PZC
Maritieme geschiedenis alles behalve saai
Europa in actie voor
herstel palingstand
JONA
Symposium in Sluis
over Johan van Dale
Expositie in Watertoren
over een leven in scherven
Veiliger op de tractor
met digitale leraar
12
Kitscherige popmuziek en
korte films over lief en leed
Grazende dieren en stevige grasmat gaan goed samen
kunst
zaterdag 11 oktober 2003
Bronnen
Jeugd maakt
boswezens
in Ecoscope
Kritiek
"A1QLM-RETTE
Waterspiegels
in Plus Min
Kunstbeurs
Standaardtaal
Dienst in
Zeeuws dialect
Schapen blijven op de zeedijken
door Ben Jansen
GOES - Het schaap blijft een rol
spelen bij het beheer van de zee
dijken. Onderzoek van de uni
versiteit Wageningen, onder
meer in Zeeland, heeft te zien
gegeven dat begrazing van dij
ken door schapen - onder voor
waarden - de instandhouding
van een stevige grasmat niet in
de weg hoeft te staan. De
Zeeuwse waterschappen over
leggen volgende maand met de
schapenhouders die hun dieren
op de dijken laten grazen, over
de resultaten van het onder
zoek.
Van de bijna 500 km zeewering
in Zeeland wordt ongeveer de
helft door schapen begraasd.
Het waterschap Zeeuwse Eilan
den heeft ongeveer stukken zee
dijk aan zo'n 150 schapenhou
ders verpacht; het waterschap
Zeeuws-Vlaanderen heeft 15
pachters.
Aan het graaswerk dreigde een
eind aan te komen toen beginja
ren 90 nieuwe inzichten ont
stonden over de veiligheid van
de zeeweringen. De dijk bestaat
uit een zandlichaam dat met
klei is bekleed. De grasmat
zorgt er met zijn wortels voor
dat de klei wordt vastgehouden.
De vrees bestond dat een al te in
tensieve beweiding door scha
pen de wortels zou beschadigen.
Ook werd de toediening van
kunstmest ter discussie gesteld.
Te veel mest leidt tot een wortel
gestel dat minder diep reikt en
dus de kleilaag minder goed
vasthoudt. De bezorgdheid over
de schade die begrazing zou
kunnen aanrichten, bracht de
waterschappen ertoe de scha
penhouders beperkingen op te
leggen. Het aantal schapen en
de stikstofgift per hectare wer
den begrensd en de schapen
moesten 's winters van de dijk.
Volgens A. Beaufort van het wa
terschap Zeeuwse Eilanden laat
het onderzoek van de universi
teit Wageningen zien dat een ge
zonde en veilige grasmat op een
dijk goed valt te combineren
met een rendabele exploitatie.
„Het blijkt ook niet noodzake
lijk te zijn om strikte regels te
stellen aan het gebruik van de
dijk door schapenhouders. De
conclusie is dat het ook mogelijk
moet zijn om de mate van be
weiding en mestgift af te stem
men op de kwaliteit van de gras
mat. Dat levert flexibiliteit op."
De waterschappen zijn alleen
niet van plan meer mankracht te
steken in inspectie van de gras
mat op de zeedijken en controle
op de activiteiten van de scha
penhouders. De bijeenkomst
volgende maand (20 november
in Rilland) is mede bedoeld om
in overleg met de schapenhou-
door Marianne van de Polder
GOES - Water spreekt al eeu
wen tot de verbeelding, vindt
schrijver Jan Kuipers uit Goes.
Samen met kunstenaar Jan de
Quelerie uit Vlissingen is hij
verantwoordelijk voor het nieu
we boek 'Zeemanskunst. Schit
terende schepen uit het werk
van Jan de Quelerie'. Het visuele
hoogstandje wordt morgenmid
dag om kwart voor een in Cine-
city gepresenteerd in het kader
van de Maritieme dag.
Met de uitgave van het boek
wordt bewezen dat maritieme
geschiedenis alles behalve saai
is. Kuipers: „Die barst van de
anekdotes! Bovendien was het
leven aan boord bepaald geen
pretje." De schrijver en de kun
stenaar maakten eerder het
boek 'Een ster om op te sturen'.
