leimwee naar het Amsterdam van de stille grachten
T raumahelikopters
Geert Mak
zaterdag 25 oktober 2003
Aanvulling
Nooit duidelijk
De traumahelikopter uit Brugge treedt al dertig jaar op als redder in
nood bij levensbedreigende situaties. De inzet beperkt zich niet tot
Vlaanderen; ook in het Zeeuws-Vlaamse luchtruim is de heli een beken
de verschijning. De zogenoemde mobiele urgentiegroep (MUG) van het
Instituut voor Medisch Dringende Hulpverlening (IMDH) wordt
gemiddeld zo'n veertig keer per jaar in Zeeland ingezet. Voor de Neder
landse traumaheli's (gestationeerd in Amsterdam, Nijmegen, Gronin
gen en Rotterdam) ligt Zeeuws-Vlaanderen op een te grote vliegaf-
stand. Bij noodgevallen in het noordelijk deel van de provincie kan een
beroep worden gedaan op een traumahelikopter uit Rotterdam.
Of een landelijke dekking er ooit
komt, is onbekend. Het is in ieder
geval een vurige wens van Trauma
centrum Zuid West Nederland (TC
ZWN), onderdeel van het Erasmus
Medisch Centrum (EMC) in Rotter
dam, en de overige Nederlandse trau
macentra. Alle hoop is gevestigd op
het ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport dat de mogelijkhe
den onderzoekt. Zo werd ooit geop
perd een helikopter in Moerdijk te sta
tioneren.
„Er valt nu nog niets concreets over te
zeggen, omdat de onderzoeken nog
niet zijn afgerond. Gezien het bezui
nigingsklimaat is het niet reëel te ver
onderstellen dat er op korte termijn
verandering in de huidige situatie
komt." verklaart woordvoerder Da
vid Drexhage van het EMC- Hij voegt
er aan toe, dat Zeeland dankzij de in
zet van de Rotterdamse traumaheli of
mobiele medische teams over de weg
'in principe' binnen de landelijke dek
king valt. Het meest zuidelijke deel
van de provincie is een ander verhaal.
De inzet van traumaheli's is gebaseerd
op het inzicht dat snelle gespeciali
seerde hulp een gunstige invloed heeft
op de overlevingskans van het slacht
offer. In het verleden was de dringen
de geneeskundige hulpverlening he
lemaal gericht op een snel transport
van de patiënt naar het dichtstbijzijn
de ziekenhuis. De inzet van een MUG
biedt belangrijke tijdwinst. En het
slachtoffer wordt direct vervoerd
naar het voor zijn aandoening of ver
wondingen meest gespecialiseerde
ziekenhuis.
Precieze cijfers over de verhoogde
overlevingskansen heeft dr. Nicolas
Müller, verantwoordelijk voor de
luchtinterventies van de Brugse
MUG-heli, niet. Hij is acht jaar aan
het IMDH verbonden, waarvan de
laatste vier jaar als staflid. Met name
het feit dat 'zijn' dienst regelmatig
mensenlevens redt, schenkt hem veel
voldoening. „Helaas zien wij ook vaak
de trieste keerzijde van het vak. Een
ernstig ongeval laat je nooit onbe
roerd, zeker niet als er kinderen bij
zijn betrokken. Toch leer je gaande
weg je emotionele grenzen te verleg
gen. Gelukkig maken we ook mooie
dingen, zoals een bevalling, mee. Dan
sta je aan het begin van de levensloop
in plaats van aan het einde."
Piloot Jan Willaert herkent dat beeld.
Nog altijd krijgt hij een adrenaline
stoot na een oproep. Vaak heerst er bij
een fatale afloop berusting, in sommi
ge gevallen een enorme opluchting.
Zo staat het ongeval eind mei met een
vijftienjarige jongen uit Middelburg
hem nog helder voor de geest. „Samen
met een vriend op de scooter werd hij
geschept door een trein nadat ze de
spoorbomen aan de Schroeweg had
den genegeerd en er omheen waren
gereden. Het zag er aanvankelijk heel
slecht uit. Gelukkig heeft hij het ge
red."
