PZC
J
De vaccinatie
Chocoholisme
Macula Degeneratie
Medische vindingen
woensdag 15 oktober 2003
Nederlanders worden steeds ouder en
hebben dus ook vaker last van
ouderdomslcwaaltjes. Macula Degeneratie,
tot nu toe een vrijwel onbekend fenomeen, is
zo'n aandoening die vooral 55-plussers treft.
Naar schatting 100.000 mensen lijden aan
deze oogziekte. Door de vergrijzing
verdubbelt dit aantal de komende jaren.
■■SSiii
•saaie!
WC-pasje
Baby's
Ziekte van Pfeiffer
Bloed
Foliumzuur
Alzheimer
Ouderen verliezen het zicht
Door CORINE STUIVER
Piraat!",
roepen
kinderen
Roel de
Ruiter
(74) soms na. Zijn rechter
brillenglas is zwart. Het oog
erachter is door Macula De
generatie zwaar aangetast.
Zijn linkeroog echter, is ge
red. Door een Belgische dok
ter, want Nederlandse artsen
wagen zich niet aan de ope
ratie die macula rotatie heet.
„De inspanning is enorm en
het resultaat doorgaans niet
fantastisch", aldus professor
A. Deutman van het Univer
sitair Medisch Centrum St.
Radboud in Nijmegen. De
Ruiter: „Zonder de ingreep
was ik nu zo goed als blind
en woonde ik in een bejaar
dentehuis."
In februari 2002 ziet De Rui
ter tijdens het autorijden op
eens de strepen op de weg
sterk vervormen. Hij spoedt
zich naar zijn oogarts. „Zo
dra ik last kreeg van mijn
linkeroog moest ik dat mel
den. Mijn rechteroog was al
bijna blind, dat hadden we
opgegeven", zegt De Ruiter.
Zijn hand rust op een uitpui
lende dossiermap.
De diagnose luidt Macula De-
i/ken, nier om
g. De spoorwegrnag"-
mr
1853 x'in P'"nn'
-cleo-
Ik sta
ap 24 augustus
^o0\C
'm Yvexe oVve p)ageO)tV
Jir ctdm
saireP
van Uir
--én. Eens te nicer
eerder brvn/rr
Door de oogziekte gaan voor de patiënt rechte re
gels golven en vervormen.
generatie (MD), een ouder
domskwaal die het netvlies
beschadigt en het zicht sterk
verslechtert. „Onbehandel
baar, uw linkeroog", stelt de
oogarts vast. Te veel bloed-
uitstortinkjes op het netvlies
om te behandelen met een
laser, concludeert de genees
heer. Eén bloeduitstortinkje
had nog wel gekund. De Rui
ter legt zich er niet bij neer.
Doorverwijzing
'Macula rotatie'. De dossier
map gaat open en De Ruiter
rommelt in tientallen brie
ven en andere papieren.
„Een Antwerpse kliniek doet
deze ingreep, maar mijn arts
was aanvankelijk niet gene
gen mij door te verwijzen."
Als De Ruiter eenmaal bij de
Belgische arts aan tafel zit,
zegt die dat de tijd dringt.
Het oog wordt wekelijks
slechter. Tijdens de operatie
zal het netvlies losgeweekt
en tegen de klok in gedraaid
worden, zodat het slechte
deel naar de zijkant schuift
en een ongeschonden deel
van het netvlies in het mid
den terecht komt. Meneer
De Ruiter kan meteen wor
den geholpen.
Professor Deutman is erg ge
reserveerd. „Ik raad mijn pa
tiënten deze operatie niet
aan." Hij somt op: „Veel
complicaties, langdurige in
greep, magere resultaten.
Bovendien leent het medi
sche Nederlandse stelsel zich
er niet voor. Te weinig ope
ratiekamers, onvoldoende
budget. De artsen in het bui
tenland krijgen geld voor
een dergelijke operatie. Wij
niet." De particuliere ziekte
kostenverzekeraar van De
Ruiter maakt het nog bon
ter. De kosten die hij maakt
in België vergoedt zij niet,
omdat de behandeling 'expe
rimenteel' zou zijn.
De Ruiter gaat toch onder
het mes in België. In totaal
Voor deze zelftest moet u een
gewone bril of lenzen dragen en
het rooster op 30 centimeter van
u afhouden. Bedek een oog en
kijk met het andere strak naar
het middelpunt van het rooster.