'Zeemanskunst' is een soort ver
volg daarop.
De geschiedschrijver ging, na
dat de schilderijen van De Que
lerie waren geselecteerd, klas
siek te werk: hij begon met een
bronnenstudie, vervolgens
bracht hij structuur aan in een
wirwar van feiten om uiteinde
lijk een boeiend en soepel lo
pend verhaal neer te zetten.
Bronnen waren er genoeg. Kui
pers: „Er bestaat veel materiaal
over het leven aan boord en er
zijn meer boeken geschreven
over schepen dan bijvoorbeeld
over boerderijen. Het is iets wat
leeft onder de bevolking. Sche
pen en hun geschiedenis lijken
de laatste jaren alleen maar
weer populairder te worden,
kijk maar naar de hoeveelheid
internetsites die daarover gaan
en de Sail-manifestaties. Hoe
dat komt? Dat is toch een soort
De omslag van 'Zeemanskunst. Schitterende schepen uit het werk van Jan de Quelerie'. Het boek van Jan Kuipers wordt morgenmiddag,
op de Maritieme dag, gepresenteerd in Cinecity in Vlissingen.
verschijnsel van nostalgie.
Mensen zijn niet zo tevreden
met het 'nu'. Ik denk dat het een
soort vlucht is."
Mogen Nederlanders trots zijn
op hun maritieme verleden?
Kuipers: „Ik vind van wel, zeker
op onze waterbouw. De Ooster-
scheldekering bijvoorbeeld is
een fenomenaal ding." Het boek
gaat over verschillende perio
den in de geschiedenis en heeft
Hollandse, maar zeker ook in
ternationale elementen. Er
wordt aandacht besteed aan
toonaangevende ontwikkelin
gen, maar ook aan individuele
scheepsgeschiedenissen. Aan
bod komen onder meer de
theeraces vanuit China, de Gou
den Eeuw en de overgang van
zeilschepen naar stoomsche
pen. Met name dat laatste vindt
de schrijver een zeer interessan
te periode. „Dat was een experi
mentele tijd", verklaart hij.
Toch komen er ook sagen en le
genden in het boek voor. Kui
pers: „Ik vind de legende van de
Vliegende Hollander wel boei
end, die heeft heel oude wortels.
Het gaat over een kapitein, die
maar niet om Kaap de Goede
Hoop kon varen. Hij verkocht
zijn ziel aan de duivel, waardoor
hij gedoemd was eeuwig om de
kaap te varen. Iedereen die zijn
spookschip De Vliegende Hol
lander zag, zou ten onder gaan.
ders te bezien of afspraken kun
nen worden gemaakt over een
vorm van beheer die voor beide
partijen werkbaar is.
Het zou een zeventiende-eeuws
zeilschip geweest zijn, met rode
zeilen, dat vlak boven het water
zweefde en ook altijd tegen de
wind invoer. Maar het boek gaat
uiteindelijk vooral over de rea
liteit: die biedt al genoeg stof."
Het boek is uitgegeven door de
Europese Bibliotheek in Zalt-
bommel.
De Maritieme dag wordt mor
gen gehouden in Cinecity en het
Muzeeum in Vlissingen.
door Harmen van der Werf
BRUSSEL - De Europese Com
missie gaat zich actief bemoeien
met het herstel van de paling
stand in de Europese wateren.
Brussel wil onder meer de
vangst van jonge paling, glas
aal, en geslachtsrijpe schieraal
beperken. Volgend jaar moe
ten de maatregelen op papier
staan.
Dat Brussel zich het lot van de
paling aantrekt, is niet voor zijn
tijd. Al jaren dringen visserij
biologen aan op actie. Met de
palingstand is het ronduit slecht
gesteld én paling is bij uitstek
een internationale vis. Duizen
den kilometers leggen ze af, van
hun geboortegrond in de Sar
gasso Zee in de Atlantische Oce
aan naar Europa en weer terug.
