PZC
Een (te) prijzig presentje
Dwangarbeiders Birma-spoorweg
gevangen in woord en beeld
Gemeenten ge vei
geen extra geld
voor GGD-belei
Keramiek met humor
en sieraden met finessi
kunst
Kerstpakket
vrijdag 7 november 2003
Waardevolle
historische
boerenschuren
in slechte staat
Romusha's
Beriberi
De Dageraad
in gemeentehuis
te Zierikzee
Groot belang
Informatieavol^
over ADHD
Fantasiefiguren
Disciplines
Sectoruitjes
Voordelig
door Rinus Antonisse
MIDDELBURG - Meer dan de
helft van de waardevolle histo
rische schuren en andere agrari
sche opstallen op Walcheren
verkeert in 'redelijk tot slechte
staat.'
Dit blijkt uit een enquête onder
de leden van de Zuidelijke
Land- en Tuinbouw Organisa
tie.
Het merendeel van de bedrijfs
woningen is er beter aan toe en
is in 'redelijk tot goede staat',
wijst het onderzoek uit. Het ge-
bruiksnut van de schuren en an
dere gebouwen is geleidelijk
aan afgenomen door modernere
manier van opslag van akker
bouwproducten. Bovendien is
de omvang van de machines zo
danig toegenomen, dat deze niet
meer in de schuren passen.
Het onderhoud van de niet meer
functionele historische gebou
wen kost wel (veel) tijd en geld.
Een nieuwe damwandschuur is
voor een landbouwbedrijf doel
matiger in het gebruik. Dit
draagt ertoe bij dat historische
boerderijen langzamerhand
verdwijnen uit het landschap.
De agrarische natuurvereniging
Natuurlijk Walcheren (ANNW)
wil naar oplossingen zoeken
voor dit probleem. Dat past in
de doelstelling: verbrede land
bouw bevorderen, landschap en
natuur behouden en verstreken,
maar ook de lokale economie
bevorderen.
De natuurvereniging wil een
bijdrage leveren aan het behoud
van het bedreigde culturele erf
goed, zoals de historische hof-
stedes.
In dit kader organiseert de agra
rische natuurvereniging op
woensdag 12 november het
symposium Behoud historische
boerderijen.
Dat gebeurt in de gerenoveerde
boerderij (ook atelier en galerie)
Ter Hoge in Middelburg, vanaf
19.30 uur.
Gedeputeerde H. van Waveren
en de Middelburgse wethouder
J. Kool-Blokland geven hun
zienswijze en voorzitter P. de
Koeijer van de Zuidelijke Land
en Tuinbouworganisatie Zee
land belicht het standpunt van
de georganiseerde boeren.
door Jeroen de Valk
MIDDELBURG - De aanleg van
de Birma-spoorweg en de Pak-
anbaroe-spoorweg gedurende
de Tweede Wereldoorlog resul
teerde in een massaslachting.
Een kleine 300.000 mensen wer
den te werk gesteld, en njepr dan
tachtig procent daarvan over
leed gedurende het werk en het
transport ernaar. Ze waren on
dervoed, kregen malaria en dy
senterie, werden gemarteld
door de 'Jappen' of verdronken
als een boot werd gebombar
deerd.
Sommigen raakten gewond bij
het sjouwen met zware metalen
balken, slechts gehuld in een
lendendoek, in de brandende
hitte. Wie letterlijk doodziek
was, werd levend begraven aan
gezien hij toch geen arbeid meer
kon verrichten.
