PZC
De magnetron is seksistisch
Mars al heel lang dor en droog
26
University of Florida
woensdag 5 november 2003
Zijn mannen minder galant
geworden door de
afstandsbediening? Waarom
is een magnetron
seksistisch? Wat is de moraal
van een verkeersdrempel?
Technologie-fïlosoof Peter-
Paul Verbeek bestudeert hoe
producten ons gedrag sturen.
VS vinden kloonvlees veilig
Zon niet eerder zo actief
Kanker bij dinosauriërs
Door RON BUITENHUIS
Hoeveel mannen zijn
nog zo galant dat ze
het portier van de au
to open houden voor
hun vrouw of vrien
din? Vijf procent? En als het re
gent? Twee procent? Toch was deze
uiting van galanterie vroeger heel
normaal. „Met de komst van de af
standsbediening voor het openen
van autoportieren zie je het feno
meen verdwijnen", zegt techniek-
filosoof Peter-Paul Verbeek. „Een
mooi voorbeeld van hoe een pro
duct het gedrag van de mens veran
dert. Technologie maakt het leven
makkelijker, maar het hoeft niet
altijd een vooruitgang te zijn."
Verbeek (32) doceert aan de univer
siteit Twente. „We gaan er altijd
van uit dat de mens een super slim
dier is, want wij bedenken appara
ten en producten die een stuk ver
der gaan dan de stok waarmee een
chimpansee bananen uit de boom
slaat. Maar we staan er zelden bij
stil dat al die slimme technologieën
niet alleen ons alledaagse leven
veraangenamen, maar ook invloed
hebben op ons gedrag en de sociale
structuren. Technologie-filosofen
denken niet alleen na over de func
tie of het nut van een product, ze
filosoferen ook over de verborgen
waarden die er achter schuilgaan.
Nogal wat artefacten (dingen) blij
ken te 'bemiddelen' in de relatie
tussen mens en wereld. Sommige
dingen doen dat zonder 'aanwezig'
te zijn. Wie een spijker in de muur
slaat met een hamer, focust zich op
de spijker en niet op de hamer. Je
kijkt ook niet naar een bril, maar
door een bril. De bril is er wel,
maar je ziet hem niet.
Technologieën creëren volgens Ver
beek vaak hun eigen leefwereld.
Wanneer mensen via de telefoon
met elkaar praten, zijn ze op een
heel andere manier 'samen' dan in
een vis-a-vis-gesprek. En een mag-
netron werkt in de hand dat men
sen vaker -feant-en-klaar maaltijden
eten, die veelal in eenzaamheid en
hoog tempo worden verorberd.
Wat onmiskenbaar invloed heeft
op de sociale structuren van het
moderne gezinsleven.
Volgens technologie-filosoof Peter-Paul Verbeek neemt het aantal galante mannen flink af door de ontwikkelin
gen in de technologie. Foto René Manders
Ook hebben technologieën door
gaans een eigen script. Ze dirigeren
ons zoals een script een filmacteur
stuurt. Sommige voorwerpen vra
gen gewoon om een bepaalde han
delwijze. Een plastic bekertje wil
weggegooid worden, niemand die
het ding in de vaatwasser zet. Pro
ducten kunnen ook seksistisch
zijn, zoals de eerder genoemde
magnetron. Vroeger was het een
toy for the boy, een hightech speel
tje voor mannen, dat in winkels
tussen de tv's, videorecorders en
computers stond. De bediening
vergde nogal wat technologische
kennis en vaardigheden. Pas toen
de verkoop stokte, werd het een
kookmachine voor de vrouwen.
Het apparaat verhuisde van de
bruingoed- naar de witgoedafdeling
(koelkasten, fornuizen) en de bedie
ning werd vereenvoudigd met sym
booltjes. De functie bleef al die tijd
hetzelfde, het snel bereiden of op
warmen van een maaltijd, maar de
oude magnetron definieerde vrou
wen als technologisch incompe
tent.
