Verhalen ordenen de chaos
PZC
N:
Vrouwen moeten
nog steeds
heel veel leren
Ik wilde laten zien hoe kinderen de tol betalen
25
David Guterson schreef roman over Mariaverschijning
Erica Jong
Ann-Marie
MacDonald
donderdag 4 december 2003
'a de fenomenale best
seller Ceders in de
sneeuw en het misschien iets
mindere boek Over de ber
gen is David Guterson er nu
opnieuw met een grote ro
man: Onze Lieve Vrouwe van
het Woud, over een heden
daagse Mariaverschijning in
een onbekende uithoek in de
Verenigde Staten.
Behalve meeslepend verha
lenverteller is David Guter
son (47) schepper van grootse
landschappen. De streek die hij
beschrijft, het noordwesten van
de Verenigde Staten, mag onbe
kend en onbeduidend zijn voor
ons, na lezing van zijn romans
krijgen ze een bijna mythische
uitstraling, die niemand onbe
roerd laat. Van Ceders in de
sneeuw werden in Nederland
200.000 exemplaren verkocht,
wereldwijd zit de oplage tegen
de vier miljoen.
Hij vertelt dat Washington Sta
te zelfs voor de meeste Amerika
nen afgelegen gebied is. ,,Ze
hebben er zich een romantisch
beeld van gevormd. Velen willen
er naartoe verhuizen, omdat het
leven er pastoraler zou zijn, ver
weg van 11 september en andere
problemen van het land, maar
uiteindelijk dicteren economi
sche factoren - werk en geld -
waar mensen gaan wonen."
Hij is er geboren en getogen.
,,Het is de enige plek die ik wer
kelijk ken. Ik zou nergens zo op
mijn gemak over kunnen schrij
ven als daarover."
Over het mythische karakter
dat hij het landschap geeft: „Ik
stel als schrijver vragen over
menselijke omstandigheden, in
samenhang met existentiële en
metafysische onderwerpen. In
mijn boeken is er een verband
tussen de gebeurtenissen die ik
vertel en de aard van het land
schap. Het is veel meer dan de
cor bij mij, het landschap is een
personage."
Evenals het landschap speelt de
weersgesteldheid een grote rol
bij Guterson. Zoals de titel van
zijn bestseller al zegt, valt er
sneeuw, iets wat eigenlijk uit
zonderlijk is voor de streek.
„Eens in de zeven jaar komen
sneeuwstormen voor. Ik heb ze
gebruikt om te laten zien hoe
een vreemde samenloop van
omstandigheden, zowel in het
weer als in de gebeurtenissen,
kan leiden tot een tragedie."
Over het algemeen is de tempe
ratuur mild in de kuststreek van
Washington State. Nou ja,
mild... „Welgestelde Amerika
nen die er komen wonen, mer
ken dat de weersgesteldheid
geen pretje is. Alles is grijs,
groen en nat. Als je iets bouwt
begint het meteen te schimme
len en rotten. Als je iets zaait
wordt het gewas onmiddellijk
overwoekerd door onkruid. Je
wordt constant herinnerd aan
verval en bijgevolg daarvan aan
sterfelijkheid."
Misère
Een vruchtbare streek voor
schrijvers? „Voor een bepaald
type schrijver van romantische
poëzie en melancholische ly
riek." En voor een romancier als
Guterson dus. In zijn nieuwe
boek, 0?ize Lieve Vrouwe van
het Woud drenst de regen voort
durend. „De regen is een aan
houdende realiteit die ongemak
en misère in de levens van
de personages brengt. Zodoen
de speelt het weer op
nieuw een thematische rol."
David Guterson: „Verhalen zijn een middel om jezelf te scheppen."
foto Klaas Koppe/GPD
Onze Lieve Vrouwe van het
Woud is gesitueerd in North
Fork, een treurig stadje van
werkeloze houtvesters die hun
dagen slijten in een troosteloze
kroeg genaamd 'The Big Bot
tom'. Tot een onbeduidend
meisje een aantal Mariaver-
schijningen heeft, dan wordt het
dorp overspoeld door pelgrims
en beleeft het een wonderbaar
lijke metamorfose.
Sinds Ceders in de sneeuw heb
ben lezers Guterson kunnen er
varen als een ernstige lyricus,
die met veel feitenkennis zijn
boeken een hoog waarachtig
heidsgehalte geeft. In deze nieu
we roman leren ze hem van een
andere kant kennen. Er is spra
ke van scepsis, ironie, cynisme
en zwarte humor. Heeft dat te
maken met zijn eigen ongeloof
ten aanzien van Maria verschij
ningen?