Net als in Nederland wordt de Brugse
MUG-heli ingezet als aanvulling op
de ambulancezorg en overige hulp
diensten. In België verleent de heli
kopter ook assistentie bij levensbe
dreigende ziektes of bij het vervoer
van organen. In Nederland gaat het
vooral om hulpverlening bij zware
ongevallen. In België opereert de heli
naast de MUG-teams over de weg.
Müller: „In principe gaat er eerst een
ambulance op pad. Indien nodig
wordt een MUG ingeschakeld die al
tijd aan een ziekenhuis is verbonden.
Afhankelijk van de snelheid waarmee
het team ter plaatse kan zijn, gebeurt
dit door de lucht of over de weg. Onze
helikopter treedt vooral op in lande
lijke gebieden of op afgelegen loca
ties."
Vertrekkend vanaf zijn basis bij de
spoedgevallendienst van het Acade
misch Ziekenhuis Sin-Jan in Brugge
kan de helikopter binnen vijftien mi
nuten landen in West-Vlaanderen,
een deel van Oost-Vlaanderen en Zee
land, een verzorgingsgebied van on
geveer twee miljoen mensen. De
Brugse helikopter heeft een actieradi
us van ruim vijftig kilometer. Er
wordt gebruik gemaakt van een rela
tief kleine, tweemotorige Ecureuil AS
355-F1, die probleemloos op moeilijk
bereikbare plaatsen kan landen. Na
een oproep hangt de heli binnen vier
minuten in de lucht. De gemiddelde
snelheid: drie kilometer per minuut.
De bemanning van een MUG bestaat
uit een piloot of chauffeur, een
leasen van de helikopter en de fullti
me dienstverbanden van de vijf pilo
ten. Het AZ Sint-Jan stelt gratis een
extra MUG-ploeg, inclusief medica
tie, apparatuur en communicatiemid
delen, ter beschikking. De patiënt
betaalt voor primaire interventies
hetzelfde tarief als voor ambulance
vervoer.
De Brugse MUG-heli ontvangt geen
staatssteun. De reden hiervoor is Mül
ler nooit duidelijk geworden. Omdat
het niet gebruikelijk is dat provinciale
of gemeentelijke overheden recht
streeks aan ziekenhuizen betalen voor
hun diensten, verloopt de financie
ring daarom via het IMDH, een stich
ting die het geven van onderricht in de
medisch dringende hulpverlening als
primair doel heeft.
De provincie West-Vlaanderen en de
meeste West-Vlaamse gemeenten be
talen jaarlijks meer dan de helft van
de kosten. Daar zit ook een subsidie
van de gemeenten Terneuzen en Sluis
bij. In 2003 betalen zij gezamenlijk
13.000 euro. De gemeente Hulst
houdt, evenals enkele Vlaamse ge
meenten, de hand op de knip, omdat
het gemeentebestuur vindt dat volks
gezondheid (en dus het in de lucht
houden van de MUG-heli) een zaak
van de landelijke overheid is. Een bij
drage van 25 eurocent per hoofd van
de bevolking in het verzorgingsgebied
zou overigens al volstaan om de kos
ten te dekken.
Sinds kort is de Rabobank West-
Zeeuws-Vlaanderen de belangrijkste
particuliere sponsor van de Brugse
MUG-heli. De bank doet tot en met
2005jaarlijks45milleinhetzakje.Als
belangrijkste motivering geeft zij het
belang van de helikopter voor de
Zeeuws-Vlaamse gemeenschap. In
ruil voor de sponsoring draagt de heli
nu de kleuren van de bankinstelling.
Müller toont zich uiteraard verheugd
over de steun van de diverse subsidie
foto Peter Nicolai
Traumahelikopters worden ingezet als aanvulling op de ambulancezorg.
ties bij noodgevallen, zogenoemde
primaire interventies. De overige
vluchten omvatten het transport van
zwaar zieke patiënten tussen zieken
huizen binnen de regio of het vervoer
van organen.