Een ladyshave is al even seksis
tisch. In tegenstelling tot een
scheerapparaat voor mannen, is
het ding niet open te schroeven. De
Amerikaanse techniekfilosoof
Langdon Winner suggereerde in
zijn boek 'Do artifacts have poli
tics' ooit dat voorwerpen ook een
politieke lading kunnen hebben. Er
zijn in New York een paar snelwe
gen die naar de stranden van Long
Beach Island lopen. De viaducten
over deze snelwegen zijn echter zo
laag dat er alleen auto's onderdoor
kunnen, geen bussen. De viaducten
zijn in de jaren zestig ontworpen
door Robert Moses, een architect
van wie bekend is dat hij racis
tische denkbeelden had. Bussen
werden in die tijd vooral door
zwarten benut. Volgens Winner
zijn de viaducten een onfris poli
tiek statement van Moses.
Peter-Paul Verbeek zit op de lijn
van de Franse antropoloog-filosoof
Bruno Latour, die stelt dat we onze
sociale leefwereld nooit kunnen
doorgronden als we geen oog heb
ben voor de rol die materie (appara
ten, producten) daarin speelt. „Er
wordt zo vaak gemopperd dat we
vandaag de dag geen moraal meer
hebben, maar wie goed kijkt, ziet
dat de wereld vol zit met moraal-
dingen. Omdat we niet meer het
fatsoen hebben om de deur achter
ons te sluiten, hebben wij deur
drangers bedacht. Omdat we altijd
de hotelsleutel 'vergeten' in te leve
ren bij de portier, hebben hoteliers
er van die grote bollen aan vast ge
maakt. In plaats van dat onze over
heid auto's laat bouwen die maxi
maal de wettelijke 120 kilometer
per uur kunnen rijden, vinden wij
snelheidsbegrenzers en verkeers
drempels uit. Allemaal technische
ingrepen die moraliseren."
Mensen hebben volgens Verbeek
vaak een aversie tegen nieuwe
technologieën, zoals de huidige
bio- en gentechnologie. „Plato was
tegen het schrift want daarmee
zouden we verleren te onthouden
en honderd jaar terug was narcose
nog iets tegennatuurlijks. Wie was
er aanvankelijk niet tegen e-mail
en gsm? Het intermenselijke con
tact zou totaal vervluchtigen en in
dividualiseren. En zie, nog nooit
hebben mensen zo veel en zo vaak
met elkaar gecommuniceerd. An
ders, maar niet minder intens. Je
moet technologie kritisch volgen
en begeleiden, maar niet verdoe
men. Het is een (evolutionaire) weg
die je niet kunt stoppen. De mens
is onlosmakelijk verweven met
technologie. We zijn nu eenmaal
verder gekomen dan die chimpan
see met zijn bananenstok."
Vlees van gekloond vee is veilig voor menselijke con
sumptie. Dat is de voorlopige conclusie van een onder
zoek dat is uitgevoerd in opdracht van de Amerikaan
se FDA, de toezichthouder op voedsel en medicijnen.
Ook de consumptie van melk van gekloonde dieren le
vert volgens de FDA geen gezondheidsrisico's op.
Door de bevindingen van de toezichthouder is de ver
koop van vlees van gekloonde dieren een stapje dich
terbij, al zijn er nog geen plannen om dieren te gaan
klonen in de vleesindustrie. In de VS geldt vooralsnog
een moratorium op klonen. Ook is het Amerikaanse
publiek volgens deskundigen nog niet toe aan de ver
koop van vlees en zuivelproducten van gekloond vee.
Dinosauriërs leden vaak aan kanker, hebben Ameri
kaanse onderzoekers vastgesteld. De wetenschappers
maakten met een draagbaar röntgenapparaat foto's
van 10.000 dinosauruswervels van meer dan 700 mu
seumexemplaren. Daarbij vonden ze 29 tumoren in
botten die allemaal toebehoorden aan zogenaamde ha-
drosauriërs, planteneters met een kenmerkende 'een-
denbelc'.
In exemplaren van andere soorten, zoals Stegosau-
riërs, Triceratopsen en Tyerannosauriërs, vonden de
radiologen opmerkelijk genoeg geen sporen van kan
ker.
In de meeste gevallen ging het om goedaardige ge
zwellen. Slechts bij één soort, de 3,5 m lange Edmon-
tosaurus, werd een kwaadaardige tumor aangetroffen.