Spaanse en Franse vissers van
gen veel glasaal weg, om te
frituren in eigen land en om te
RENESSE - Het natuuractivi-
teitencentrum Ecoscope in Re-
nesse biedt woensdagmiddag 22
oktober de mogelijkheid om al
lerlei boswezentjes te maken in
het kader van de herfst.
Tijdens deze knutselmiddag
voor de jeugd zijn er allerlei ma
terialen beschikbaar zoals om
hulsels van beukennootjes,
eikels, kastanjes en andere
vruchten.
Ook kunnen er fantasierijke
collages gemaakt worden van
afgevallen boombladeren. De
materialen moeten vooraf
gaand aan het knutselen wel
eerst zelf verzameld worden tij
dens een zoektocht door de tuin
van het natuuractiviteitencen-
trum.
De middag is bedoeld voor kin
deren van vier tot dertien jaar.
Iedereen die wil komen helpen
bij het knutselen is welkom. De
themamiddag duurt van twee
tot zes uur.
Belangstellenden dienen zich
voor 21 oktober aan te melden
bij Ecoscope.
verkopen aan palingkweketii.
en. Nederlandse en andere
lingvissers halen op hun beur
geslachtsrijpe schieraal uit fe
water. Over en weer besehuldj.
gen ze elkaar de palingstandte
verzieken. Alleen meteenEur#.
pese aanpak valt daar iets aante
doen, realiseert de Europa
Commissie zich, anders blijftc-
één naar de ander wijzen.
De Nederlandse Combinafe
van Beroepsvissers steunt
maar heeft ook kritiek. Volg®
voorzitter S. Heidoorn dreigt-
vooral Nederlandse binnemt.
sers de dupe te worden vat
vangstbeperkingen, terwijl
juist bezig zijn met een dW
zaam beheer van visbestandea
Brussel zou naar zijn idee vet1
meer moeten doen aan de sterft
onder jonge palingen,
ze worden vermalen in water
krachtcentrales. „Maardatkos
veel geld." De Combinatie
Beroepsvissers wil in
meepraten over maatregelen.
Dat komt goed uit, want de Eu
ropese Commissie denkt nietde
wijsheid in pacht te hebben,
blijkt uit het onlangs gepubli
ceerde actieplan. Eén van it
voorstellen is lokale initiatievei
voor herstel van de palingstant
te bundelen, zodat iedereer
daarvan kan leren. In Zeelanc
zijn bijvoorbeeld speciale
goten over dijken gelegd n
glasaal uit het zoute water ind;
zoete binnenwateren te helper
Vroeger kwamen ze binnen i
gemalen, maar die zijn inmid
dels potdicht. Hoe dan ook,voo:
Brussel blijft bovenaan staar
dat de palingvisserij voorlopig
tot een zo laag mogelijk niveai
moet worden teruggebracht.
Advertentie
AUL KRUGERSTRAAT 146-148
.TELEFOON 0118-419165
door Ernst Jan Rozendaal
VLISSINGEN - Tegelijk met de
expositie in de Watertoren lo
pen in kunstcentrum de Wil-
lem3 in Vlissingen tentoonstel
lingen waarin popmuziek en
film centraal staan. Fotograaf
Henk Tas toont hoe mooi de
kitsch van popmuziek kan
zijn, van het kunstenaarsduo
A. P. Koomen Karen Mur
phy zijn korte films te zien over
lief en leed in hedendaagse rela
ties.
De muziek zet de toon in de zaal
waar elf grote foto's hangen van
Tas. Het zijn Hawaïdeunen van
Elvis, ongeveer het zoetste en
kitscherigste dat hij ooit heeft
opgenomen. Dat brengt het pu
bliek in de juiste stemming voor
het werk van Tas, die ook gek is
op kitsch, maar dat wel met een
knipoog presenteert. Iconen uit
de pop maar ook uit de film
(Disney) presenteert hij op een
sprookjesachtige, glossy ma
nier. Het zijn originele foto's,
met uiterste zorg gemaakt. Ze
zijn vrolijk, kleurig, mooi van
compositie. Je kunt er zonder
meer van genieten, maar er ook
diepere betekenissen achter
zoeken. Tas suggereert wel dat
die er is, maar dringt niets opIn
zijn suikerzoete universum zit
ten alleen dubbele bodems voor
wie ze wil zien.