De MUG-heli is niet beschikbaar tus
sen zonsondergang en -opgang. Dat
komt onder meer door (luchtvaart)re-
gelgeving en het feit dat de helikop
ters niet voldoen aan diverse techni
sche eisen. Hoewel in Nederland
wordt gestreefd naar een volledige en
constante dekking, vindt Müller 's
nachts vliegen niet noodzakelijk.
„Hoewel al die beperkingen op te los
sen zijn, hebben we dan minstens twee
keer zo veel geld en middelen nodig.
Verder heb ik mijn twijfels over de
tijdswinst die in onze regio zou wor
den geboekt, 's Nachts vliegen en lan
den is lastiger dan overdag. Boven-
Nederland is het TC ZWN om een an
dere reden voorstander van nacht
vluchten. „Een behoeftenraming
wijst uit dat het aantal inzetten in
Zuid-West-Nederland kan oplopen
van acht tot tien per dag, waardoor
meer mensen geholpen kunnen wor
den. Nu rukt onze heli overdag gemid
deld iets meer dan twee keer uit.
Struikelblok is wederom het kosten
plaatje. Wij werken nu met een budget
van ruim een miljoen euro. Vanwege
de aanpassing van de heli, extra be
manning en medische personeel zou
de dienst minstens twee keer zo duur
worden", legt Drexhage uit.
De jaarlijkse kosten voor het uitbaten
van de Brugse MUG-helikopter be
dragen ongeveer 450.000 euro. Daar
van wordt het gros besteed aan het
verstrekkers en sponsors. Dergelijke
bijdragen noemt hij onontbeerlijk,
met name omdat hiermee onder meer
de kosten van zogenaamde vergeefse
vluchten en de meerkosten van ver
voer door de lucht worden betaald.
Ondanks de zwakke financiële basis
bezweert Müller dat de MUG-heli
nooit in zijn voortbestaan is bedreigd.
„Dergelijke geruchten zijn absoluut
uit de lucht gegrepen. Het is wel zo ge
weest dat we niet het hele jaar dreig
den te kunnen vliegen, omdat we zon
der geld zaten. Gelukkig kwam er dan
weer tijdig een bijkomende bijdrage
van de provincie en een sponsor. In fei
te is er dus nog meer sponsoring nood
zakelijk om te evolueren van overle
ven naar leven. Nu hebben we nog
steeds teveel moeite om de eindjes aan
elkaar te knopen."
Müller tilt overigens niet al te zwaar
aan het kleine aantal afvallige ge
meenten, omdat ook hij van mening is
dat de financiering van de volksge
zondheid een zaak voor de landelijke
overheid is. Hij noemt het daarente
gen wel logisch dat de Nederlanders
voor een deel meebetalen aan een
grensoverschrijdende medische voor
ziening die in feite noodzakelijk is
omdat Nederland zijn zaakjes (nog)
niet op orde heeft. Toch staart Müller
zich niet blind op de inbreng van zijn
noorderburen.
„Het zou immers heel vreemd zijn dat
het functioneren van een Belgisch me
dische voorziening zou afhangen van
een buurland. De kosten van zieken-
vervoer mogen nooit een punt van dis
cussie zijn. Zwitsers onderzoek wijst
uit dat transportkosten van een
zwaargewonde in het algemeen een
half procent bedragen van de medi
sche en maatschappelijke kosten die
hiermee uiteindelijk gemoeid zijn.
Waar praten we dus eigenlijk nog
over?"
René van Stee
verpleegkundige en een arts (anesthe
sioloog of urgentiearts). Naast een
uitgebreide medicatiekoffer is alle
materiaal voor kunstmatige beade
ming en elektrische defibrillatie aan
boord. De helikopter is verder uitge
rust met extra medisch materiaal dat
snel kan worden ingezet bij rampen of
grote ongelukken. Dat gebeurde de
voorbije maanden bij drie ongevallen
met vrachtwagens op de E17. Daar
mee werd volgens Müller opnieuw de
efficiëntie van een helikopter in moei
lijk te bereiken situaties aangetoond.