Behalve bij de mens komt kanker voor bij vele dier
soorten, uiteenlopend van koraaldiertjes tot parkieten.
Hoe het komt dat de hadrosauriërs zo vaak kanker
kregen, is onduidelijk. Onderzoeker Bruce Rothschild
van de universiteit van Noordoost-Ohio denkt dat het
mogelijk samenhangt met hun dieet, dat voornamelijk
bestond uit coniferen, die veel kankerverwekkende
chemicaliën bevatten.
De zon is de afgelopen halve eeuw actiever geweest
dan ooit eerder in de afgelopen duizend jaar. Dat con
cludeert de Finse geofysicus Ilya Usoskin uit onder
zoek dat hij heeft verricht naar zonnevlekken.
Usoskin en zijn collega's van de universiteit van Oulu
en het Duitse Max Planck Institut berekenden het aan
tal zonnevlekken aan de hand van de radio-actieve iso
toop beryllium-!0 in oude ijslagen uit Groenland en
Antarctica.
De ijslagen geven een beeld van de concentratie van
de isotoop in de dampkring. Beiyllium-10 wordt ge
vormd als hoog-energetische deeltjes van de zon de at
mosfeer treffen. Maar als de zon erg actief is, neemt
haar magneetveld in kracht en omvang toe, waardoor
de aarde tegen zulke deeltjes wordt beschermd. De
concentratie van beryllium-10 in de atmosfeer neemt
dan af.
De onderzoekers stelden vast dat er de afgelopen 1150
jaar nooit eerder zo weinig beryllium-10 in de atmos
feer heeft gezeten als in de periode sinds de jaren veer
tig-
Door BERT MEIJER
Vijftigduizend studenten genieten van
het mooie najaarsweer in het Zuiden van
Amerika. Ze studeren aan de Universiteit
van Florida (UF) in het kleine plaatsje
Gainesville in het Noorden van Florida.
Verder wonen er nog honderdduizend
gewone mensen in Gainesville, waarvan
velen natuurlijk verbonden aan dezelfde
universiteit. Het is een typische plaats
voor een door de staat gefinancierde uni
versiteit, midden in het platteland'vol
krokodillen.
In deze prachtige herfstmaand ben ik
daar de 2003 Paul Tarrant gasthoogle
raar aan de faculteit scheikunde en raak
ik onder de indruk van het onderwijs
aan de UF.
In Gainesville ligt de nadruk allereerst
op het onderwijs aan studenten in hun
eerste vier jaar, de zgn. 'undergraduate
students' die gaan voor hun bachelor di
ploma. Gasthoogleraren geven voor de
gevorderde studenten en promovendi
een masterclass. Verder volgen hooglera
ren van de faculteiten scheikunde, bio
chemie en materiaalkunde mijn lezin
gen.
Maar tot mijn grote verbazing zit ook
een twintigtal jongerejaars studenten in
de zaal. Ouderejaars studenten geven de
ze jongelingen dagelijks een korte
spoedcursus over de grondbeginselen
van de door mij te behandelen stof. Zo
kunnen ze mijn lezingen zo goed moge
lijk volgen. Ze zitten dan 's ochtends om
acht uur reeds in de collegebanken en
mijn lezing volgen ze van vijf tot zes uur
in de namiddag. Velen zitten dan een
uur op de grond, omdat de zaal veel te
klein is. Voor hen is scheikunde blijk
baar belangrijker dan het prachtige
herfstweer.
Bij navraag blijken het bachelorstuden
ten te zijn die een speciaal programma
volgen. Dit zgn. 'honors program' is ge
maakt voor hen die zeer geïnteresseerd
zijn in wetenschap. Het is extra stof en
ze krijgen er studiepunten voor, maar ei
genlijk doen ze het alleen om meer ken
nis. Sommigen willen na Gainesville pro
motieonderzoek doen op één van de top
universiteiten. Andere studenten vertel
len me dat ze medicus willen worden. Ze
zijn ervan overtuigd dat ze als arts beter
zullen functioneren met een goede
scheikundige basis.