Hoeveel zouden er, bijna zestig
jaar later, nog over zijn van die
honderdduizenden? „Geen
idéé", zegt Jan Banning, „maar
het kunnen er nooit meer dan
een paar honderd zijn." Vieren
twintig mannen van dit
jaarlijks slinkende groepje 'sur
vivors' heeft Banning geïnter
viewd en gefotografeerd in zijn
boek Sporen van de oorlog De
overlevenden van de Birma- en
Pakanbaroe-spoorweg. Dat
wordt vandaag gepresenteerd
in De Drukkerij in Middelburg,
waarna een expositie van de fo
to's wordt geopend in expositie
ruimte Caesuur. Banning foto
grafeerde de bejaarde mannen
met ontbloot bovenlijf, aange
zien ze destijds ook zo hun werk
moesten verrichten. Stropdas
sen of Indische kledij zijn niet
op de foto's te zien. Even keren
de mannen - in leeftijd uiteenlo
pend van ongeveer 74 tot 92 jaar
- terug naar hun traumatisch
verleden.
Eén van hen is Bannings vader,
Frans Banning. Jan Banning:
„We zijn vroeger veel verhuisd,
weet ik nog. Mijn ouders hadden
hier in Nederland geen wortels
en dus maakte het hen geen biet
uit waar ze woonden. Ze vonden
ook dat hun kinderen zich over
al thuis moesten kunnen voelen,
overal moesten kunnen overle
ven."
Jan Banning vond het belang
rijk ook de Indische dwangar
beiders aan het woord te laten,
de zogenaamde Romusha's. „De
geschiedschrijvers en de me
dia in het algemeen hebben aan
hen altijd weinig aandacht be
steed. Eén van de oorzaken
was, dat Soekarno ooit tot de
mensen behoorde die arbei
ders ronselde voor dit werk, met
valse beloftes en zo. In de offici-
De dwangarbeiders aan de Birma- en Pakanbaroe-spoorlijn in ontbloot bovenlijf te zien in Caesuur. foto Lex de Meester
ele geschriften moest zijn repu
tatie onbezoedeld blijven. Ook
telde mee, dat de Indonesische
regering een goede handelsrela
tie met Japan wilde opbouwen.
En dat terwijl de Romusha's
veruit in de meerderheid waren,
en het slechtst werden behan
deld. Er is in de jaren zeventig
een film gemaakt over hun lot,
maar die werd in Indonesië ver
boden."
De getuigenissen, opgenomen
in de vorm van lange monolo
gen, zijn gruwelijk. De betrok
ken 'Jappen' waren geen haar
beter dan de nazi's, en de arbei
dersgemeenschappen functio
neerden als reizende concentra
tiekampen. „Elke dag stierven
er zeker drie, later vijf of tien",
vertelt de ongeveer negentigja
rige Pan ('meneer', 'vader') Ng-
adiyo, die de Birma-spoorweg
overleefde en nog steeds rijst
boer van beroep is.
Pan Ngadiyo: „Velen stierven
aan ondervoeding. Als je de
maaltijden van drie mensen bij
elkaar deed, had je eigenlijk net
genoeg voor één persoon. Ande
ren gingen dood aan ziekten: ze
kregen droge beriberi, waarbij
je helemaal verschrompelde, of
natte, waardoor je vreselijk op
zwol. Ze kregen malaria. Of ze
gingen bloed ophoesten.
Mensen die niet doorwerkten,
kregen klappen op hun hoofd,
soms zo hard dat ze eraan stier
ven."Even curieus als tragisch
door Ali Pankow
ZIERIKZEE - In de hal van het
gemeentehuis in Zierikzee prij
ken deze maand sfeervolle foto's
van het begin van de dag in het
Zeeuwse landschap onder de ti
tel 'De Dageraad'. De foto's zijn
gemaakt door Jaap Klein uit
Oostkapelle.
Klein maakt als chauffeur van
de expeditie-afdeling van de
Provinciale Zeeuwse Courant,
vaak vroege ochtendritten. Zijn
fascinatie voor het opkomend
licht met prachtige wolken
is, dat al dat bloedvergieten tot
vrijwel niets heeft geleid. De
spoorwegen raakten namelijk
spoedig in onbruik. Banning, in
zijn inleiding: „Een fors deel
van de Birma-spoorbaan is in
middels vervallen of ontman
teld. Op enkele vergeten plek
ken in Midden-Sumatra
staan nog de laatste restanten
van een paar locomotieven.