Als u vervormingen of golvende
lijnen zietof zwarte en vage
vlekken (zoals op de afbeelding
hieronder), raadpleeg direct uw
huisarts. Bedek het andere oog
en herhaal de test.
nmii
■maggi
Zwarte vlekken, veroorzaakt door
Macula Degeneratie, benemen de
patiënt het centrale zien.
Foto Robin Utrecht
schiet hij 6689 euro voor aan
behandelkosten. De corres
pondentie tussen hem en de
verzekeraar vormt een niet
aflatende stroom bezwaar
schriften en afwijzingen. De
ombudsman bericht dat de
verzekeraar niets valt te ver
wijten. De Technische Werk
groep Zorgverzeke
raars bevestigt vervolgens
dat het inderdaad niet om
een erkende behandeling
gaat. „Ik werd steeds nijdi
ger", zegt De Ruiter strijd
vaardig. „De laatste halte
was de Beroepscommissie
Wet op de Toegang tot Ziek
tekostenverzekeringen. Daar
haalde ik uiteindelijk mijn
gelijk."
De beroepscommissie oor
deelt dat de ingreep macula
rotatie verre van experimen
teel is en De Ruiter krijgt al
les vergoed. De uitspraak is
bindend en openbaar, dus ie
dereen kan zich erop beroe
pen. Daarmee is de kous niet
helemaal af. Maar voor Roel
de Ruiter wel. Hij kijkt naar
de tuin waarin zijn vrouw zo
graag tuinierde. Sinds zij
dood is, rommelt hij er zelf
graag in rond. Met zijn lin
keroog ziet hij nog vijftig
procent, meer dan genoeg
om de hortensia's te ver
planten en op zichzelf te
blijven wonen.
Vanwege slijtage van de macula,
het middelste deel van het netvlies
waarmee je scherp ziet, gaat het ge
zichtsvermogen bij MD sterk achter
uit. In de macula bevindt zich het
grootste aantal van het type licht
gevoelige cellen dat contrast en
kleur waarneemt: de kegeltjes. Bij
MD vermindert het aantal kegeltjes
door beschadiging (bloeduitstor-
tinkjes of bleekgele afzettingen).
Scherpstellen lukt niet meer, rechte
lijnen worden krom en donkere
vlekken nemen het centrale zicht
volledig weg. Autorijden, geld pin
nen en gezichten herkennen is on
mogelijk.
De 'droge' variant van MD is een
langzaam verlopend proces en on
behandelbaar, de 'natte' vorm gaat
snel (dagen, weken) en is wel te be
handelen.
Een speciaal pasje moet mensen met PDS (prikkelbare'
darm syndroom) makkelijker toegang geven tot toilet),
in winkels en dergelijke. Bij PDS, ook wel spastische!
darm of IBS genoemd, heeft men door obstipatie ofdi
geen controle over de dikke darm. Onlangs heeft debe
genvereniging PDS onder haar leden de speciale pasjes
spreid omdat patiënten maar al te vaak toegang tot eet
toilet wordt geweigerd. Sommige patiënten durvende
om nauwelijks de deur uit. Met het pasje wordt gevt»
een toilet ter beschikking te stellen aan de in nood va
rende patiënt. Ongeveer 20 procent van de Nederlands
bevolking heeft last van PDS.
Wat ouders al lang vermoedden, hebben wetenschapn
nu bewezen. Baby's van 1 jaar oud zijn in staat info®
die zij krijgen uit de ene situatie, bijvoorbeeld over he:
drag van andere personen, te gebruiken om het ged®
van anderen in een volgende situatie te kunnen voo®
len. Vijf maanden oude baby's kunnen dit nog niet. A
V. Kuhlmeier (Yale University, New Haven) in hetvaktj
Psychological Science op grond van experimenten.
Jonge mensen die besmet raken met het Epstein-Barri
(EBV), het virus dat de ziekte van Pfeiffer veroorzaakt,
pen in de eerste vier jaar na de besmetting een vierns
verhoogde kans op de ziekte van Hodgkin, een vorm;
bloedkanker. Dit schrijft H. Hjalgrim (Statens Seruml;
tut, Kopenhagen) in het medisch tijdschrift New Engk
Journal of Medicine op grond van een onderzoek onde
meer dan 60.000 mensen. Overigens is dit risico op dt
ziekte van Hodgkin na besmetting met EBV niet p
dan 1 per 1000 besmette mensen.
