Julian Spalding houdt
lezing in Middelburg
Een boek met
feestelijke inhoud
en verrassingen
Ik heb altijd wel wat te vertellen met mijn muziek
27
De legende
John Lennon
Mercedes Sosa
donderdag 20 november 2003
Zeeuws Museum
Gastvrijheid
Musea moetje ontdekken
p uitnodiging van
het Zeeuws
Museum geeft
Julian Spalding dinsdag een
lezing in Middelburg. Hij is
oud-museumdirecteur en
auteur van The poetic
museumeen prikkelend
boek waarin wordt
uiteengezet hoe musea hun
historische collecties nieuw
leven kunnen inblazen.
Verplichte kost voor
iedereen die betrokken is bij
de vernieuwing van het
Zeeuws Museum.
Stel je voor: het Zeeuws Mu
seum heropent in 2005 zijn
deuren. Boven de nieuwe in
gang aan het Middelburgse Ab
dijplein hangt een banier. Daar
op staat geschreven: 'Twijfel
aan alles als u hier binnenkomt.
Wat de Britse schrijver en oud
museumdirecteur Julian Spal
ding betreft, zou dat een goede
zaak zijn. In zijn ogen doen de
meeste musea ten onrechte alsof
ze de wijsheid in pacht hebben.
Wat geeft het als niet alles be
kend is over een voorwerp dat
wordt getoond? Wat geeft het als
niet zeker is of een schilderij ge
maakt is door Rembrandt al
leen, door Rembrandt en zijn
leerlingen of desnoods door een
getalenteerd navolger?
Spalding wil van het museum-
bezoek een ontdekkingsreis ma
ken. Het geeft niet als tijdens
een rondgang niet alle vragen
worden beantwoord. Raadsels
fascineren immers en nodigen
uit tot verder onderzoek.
De voormalig directeur van de
Glasgow Museums and Art Gal
leries en oprichter van de Galle
ry of Modern Art in Glasgow
strooit in zijn vorig jaar ver
schenen boek The poetic muse
um met uitdagende voorbeel
den. In het hoofdstuk over echt
en onecht kapittelt hij niet al
leen het prestigieuze Rem
brandt Research Project, hij
staat ook stil bij het uiterlijk van
de Mona Lisa. Moet dat schilde
rij wel of niet worden schoonge
maakt? De vernislaag op het
beroemdste schilderij in het
Louvre is met de jaren vergeeld.
Het schilderij zelf verkeert in
een uitstekende staat. Zou de
verkleurde vernislaag verwij
derd en vervangen worden, dan
zou de bezoeker van het Parijse
museum kunnen zien hoe Leo
nardo da Vinci de Mona Lisa
echt heeft geschilderd. Ineens
zou het mistige, blauwe land
schap aan het licht komen dat
Leonardo's tijdgenoten in ver
voering bracht toen hij het
schilderij in 1506 voltooide.
Door de eeuwen heen is de ver
nislaag van de Mcna Lisa her
haaldelijk vernieuwd, maar de
directie van het Louvre weigert
dat. Het argument is dat het
schilderij populair is in zijn hui
dige staat. Maar volgens Spal
ding heeft het aanzien van de
Mona Lisa nu niets van doen
met Leonardo. Door het schil
derij niet te reinigen wordt niet
alleen Leonardo, maar ook het
hedendaagse publiek onrecht
aangedaan, meent hij.Schil
derijen uit de Renaissance zijn
nooit bedoeld om eruit te zien
als oude meesters, ze waren fris
en sprankelend van tint."
The poetic museum (het poëti
sche museum) is omschreven als
een controversieel boek. Spal
ding neemt geen blad voor de
mond. Als hij kritiek heeft, uit
hij die. Aangezien hij een uitste
kend stilist is met een scherpe
pen en bovendien een autoriteit
in de internationale museum
wereld, komt zijn kritiek hard
aan. Maar wie hoopt dat Spal
ding in The poetic museum de
vloer aanveegt met het complete
museumbeleid van de laatste j a-
ren, kan het boek beter ongele
zen laten. De auteur heeft na
melijk een missie. Hij wil niet
afbreken maar opbouwen. Of
misschien herbouwen. Spal
ding betoogt dat musea zichzelf
opnieuw moeten uitvinden. Als
het ze lukt om de verbeelding op
gang te brengen, als het besef
doorbreekt dat aan de hand van
een enkel voorwerp meerdere,
interessante verhalen kunnen
worden verteld, zullen musea
hun publiek in de toekomst aan
zienlijk kunnen uitbreiden.
