebben elke verandering geweigerd. En
als ze zo doorgaan, is ook de Belgische
Post binnen vier of vijf jaar kapot."
Het bankroet van Sabena kostte meer
dan zevenduizend mensen hun baan. Bij
de Belgische Post sneuvelen de komende
jaren een kwart van de in totaal 45.000
banen.
De harde acties en gijzelingen, die een
ware plaag lijken te worden, zijn volgens
Blanpain funest voor het imago van Bel
gië als investeringsland. „De onmoge
lijkheid om te herstructureren, weer
houdt buitenlandse bedrijven ervan zich
in België te vestigen. De hoge productivi
teit van de Belgen ten spijt", zegt hij.
Sukkelen
Vorige week was het opnieuw raak. In
Manage, bij Charleroi, werd de directie
van verffabriek Sigma Coating twee da
gen en twee nachten vastgehouden in een
vergaderzaal, uit onvrede over het ont
slag van 159 van de 279 personeelsleden.
Buiten hielden werknemers de wacht,
kleumend rond een stapel brandende au
tobanden. Pas toen de minister van Bin
nenlandse Zaken, Patrick Dewael,
dreigde de oproerpolitie in te zetten,
mochten de zes directieleden naar huis.
Tenminste, nadat ze beloofd hadden te
onderhandelen over vervroegd pensioen
en natuurlijke afvloeiingen.
De werknemers van transformatorfa-
briek Alstorm in Beyne-Heusay bij Luik
volgden het voorbeeld van Manage. Drie
topmensen van het bedrijf werden afge
lopen woensdag enkele uren opgesloten
uit woede over 131 ontslagen. Blanpain:
„De gijzeling in Manage is in geen enkel
opzicht te vergoelijken. De overheid
heeft die zaak veel te lang laten door suk
kelen. Ze had Justitie moeten inschake
len en een ultimatum moeten stellen. En
ook de vakbonden moeten dergelijke ac
ties veroordelen."
De vakbonden zelf zien het anders. „Er is
op geen enkel moment geweld gebruikt,
er zijn geen vernielingen aangericht. De
directie kon vrij in de fabriek rondlopen
en telefoneren", pareerde Jean-Claude
Vandermeeren van de Waalse socialisti
sche vakbond vorige week de kritiek in
de media.
Volgens hem is een gijzelingsactie niet
meer dan 'een bijzondere vorm van door
onderhandelen'. De schuld lag boven
dien bij de directie zelf. „Het personeel
werd geprovoceerd door de botte aan
kondiging van 159 ontslagen en de wei
gering om hierover verder te onderhan
delen. Sterker nog: een eerder bereikt
akkoord over vervroegd pensioen werd
ingetrokken." Kortom: de reactie van de
werknemers was begrijpelijk.
Strafbaar
„Een directie tegen haar wil vasthouden,
is strafbaar. Ook werknemers die willen
werken tegenhouden aan de fabrieks-
poorten of het verkeer zomaar stilleggen,
mag gewoon niet", fulmineert Blanpain.
Dat de vakbonden zoveel macht hebben
in België, heeft met complexe factoren te
maken. De verzuiling is er een van; elke
politieke kleur heeft zijn eigen vakbond.
In België is meer dan de helft van de be
volking lid van de bond (ongeveer 53 pro
cent) en dat is veel in vergelijking met an
dere landen. Vertegenwoordigers van
vakbonden maken er deel uit van de on
dernemingsraad. Bij OR-onderhande-
lingen moeten alle vakbonden vertegen
woordigd zijn.
„De situatie in België is uniek De vak
bonden hebben een zeer machtige posi
tie. Ze zijn vertegenwoordigd in honder
den instellingen en comités, zoals de
Nationale Bank, de Centrale Raad voor
het Bedrijfsleven, de Nationale Arbeids
raad en de arbeidsrechtbanken en hoven.
Ze beïnvloeden rechtstreeks de politiek
in ons land."
Belangrijk verschil met Nederland is dat
de Belgische vakbonden geen rechtsper
soon zijn. Ook al iets dat Blanpain graag
anders zou zien. Wie zoveel macht heeft,
moet ter verantwoording geroepen kun
nen worden, is zijn opvatting. Erg demo
cratisch zijn de bonden ook al niet. „De
kopstukken van de bonden zijn benoemd
voor het leven. Ik heb Mia de Vits, de
voorzitster van het ACV (Algemeen
Christelij k Vakverbond) wel eens de rode
pausin genoemd."