,Ik praktiseer geen geloof, maar
ik heb wel een intense spirituele
houding. Sinds de jaren '50 heb
ben we in de Verenigde Staten
een stuk of tien Mariaverschij-
ningen gehad. Geen is door de
kerk erkend, maar het zijn wel
spektakels geweest die duizen
den belangstellenden trokken.
Mijn cynisme geldt de manier
waarop van iets spiritueels iets
materialistisch wordt gemaakt.
Mensen proberen er op allerlei
manieren een slaatje uit te
slaan."
Zijn cynisme richt hij niet op de
pelgrims die veelal ziek, arm of
anderszins kwetsbaar zijn.
„Mensen in nood zijn gevoelig
voor dit soort fenomenen omdat
ze hoop bieden op verlossing, op
een wonder dat hun leven zal
keren." Sceptisch is hij wel. „Ze
vergissen zich als ze denken dat
Maria bij wijze van spreken
maar met haar vingers hoeft te
knippen." Wel kan hij zich een
ander soort wonder voorstellen.
„Als alles in het boek achter de
rug is, is een heel stadje veran
derd als gevolg van een vreemd
proces van spiritualiteit. Dat is
de manier waarop wonderen
écht gebeuren."
Over het paddenstoelenpluk-
stertje aan wie Maria verschijnt
is Guterson evenmin cynisch,
integendeel zelfs, al zijn er vol
op twijfels over haar visioen
omdat zij drugs heeft gebruikt.
Hij heeft haar gemodelleerd
naar Bemadette van Lourdes.
„Ik merkte dat het bij Maria ver
schijningen bijna altijd gaat om
een jong meisje, meestal onge
letterd, arm en nederig." Deze
Ann van Oregon komt onder
druk te staan van een opdringe
rige massa. Ook in Ceders in de
sneeuw draait het om zoiets.
Alleen
„Als ik terugkijk op mijn boe
ken zie ik dat mijn personages
alleen staan in het leven, het ge
voel hebben afgesneden te zijn,
verkeerd begrepen worden en
niet in staat zijn te communice
ren met de maatschappij om hen
heen. De van moord beschuldig
de Japanse immigrant in Ceders
in de sneeuw kan zich niet ver
dedigen en vervalt in stoïcijnse
stilte. De chirurg in Over de ber
gen is een eenzame stervende
onder de levenden. Ann in deze
laatste roman voelt iets, maar
kan dat niet duidelijk maken
omdat mensen iets van haar ver
wachten waar zij niet aan kan
voldoen."
Schrijvers, heeft Guterson ge
merkt, kiezen vaak voor het the
ma van de buitenstaander.
„Kaf ka en Camus waren bril
jant in het verbeelden van dat
gevoel. Het heeft ermee te ma
ken dat je als schrijver een be
schouwer bent, geen deelnemer
aan wat zich afspeelt."
Zo ziet hij bijvoorbeeld aan hoe
veranderingen zich voltrekken
in verschillende oude beroepen,
hoe onder anderen de houtves
ters van zijn geboortestreek hun
identiteit verliezen, genood
zaakt zijn een andere manier
van leven te vinden dan wel ten
onder te gaan. Is schrijven niet
ook een uiteindelijk tot uitster
ven gedoemd vak?
Guterson: „Schrijvers als toe
komstige dinosaurussen... Mis
schien. Maar ik denk dat men
sen altijd verhalen zullen
willen, of ze nu in een boek ver
teld worden of in een ander me
dium. Het zit ingebakken. Zoals
het noodzakelij kis te dromen, is
het noodzakelijk verhalen te
maken. Het is een manier om or
de te brengen in dit chaotische
bestaan. Verhalen zijn een mid
del om jezelf te scheppen."
Peter van Vlerken
'Onze Lieve Vrouwe van het Woud',
roman van David Guterson. Uitga
ve: Prometheus. 352 blz. Prijs:
19,95.
Fantaseren over 'ritsloze
nummers' doet Erica Jong
(26 maart 1942) al lang niet
meer. Haar alter ego Isadora
Wing uit Fear of Flying, ver
schenen in 1973, kwam aan de
zijde van haar vierde echtge
noot tot rust en wordt tot haar
grote geluk in januari groot
moeder. Dertig jaar en twaalf
miljoen exemplaren later weet
ze het zeker: „Mannen hebben
in die tijd meer geleerd dan
vrouwen en het blijkt ook moge
lijk vriendschappen met ze te
sluiten, zelfs met ex-minnaars."
