Nieuwe ouderen zijn lekker gezond en lekker actief
Ron Mueck in Haarlem
26 I Demonen van Gerrit Komrij
27 I Nieuw leven in het museum
29 I Muziek voor naakte vrouwen
onderdag 20 november 2003
jjdactie: 0113-315680
*wW'Pzc'?' i
mail: redactie@pzc.nl
Postbus 314460 AA Goes.
sdvertentie-ex p I o itat i e
nrd-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Mws-Vlaanderen: 0114-372770;
tonaal: 020-4562500.
e mannen en vrouwen van de Australische
beeldhouwer Ron Mueck zijn zo levensecht en de
situatie waarin ze zich bevinden is zo intiem, dat
je je bijna een voyeur voelt. Bij de oude vrouw die onder een
deken ligtkrijg j ede neiging om te kij ken of de dekenpluisj es
bewegen in het briesje van haar adem. Een aantal beelden
van Mueck is te zien in de Hallen in Haarlem.
Pregnantwoman
In de wereld van de beeld
houwkunst is Ron Mueck in
nauwelijks tien jaar tijd hot
stuff geworden. Nadat Saatchi
het beeld van Muecks dode va
der, getiteld Dead Dad, had
aangekocht, was zijn naam ge
maakt. Tentoonstellingen in
talloze vooraanstaande musea,
waaronder de National Gallery
in Londen, volgden voor Mueck,
die zich voor die tijd voorname
lijk had beziggehouden met de
special effects in de filmindu
strie. Voor zijn beelden worden
nu astronomisch hoge bedragen
neergeteld. Mueck zelf wil niets
van een hype weten. Hij zwijgt
en werkt.
De Engelse dichter Craig Ray-
ne, ooit voorman van de dich-
tersbeweging The Martians,
schreef dat hij na het zien van
deze beelden pas wist waarom
de mensen ooit de behoefte had
den gevoeld om zoiets als een
ziel uit te vinden. En dat heeft
Rayne goed gezien. Weeg een
mens net na zijn dood. Weegt hij
dan iets minder dan een seconde
daarvoor? Nauwelijks. Alleen
het gewicht van de ingeademde
lucht ontbreekt. Zo dun en ijl is
het leven. Zo weinig stelt het
voor.
De situatie waarin de meeste
van Muecks figuren zich bevin
den, versterken geraffineerd de
suggestie dat ze echt leven. Ze
denken na. De geest beweegt,
maar het lichaam niet. De bewe
gingen haperen even. Zoals je
wel eens stil staat tussen kamer
en keuken om je weer te herin
neren wat je ook alweer in die
keuken ging halen. Een man in
een boot wordt even afgeleid
door wat hij ziet in de verte, een
oude vrouw is verzonken in een
Oude vrouw foto Erwin Hermanns/FBF Fotografie
Zo dun en ijl is het leven
foto G PD
Zelfportret
droevig gemijmer. Elk moment
kunnen Muecks figuren weer
opstaan en verder gaan met hun
leven.
Een van de indrukwekkendste
beelden is Mother and Child. We
zien een vrouw die net een kind
heeft gebaard. Daar ligt ze, af
gepeigerd, nog met een waasje
van zweet op het voorhoofd. De
kou komt opzetten, ze kan zo
gaan klappertanden. Mueck
heeft een heel apart moment ge
nomen voor zijn creatie. Bij de
geboorte van een kind is er vaak
niet meteen blijdschap op het
gezicht van de moeder af te le
zen. Er is ernst, verontrusting
ook. Is het kind wel goed ge
zond, zit alles erop en eraan? Het
is die ernst die Mueck indrin
gend heeft weergegeven in Mo
ther and Child. Je zou verwach-
fotoGPD Mother and child
fotoGPD
ten dat de moeder haar handen
meteen beschermend om het
kind heen legtmaar dat gebeurt
niet. De liefde komt pas later op
gang.
„Er zijn meer mensen die realis
tische sculpturen maken", zegt
Karei Schampers, directeur van
het Frans Halsmuseum, die de
tentoonstelling van Mueck naar
de Hallen in Haarlem heeft ge
haald. „Maar vaak zijn dat toch
typetjes. Bij Mueck is het niet
alleen het beeld zelf, maar voor
al ook het moment dat hij kiest.
Cruciale momenten in het leven
van de mens, intieme momen
ten." Schampers pakt een cata
logus van tafel. „Toen ik dit voor
het eerst in de The National Gal
lery in Londen zag, dacht ik: Is
dit niet een beetje té. Alleen
door de wisselende formaten
heb je in de gaten dat het hier om
een beeld gaat. Mother and
Child is een klein beeld. Maar de
Pregnant Woman is meer dan
twee meter hoog. Ze staat daar
machtig. Als een kariatide die
het tempeldak moet dragen. Het
beeld van zijn dode vader is
maar één meter lang. Zo heeft
Mueck het iets intiems meege
geven, zo is het te verdragen.