Op een totaal van tienduizend MUG-
interventies in West-Vlaanderen rukt
de Brugse heli jaarlijks ruim zeven
honderd keer uit, bijna twee keer per
dag. De pieken liggen vooral in het
toeristenseizoen. In ruim 85 procent
van de gevallen gaat het om interven
dien is het 's nachts minder druk op de
weg. Een MUG-team over de weg doet
's nachts minstens zo goed zijn werk
als een helikopter."
In Zeeland bestaan daarover grote
twijfels. Zo vroegen burgemeester C.
van Liere van Noord-Beveland en de
Zeeuwse kamerleden S. Buijs (CDA),
J. Geluk (WD) en L. Blom (PvdA) zich
naar aanleiding van een ernstig onge
val in Zierikzee af of mobiele medi
sche teams uit Rotterdam 's avonds en
's nachts per auto wel op tijd ergens in
Zeeland kunnen zijn. Zij pleitten dan
ook voor een vierentwintig-uursinzet
van een helikopter. Bij toenmalig mi
nister De Geus van Volksgezondheid
kregen zij nul op het rekest, onder
meer vanwege het lage rendement en
de hoge kosten.
Evenals de overige traumacentra in
Gelukkig
maken we
ook mooie
dingen mee
fet integratievraagstuk bezorgt politici
tveel hoofdbrekens. Is er een uitweg?
ïtMak, die deze week afscheid nam als
ogleraar aan de Universiteit van Amster-
bepleit hernieuwde helderheid. „De
els van onze samenleving zijn te vaag.
lis een aardig gedachtenexperiment
irschrijver Geert Mak. Stel je voor, zegt
M de stationsrestauratie van Heeren-
Mat allochtone Nederlanders niet in de
eeuw hadden moeten integreren, maar
fcjaren vijftig van de vorige eeuw. „Denk
Jat we dan dezelfde problemen gehad
'Jenhebben als nu? Als je door rood licht
i kreeg je een bon. Kwam je te laat op
wl dan kreeg je strafwerk. Op een over-
dingstond een sanctie. Maar die duide-
tód behoort allang tot de verleden tijd.
lis voor mij een belangrijke reden waar-
Je integratie van allochtonen moeizaam
loopt."
frtMak nam afgelopen week afscheid als
louder hoogleraar voor grootstedelijke
Mematiek aan de Universiteit van Am-
'Jam. In zijn afscheidscollege stond hij
gebreid stil bij de crisis in het burger-
laP waar niet alleen allochtonen, maar
^autochtone Nederlanders onder lijden,
teen heeft de mond vol over inburge
rcursussen voor allochtonen. Maar we-
'wij, de autochtone Nederlanders, nog
lui welke samenleving men dient in te
ten? We zijn de richting kwijt."
sgevolg daarvan ontstaat een nostalgisch
Jangen naar de goede, oude tijd, consta-
J'j,,Er is een schrijnend heimwee
atnet Amsterdam van de stille grachten
iepen, van de piepende trams, van die
Noten, eigen wereld. Ikzelf droom daar
«nog wel eens van en er zijn ook inder-
belangrijke zaken verloren gegaan,
^combinatie van grote vrijheid en inner-
Uscipline, die voor Nederland een
"^sprekendheid betekent, was een
J°'cultuurgoed. Maar we moeten inzien
J'e tijd voorgoed voorbij is. En dat daar
een nieuw soort burgerschap bij past. Een
burgerschap waarvan duidelijk is wat we
van elkaar verwachten en verlangen."
Mak werkte vele jaren als journalist in de
stad die hem lief is: Amsterdam. Hij kent er
alle bijzondere plekken, mensen en gebeur
tenissen die hij dan ook zonder moeite kan
oplepelen. Hij beschreef ze ook in één van
zijn boeken: De Engel van Amsterdam.