Jong was in Nederland voor de
promotie van de zoveelste Ne
derlandse herdruk van Het rits-
loze nummer en voor de verta
ling van Sappho's Sprong, de
historische roman waarvoor ze
in de huid kroop van deze legen
darische Griekse dichteres.
Over Sappho is niet veel meer
bekend dan dat ze rond 600 voor
Christus op Lesbos leefde en
van haar erotische gedichten
resteren slechts fragmenten.
De Sappho die Jong tot leven
wekt, is een vrouw die zich met
adembenemende heldenmoed
door het leven slaat. De goden
op de Olympus schenken haar al
in haar jeugd de gave van het
onsterfelijke lied, maar beslui
ten haar ook een leven vol be
proevingen op te leggen. Opper
god Zeus, met zijn hanige
reputatie van verleider van
vrouwelijk schoon op aarde, put
daar sardonisch plezier uit.
Dochter Aphrodite, godin van
de liefde, vervult in Sappho's
Sprong de rol van redster in de
nood als haar vader zijn zoveel
ste list bedenkt om de onvers
aagde heldin nu écht voorgoed
in het stof te doen bijten.
Voor de historicus een hinder
paal, voor een romanschrijver
a Is Jong een zegendoor het ont
breken van concrete feiten over
Sappho's leven kon ze van de
dichteres een vrouwelijke Odys
seus maken die scheepsrampen
en vulkaanuitbarstingen over
leeft, na veel moeite het zwaar
door priesters bewaakte brab
belende Orakel van Delphi
raadpleegt en veilig terugkeert
van een huiveringwekkend be
zoek aan de doden in de Hades.
Ze ontsnapt dankzij haar gave
van het woord aan de heers
zuchtige koningin van de Ama
zones en bedrijft om het leven
van haar tot slaven gemaakte
broers te redden, de liefde met
de Egyptische farao Necho.
Stortte Sappho zich volgens de
overlevering op middelbare
leeftijd vanwege haar onbeant-
woox-de liefde voor de betove
rende jonge veerman Phaon in
wanhoop van een klif op het ei
land Leucas, voor Sappho's
Sprong koos Jong niet voorniets
een ander eind: „Volgens mij is
dat een mythe die aan haar is
opgehangen door mensen die de
spot met haar wilden drijven. Ze
schreef bijvoorbeeld prachtige
gedichten over de biseksuele
liefde. Waarom zou ze dan voor
een man zelfmoord plegen?"
Jong laat haar per ongeluk wel
te ver voorover buigen zodat ze
in zee valt, maar, oh wonder, ze
komt weer boven en wordt op
gevist door Alcaeus, haar plato
nische vriend de fabeldichter
Aesopus en haar voormalige
slavin, ex-minnax-es en harts
vriendin Praxinoa.
Jong - met thuis in de VS net het
huwelijk van haar dochter Mol
ly achter de rug - kijkt 'met ge
negenheid' op haar jeugdige al
ter ego Isadora Wing terug: „Het
meisje dat dit boek schreef is zo
jong dat ze mijn dochter kon
zijn. Ze was door het dolle heen.
Gierende hormonen beheersten
haar leven. Ze was altijd ver-
liefd op de verkeerde man en
schreef dan als een bezetene
daarover. Ik wil tegen haar zeg
gen: 'Neem wat gas terug, kalm
aan, ga mediteren, aan yoga
doen, alles komt goed.' Maar ze
kan me niet horen. Er bestaat
geen tijdmachine die me naar
haar terug kan brengen om de
inhoud van haar broedende
brein te hervox-men. En als die er
wel zou zijn, dan zou dit boek
niet bestaan."
Haar Fear of Flying zag het licht
in de periode dat de tweede fe
ministische golf een stortvloed
aan boeken van en over vrou
wen ontketende. Mooi toch, wat
er sindsdien gebeui'de? Heeft die
golf vrouwen niet een zegening
als de vanzelfsprekende combi
natie van werk, moederschap en
huwelijk gebracht? Jong ziet
dat anders: „Nee, ik vond de so
lidariteit van vrouwen onder
ling toen al op drijfzand ge
bouwd en vind dat nog steeds.
