PZC
Muziektheater
Willem Breuker
in Middelburg
24 I
,3
:7
noncft-fiibfharaa.
mtttuikratdmcm titans
mq<
Don
Haa
s-0113-315680
^/w.pzc.nl
mail: redactie@pzc.nl
s^tbus 314460 AA Goes.
Lrtentie-exploitatie:
f a en Midden-Zeeland: 0113-315520;
S-Vlaanderen: 0114-372770;
ionaal: 020-4562500.
londerdag 16 oktober 2003
j
Scène 2
Adonai
Sta op en ga naar Ninivé,
die wrede wereldstad,
vol onrecht en verdrukking.
Zij walmt van kwaad,
het stijgt omhoog tot voor mijn aangezicht.
Roep dan profeet, roep tegen haar!
Scène 3
Verteller
Maar Jona, hij vlucht weg.
Hij daalt af naar zee,
hij daalt af in een schip,
weg uit de dienst van Adonaj
Hij vlucht naar 't andere eind van de wereld,
dus Jona, hij vlucht weg.
Als hemelhond jaagt Adonaj hem na,
Hij grijpt een wind en gooit die naar de zee.
Een storm breekt los en stort zich op het schip.
Matrozen zijn in rep en roer en schreeuwen;
ieder van hen schreeuwt tot zijn eigen God.
tekst Karei Deurloo
rtrtiifr itfu-m,.,
Het Willem Breuker Kollektief en de Mondriaan Strings met op de voorgrond de solisten (vlnr) Jasperina de Jong, Marcel Beekman, Frits Lambrechtsen Denise Jannah. Achter Lambrechts René Nieuwint (staand) en Pieter Hendriks
(zittend). foto Pieter Boersma
j adat hij zeven j aar geleden psalm
I 122 op geheel eigen wijze
I verklankte, heeft de
msterdamse componist, saxofonist en
ndleider Willem Breuker zich nu gestort
het bijbelboek Jona. Volgende week gaat
de Stadsschouwburg in Middelburg het
/ondvullende muziektheaterstuk Jona, de
'.e-zegger in première. Een mega-productie
in het Willem Breuker Kollektief, de
londriaan Strings, het Koor Nieuwe
iuziek en bekende solisten als Jasperina de
)ng, Denise Jannah en Frits Lambrechts.
eligieuze bedoelingen heeft Breuker niet.
ebijbel is voor hem een inspiratiebron als
leandere. „Je kunt ook het telefoonboek op
iuziek zetten."
Jona is net als Psalm 122 een
samenwerkingsproject van
de componist Breuker en de
tekstschrijver Karei Deurloo.
Laatstgenoemde is niet alleen
vader van de altsaxofoniste en
mondharmonicaspeelster van
het Willem Breuker Kollektief,
Hermine Deurloo, hij is ook bij
zonder hoogleraar bijbelse the
ologie aan de Vrije Universiteit
in Amsterdam. In 1995 publi
ceerde Deurloo Jona, verklaring
van de hebreeuwse bijbel. Het
boek biedt een verfrissende kijk
op het verhaal van de profeet
Jona, die wegvlucht voor God,
drie dagen doorbrengt in de
maag van een grote vis en uit
eindelijk toch de zondige stad
Ninevé gaat waarschuwen voor
Gods toorn.
„De samenwerking met Karei
Deurloo is me bij Psalm 122
goed bevallen", zegt Breuker.
„Met dat stuk hebben we veel
mensen bereikt van divers plui
mage. Jong en oud, religieus en
niet-religieus. Na de première in
Veere hebben we de psalm een
stuk of tien keer gespeeld, ver
spreid over het land. Dan gaat
zo'n stuk zich zetten. Wat me er
aan beviel, is dat je niet alles in
een overrompelende manier
over je heen kreeg, maar dat de
trage stukken het publiek de ge
legenheid gaven om na te den
ken. Precies daardoor waren die
trage momenten overigens niet
traag meer. Het Koor Nieuwe
Muziek en de Mondriaan
Strings waren ook erg te spre
ken over Psalm 122. Dus toen
zich de mogelijkheid van een
nieuw, groot stuk aandiende,
lag het voor de hand om een aan
tal van de participanten van de
psalm daarbij te betrekken."
Willem Breuker: „Erwaren momenten dat ik Jona vreselijk haatte."
Breuker nuanceert het bijbelse
gehalte van het onderwerp. „Ik
heb altijd het gevoel gehad dat
het verhaal van Jona helemaal
niet in de bijbel thuishoorde.
Het is een buitenbeentje en dat
heeft Deurloo ook aangestipt.