Als hoogleraar kreeg zijn kennis van Am
sterdam een extra dimensie. De veelgelezen
auteur - vooral De eeuw van mijn vader
bleek een on-Nederlandse bestseller - be
zette drie jaar lang de zogeheten Wibaut-
leerstoel. In die functie gaf hij colleges over
grootstedelijke problemen. Zijn eerste
openbare optreden aan de universiteit staat
hem nog helder voor de geest, vertelt hij la
chend. „Zo'n volle collegezaal waar de jon-
genshormonen rondgierden omdat in het
midden van de zaal een prachtig meisje zat.
Ik heb van alles uit de kast moeten halen om
hun aandacht te trekken. Nog meer plaatjes
en nog meer mooie verhalen vertellen. Pas
na een paar colleges had ik de aandacht."
Mak is twee jaar eerder dan gepland bij de
UvA vertrokken. Met een verminderd en
thousiasme had het echter niets te maken.
De combinatie met schrijven werd hem te
zwaar. De domineeszoon vond het wel fan
tastisch om te werken op een instituut waar
werd 'geteld, gemeten en onderzocht'. „De
politieke discussies gaan altijd over 'de al
lochtoon'. Maar over wie hebben we het
dan?Waar ik werkte, bij deplanologen en de
sociografen, werd niet in generaliserende
termen gesproken. Als ik iets wilde weten
over huwelijkscijfers of criminaliteit dan
trok er weer iemand, hup, een la open en
kwam er een stapel onderzoeken tevoor
schijn.
Voor Mak gaven de vele statistische onder
Geert Mak:,We zijn de richting kwijt.
zoeken meer inzicht in integratie. „Elke
grote stad, van Berlijn tot New York, heeft te
maken met dezelfde problemen. Je weet dat
immigranten altijd bij elkaar gaan zitten. In
de Verenigde Staten was dat net zo: Italia
nen in New York en Nederlanders in Grand
Rapids. Dat is niet zo erg als ze maar wel na
twee, drie generaties gaan uitwaaieren. In
Amerika hebben ze een groot probleem.
Daar trekken de succesvolle immigranten
naar de betere wijken. Dan houd je in de ou
de wijk arme allochtonen over samen met
gefrustreerde autochtonen die zich door de
politiek in de steek gelaten voelen."
In Nederland is de situatie niet zo ver. Laten
we niet vergeten, zegt Mak dan ook, dat de
overgrote meerderheid van de immigranten
foto Theo Bohmers/GPD
succesvol is. „Ze maken zich de taal eigen,
beginnen eigen bedrijfjes, studeren hard,
kortom, ze tonen een burgerschap waar ge
vestigde Amsterdammers nog wat van kun
nen leren."
Het debat over immigratie en integratie in
Nederland vindt Mak typerend. Het lijkt er
veel op dat volgens politici en beleidsma
kers Nederland een statisch gegeven is. „De
integratie van nieuwkomers is dan te verge
lijken met het toevoegen van wat nieuwe
kleuren en smaken aan een vat rustig rij
pende yoghurt. Als de smaak hetzelfde
blijft, is er geen probleem, lijkt men te den
ken. Maar het is veel realistischer de Neder
landse samenleving te beschouwen als een
snel rijdende trein waar nieuwkomers maar
op moeten zien te springen." Enig houvast
hebben ze daarbij niet. Het enige wat ze wel
meekrijgen, is het idee van vrijheid-blij
heid. Mak vindt Nederland een fantastisch
tolerant land. Maar onder die tolerantie ligt
wel een kern van grote zelfdiscipline, meent
hijHet is vrijheid in gebondenheid. Maar
de regels die aan de vrijheid ten grondslag
liggen, zijn nooit uitgelegd. „Dat hoefde
ook niet omdat dat van generatie op genera
tie is overgebracht. Maar aan mensen die
daar helemaal niets van begrijpen, zul je on
ze regels moeten uitleggen."