Voor de rest zijn er van deze
luchten, spectaculaire kleuren
en kolossale waaiers van
lichtstralen met daarachter im
mense waterpartijen van rivier
armen, meren en kreken is
groot. Zo ontstaat het plan om
binnen duidelijk met zijn werk
gever overeengekomen gren
zen een jaar lang elke zonsop
gang te fotograferen die hij de
moeite waard acht. Het resul-
mensenverslindende onderne
ming nauwelijks meer sporen te
vinden."
Jan Banning: Sporen van de
oorlog Overlevenden van de
Birma- en de Pakanbaroe-
spoorweg. Uitgeverij Ipso Facto
(ipso-facto@solcon.nl), 144 pa
gina's, 25,-. Presentatie: 16.30
uur. De expositie bij Caesuur
duurt tot en met 13 december.
Vernissage: 17.30 uur.
taat is het project 'De Dage
raad'.
Zo zijn onder meer de Plompe
Toren bij Burghsluis en de
molen van Zonnemaire gefoto
grafeerd, maar ook de Zeeland-
brug, een boerderij bij Nieuwer-
kerk, het landschap bij
Brouwershaven, de slikken bij
De Val en de Oosterschelde bij
Ou werker k.
Deze expositie in de hal van het
gemeentehuis is tot en met vrij
dag 28 november te zien van
maandag tot en met donderdag
van 8.30 tot 17.00 uur en op vrij
dag van 8.30 tot 16.00 uur.
door Claudia Sondervan
GOES - De reorganisatie van de
GGD Zeeland en het terugbren
gen van medische milieukunde
bij de GGD-taken mag de
Zeeuwse gemeenten geen extra
geld kosten. Immers, de ge
meenten hebben volgend jaar
zelf ook geen geld voor nieuw
beleid. Die boodschap kreeg het
dagelijks bestuur donderdag bij
de algemene GGD-bestuurs-
vergadering in Goes.
De GGD moet prijskaartjes
hangen aan alle dingen die de
gezondheidsdienst namens de
Zeeuwse gemeenten doet, opdat
die in de vergadering van 8 ja
nuari 2004 kunnen aanwijzen
waar mogelijk het geld voor het
nieuwe beleid gehaald kan wor
den; „oud voor nieuw", zoals de
Goese wethouder D. van Ewijk
zei. Eerder willen de gemeen
tenvertegenwoordigers de be
leidsvoorstellen voor 2004 niet
aan hun gemeenteraden voor
leggen.
De afwijzende houding van het
algemeen bestuur dreigt de
GGD te schaden en zadelt de
dienst op met extra werk terwijl
het management al overvraagd
wordt, verweet voorzitter
L. Poppe-de Loof de vergade
ring. De vier nieuwe voorstel
len; de reorganisatie van de
GGD, de opzet van medische
milieukunde, de wettelijk ver
plichte kwaliteitscoördinator
en de verbetering van datacom
municatie, zijn slechts de meest
noodzakelijke van de beleidsza
ken waarvoor de gemeenten in
2000 al gekozen hebben, bracht
zij in herinnering.
Die keuzen zijn gemaakt nadat
onderzoeksbureau Berenschot
een vernietigend rapport uit
bracht over de staat van de
Zeeuwse GGD: de dienst was de
armste van Nederland en daar
door onvoldoende toegerust op
haar wettelijke taken. Er moest
negen miljoen gulden (vier mil
joen euro) bij voor een optimaal
functionerende GGD, stelde
Berenschot.
De Inspectie voor de Volksge
zondheid waarschuwde
daarop dat de GGD dreigde
te vallen. De geschrokket. I'
meenten trokken een mil]
euro per jaar extra uit voor: r
beteringen, die anno 2 0031 ii
nog op uitvoering wachten
voorstellen die donderdags :n
lagen horen daarbij, verdeè:
Poppe.