Je gelooft niet wat je hoort. Kom daar in
Nederland eens om!
De UF verzorgt voor zijn vijftigduizend
studenten prima maatwerk. Dat ze ook
nog eens een groot aantal studiebeurzen
ter beschikking stelt aan studenten met
goede cijfers, maakt mijn bewondering
voor deze universiteit in Gainesville al
leen maar groter.
Natuurlijk doen ze er niet alleen aan on
derwijs. Ook hun onderzoek is van hoog
niveau en menig Nederlandse universi
teit zou trots zijn op zulke resultaten.
Vreemd genoeg vergelijken wij ons met
de beste privé-universiteiten in Amerika
en we denken even goed te zijn. Niets is
minder waar. Ons onderzoek is op zijn
best vergelijkbaar met de betere publie
ke universiteiten, maar met ons onder
wijs verliezen we elke vergelijking.
Laten we de UF als voorbeeld nemen en
niet langer praten over de kennisinfra
structuur. Geen woorden maar daden,
zeggen ze in Florida. Of ook wel 'Go Ga
tors' als ze met negentigduizend fans in
het UF-stadion hun football-ploeg aan
moedigen. Toch gek een universiteit in
een klein plaatsje met een stadion, twee
keer groter dan de Arena, voor slechts
zes thuiswedstrijden per jaar. Maar al
tijd gevuld met dol enthousiaste oud
studenten.
Op het Marsoppervlak komt waarschijnlijk al heel lang geen water meer voor. De witte 'zuidpoolkap' bestaat uit
koolzuurijs.
het olivijn tijdens de inslag mineraal pas later naar de op- planeet. Dat achten de onder-
van de meteoriet is blootge- pervlakte is gestuwd door pro- zoekers echter erg onwaar-
legd. De kans bestaat dat het cessen in het binnenste van de schijnlijk.
en dus bruikbaar is, is nog
steeds een open vraag.
De nieuwste gegevens van de
Mars Global Surveyor, een Na-
sa-kunstmaan die al geruime
tijd in een baan rond de pla
neet draait, lijken er in elk ge
val op te wijzen dat het heel
lang geleden is dat er op Mars
nog vloeibaar water heeft ge
stroomd - zeker drie miljard
jaar. Dat leidt Todd Hoefen,
een Amerikaanse geofysicus, af
uit opnamen van de zoge
naamde Nili Fossae-regio.
Het Nili Fossae-gebied bestaat
uit scheuringen en verzakkin
gen in de Marskorst die zijn
ontstaan toen een jaar of drie
miljard geleden een asteroïde
of komeet insloeg. Op opna
mes van het gebied zien Hoe
fen en zijn collega's aanwijzin
gen voor het mineraal olivijn.
Het olijfgroene mineraal rea
geert heel gemakkelijk met
vloeibaar water en vormt daar
bij andere mineralen zoals het
rode hematiet (dat Mars zijn
typische rode kleur be
zorgt).
Uit het feit dat
het olivijn zo
maar aan de
oppervlak
te ligt, lei
den de
geologen
af dat in
het ge
bied al ze
ker drie
miljard jaar
geen stromend
water is voorge
komen. Tenminste, als
Door MARTIJN HOVER
Fans van de ruimtevaart zijn er
vast van overtuigd: binnen en
kele decennia zullen er men
sen rondlopen op Mars. Omdat
'martonauten' zeker een jaar
onderweg zullen zijn om*de
Rode Planeet te bereiken, lijkt
een al te kort bezoekje weinig
zinvol. Aan een lang verblijf
op een vreemde planeet zitten
echter nogal wat haken en
ogen. Zo zullen de ruimtevaar
ders moeten kunnen eten en,
zeker zo belangrijk, drinken.
Voor dat laatste is water nodig.
Onderzoek met behulp van on
bemande ruimtevaartuigen
heeft inmiddels uitgewezen
dat er onder het Marsopper
vlak waarschijnlijk volop wa
ter aanwezig is, in de vorm
van ijs weliswaar. Maar of dat
water gemakkelijk bereikbaar
Het groene mineraal olivijn ligt op
Mars voor het oprapen