Alsof het hemzelf anders ook te
erg wordt. Hij werkt akelig pre
cies. Elk haartje, elke
baardstoppel, elke rimpel
wordt weergegeven."
Sommige mensen hebben de on
hebbelijkheid je videobeelden
te laten zien van de bevalling
van hun vrouw. Je weet niet
waar je kijken moet. Een slach
ting, waar je liever niet bij bent.
Bij Mueck krijg je dat gevoel he
lemaal niet. Bij het zien van de
vrouw net na de bevalling is er
herkenning. Ja, zo was het. Wat
is dat toch voor een bijzonder
grensmoment? Bij het beeld van
een oude vrouw dient zich de
zelfde herkenning aan, maar het
moment en de inhoud ervan zijn
bijna niet te benoemen. Ze zit,
met haar handen ineengestren
geld, bijna biddend, met haar il
lusieloze gezicht wat voor zich
uit te staren. Arme sodemieter,
denk je bij jezelf. Wie troost jou
nog, wie kust jou als je dood
bent? Alleen het theekopje voelt
jouw lippen nog. Maar je vraagt
je ook af wat je in godsnaam met
die ouwe tang aan moet. Op
straat zou je haar geen blik
waardig keuren en hier, in het
museum, sta je maar naar haar
te kijken. Kunnen we maar niet
geloven dat het leven zo misera
bel is?
De National Gallery in Londen,
waar Mueck zich als gastkun-
stenaar heeft laten inspireren
door de wereldberoemde collec
tie, heeft een video gemaakt van
de beeldhouwer tijdens zijn
werk in het atelier. Mueck is
geen prater, hij verklaart niets,
legt niets uit. Waarom hij een
beeld heeft gemaakt van zijn
dode vader? Daarmee heeft nie
mand iets te maken. We zien
hem op de video bezig met het
maken van de zwangere vrouw,
haar armen achter haar hoofd,
haar gezicht verwrongen van
uitputting. De geboorte is niet
ver meer weg.
„Mueck heeft zich in de Natio
nal Gallery vooral laten aan
spreken door het thema Moeder
en Kind", zegt Schampers. „Het
viel hem op dat het kindje Jezus
vaak zo weinig levensecht was
geschilderd. In die tijd was het
voor kunstenaars nog vrij moei
lijk om een pasgeboren baby te
portretteren. Er was immers
nog geen fotografie. Vaak liet
men zich inspireren door eerde
re voorstellingen die waren ge
maakt, met alle clichés van dien.
Meestal zie je op die schilderijen
meteen de liefde tussen moeder
en kind, maar Mueck keek beter
en zag dat die pas in een later
stadium kwam. Een kunstenaar
die belangrijk voor hem is ge
weest, is Albrecht Dürer. Dürer
heeft in 1497 een portret van
zijn vader gemaakt, met alle
groeven en lijnen in het gezicht
die bij de ouderdom horen. Als
je het beeld Seated Woman be
kijkt, dan zie je daar eenzelfde
werkwijze, maar dan driemen-
sionaal."
Op de video kunnen we de tot
standkoming van Pregnant Wo
man stap voor stap volgen.
Eerst zijn er de vele studies en
tekeningen, dan volgt de aanzet
tot een figuur, bijeengehouden
door kippengaas. Vervolgens
wordt laag voor laag de klei op
gebracht, alles zeer minutieus.
Uiteindelijk wordt het beeld
gegoten in een mal. Mueck ge
bruikt daarvoor glasvezel. Om
dat hij een zo realistisch moge
lijk weergave nastreeft, moet
het hoofd daarna nog een keer
worden gegoten. Maar deze keer
met siliconen als materiaal. Bij
glasvezel kun je namelijk geen
haren inplanten. We zien hoe
Mueck het hoofd erop zet, de
aanhechting wordt gemaskeerd
door een vouw in de nek. Als hij
samen met een assistent het
beeld uit de mal wrikt, uiterst
voorzichtig, is het net alsof we
hem zachtjes 'please, please
horen fluisteren.
Cees van Hoore
Beelden van Ron Mueck: t/m 18 jan.
in De Hallen in Haarlem, di. t/m za.
11-17 uur, zo. 12-17 uur.
Ipehet geluk heeft tot op hoge leeftijd
gezond te blijven, slijt zijn dagen niet
fout achter de geraniums. Onder de 55-
®ers van nu zijn er die wilgen knotten,
■V !P rï°en> elke ochtend in zee zwem-
deelnemen aan de Rijnmondloop van
^kilometer, optreden met het zangkoor
"Me Krengen en Harley Davidsons
Ven. Of ze zijn 'druk, druk, druk' met
,ei vormen van vrijwilligerswerk. Dat
°d voor de deur staat ontkennen ze
•■■'naar zolang hij nog niet heeft aange-
J'. plukken ze vol overgave de dag.