Zij sprak tegen dovemans® btl
Het pakket voorstellen kos
totaal per inwoner van Zee
1,22 euro, oftewel 459.270
op jaarbasis. Voor 2004 vd t
uitvoering ervan 250.0000e 6
Het voorstel van het dagel h
bestuur dat geld uit de algen iu
reserve te halen, vond geen j
de gemeenten verstandig. s
meerdaarvoor2005 hetheisf
drag voor rekening van de]
meenten zou komen.
be
Wethouder P. Weemaes
Hulst brak als enige een
voor de medische milieul
Het is een wettelijk vi
schreven taak die groot
heeft in een industriële en
rische provincie als h
pleitte hijDie kan evenwel:
gepast uitgevoerd worden,
wethouder A. van OpdorplE
Borsele. Vrijwel alle gemecF,
hebben een afdeling miliei1
de, als de GGD daar de gei
kundige blik aan toevoegt
voldoende, meent hij. Ookj
reorganisatie van de GGD
ten de extra kosten tegen bf
ringen wegvallen, voegde
houder J. Meulenberg-Op';
van Noord-Beveland toe.
HEINKENSZAND - Voor TI
ders van kinderen met Al L
houdt de vereniging Bi m
woensdag 19 november W(
19.30 een informatieavon
De Stenge in Heinkensz ja
Sprekers is ondermeer C.I re,
pertz. Zij onderzocht deinr rjj
van beloning en tijdsplamjke
op kinderen met ADHD.
door Anita Tournois
WESTDORPE - Kleurrijke textielschilderijen,
keramiek met een vleugje humor en gracieuze sie
raden; ingrediënten die zorgdragen voor een af
wisselend en sfeervol geheel tijdens de najaars
tentoonstelling in Galerie 45. Het is het werk van
drie vrouwelijke exposanten, de van oorsprong
Duitse Carmen Milhous-Arendt, maar woonach
tig in Goes, de Belgische Carina van Acker uit Ert-
velde en de Brabantse Ardi van Elsdingen-van de
Ven uit Haaren.
Milhous-Arendts werk is niet onder één noemer te
vangen. Zij maakt gobelins, wandkleden en tex
tielschilderijen. De schilderijen exposeert ze nu.
In deze werken, vaak in gemengde technieken,
laat ze zien over een prima kleurgevoel te beschik
ken. Op een ondergrond van katoen past ze zijde-
verf, textielverf en gutta, een soort lijm toe, soms
verwerkt op rood papier met een reliëfpatroon. De
sfeer is magisch, sprookjesachtig of ontleend aan
andere culturen. Rood is als kleur favoriet. Al is
het kleurenpalet afwisselend sober en uitbundig,
naargelang het onderwerp - al aanwezige figuren
zijn geabstraheerd - of beoogde uitstraling. Be
langrijkste kenmerk vormt een grote mate van
spontaniteit. Muziek vormt een duidelijke inspi
ratiebron, te zien in het drieluik Symfonieën.
„Meestal ontstaan vormen spontaan, hiermee ga
ik dan aan het werk en vaak krijgt het werk dan
ongewild toch een bedoeling. Zoals het werk 3D
hier, een voorstelling van drie dikke dames, die ik
druk kwekkend zag rondlopen op een beurs", legt
de kunstenares uit. Het werk met de kleurrijke
bolle geabstraheerde vrouwenfiguren, waarvan
de monden aangegeven worden door gebekte
randjes, draagt spoortjes van sprankelende hu
mor en een tikkeltje ironie.
Ook humoristisch van ondertoon zijn de kerami
sche fantasiefiguren van Van Elsdingen-van de
Ven. Met hun éénduidige gezichten en steeds
voorzien van geestige bijpassende benamingen
zijn het werken met een knipoog. Deze kunstena
res, autodidact, vervaardigde aanvankelijk pop
pen maar raakte allengs in de ban van klei.