Van mij mag iedereen het inter
preteren zoals hij wil. Zelf zie ik
het als een metafoor voor hoe de
mensen in elkaar zitten. Jona is
een wegloper, het liefst ontwij kt
hij de dagelijkse sores. Dat ge
zeur aan je kop, mensen die iets
van je willen, faxen die je krijgt,
die vreselij ke telef oont j es waar
door je overal bereikbaar bent,
iedereen heeft van die dingen
geen concertante, maar een echt
theaterstuk met acterende so
listen, kostumering en een de
cor. De regie is in handen van
Lodewijk de Boer, die in de ja
ren zeventig enige tijd viool en
synthesizer speelde in het Wil
lem Breuker Kollektief, en die in
eerdere theaterstukken muzi
kanten liet acteren. Nu wil
Breuker de acteurs vooral laten
zingen. „Alles wordt gezongen.
Ik wilde absoluut geen verteller
die de boel onderbreekt. Het is
geen toneelstuk met liedjes." De
solisten komen uit diverse disci
plines. Denise Jannah (de schip
per) komt uit de jazz, Jasperina
die hij het liefst ontwijkt. Het is
ook een verhaal over mensen die
elkaar niet goed begrijpen. En
een verhaal over het noodlot.
Sommigen hebben de pech aan
hun broek hangen, die zijn altijd
de sigaar, wat er ook gebeurt.
Van anderen denk je: 'Als je zo
autorij dthaal j e de hoek van de
straat niet eens' en die overkomt
nooit iets. Die facetten van het
verhaal, die duidelijke link naar
ons dagelijks leven, dat stond
mij welaan."
Anders dan Psalm 122 is Jona
de Jong (God) en Frits Lam
brechts (de koning van Ninevé)
uit de cabaret- en theaterwereld
en Marcel Beekman (Jona) en
Pieter Hendriks (de walvis) zijn
klassiek geschoold. Alleen al
het feit dat Denise Jannah de rol
vertolkt van de in de beleving
van de meeste bijbellezers blan
ke schipper, en Jasperina de
Jong die van God, geeft aan dat
Breuker, De Boer en Deurloo
een tegendraadse visie hebben
op het bijbelboek. Breuker:
„God als vrouw, dat is toch weer
foto Roland de Bruin/GPD
wat anders dan een idioot met
een jurk aan. Dat is het mooie
van het verhaal. Adonai is onbe
noembaar. Het kan een man
zijn, een vrouw, of een aange
klede aap. Je mag er alles mee
doen. 'De geest moet waaien',
zoals Johnny van Doorn al zei.
Wat je kan bedenken, doe je."
Bij het schrijven van de muziek
heeft Breuker de uiteenlopende
muzikale achtergonden van de
solisten in gedachten gehouden.
„Twee jaar geleden zijn we met
de voorbereiding van deze pro
ductie begonnen", vertelt diri
gent René Nieuwint van het
KoorNieuweMuziek. „Desolis-
ten waren aangezocht, de con
tracten waren getekend. Het
laatste dat klaar was, waren de
nootjes. Ik beschouw de compo
sitie van Breuker als één groot
feest. Willem kent veel muziek.
Elke noot in Jona is typisch
Breuker, maar je hoort invloe
den uit alle hoeken. Jazz, pop,
tango, blues, marsjes, muziek a
la Hanns Eisler, alles door el
kaar maar nooit gemakkelijk.
Het zijn allerlei sferen die heel
goed bij elkaar en bij de tekst
passen. Het is heel knap gedaan.
Het stuk staat nergens stil, het is
een heel stuwend gebeuren, met
een enorme drive en energie."
Ook Jasperina de Jong is geval
len voor de muziek van Breuker.
Ze is eigenlijk gepensioneerd,
zegt ze, maar voor deelname aan
een leuk theaterstuk wil ze af en
toe nog wel de deur uit. „Ik heb
altijd gezegd dat ik graag een
keer iets met het Willem Breu
ker Kollektief wilde doen. Toen
Willem me vorig jaar belde, heb
ik meteen ja gezegd. Ik bewon
der de muziek die hij maakt, zo
vrolijk, mal, gedisciplineerd en
Scène 10 (fragment)
Adonaj
Een vis, een vis, waar haal ik zo gauw een vis,
Een vis, een vis, hoe kom ik zo snel aan een vis?
En groot genoeg om die duif op te slokken.
Toen Jonas in de walvis zat, van je één twee drie,
drie dagen, drie nachten,
drie dagen en drie nachten.
Jona
Mijn psalmboek ben ik kwijt.
Wat ken ik uit mijn hoofd?
Wat kan dan een vroom mens als ik anders doen
(dan) hier een psalmpje te zingen!