In The poetic museum heeft hij
daarom niet alleen opgetekend
hoe het niet moet, maar ook hoe
het wel moet. Zonder aarzelen
durft Spalding het Egyptische
Museum in Turijn in te delen bij
de slechtste musea ter wereld,
maar hij betoogt net zo goed
waarom het United States Ho
locaust Memorial Museum in
Washington 'zeker het beste
museum ter wereld' is, ervan
uitgaande dat je een museum
niet beoordeelt op zijn collectie
maar op wat het de bezoeker te
bieden heeft: een onvergetelijke
belevenis.
Het boek heeft dus zijn scherpe
kanten, maar als geheel is het
niet controversieel.Spalding
heeft actuele inzichten over mu
sea tot een heldere visie heeft
gebundeld. Het is verleidelijk
om aan de hand van zijn boek
het Zeeuws Museum door te
lichten. Hopelijk waagt hij
dinsdag in Middelburg een po
ging. Dan zal duidelijk worden
dat het museum gedeeltelijk al
op de weg zit die Spalding uit
stippelt.
Een museum moet de voorwer
pen die het bezit gebruiken om
verhalen te vertellen. Dat vindt
Spalding, maar dat was ook al te
lezen in het advies dat het bu
reau Twynstra Gudde twee jaar
geleden over het Zeeuws Muse
um uitbracht. Ook de huidige
directeur Valentijn Byvanck be
nadrukt dat keer op keer. In The
poetic museum laat Spalding
zien hoe simpel dat soms is. Hij
neemt de muntencollectie van
het British Museum als voor
beeld. Je verzameling kan nog
zomooizijn, wat heb j e eraan als
je de bezoeker niet duidelijk
kunt maken wat de waarde er
van is? „Ik heb nog nooit een
muntenverzameling gezien
waarbij de spullen werden ten
toongesteld die de mensen er
mee konden kopen, terwijl dat
toch vrij eenvoudig is om te
doen", schrijft Spalding.
In zijn boek staat hij uitgebreid
stil bij de twee moeilijk verenig
bare rollen die musea moeten
vervullen. Enerzijds moeten ze
wetenschappers van dienst zijn,
anderzijds moeten ze entertain
ment bieden aan een zo groot
mogelijk publiek. Het museum
is archivaris en verhalenvertel
ler tegelijk, maar tussen bewa
ren en tentoonstellen bestaan
grote verschillen. De museum
bezoeker wil voorwerpen zien
die tot de verbeelding spreken,
voor de wetenschapper is dat
nauwelijks van belang. Spal
ding houdt daarom een pleidooi
voor de inrichting van een col
lection centre, een centrale be
waarplaats, waarvan meerdere
musea gebruik kunnen maken.
Daar kunnen ook wetenschap
pers terecht, schoolklassen en
zelfs bezoekers die een niet ten
toongesteld voorwerp toch
graag in handen willen hebben.
Vertaald naar het Zeeuws Mu
seum zou je kunnen denken aan
een provinciale museumbe
waarplaats (verbonden aan het
Zeeuws Archief), maar even
goed is voorstelbaar dat het
Zeeuws Museum put uit een
landelijke collectie. Afgezien
van het voorstel voor een fysie
ke plek, is het idee niet nieuw.
De Collectie Nederland gaat
van dit principe uit en ook een
project als 'Collecties onder
weg' waarin Zeeland proef-
draait. Daarin is zelfs voorzien
dat scholen museumobjecten
kunnen lenen, precies zoals
Spalding schrijft.