De negatieve gevolgen van een ongeluk, chirurgische)
greep of hartaanval kunnen mogelijk worden beperkt
wordt voorkomen dat er bij deze gebeurtenissen mas
haem, de kern van het zuurstofbindende eiwit in c
bloedcellen, vrijkomt. Het vrijkomende haem bindtn;
lijk aan allerlei regeleiwitten in onder andere bloedvat
en zenuwcellen met onder andere als gevolg dat zen®
len afsterven en bloedvaten zich vernauwen, meldt
Dong Tang (University of Pennsylvania, Philadelphia!:
het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Middelen die
opruimen van haem in het lichaam bespoedigen of dit
effecten ervan blokkeren, zouden dit (deels) kunnen 1
gaan, oppert Dong Tang.
Door voor en tijdens de zwangerschap foliumzuur te s
ken beschermt een zwangere vrouw haar baby niet al
tegen een open ruggetje (spina bifida), maar ook t
krijgen van neuroblastoma, een bij jonge kinderen vc:
mende vorm van kanker aan het zenuwstelsel. Dit con;
deert E. French (universiteit Toronto) in het vakblad Cl
cal Pharmacology Therapeutics. Door het slikken vai
liumzuur daalde het aantal gevallen van neuroblastom
van 1,6 per 10.000 naar 0,6 per 10.000 kinderen.
Het middel imatinib, dat met succes wordt gebruikt te
sommige vormen van kanker, is in staat de vorming n
zogeheten beta-amyloid plaques, de voor de ziekte van
zheimer kenmerkende eiwitafzettingen in de hersene:
voorkomen. Althans in een reageerbuis en in proefdit:
schrijft W. Netzer (Rckefeller University, New York) ii
wetenschappelijk tijdschrift PNAS. Dit middel, ofvere
medicijnen, kan daarom mogelijk ook van nut zijn ina
strijd tegen de ziekte van Alzheimer.
Door PAUL VAN DIJK
Als jongetje van vijf haalde ik op zater
dag, laat in de middag, voor mijn va
der altijd een pakje 'Golden fiction' en
voor mijn moeder een 'mekka' puur.
Het pakje sigaretten van mijn vader
haalde de dag niet. Mijn moeder deed
met haar reep de hele week.
Sommige mensen zijn echter even ver
slaafd aan chocola als mijn vader aan
sigaretten en drugsgebruikers aan
drugs. Onderzoekers hanteren ver
schillende termen om aan te geven
hoe sterk het verlangen naar chocola
bij iemand is. Er kan een voorkeur zijn
voor chocola, iemand kan het opval
lend lekker vinden, een volgend sta
dium is dat iemand wordt aangeduid
als chocolade-zuchtig en voor de meest
extreme chocoladepassie gebruikt
men de term chocoholisme.
De chocoladeverslaving wordt deftig
gedefinieerd als een intense periodie
ke optredende drang om chocola te
consumeren. De chocolade-aanvallen
zijn meestal het hevigst in de late mid
dag en de vroege avond.
Volgens een Amerikaans onderzoek lij
den vooral vrouwen aan deze versla
ving. Chocoladeconsumptie zou moge
lijk in gang gezet worden door een ver
andering in de hormoonspiegels van
oestrogenen en progestagenen. Dit ver
klaart waarom vrouwen die last heb
ben van lclachten rond de menstruatie
soms opvallende chocolade-vreetbuien
hebben in deze fase van hun cyclus.
Het voedsel van de goden, zoals choco
la door de Azteken werd genoemd be
vat relatief veel magnesium. Deze stof
speelt een rol bij deze zelfde menstrua-
tieklachten. Vrouwen zouden intuïtief
overmatig chocola consumeren om het
magnesium aan te vullen.
Verslaving aan chocola vertoont meer
dere kenmerken die overeenkomen
met andere verslavingen. Er is een
sterke drang om de substantie te be
machtigen. Er is een neiging om grote
hoeveelheden te verorberen. En vaak
wordt chocola ook verstopt of wordt er
stiekem gegeten.
Het nuttigen van chocola verhoogt het
gevoel van welbevinden maar het leidt
ook tot schuldgevoelens. Het hele le
ven kan erdoor worden beïnvloed.
Er zijn onderzoeken die er op wijzen
dat de zucht naar chocola wordt ver
oorzaakt door de zogenaamde endorfi-
nes. Dit zijn stoffen die lijken op opi
um. Onder invloed van bepaalde prik
kels maakt het lichaam deze stoffen
zelf aan. Chocola zou zo'n prikkel zijn.
Er is goed nieuws voor chocoholics.