Omdat dat nooit is gebeurd, is er in de stille
overdracht van waarden en normen iets
grondig mis gegaan. Bovendien was er lange
tijd van controle op naleving van regels
evenmin sprake. „De boodschap die ons
burgerschap lang heeft uitgestraald is dat j e
weg kunt komen met jatten en misdaad.
Amsterdamse taxichauffeurs bijvoorbeeld
die jarenlang Amerikaanse toeristen naar
het Concertgebouw hebben gereden met een
omweg via Schiphol. Van Marokkaanse jon
getjes bestaan strafdossiers van honderden
pagina's dik. Maar ze komen er mee weg. Ik
pleit dan ook niet voor harder straffen,
maar voor gewoon doen wat je hoort te
doen: snel straffen en die straf ook direct
uitvoeren, en jeugdige vreemdelingen die in
de fout blijven gaan het land uitzetten, las
tige groepjes ontmantelen door de leiders
eruit te pikken en de huwelijksleeftijd ver
hogen om gedwongen uithuwelijkingen te
gen te gaan."
„Wees glashelder over wat wel en niet kan,
niet alleen in woorden maar vooral in da
den. Maar herstel tegelijkertijd morgen de
buurtwerker, de sportclub en het buurthuis
in ere. Want laten we eerlijk zijn: de proble
men die we nu hebben konden we jaren gele
den al zien aankomen. Ze zijn ook een direct
gevolg van jarenlange bezuinigingen, van
het grotendeels opheffen van het buurt
werk, van de schromelijke verwaarlozing
van bepaalde buurten en groepen."
Goed onderwijs ziet Mak als de belangrijk
ste voorwaarde voor verbeteringen. „We
moeten alles op alles gooien in het
onderwijs. Het onderwijs moet worden ont-
theoretiseerd. We hebben behoefte aan am
bachtslieden. Jongens die een auto kunnen
repareren. Echt, een goede vakman, al is-ie
zeventien, staat niet te kloten op straat, die
heeft een innerlijke trots ontwikkeld. En
natuurlijk moet de jeugd iets weten van on
ze geschiedenis. Wat dat betreft is de histo
rische kennis schrikbarend."
Maar tegelijkertijd kan de overheid veel
doen. Goed burgerschap belonen. Minder
regeltjes voor nieuwkomers die goed inbur
geren bijvoorbeeld.
Al met al wanhoopt Mak niet over de inte
gratie. „Het kindertal bijvoorbeeld in Ma
rokkaanse gezinnen in Amsterdam daalt
spectaculair. Dat duidt evident op integra
tie. Daarmee is Nederland hetzelfde als an
dere landen. Waar we in afwijken, en dat is
een groot probleem, is de deelname aan de
arbeid en het trouwen in de eigen groep. Van
de eerste generatie Turken en Marokkanen
in Amsterdam staat zestig procent buiten
het arbeidsproces. Van de eerste generatie
New Yorkse immigranten is dat nauwelijks
tien. Van zowel Turken als Marokkanen van
de tweede generatie trouwt nog steeds meer
dan negentig procent in de eigen groep. Ter
wijl dat cijfer hoort te dalen."
„Daaraan zie je dat de integratie op dit mo
ment niet verloopt zoals gehoopt. Er zijn
problemen, onmiskenbaar. Maar zie het
over een langere periode. Twintig jaar gele
den vroeg iedereen zich af hoe we van onze
verslaafde Surinamers zouden afkomen.
Daar heeft niemand het meer over."
Zijn hoogleraarschap zit erop. Geert Mak
legt de laatste hand aan zijn boek over de
geschiedenis van Europa dat komend voor
jaar in de winkels moet liggen.
Daarna even rust, hoopt hij. „Na zeven jaar
achter elkaar schrijven en doceren even een
paar zomermaanden niets doen. Daarna
zien we wel weer."
Taco van der Mark