Bij de recentie expositie 'Een vorstelijk sieraad' maakte het Zeeuws Museum gebruik van moderne audiovisuele
middelen om voorwerpen op een aantrekkelijke manier te presenteren. foto Lex de Meester
In The poetic museum wordt ge
hamerd op de gastvrijheid die
musea moeten betonen. Spal-
dings betoog dat een gratis toe
gankelijk museum zoveel meer
publiek trekt dat de overheid
per bezoeker minder subsidie
kwijt is, klinkt overtuigend.
Simpel is ook zijn alternatief
voor de verduisterde kabinetten
waarin bijvoorbeeld lichtge
voelige prenten worden ge
toond. Onvriendelijk voor
(slechtziende) bezoekers, vindt
Spalding. Aangezien het gaat
om de hoeveelheid licht waar
aan prenten worden blootge
steld, zou je ze permanent in het
donker kunnen bewaren. De
tectoren kunnen dan de ruimte
laten oplichten zodra een be
zoeker nadert. Die kan de wer
ken in het volle licht aanschou
wen en niet in de schemering.
Per saldo staat het kunstwerk
aan evenveel licht bloot, maar
het voordeel voor de bezoeker is
enorm. Zelfs een vitrine met een
gordijntje dat de bezoeker kan
wegschuiven, is vriendelijker
dan een verduisterde zaal die
het onmogelijk maakt kunst
werken goed te bekijken, aldus
Spalding.
Hij hamert verder op de be
schikbaarheid van informatie
in verschillende talen en het af
stemmen van verhalen op de in
dividuele bezoeker. Allemaal
mogelijk door gebruik te maken
van de mogelijkheden van de
hedendaagse technologie. Die
moet door musea niet als een be
dreiging worden gezien maar
als een hulpmiddel. Internet, vi
deoanimaties en hypermoderne
schaalmodellen zullen bij goed
gebruik unieke museumvoor-
werpen niet overbodig maar
juist begerenswaardig maken.
Want daarvan blijft Spalding
overtuigd: wie oog in oog staat
met een uniek voorwerp of
kunstwerk kan daadwerkelijk
een andere wereld betreden.
Ernst Jan Rozendaal
Julian Spalding, The poetic muse
um. Reviving historic collections.
Uitgeverij Prestel, München, New
York, Londen, isbn 3-7913-2678-3.
Prijs: 43.30 euro. Spalding treedt
dinsdag op in het derde cultuurde
bat van het Zeeuws Museum in De
Drukkerij in Middelburg. Aanvang:
20 uur.
Info: 0118-653000 of info@zeeuws-
museum.nl.
Popster John Lennon (1940-
1980) herleeft in een boek
vol memorabilia: Lennon Le
gend. Een nostalgietrip voor
veertigers en vijftigers.
Lennon Legend is vooral een
feestelijk verzorgd kijk- en luis
terhoek. De gewezen Rolling
Stone-journalist James Henke
voegt een cd met interviews en
een live-versie van het liedje
Imagine toe. Plus, en daar gaat
het werkelijk om, een groot aan
tal memorabilia, weggestopt in
gleuven en achter doorzichtig
papier; nauwgezette kopieën
van officiële documenten. Zoals
daar zijn een visitekaartje van
pre-Beatleband The Quarry
Men, een lidmaatschapskaart
van The Cavern Club in Liver
pool waar het allemaal begon
met The Beatles, pentekeningen
van de kunstenaar Lennon, een
eigenhandig gemaakt school
krantje boordevol flauwekul en
de liedjesteksten van Day trip
per, Lucy in the sky with dia
monds en Instant karma. Je
kunt het allemaal tussen je vin
gers nemen en bekijken. En dan
weer voorzichtig opbergen.
Zo ook een witte zakdoek die in
1973 diende als nationale vlag
van het door Lennon en zijn
vrouw Yoko Ono geproclameer
de land van vrede Nutopia. En
twee schoolrapporten van de
middelbare school. Je ziet Len
non al helemaal voor je: een
intelligente, bravourachtige
jongen. Hij heeft volgens de cij
ferlijst interesse voor kunst
('zeer goed') en geschiedenis
('goed'), maar niet voor wiskun
de ('slecht'), Frans ('teleurstel
lend') en godsdienst ('laag
niveau'). Niettemin, het beste
rapport sinds lange tijd, oor
deelt hoofdmeester Taylor in
1956. Een jaar later laat diezelf
de Taylor geen spaan heel van
zijn puberleerling. 'He has too
many wrong ambitions and his
energy is too often misplaced.'