Vrouwen meenden dat ze het
utopia hadden uitgevonden,
maar uit mijn verhaal over de
Amazone-koningin en haar ter
reurbewind blijkt dat ik daar
niets van geloofde. Vrouwen
moeten nog steeds héél veel le
ren. Het zijn juist de mannen die
dat wel hebben gedaan. Want
die zorgen tegenwoordig zonder
morren ook voor de kinderen en
helpen mee in het huishouden."
Met het gelijk van haar onver
schrokken Sappho aan haarzij
de, heeft ze voor haar lezeressen
ondanks deze pessimistische te
rugblik op het feminisme, toch
een op eigen ervaringen geba
seerd nuttig advies voor de toe
komst in petto: „Wie zoals zij
een vrouwelijke Odysseus wil
zijn, moet angsten en twijfels
zien te overwinnen. Blijf dat
proberen, hoeveel tegenslagen
je ook te verduren krijgt. Dat
loont altijd."
Frangoise Ledeboer
'Sappho's Sprong' telt 350 bladzij
den en kost 18,95 euro. 'Het ritsloze
nummer' telt 390 bladzijden en kost
€8 Verschenen bij uitgeverij Sire-
Erica Jong
De moord op een meisje en de Koude Oor
log verstoren de rust op een Canadese
NAVO-basis begin jaren zestig. Ann-Marie
MacDonald schreef De kraaien zullen het
zeggen, een roman over het krachtenveld
tussen de grote, boze buitenwereld en de be
schutte, paradijselijke wereld van het kind.
„Als kinderen misbruikt worden, is dat
diefstal."
Voor Ann-Marie MacDonald begon haar
tweede grote roman met een piepklein beeld
dat opeens in haar hoofd opdook. Een men
tale foto van een dood meisje in een koren
veld. „Ik heb geen idee waar zo'n beeld van
daan komt. Wel heb ik een antenne om het
belang ex-van te onderkennen. Ik voel dat
daar een heel verhaal achter kan zitten."
Ze 'zag' het dode meisje in de zomer van
1996. Ruim een jaar later begon ze te schrij
ven aan De kraaien zullen het zeggen, de op
volger van Laten wij aanbidden, de roman
waarmee de Canadese schrijfster Ann-Ma
rie MacDonald (Baden-Baden, 1958) in
1997 in Nederland debuteerde en doorbrak.
De teller staat inmiddels boven de 150.000
verkochte exemplaren.
Was de vorige roman al een vanwege de
spanning en de pregnante beelden niet weg
te leggen boek van ruim zeshonderd blad
zijden, De kraaien zullen het zeggen is nog
grootser en veelomvattender. In ruim 800
bladzijden vertelt MacDonald het verhaal
Ann-Marie MacDonald foto Gabor Jurina/GPD
van de familie McCarthy die begin jaren
zestig van de vorige eeuw aan den lijve on
dervindt hoe de Koude Oorlog een einde
maakt aan hun bijna pax-adijselijke bestaan
op een Canadese luchtmachtbasis. Vader
McCarthy komt in conflict met geweten,
verleden en loyaliteit. Dochter Madeleine,
op wie de vex*telling zich toespitst, raakt be-
trokken bij de moord op het meisje in het ko
ren, het beeld waarmee het boek begint.
Zo wist ze al vxij snel dat de roman in 1962
zou spelen. Koude Oorlog, ruimtevaart,
Kennedy, Cuba-crisis, rock 'n' roll. „Globa
le krachten zoudenbotsen op lokale. Ik wil
de vex-bindingen tussen de werelden van
volwassenen en kinderen en de mannen- en
vrouwenwereld. Ik wilde een politiek en
moreel dilemma creëren. Ik wilde ook laten
zien hoe de kinderen de tol betalen voor een
agenda die juist in hun naam was opgesteld.
We doen veel voor bijvoox-beeld nationale
veiligheid, maar daar lijden ook veel men
sen onder."
Laten wij aanbidden werd in Nederland een
succes door mond-tot-mond reclame. Daar
door is de naam van de schrijfster vrij lang
zaam doox-gedrongen en wordt verhuld dat
er vijf en een half jaar tussen beide romans
zit. Het spreekwoordelijk moeilijke tweede
boek? „Ik heb helemaal geen druk gevoeld.
Ik moest me voortdurend voorhouden hoe
breekbaar de vorige roman was in het begin.