Jona, Koor
Ik hief mijn stem in vrees en beven,
tot God en hij wou antwoord geven,
Gij werpt mij in de diepte neer,
In duisternis en barre vloeden.
Gij geeft mij over aan het woeden,
van alle elementen.
Walvis
Bravo Jona, een goed begin.
We gaan een onderzeereis maken.
Ik ben je gids op deze tour.
Kijk maar naar buiten door mijn ogen.
Kijk, hier zie je een prachtig natuurmonument,
de bronnen van die barre vloeden.
Jona Watervloed roept watervloed.
Aller diepten, euvelmoed,
heeft mij met geweld bedolven,
al uw baren, al uw golven.
tekst Karei Deurloo
mallotig. Wist ik veel dat ik in
een bijbelverhaal terecht zou
komen, laat staan dat ik God
zou spelen. Eigenlijk heb ik van
Lodewijk de Boer meegekregen
dat ik een actrice speel die God
speelt. Ik moet de vrouwelijk
heid in mijn bewegingen bena
drukken. God is een dansante,
heel licht, elegant en mooi. Met
de bijbel heb ik niks, en ik heb
ook geen heel zware visie op het
personage dat ik speel. Ik doe
mee vanwege de muziek."
Breuker heeft de muziek voor
Jona pas afgelopen zomer ge
schreven, toen al dertien voor
stellingen aan negen verschil
lende theaters waren verkocht.
In zeven weken tijd had hij zijn
ruim achtentwintighonderd
maten tellende partituur af. Wat
ooit een stuk van drie kwartier
had moeten worden - een tegen
hanger van Der Ja-Sager van
Kurt Weill - duurt nu langer dan
twee uur. „Ik kon het niet hel
pen", zegt Breuker. „Ik had ge
woon die tijd nodig om het ver
haal te vertellen. Ik heb me in
het stuk verloren, wat iets an
ders is dan dat ik werd geïnspi
reerd door het bijbelboek. Je
kunt ook het telefoonboek op
muziek zetten. Er waren juist
momenten dat ik Jona vreselijk
haatte. Ik had hem wel op kun
nen hangen. Het was gewoon
een kwestie van iedere dag ge
concentreerd doorwerken. De
meeste mensen'waren op va
kantie, ik had geen gezeur aan
mijn kop, geen besognes. Ik heb
het libretto van Deurlo gepakt
en ben vanaf bladzijde 1 gaan
componeren zonder op bladzij
de 15 te kijken hoe het verder
gaat. Ik wist het natuurlijk wel
ongeveer, maar ik heb de com
positie niet ingedeeld in partjes.
Ik heb per bladzijde gecompo
neerd. Dat betekent dat de com
positie geen herkenningsthema
heeft dat terugkeert. De figuren
worden ook niet telkens met een
eigen wijsje geïntroduceerd, zeg
maar het Mickey Mouse-effect
in de tekenfilm. Elke dag ging ik
door tot een uur of elf 's avonds.
De volgende dag keek ik of het
wat was. Beviel het me, dan
gooide ik het in een hoek en ging
ik verder. Ik heb ook niks herle
zen. Sommige dingen ben ik dus
totaal vergeten. Die kom ik nu,
tijdens de repetitieperiode,
weer tegen. Vooral de stukken
die het koor zingt, bevallen me.
'Zo, heb ik dat geschreven?',
denk ik als ik dat hoor."
Nieuwint vergelijkt de compo
sitie die Breuker inleverde met
een brok steen dat door een
beeldhouwer wordt bewerkt.
En naast Breuker hanteren tij
dens het repetitieproces ook De
Boer en Nieuwint hamer en bei
tel. Nieuwint: „De partituur die
Breuker op 1 september inlever
de was een massief stuk muziek,
vrijwel zonder aanwijzingen,
zonder dynamiek, met nauwe
lijks tempi. Je ziet wat het is,
maar het is ruw materiaal en je
moet het nog maken. Na twee
weken was de instrumentatie
klaar. Vervolgens zijn we gaan
kijken: hier alleen strijkers,
daar alleen het Kollektief, dit
sterk, dat zacht, hier een viool
solo. Anderhalve week voor de
première wordt er nog steeds ge
hakt, geslepen en geveild."
ErnstJan Rozendaal
Jona de nee-zegger, door het Willem
Breuker Kollektief, de Mondriaan
Strings, het Koor Nieuwe Muziek,
Jasperina de Jong, Denise Jannah,
Frits Lambrechts, Marcel Beekman
en Pieter Hendriks, van 23 t/m 25
okt (in samenwerking met de Stich
ting Nieuwe Muziek Zeeland) in de
Stadsschouwburg in Middelburg
(eerste avond try out, tweede pre
mière), aanvang: 20 uur.