Met die ambities komt het trou
wens wel goed, beter zelfs dan
meneer Taylor ooit heeft kun
nen bevroeden. Niet dat het zo
geweldig ging met The (Silver)
Beetles in het begin, helemaal
niet. Een contract uit 1960 laat
zien dat John Lennon, Paul Mc
Cartney, George Harrison en
Pete West (Ringo Starr volgde
hem op) tien pond kregen voor
twee keer één uur muziek ma
ken in de Grosvenor Ballroom in
het dorp Wallasey. Kort daarna
waren de vier Beatles sterren,
die met hun koppen op kauw
gomplaatjes stonden en op pos
ters in Japan van de komische
speelfilm Hard day's night. Op 9
februari 1964 maakten ze hun
debuut op de Amerikaanse tele
visie bij The Ed Sullivan Show.
Het zijn de leukste momenten
uit dit pittig geprijsde multime-
diaboek, dat bij veertigers en
vijftigers ongetwijfeld jeugd
herinneringen zal oproepen,
mits ze hiervoor de beurs willen
trekken natuurlijk. Alleen jam
mer dat Yoko Ono, die persoon
lijk toestemming gaf voor de
positief getoonzette multime-
diabiografie, documenten
afstond en het nawoord ver
zorgde, al zo vroeg zo nadrukke-
lij k in beeld komt en daarmee de
droom verstoort. Maar dat ge
beurde destijds bij The Beatles
ook.
Bart Ebisch
James Henke - Lennon Legend, het
leven van John Lennon in beeld.
Prijs: €39,99. Kosmos-Z&K Uitge
vers.
Fotocollage van het nieuwe fotoboek over John Lennon.
foto Wim Pletzers/GPD
'j-Wgt: „Ik ben niet blond, heb geen
«lauwe ogen, ik ben kort en dik, maar
;jwel ik me een geluksvogel. Het leven
namelijk alles gegeven wat ik maar
Jwensen." De Argentijnse zangeres Mer-
Sosa slaat haar reuzenponcho wat
'Jromhaar schouders. De 68-jarige
-e'te uit Buenos Aires is neergestreken in
Peperduur hotel in Hamburg en mijmert
Je hoogte- en dieptepunten in haar le-
- Het ene moment barst ze spontaan uit
Olieden het volgende vullen haar ogen
na met tranen. Want Mercedes Sosa
"emotioneel mens en schaamt zich niet
gevoelens aan een wildvreemde te to-
.'Veek staat ze weer in Nederland op de
Jen en bij de gedachte daaraan kan ze
Jjmlachniet onderdrukken. „Tweeën-
llg jaar geleden stond ik in Amsterdam
j??diso en een paar j aar later in het Con-
b°uw. Dat vind ik nog altijd een mooi
Kt. In Paradiso droegen de mensen in
een spijkerbroek en in het Concert-
•Wwhadden ze een pak aan. En toch wa-
jjbeel veel dezelfde gezichten bij."
Sosa leidt een leven dat rijk is aan
Prangen. Het is de grote verdienste
,J.,e Jjgöhijnse zangeres dat ze het mu-
eerfgoed van haar vaderland op de we-
aart heeft gezet. Ze werkte zich op van
straatarme arbeidersdochter tot steenrijke
muzikale ambassadrice van Argentinië,
maar dat heeft niet altijd voor bijval en er
kenning gezorgd. In haar liedjes verzette ze
zich ooit fel tegen de militaire dictatuur in
haar vaderland en dat leverde haar van het
toenmalige militaire regime een verbod op
om op te treden. In 1978 moest ze gedwon
gen haar vaderland verlaten en de volgende
drie jaar leefde ze als banneling in Spanje en
Frankrijk.