Dat Koomen en Murphy meer
beogen dan ze laten zien, wordt
uit hun filmpjes meteen duide
lijk. Hun onderwerp is de mo
derne liefdesrelatie, maar ze
spelen met het verwachtingpa
troon dat de kijker, dat is inge
geven door het zien van soaps en
bioscoopfilms. Wie hun films
ziet, heeft meteen door dat het
meeste ongezegd blijft. Als er
varen film- en tv-kijkers verzin
nen we de ontbrekende gedeel
ten er vlot bijmaar precies daar
trappen we in de valkuil van
Koomen Murphy.
Meer dan uit hun films blijkt dat
uit de video The making of A soft
whisper die in de Willem3 wordt
Advertentie
MUZIEK: WILLEM BREUKER M M
STADSSCHOUWBURG MIDDELBURG
do. 23, vr. 24 en ze. 25 okt. 20.00 uur
50 medewerkenden met SUPERSTERREN als
Jasperina de Jong, Denis Jannah, Marcel
Beekman, Pieter Hendriks en Frits lambrechts.
Info/ kaartenverkoop tel 0900.3300033
www.nieuwe-muziek.nl
vertoond. Daarin leggen Mur
phy Koomen hun werkwijze
bloot. Ze discussiëren over hun
film A soft whisper. Wat moet
erin en wat niet, welk cliché ge
bruiken we en welk cliché niet.
In feite vertellen ze hoe ze hun
kijkers een rad voor ogen willen
draaien. 'Ik heb ze door', denk je
na het zien van die verklarende
video. Tot je bedenkt dat ook dat
een film is van Murphy Koo
men. Ben je er nu weer inge
tuind?
De exposities in deWillem3 du
ren tot en met 2 november, open
donderdag t/m zondag van
12.00-17.00 uur.
RENESSE - In de tentoonstel
lingsreeks 'Architectuur en Wa
ter' in de expositiegebouwen
Plus Min in Renesse verzorgt
Maarten Struijs de laatste pre
sentatie. Onder de titel 'Water
spiegels' is zijn bijdrage vanaf
morgen, zondag, tot en met zon
dag 9 november te zien.
Struijs is sinds 1981 als senior
architect verbonden aan het In-
genieursburo Gemeentewerken
Rotterdam. Op de tentoonstel
ling komen acht foto's van zijn
ontwerpen te hangen. Het zijn
impressies van vier momenten
in de uitbreiding van de Caland-
lijn van de metro in de regio Rot
terdam. Ze laten enerzijds de rol
van water als massa ter verdedi
ging van de bouwwerken tegen
vandalisme zien en anderzijds
de rol van waterpartijen in de
landschappelijke inpassing in
het stedelijk landschap van
deze grote infrastucturele wer
ken.
Directeur J. Nijssen van Ingeni
eursbureau Gemeentewerken
Rotterdam opent de tentoon
stelling zondag om 12.00 uur.
Daarna is de expositie te zien op
zaterdag en zondag van 12.00
tot 17.00 uur.
VLISSINGEN - In het Cinecafé
in Vlissingen wordt morgen,
zondag, vanaf 11.00 uur een ma
ritieme kunstmarkt gehouden.
In meer dan twintig kramen zul
len kunstwerken met een mari
tiem karakter te zien zijn. De
kunstenaars exposeren en ver
kopen hun schilderijen, foto's en
andere objecten.
Dobrev maakte in de Watertoren van Oost-Souburg een installatie van drieëndertig koppen van Bas Jan Ader.
foto Ruben Oreel
door Ernst Jan Rozendaal
OOST-SOUBURG - De exposi
tie Lost at sea in de Watertoren
in Oost-Souburg is een homma
ge aan de verdwenen kunste
naar Bas Jan Ader (1942-1975).