Engobes en glazuur maakt ze zelf. In haar grappi
ge mens- en dierfiguren overheersen ronde vor
men, maar bollen worden regelmatig afgewisseld
met rechthoeken en vierkanten. Een religieus on
dertoontje bespeurt men in de beeldengroepen
Kruisheren of Nonnenkoor. Sterk van compositie
is Kijk op wereld, een zwarte metalen plaat, waar
op een staaf met zwarte bol in het midden de aarde
vormt. Zeven kleine zwarte bollen vormen zeven
mensen met witte opgeheven gezichten en zijn
rondom de aarde gegroepeerd.
Sieraden van Van Acker worden gekenmerkt door
een sterke eigen vormgeving. Door haar affiniteit
met verschillende disciplines - zij doorliep naast
edelsmeedkunst diverse opleidingen - wordt ge
bruik gemaakt van allerlei materialen als zilver,
goud, onyx, parelmoer, ebbenhout, bloedkoraal,
hoorn, epoxy, gekleurd glas en staaldraad. Elk
ontwerp kent een zeer gedegen afwerking en een
opvallende finesse. Van Acker: „Ik ben pas tevre
den als het werk perfect is. Ik ga voor graciel te
Voor deze kunstzinnige en draagbare kett*
armbanden, ringen en oorbellen doet zij ins:jS]
tie op in de natuur. Vooral bloemen vorme:iWi
dankbaar onderwerp. Voorbeelden zijn: Odïfve
de zwarte veldbloem, een broche in ebbenhcjro
zilver en Pijpbloem, een ketting met een zil f ec
ornament, de doosvrucht van de pijpbloemJje:
sieraden vormen slechts een greep uit haarcoJh(
tie, die fraai ligt uitgestald in vitrines, opWa;
drukken van foto's van de betreffende ontwsifo
st
Tentoonstelling t/m eind november in Galen p]
Singel 45 Westdorpe.
Openingstijden: do. t/m zo. van 13.00-17.1
Keramiek van Ardi van Elsdingen-van de*
foto Wim Kooit
door Maurits Sep
Het is altijd wat met die kerstpak
ketten. De jam is niet lekker, de
glazen schaal niet mooi. Maar als een
armlastige baas in zijn onmetelijke
wijsheid besluit dan maar géén pakket
te verstrekken, is de werkvloer te klein,
voelt het personeel zich niet meer ge
waardeerd. En nu wil het kabinet een
graantje meepikken van het kerstge-
baar.
Een kerstpakket is loon in natura en
daar moet dus belasting over worden
betaald, vindt het kabinet. De heffing is
gelijk aan het percentage loonbelasting
dat iemand betaalt. Een kerstpakket
van 50 euro kost de werkgever dus pak
weg 67 euro als iemand 33 procent be
lasting betaalt, en ruim 80 euro voor
een werknemer die het hoogste belas
tingtarief betaalt.
Onmiddellijk verkeren bedrijven, over
heden en instellingen in staat van twij
fel. „Ze staan voor een groot dilemma",
merkt D. Lammers, die bij de Sligro
verantwoordelijk is voor de kerstpak
ketten. „Door die belastingmaatregel,
die samenvalt met een slechte economi
sche situatie, wordt het pakket veel
duurder. Daarom denken ze aan af
schaffing. Maar aan de andere kant zegt
het gevoel: we kunnen het toch niet ma
ken om onze mensen, die het helejaarzo
hard voor ons hebben gewerkt, geen
kerstpakket te geven?"
Toch hoeven de ambtenaren van de ge
meente Borsele dit jaar geen pakket
meer te verwachten. Dat heeft niks te
maken met de bezuinigingen waar het
gemeentebestuur voor staat, maar en
kel en alleen met de belastingmaatre
gel. Daarom is besloten hetzelfde be
drag dat vorig jaar aan kerstpakketten
werd besteed, nu deels in het potje 'per
soneelsvereniging' te stoppen, en deels
in het potje 'sectoruitjes'. Komt het toch
nog bij de medewerkers terecht. „Het
zal de mensen desondanks tegenval
len", verwacht een woordvoerder van
de gemeente, „maar ach, een kerstpak
ket is net zoiets als de ideale schoon
zoon: nooit goed genoeg."