Een ander probleem is dat de organisatie
en financiering van de bonden absoluut
niet transparant is. „Zo heeft de ACV
(met meer dan anderhalf miljoen leden
de grootste vakvereniging van België,
red.) een buitenlandse bankrekening,
een buitenlandse stakingskas waar geen
belasting over betaald wordt. Dat kan
toch niet. De leden hebben geen enkele
inzage in de financiën van hun bond. Ook
dat is een groot verschil met Nederland:
daar maken de bonden hun jaarrekening
bekend."
Nee, snel zal dat niet veranderen. „Het
systeem is ingebakken in de Belgische sa
menleving. Niemand is gebaat bij veran
dering. Er staan te veel belangen op het
spel." Blanpain pleit al jaren voor een be
perking van het stakingsrecht. Maar dat
is in België vloeken in de kerk. Zeker in
Franstalig België, waar de acties het
hardst zijn. Het heeft volgens de hoogle
raar te maken met de 'zuidelijke mentali
teit'. „En met de aanwezigheid van ex
treem-linkse organisaties in Wallonië.
Die zien elke bedrijfssluiting en reorga
nisatie als een uiting van kapitalisme."
Maar ook in Vlaanderen worden fabrie
ken geblokkeerd. Zoals eerder dit j aar bij
Ford in Genk, waar 3000 arbeidsplaat
sen moeten verdwijnen. Het resultaat:
Ford heeft in elk geval toegezegd dat de
fabriek nog tot 2012 openblijft. Terwijl in
het begin gevreesd werd voor een totale
sluiting.
Toch gelooft Blanpain niet dat dergelijke
acties veel uithalen. „Hoe je het ook
wendt of keert: België is een klein land,
een investeringsland. Belangrijke beslis
singen worden in het buitenland geno
men. Ford is een prima voorbeeld. De
Amerikaanse autofabrikant schrapt in
Belgisch-Limburg drieduizend banen.
Een besluit dat door het hoofdkantoor in
de VS wordt genomen. De Ford Mondeo
verkoopt niet. Punt uit. De lokale mana
ger heeft weinig in de pap te brokkelen.
Wat de werknemers van Ford betreft, is
hij kort: ze moeten op zoek naar een an
dere baan. „Volkswagen in Gent heeft
mensen nodig. Maar niemand wil van
Limburg naar Oost-Vlaanderen verhui
zen. De ontslagen werknemers kiezen
liever voor vervroegd pensioen op him
48e - een oplossing die volgens mij vol
strekt onbetaalbaar is maar door de mi
nister van Financiën is goedgekeurd - en
klussen voor de rest zwart bij. Ook dat is
typisch België."
Pascale Thewissen
Van een aankomend student in de ge
schiedenis mag je verwachten dat hij
of (meestal) zij zich van tijd tot tijd af
vraagt wat het nut is van de gekozen stu
dierichting. Zo'n vraag kan worden
voorgelegd aan de hoogleraar, die daar
een - ongetwijfeld - diepgaand antwoord
op geeft. Wat te doen als de hoogleraar
zelf met die vraag komt?
De Utrechtse hoogleraar Nederlandse
cultuur van de twintigste eeuw in inter
nationale context, Maarten van Rossem,
heeft de zaak maar eens omgedraaid. Van
Rossem, beter bekend van zijn optredens
als deskundige in Amerikaanse aangele
genheden, gebruikt de vraag als titel
voor een bundel beschouwingen die eer
der vooral verschenen in De Volkskrant
en in de regionale kranten van de Geas
socieerde Pers Diensten (GPD), waaron
der de Provinciale Zeeuwse Courant.
Van Rossem behoort langzamerhand tot
de categorie bekende Nederlanders. Zijn
stijl, of het nu in de vorm van een column
is of in een discussie op de televisie, biedt
geen verrassing meer. Hij is zelfverze
kerd, overtuigd van zijn eigen gelijk en
doorspekt zijn mening met een redelijke
dosis sarcasme, die hij vooral paraat
houdt voor diegenen die niet zonder meer
te overtuigen zijn. Dat valt des temeer op
bij het nalezen van deze bundels columns
en enkele andere, wat langere stukken.
De vraag of geschiedenis nut heeft be
antwoordt Van Rossem in de inleiding
van de bundel met een duidelijk 'ja'. His
torische kennis speelt immers steeds een
belangrijke rol in politieke en culturele
Maarten van Rossem
debatten. Belangrijker is nog dat zonder
geschiedenis de mens geen mens is. Aan
de andere kant moet je van de geschied
schrijving ook niet te veel verwachten.
Simpel gezegd: geschiedschrijving ver
vult zijn taak naar behoren wanneer dui
delijk wordt hoe iets kon gebeuren.