Dat begon ook als een verzameling beelden
die ik voorzichtig in mijn handen hield. Ik
weet dat ik verwachtingen had gewekt bij
de lezers. Maar de spanning die dat met zich
meebrengt, kende ik al als actrice en toneel
schrijfster. Ik ben gewend aan druk. Ik kan
het zweet en de adrenaline positief gebrui
ken. Het is een goed probleem om te hebben
Wat is een inspirerender idee dan dat hon-
dei'dduizenden Nederlanders op je volgen
de boek zitten wachten? Meer van die pro
blemen graag."
Een van de kernen van De kraaien zullen het
zeggen is een waar gebeurd verhaal. Een
jongen wordt verdacht van de moord op het
meisje in het koren en veroordeeld. Dat is in
Canada echt gebexxrd in 1959. De zaak Ste-
ven Tx-uscott. Hij was 14 jaar toen hij ter
dood werd veroordeeld voor moord op een
meisje van 12. Ze woonden beiden op de
luchtmachtbasis Clinton, acht kilometer
van de NAVO-basis Centralia die in het
boek voorkomt.
„Tx-uscott zat tien jaar in de gevangenis. Het
achtervolgde me. Eens in de zoveel tijd ver
scheen zijn foto in de krant. Steeds dezelfde
foto. Zijn haren in jaren vijftig-stijl. Hij
glimlacht naar de camera, zittend op zijn
fiets. Wij werden allemaal ouder, de foto
niet en daarmee ook hij niet. Hij werd alleen
maar j onger en j onger.
De echte dader is inmiddels overleden, zegt
ze. Een luchtmachtman. Vijftien jaar dood
inmiddels. Gestorven in bed. Een strafblad
vol ontucht met jonge meisjes. Autoritjes.
Verkrachting. „De politie had daar geen oog
voor. En dat kwam de luchtmacht wel goed
uit, want zo hoefden ze niet onder ogen te
zien dat een van hun mannen verantwoor
delijk was voor de misdaad. Ik heb Trus-
cotts gang door het foute rechtssysteem ge
leend. Dat zijn verhaal goed in de roman zou
passen, wist ik al vrij snel nadat ik dat eerste
beeld had doorkregen, om het zo maar uit te
drukken."
Muur
In haar beide romans spelen meisjes een
hoofdrol. In beide boeken is sprake van ern
stige mishandeling. „Kinderleed en mis
bruik gaan ver terug in de geschiedenis. Tot
in de mythenHet is het eeuwige verhaal van
de gebroken of gestolen identiteit. Kijk ook
naar de sprookjes, kijk naar Shakespeare,
The Tempest. Als kinderen misbruikt wor
den, is dat diefstal. Ze worden beroofd van
hun identiteit. Het verhaal van misbruik
van kinderen begrijpen we allemaal op een
dieper niveau. Het is de taak van de kunst te
laten zien wat er nu gebeurt in relatie tot het
oude verhaal, de relatie van nu met het ver
leden."
In het begin van het boek wordt kort gerefe
reerd aan de bouw van de Berlijnse Muur.
Het boek eindigt drie jaar voor de val. „Niet
in 1989, nee. Dat had vanwege de Duitse
vex-haallijn gekund, maar ik vond dat Made
leine dan te oud zou zijn. Het zou alleen
maar vanwege het politieke decor zijn. Dat
vond ik te goedkoop. Het paste beter bij de
personages en het verhaal dat het in 1986
eindigde. De lezer is mans genoeg om zelf te
beseffen dat '1989' in de lucht hing. Mijn le
zers weten wel dat de Berlijnse Muur ging
vallen."
Wat de lezers mogelijk nog niet weten, is dat
De kraaien zullen het zeggen voorlopig het
laatste boek is van Ann-Marie MacDonald.
„Ik ben met pensioen", zegt ze. Ze heeft met
haar vriendin een kind geadopteex-d. Isabel.
„Ik ga haar opvoeden, ik ga er voor haar
zijn. Ze moet opgroeien met het idee dat
haar moeder een full-time moeder is. Ik zie
me de komende jaren niets groot oppakken.
Kox-te verhalen zie ik me niet schrijven. Ik
heb grote verbanden nodig.
Theo Hakkert
Ann-Marie MacDonald: De kraaien zullen het
zeggen. Roman. Vertaling: Marion Op den Camp
en Maxim de Winter. 812 blz., 22,50 E (pb)/
29,50 (geb.) Uitgeverij Nijgh Van Ditmar.