En meer dan dat, want de kun
stenaars Dalstar, Marion van
Wijk en Ivan Dobrev laten zien
hoezeer ze zijn beïnvloed door
de illustere voorganger die ze
eren.
Ader was een kunstenaar die de
grens opzocht tussen fictie en
werkelijkheid. Hij deed dat on
der meer door middel van foto
grafie, performances en film. De
expositie in de Watertoren
draait hoofdzakelijk rondom
zijn onvoltooide werk In search
of the miraculous. Dat had een
drieluik moeten worden. In het
eerste deel gaat Ader in Los An
geles, waar hij les gaf aan de
kunstacademie, met een zak
lantaarn op zoek naar het won
derbaarlijke. Hij komt uit bij de
zee. Deel twee zou moeten be
staan uit de documentatie van
een zeiltocht over de Atlanti
sche Oceaan waarna Ader in
deel drie zijn speurtocht zou
kunnen voortzetten in Amster
dam. Maar Ader verdween in
1975 tijdens zijn zeiltocht,
waarschijnlijk in de buurt van
Ierland. Sindsdien doen allerlei
verhalen over hem de ronde.
Feiten uit het politierapport
kloppen niet, wat de vraag op
roept of Ader wel echt is ver
dronken, wellicht loopt hij nog
ergens rond. Alleen al de
speurtocht naar Ader levert
kunst op die verwant is aan zijn
werk.
Maar zo gemakkelijk maken
Dalstar (Koos Dalstra), Van
Wijk en Dobrev het zich niet.
Weliswaar zijn de verwijzingen
naar Aders leven en mysterieu
ze dood talrijk. In de hal staat
een in polyester en pluche uitge
voerde versie, op ware grootte,
van de Porsche waarmee Ader
in Los Angeles meisjes oppikte.
De derde verdieping lijkt wel op
zijn atelier of woonkamer, zij
het vol anachronismen die ver
wijzen naar zijn verdwijning.
Zeekaarten, planten, een boe
kenkast, videofilms, krantenar
tikelen over Ader, het is alsof al
het materiaal dat iets met hem
te maken zou kunnen hebben,
bijeen is gebracht.
Het zijn intrigerende werken,
maar pas echt interessant is het
als de kunstenaars zich werke
lijk door Ader tot nieuw werk
laten inspireren. Zo heeft Do
brev een installatie gemaakt
van drieëndertig koppen van
Bas Jan Ader. Ze liggen ver
spreid op de eerste verdieping
van de Watertoren. Het aantal
staat voor Aders leeftijd, de ma
nier waarop ze zijn uitgestald
lijkt symbolisch voor zijn leven
in scherven. Wellicht is het ook
een verwijzing naar een van
Aders bekendste werken: de
film De val. Op dezelfde verdie
ping verwijzen Van Wijk en Dal
star daar ook naar, met de
prachtige fotoserie Road to a
new Neo Plasticism, Westkapel-
le, Holland, 1971. Anders dan in
zijn film is Ader hier niet van
een huis gevallen of met zijn
fiets een gracht ingereden, hij is
neergestort op het pad naar de
vuurtoren van Westkapelle.
In vier opeenvolgende foto's
verwijzen Dalstar en Van Wijk
simpel maar doeltreffend naar
het werk van Mondriaan, die
ook dezelfde vuurtoren schil
derde. Prachtig wordt hier
Aders weerspannige, revolutio
naire houding tegenover de Ne
derlandse kunsttraditie ver
beeld.Even indrukwekkend is
Van Wijks installatie in het wa
terreservoir. Voices at sea luidt
de titel. Met geluid en beeld
maakt ze de gekte tastbaar
waaraan Ader wellicht ten
prooi is gevallen.