Dat geldt voor de vraag hoe het kwam dat
Israëliërs en Palestij nen elkaar nu al vij f-
tig jaar zo gruwelijk in de haren vliegen,
foto Phil Nijhuis/GPD
en ook voor het waarom van het uitbre
ken van de de Tweede Wereldoorlog. In
net geen 80 pagina's probeert Van Ros
sem die laatste vraag te beantwoorden,
waarbij hij er niet aan ontkomt te eindi
gen met de open deur dat de oorlog pas
eindigde met de val van de Muur in 1989.
Afgezien van deze wat overbodige uit
smijter bevat het artikel voldoende eigen
invalshoeken. Al is het alleen maar om
dat hij - in typische Van Rossem-stijl -
begint met de wijdverbreide opvatting
('de Duitsers moesten de oorlog wel ver
liezen') ter discussie te stellen. Het stond
immers van te voren helemaal niet vast
dat de Duitsers de zwakste partij waren.
Wat had Duitsland moeten doen om de
oorlog dan wel te winnen, vraagt hij zich
af.
In feite vormde de oorlog, na de val van
Frankrijk, een onderdeel van het al eind
19e eeuw begonnen conflict tussen
Duitsland en Engeland om de hegemonie
in Europa. Het brak de Duitsers op dat
het daar niet bij bleef. De oorlog in het
Middellandse-Zee gebied was begonnen
door Italië en leverde Hitier meer last
dan gemak. De strijd tegen de Sovjetunie
was voor de Duitsers ook niet zonder
meer een verloren strijd. De doorslag gaf
de steun van de Amerikanen aan Stalin,
en dat was een direct uitvloeisel van de
oorlog die de derde As-natie, Japan, in de
Stille Oceaan begon.
Kortom, het ongedaan maken van het
verdrag van Versailles en de pogingen
van de Japanners om hun machtsgebied
te vergroten en de grondstoffen van Ne-
derlands-Indië te veroveren leidden tot
een oorlog die Duitsland niet op voor
hand had hoeven te verliezen. Dankzij de
incompetentie van zijn tegenstanders, en
dankzij zijn superieure leger, had Hitier
de oorlog in 1941 kunnen winnen. Dat
kon omdat Hitier een opportunistische
gokker met megalomane plannen was.
Maar precies om die reden verloor Duits
land ook.
Ik weet niet wat moeilijker is: in tachtig
pagina's de Tweede Wereldoorlog op ori
ginele manier behandelen, of elke veer
tien dagen in 800 woorden het nieuws te
bespreken. Maarten van Rossem lukt het
allebei, waarbij opvalt dat in ieder geval
deze selectie van zijn columns niet
gedateerd aandoet. De oorlog in Irak
woedt immers voort, de hoofdrolspelers
zijn dezelfden gebleven, alleen de pro
blemen zijn verschoven. Dat geldt ook
voor de Europese Unie, die er - zie het ge
hannes rond het Stabiliteitspact - tel
kens weer in slaagt ondanks geweldige
tegenstellingen toch weer een stapje
vooruit te zetten.
Het Nederlandse poldermodel, ook al
keer op keer afgeschreven, bestaat ook
nog en daarom is het wel aardig Van Ros-
sems kritische woorden nog eens na te le
zen. Hij sprak ze uit bij zijn oratie in
1998. Het succes van het model noemde
hij reëel, maar we moeten dat ook maar
niet overdrijven. Belangrijker is dat Ne
derland een van de aangenaamste landen
is om in te leven. Als je kijkt naar de ge
middelde lengte van de inwoners is Ne
derland zelfs het aangenaamste land.
Van Rossem voegt er dan op zijn gebrui
kelijke toon aan toe: als over 25 jaar
blijkt dat we gekrompen zijn, dan weten
we zeker dat het poldermodel toch niet
deugde.
Louis Burgers
Maarten van Rossem, Heeft geschiedenis
nut? Uitgevrij Het Spectrum, Utrecht.
Prijs €17,75
Om gorilla's, chimpansees, bonobo's en
orang-oetans voor uitsterven te behoc
den is op zeer korte termijn 25 miljoen dol
lar nodig. Dat maakten de VN-organisatic
Unesco (onderwijs/cultuur) en UNEP (mi
lieu) onlangs in Parijs bekend tijdens een
conferentie over een overlevingsplan voor
mensapenDe nood is hoog. Als mensapei
verdwijnen is dat erger dan 'dat het Louvi
wordt opgeblazen', vindt de Bilthovense
primatoloog Van Hooff
Zomaar een foto van een orang-oetan.