"e speciale foto-opdracht en expositie
foment Nederland', waarvoor het
vynSeum sinds zes jaar samenwerkt
ARC Handelsblad, lukte het Janine
Ver(37) uit alle lagen van de samenle-
Nieuwe Ouderen' voor de lens te krij-
'e bezocht daarvoor evenementen als
Jf®beurzen en legde contacten via Uit-
o 55 websites en tijdschriften als
Midi. Ook kreeg ze vanzelf tips uit
j!faaste omgeving: „Zodra ik mensen
de oyer mijn opdracht was er altijd
•J^er iemand die iemand kende die op
'-btigste nog met een computercursus
jonnen."
Naken van afspraken bleek door de vol
le agenda's al niet eenvoudig. De grootste
complicatie die Schrijver moest overwin
nen was echter de titel die de initiatiefne
mers vooraf voor het project hadden be
dacht: 'Gouwe Ouwe'. Ze merkte al gauw
dat de gemiddelde 55-plusser van nu zich
niet oud voelt en vooral niet als zodanig be
handeld wil worden. 'Gouwe Ouwe' maakte
daarom plaats voor 'Forever Young' omdat
die vlag de emotionele lading van het thema
wel bleek te dekken.
Schrijver hanteerde het uitgangspunt dat
ze een opgewekt stemmende, respectvolle
expositie wilde maken. Actieve ouderen vi
sueel belachelijk maken, zou geen enkele
moeite hebben gekost, maar die neerbui
gende benadering is haar vreemd. Naar de
eeuwige jeugd hunkerende bejaarde vrou
wen met neergestorte facelifts of gerimpel
de, uitgezakte, mannelijke 70-plussers met
veel jongere vrouwtjes aan hun zijde, ont
breken dan ook. Wie een ironische glimlach
toch niet kan onderdrukken bij het zonge
bruinde stel in haar Volvo-cabriolet (een
huwelijkscadeautje) in Marbella, waar ze
een tweede huis hebben, krijgt van Schrij
ver een standje: „De vrouw vertelde me dat
ze het gevoel heeft op aarde in de hemel ge
vallen te zijn. Dat is toch prachtig?"
De 'Nieuwe Ouderen' op deze foto's, vanwe
ge de komende sluiting van het Rijksmuse
um te zien in het Fotografiemuseum Am
sterdam, ogen verbluffend fit en spannen
zich met inspirerend plezier in dat zo te hou
den. Op de Golfclub van Hank speelt de heer
Boer (72) elke morgen negen holes, de heer
Ossenblok (67) traint twee keer per week
zes- en zevenjarigen bij voetbalclub De
Musschen in Rotterdam, Wil Hurford (74)
geeft ongeveer zes uur per week yogales en
Hans (67) en Winnifred (59) de Beukelaar
maken deel uit van een actieve groep Harley
Davidson-rijders. Lijken deze activiteiten
nog goed bereikbaar voor wie op tijd zonden
als veel drinken, zwaar roken en te veel eten
heeft uitgebannen, maar wie doet het Tilly
Janssen (63) en Chris Molendijk (69) op die
leeftijd na om zonder een grammetje te veel
de tien kilometer van de Rijnmondloop te
voltooien? Of zwemt als Elisabeth Lust uit
Vlissingen op 66-jarige leeftijd nog élke dag
in zee?
Van de 55-plussers in Nederland - met een
aantal van 3,7 miljoen maken ze op dit mo
ment rond de dertig procent van de bevol
king uit - plukt het merendeel de vruchten
van de enorm gegroeide welvaart na de
Tweede Wereldoorlog. Met in herinnering
de sobere omstandigheden waarin hun ou
ders Nederland na 1945 moesten opbou
wen, geniet de 'Forever Young'-generatie
daar met volle teugen van.
Ze volgen een cursus muziekgeschiedenis
aan de Erasmus Universiteit, stichten een
woongemeenschap in de prachtige natuur
nabij Middelburg of formeren een ploeg
vrijwilligers om de driemastschoener De
Eendracht in de vaart te houden.
Maar het leven van deze 'Nieuwe Ouderen'
houdt veel meer in dan het louter najagen
van eigen genoegens. Riet Wortman (67)
doet vrijwilligerswerk voor de St. Jacobs-
kerk in Vlissingen, Joke Been (61) is vrijwil
ligster in een Wereldwinkel en ambassadri
ce bij kunstevenementen in Rotterdam en
de heer Melief (69) bezorgt één maal per
week maaltijden van Tafeltje Dekje in Ba-
rendrecht. Oud-bloemenkweker Klaas van
der Woude (72) reist de wereld rond om zijn
kennis over te dragen aan kwekers in Derde
Wereld-landen.
Franpoise Ledeboer
Expositie: Document Nederland: Forever Young.
Janine Schrijver fotografeert de nieuwe ouderen -
Foam Fotografiemuseum Amsterdam; t/m 8 fe
bruari. Dagelijks 10-17 uur, do. en vri. 10-21 uur.
Elisabeth Lust uit Vlissingen
foto Janine Schrijver/GPD