Ook Rijkswaterstaat Zeeland ziet dit
jaar af van kerstpakketten. Er moet
daar fiks bezuinigd worden (ruim 200
banen staan op de tocht) en de belas
tingheffing maakt het een te prijzig
presentje. Doch medelijden met de wa
terstaatsambtenaren is overbodig. In
plaats van een doos-met-inhoud wor-
Een kerstpakket is loon in natura en daar moet dus belasting over worden betaald, vindt het kabinet.
den cadeaubonnen uitgedeeld, die ui
teraard wel minder waard zijn. Boven
dien staat voor elke medewerker nog
wel een kerstpakket van de minister
klaar.
„Wij kregen altijd twee pakketten",
beaamt E. de Feijter van Rijkswater
staat Zeeland. „Eén van het ministerie
en één van onze eigen Zeeuwse dienst."
Bovendien kregen werkende partners
soms ook één of twee dozen. „Wat we
dan deden was de pakketten inleveren
en aan een goed doel schenken. Aan het
Leger des Heils bijvoorbeeld."
Met Borsele en Rijkswaterstaat verliest
het relatiegeschenkenbedrijf Harrie
Verkaik uit Middelburg twee klanten.
Daar komt de gemeente Goes misschien
nog bij. De ondernemingsraad heeft
voorgesteld de kerstpakketten af te
schaffen, in de hoop bezuinigingen op
het personeel te voorkomen. Een be
sluit is nog niet gevallen, zegt een
woordvoerster van de gemeente. „Het
is in ieder geval niet meer voordelig om
pakketten te geven. Maar misschien
komt er een alternatief."
Veel bestellingen blijven uit, zegt direc
teur Verkaik. „Maar wij mogen niet
zen van hun pakketten maar niet ver
laagd. „Dat heeft geen zin", zegt Ver
kaik. „Het besluit om wel of geen pak
ket te geven, is een rigoureuze beslis
sing. Dan maakt tien procent van de
prijs niks uit." De Sligro biedt wel meer
kleine cadeautjes tegen een lage prijs
aan, zegt Lammers. „Daar is veel be
langstelling voor.
Lammers vermoedt trouwens dat nogal
wat werkgevers de belastingmaatregel
aangrijpen om met het kerstpakket te
stoppen, terwijl ze dat vanwege de
slechte economie toch al van plan wa
ren. Maar nu hebben ze een beter ex
cuus. Verkaik noemt de kerstpakketten
'sowieso conjunctuurgevoelig'. „Wat
wij verkopen, is franje, geen basisbe
hoefte voor mensen. Dat merk je als het
economisch tegen zit."
Overigens sluit Lammers niet uit dat
vlak voor Kerstmis toch nog behoorlijk
wat bestellingen binnenkomen. „Dan
gaan werkgevers toch weer twijfelen.
Last van hun geweten? Ach, ik zeg al
tijd: het is heel goed om je personeel iets
te geven als blijk van waardering."
De medewerkers van Verkaik hoeven in
elk geval niet te vrezen voor hun kerst
pakket, belooft de directeur: „Wat erin
zit? Dat mogen ze zelf uitzoeken."
foto Lex de Meester
klagen. De kerstpakketten zijn voor
ons de room op de koffie, wij zijn er niet
volledig van afhankelijk. Het kost ons
dus geen banen. Dat ligt anders voor
toeleveranciers en inpakbedrijven. En
er zijn ook collega's die in de laatste drie
maanden van het jaar voldoende omzet
moeten halen om de eerste negen maan
den van het jaar te kunnen overleven.
Tja, als die nu de helft van hun omzet
kwijtraken."
„Kortom: een gering bedrag met een
groot effect", oordeelt Verkaik daarom
over de belastingmaatregel. Het kabi
net verwacht er 140 miljoen euro mee te
verdienen. „Relatief weinig geld. Zeker
als hierdoor banen verloren gaan."
Toch hebben Verkaik en Sligro de prij-