Expositie: Lost at sea van Dal
star, Marion van Wijk en Ivan
Dobrev, t/m 2 november in de
Watertoren in Oost-Souburg,
don t/mzo van 12.00-17.00 uur.
door Raymond de Frel
SLUIS - Ter gelegenheid van de
herdenking van de geboortedag
van Johan Hendrik van Dale -
175 jaar geleden - en de ver
schijning van een monografie
houden de gemeente Sluis en de
provincie Zeeland vrijdag 24
oktober een symposium onder
de titel 'De Grote Van Dale?' in
het Sluisse Belfort.
Van Dale werd in 1828 geboren
in Sluis en overleed in dezelfde
plaats in 1872 aan de pokken. In
1867 werd Van Dale door drie
uitgevers gevraagd een reeds
bestaand handwoordenboek te
bewerken. Dat woordenboek is
uitgegroeid tot de alom bekende
Dikke van Dale. Tevens schreef
Van Dale veel schoolboekjes en
maakte hij een grondige studie
van het Sluisse archief. Op basis
van dat onderzoek gaf hij tien
tallen grote en kleine, populaire
en wetenschappelijke publica
ties uit over de geschiedenis van
Sluis en West-Zeeuws-Vlaan-
deren en de relaties met Brugge.
Over het persoonlijke en werk
zame leven van Van Dale is niet
veel bekend. Het persoonlijke
archief van Van Dale werd na
zijn dood ondergebracht in het
stadsarchief van Sluis. In okto
ber 1944 ging het archief als ge
volg van de geallieerde beschie
ting echter vrijwel volledis
verloren. Lo van Driel onder
zocht het leven en werk van de
hoofdonderwijzer en beschree:
zijn resultaten in de monografie
'Een leven in woorden. Johan
Hendrik van Dale, schoolmees
ter, archivaris, taalkundige
Daarin staat het leven vanVai
Dale centraal, maar ook het le
ven in Sluis in het midden van
de negentiende eeuw.
Tijdens het symposium worden
de eerste exemplaren van de
monografie overhandigd aan de
Commissaris van de Koningin-
in Zeeland W. van Gelder, de
Gouverneur van West-Vlaande-
ren P. Breyne en de Eerste Gede
puteerde van Oost-Vlaanderen
M. de Buck. Van Gelder houdt
een toespraak onder het kopje
'Grenzeloos Van Dale'De Leid-
se hoogleraar lexicologie P. van
Sterkenburg spreekt over het
nieuwe beeld van Van Dale. De
Vlaamse schrijver Geert var
Istendael houdt een betoog
over 'standaardtaal'. Journalis
te A. Tanihatu onderwerpt bio
graaf Van Driel aan een open
baar interview. Het symposium
begint om 14.00 uur.
terd, maar vooral de veilighew
van andere weggebruikers. Ooi
vindt Vroonland dat de over
heid meer aandacht moet beste
den aan het landbouwverkeer
„Voor het normale verkeer is
een goede landelijke regelge
ving maar het landbouwverkeer
wordt compleet over het hoofc
gezien door de overheid."
door llona Vette
GOES - Een cd-rom om aspi
rant trekkerrijders te leren vei
liger te rijden. De docenten en
examinatoren van het Groen
College in Goes kregen gisteren
de eerste exemplaar van de cd-
rom Landbouwverkeer Opval
lend Beter (LOB).
Op de cd staan regels en tips hoe
je als bestuurder van d< gelijke
voertuigen om moet gaan met
ander verkeer. Ook staat er op
de cd hoe de toekomstige land
bouwers de uitstekende delen
van de machines kunnen mar
keren en wat het belang daar
van is.
Vertegenwoordiger van ver
keersveiligheidsorganisatie
3VO in Zeeland B. Vroonland
benadrukte in zijn toespraak
gisteren dat met de lessen van de
cd-rom niet alleen de veiligheid
van de trekkers wordt verbe-
ELLEWOUTSDIJK - Z°nda£
19 oktober is er een oecumeni
sche dienst in het Zeeuwse dia
lect met als thema 'binne dr0
men bedrog?'.
De overdenking is in het wa
chers en wordt verzorgd door
Bimmel. De bijeenkomst begi
om 14.30 uur en is in t ker
van Ellesdiek.
>01/77/
ev Yü/tx
SMLSy