Een tijd die blijvende sporen in haar leven
Mercedes Sosa, de Bob Dylan van Argentinië.
foto G PD
heeft achtergelaten. „Ik heb door die ver
banning jarenlang aan een verschrikkelijke
depressie geleden en werd daar zelfs licha
melijk ziek van. Ik kon niet meer slapen en
deed niets anders dan overgeven. Ik begon
zelfs aan anorexia te lijden. Uiteindelijk
ben ik uit die put gekomen, maar het heeft er
wel voor gezorgd dat ik vandaag de dag nog
steeds heel weinig eet. Die verbanning heeft
een diepe en blijvende wond in mij geslagen.
Op het diepst van mijn ellende schreeuwde
ik het uit: 'God, mijn God, waarom heeft u
mij laten verbannen?' En toen gaf Hij me
plotseling weer mijn vertrouwen terug en
kon ik weer op Hem steunen. Er was zelfs al
kanker bij mij geconstateerd, maar toen ik
God terugvond, verdween die ziekte als bij
toverslag. Dat was het duidelijkste teken
dat ik ooit van Hem gehad heb."
Mercedes Sosa zal altijd een boodschap in
haar muziek blijven verpakken. Zelfs al is er
allang geen dictatuur meer om zich tegen te
verzetten. „Ik heb altijd wel wat te vertellen
in mijn muziek", zegt Sosa bijna plechtig.
„In de ziel van ieder mens schuilt schoon
heid en met mijn liedjes probeer ik mensen
daarvan bewust te maken. Ook na alles wat
ik heb meegemaakt kan ik nog altijd de
schoonheid van de dingen zien. Want ik ben
een vrouw die positief denkt. Dat heb ik van
mijn ouders meegekregen. Mijn vader en
moeder stonden zo onbevangen in het leven.
Ik zie nog voor me hoe ze in mijn jeugd wa
ren. Een beeld blijft me altijd bij: mijn moe
der die de planten staat te besproeien,
terwijl mijn vader haar een liefdeslied toe
zingt. Een herinnering om te koesteren,
want het zegt hoeveel die twee van elkaar
hielden. En uit die liefde ben ik geboren."
De zangeres heeft inmiddels zelf een zoon en
twee kleinkinderen en wil daar maar wat
graag over vertellen.,Mijn zoon werd al va
der toen hij nog maar zeventien was en ik
was op mijn 41ste al oma. Maar dat heeft
ook weer z'n mooie kanten. Zowel mijn zoon
als mijn kleinkinderen zijn nu op een leef
tijd dat we als drie generaties over alles in
dit leven kunnen praten en discussiëren.
Muziek, kunst, politiek, alles. Mijn klein
dochter zal het nog ver schoppen, let maar
op. Ze studeert muziektherapie aan de uni
versiteit van Buenos Aires. Maar de toe
komst is dan ook voor vrouwen als zij, niet
voor mij, ik ben te oud."
Mercedes Sosa groeide op in het gehucht
Tucaman, een doorgangskamp voor arme
arbeiders. Met honderden tegelijk kwamen
mannen en vrouwen in de oogsttijd naar de
rietvelden en daar wisselden ze al zwoegend
de volksliedjes van hun streek uit. Mercedes
beschikte dan ook over een schat aan liedjes
toen ze later naar Buenos Aires trok en deel
uit ging maken van de zogenaamde Movi-
miento Des Nuevo Cancionero. Een stro
ming artiesten die van mening was dat
volksmuziek niet alleen simpel vermaak
moest zijn, maar mensen ook wakker moest
schudden om hen te wijzen op wantoestan
den in hun land. En zo werd Mercedes Sosa
langzamerhand de 'Bob Dylan van Argenti
nië'. ,Ik was stomverbaasd dat er in het bui
tenland zoveel belangstelling voor mijn
muziek bestond", zegt ze jaren later nog
steeds met oprechte verbazing. „Overal
werden mijn platen uitgebracht en ik kon
over de hele wereld op tournee. Die dingen
overkwamen me gewoon, ik heb er niet naar
gestreefd. Eigenlijk heb ik in dit leven nooit
ergens om gevraagd, maar is alles me zo
door God gegeven."
Harry de Jong
Mercedes Sosa speelt nog op de volgende plaat
sen:
vrijdag 21 november: Vredenburg, Utrecht; zater
dag 22 november: Martiniplaza, Groningen.