Strak kijkt het dier ons aan. Zich vastklen
mend aan een boomtak. Roodbruine harei
waaieren wild uit rond zijn kop, de achter
grond tropisch groen. De blik is onderzoe
kend. Niets menselijks lijkt dit beest
vreemd. Het grote verschil met onze soort,
de toekomst van deze mensaap dreigt ovei
een paar decennia voorbij te zijn.
Dat is dan een 'onvoorstelbaar verlies voo
de mensheid', zegt Jan van Hooff uitBilthi
ven, oud-hoogleraar gedragsbiologie aan
de Universiteit van Utrecht. De primato
loog in ruste is duidelijk: „Er moet nu ech
een Deltaplan voor de redding van mens
apen komen."
Van Hooff windt er geen doekjes om. Die '2
miljoen dollar (21 miljoen euro) is lang nie
genoeg om de mensapen te redden. „Er mo
25 miljard op tafel komen. Dit is zo onge
looflijk belangrijk. We staan echt op twee
minuten voor twaalf. Als de mensapen vei
dwijnen is dat een verlies in de orde van
grootte van het verdwijnen van de Sint Pi
terskerk in Rome of wanneer het Louvre i
Parijs zou worden opgeblazen. Eigenlijk i
het nog erger: kunstschatten kun je repro
duceren, deze dieren niet."
Want we hebben het hier wel over onze
naaste venvanten, evolutionair gezien.
Vooral de chimpansee staat dicht bij ons.
Afstammend van dezelfde voorouders
scheidden onze wegen zich zo'n 6 miljoen
j aar geledenBij de gorilla gebeurde dat dr
miljoen jaar eerder.
Hoog peil
Uit onderzoek naar chimpansees in de Ve:
enigde Staten en in Burgers Zoo in Arhen
waar Van Hooff nauw bij betrokken was,
blijkt dat die dieren cognitief en èmotione
op een 'ongelooflijk hoog peil' staan: „Hu
kenvermogen, hun denkvermogen, hun ve
mogen om met symbolen om te gaan. De st
ne-tool-werkplaatsen in West-Afrika, wa
de apen met stenen werktuigen noten kra
ken.Tel daarbij op het gegeven dat mens
mensaap genetisch zo goed als identiek zi
en je kunt concluderen dat we bezig zijn o
ze 'broertjes en zusjes' aan hun eind te hel
pen.
Dat doen we door steeds meer van hun lei
gebieden in te pikken en te ontbossen. Uil
onderzoek blijkt dat in 2030 nog maar tie
procent van de beboste leefgebieden van
grote mensapen in Afrika intact zal zijn.
Dat doen we ook door op apen te jagen, vo
hun huid en vlees.
In landen als Benin, Gambia en Togo is de
chimpansee volgens Unesco-deskundige
Samy Mankoto al uitgestorven. Als er nie
gebeurt heeft de orang-oetan in Zuidoost
Azië over minder dan dertig jaar geen stuk
gebied meer waar hij rustig kan leven.
Er valt nog ontzettend veel te leren van ei
over de mensapen, stelt Van Hooff. Over c
overeenkomsten tussen mens en mensaap
en over de verschillen. „De mens denkt bi
voorbeeld in paarvorming, de chimpanse
doet dat niet. Als je daar goed naar kijkt ki
je weer dingen leren over onze structuren
Mensapen kunnen ons een spiegel voorho
den waarin we onszelf in een soort oervor
i terugzien, beaamt Frank Rietkerk, hoofd
Animal Management van de Apenheul, h
1 apenpark in Apeldoorn. De oervorm, als k
ware, van een mens zonder computer, aul
mobiele telefoon en al die andere modern
zaken die ons leven zo beïnvloeden.
„In feite zijn we zelf ook nog mensapen",
zegt Rietkerk. „Ze staan heel dicht bij on;
Je ziet dat ook aan de bezoekers. De diere
roepen emoties op, de herkenbaarheid is
fascinerend en ze vertonen gedragingen c
ons inzicht in onze eigen gedragingen kui
nen geven. De manier waarop bij bonobo
bijvoorbeeld de vrouwtjes met elkaar om
gaan en hoe ze conflicten oplossen. Dat g
beurt heel humaan."
Rietkerk noemt de in Parijs gevraagde 25
miljoen dollar 'krankzinnig weinig'. „Ma
je zult ergens moeten beginnen." Van Ho(
dringt aan op grote haast. „Het is echt eei
kwestie van nog een paar decennia en dar
het gebeurd."
Wim Langej
Een kwestie van een paar decennia en dai
het gebeurd met de mensapen.