Professor Dr. Keen van de universiteit
van Californië presenteerde onlangs
een onderzoek dat aantoont dat choco
la de kans op hart en vaatziekten ver
kleint. Bepaalde stoffen in chocola (fla-
venoiden) zouden, net als aspirines,
bloedklontering tegengaan en daar
door de kans op een hartinfarct doen
afnemen.
Er zit een Mein bijsmaakje aan dit on
derzoek. Het werd voor een groot deel
gefinancierd chocoladefabrikant
'Mars'.
Eeuwenlang moest de gezondheidszorg het stellen zonder
een aantal medische vindingen die vandaag de dag als
vanzelfsprekend worden gezien. Wie waren de bedenkers
en hoe verging het hun vinding?
Door MARTEN DOOPER
De Britse arts Edward Jenner
(1749-1823) wordt meestal ge
noemd als de uitvinder van de
vaccinatie. Dat klopt niet hele
maal. Al honderden jaren voor
onze jaartelling kent men in
China en India een primitieve
vorm van vaccinatie tegen de
pokken. Hierbij worden korst
jes van de huid van mensen die
een milde vorm van de ziekte
hebben overleefd, ingewreven
in de huid van mensen die i
nog geen pokken hebben ge
had. Dit geeft (soms) be
scherming tegen de dodelij
ke ziekte. Begin achttiende v
eeuw raakt deze methode,
variolatie genoemd, ook in
Europa en de V.S. in zwang.
De behandeling is echter/
behoorlijk riskant. Niet
zelden loopt de ge
vaccineerde juist
via dit 'vaccin' een
dodelijke besmet
ting met pokken op.
De grote doorbraak volgt met
Edward Jenner. Hij merkt op
dat melkmeisjes zelden de pok-
ken krijgen, maar wel
via koeien een soortge
lijke, maar veel mildere
aandoening oplopen:
koepokken oftewel vacci
nia. In 1796 neemt hij daar
om de proef op de som. Hij
spuit vocht uit koepok-
blaasjes enkele malen in
bij de achtjarige James Phip-
ps. Vervolgens besmet hij de
jongen met 'echte' pokken.
James wordt weliswaar een
beetje ziek, maar overleeft de
besmetting met gemak. Jenner
heeft de eerste praktisch toe
pasbare methode van vaccina
tie uitgevonden!
Zijn methode wordt een we
reldwijd succes. Letterlijk zelfs,
want na 1974 is nergens
meer ter wereld een ge-
l val van pokken
gemeld. Het
voor de ziek
te verantwoordelijke virus be
staat (officieel) alleen nog in
twee laboratoria.
Opmerkelijk is dat Jenner zijn
ontdekking doet in een tijd dat
de oorzaak van de pokken (en
vele andere besmettelijke ziek
ten) helemaal niet bekend is.
Bacteriën en virussen worden
pas vanaf de tweede helft van
de negentiende eeuw (h)erkent
als ziekteverwekkers. De Fran
se wetenschapper Louis Pasteur
(1822-1895) isoleert voor aller
lei ziekten de verantwoordelij
ke bacteriën en weet hiermee
een aantal bruikbare vaccins te
maken. Omdat Pasteur, anders
dan Jenner destijds bij de pok
ken, niet beschikt over een
minder gevaarlijke variant van
de ziekte die hij wil bestrijden,
ontwikkelt hij een andere tech
niek. Hij ontdekt dat inspuiten
van (door verhitting) verzwakte
ziekteverwekkers nauwelijks
ziekteverschijnselen veroor
zaakt, maar wel bescherming
tegen de ziekte biedt. Dit
vormt tot op de dag van van
daag de basis voor het maken
van vaccins.
Daarna gaat het snel. Tegen tal
van veel voorkomende ziekten
worden in de twintigste eeuw
vaccins ontwikkeld. In Neder
land gaat in 1952 het Rijksvac
cinatie programma van start.
Op kosten van de overheid
kunnen alle kinderen gevacci
neerd worden. Aanvankelijk te
gen kinkhoest, difterie, tetanus
en pokken; later ook tegen po
lio, rode hond, mazelen en bof-
De laatste loten aan de vaccina
tiestam zijn die tegen twee ver
oorzakers van hersenvliesont
steking: haemophilus influenza
en meningokokken. Het succes
van de vaccinaties is zo gr'
dat veel Nederlanders de f
noemde ziekten alleen n
kennen uit oude verhalen. Het
gevolg is dat tegenwoord':
vooral gediscussieerd wordt
over de (vermeende) bijwerkin
gen van vaccinatie.
