Mamma Mia!
op voorhand
al een succes
Alle pianisten waren jaloers op Vladimir Horowitz
Elvis Costello geeft twee concerten
27
Musical met
22 Abba-hits
donderdag 9 oktober 2003
Stemming
Balletmuziek
Schoonheid
Verschil
Het is, zegt hij, verba
zingwekkend dat hij
nog rechtop staat. Elvis
Costello nam met de liede
rencyclus North afscheid
van zijn huwelijk - en hij be
zingt zijn nieuwe geluk. De
periode die hij achter de rug
heeft, was er een van veel
veranderingen en pijn.
„Emotioneel ben ik nooit
dieper gegaan dan op deze
plaat."
Kijk, daar loopt Elvis Costel
lo. Zeer casual gekleed in
een verkleurd T-shirt dat ooit
paars moet zijn geweest. Het
woord 'Brasil' op de voorkant
valt nog net te lezen. „Even naar
het zwembad. Ik ben zo terug."
Het is maandagochtend half
tien. Buiten ligt Amsterdam er
mooi bij
Drie kwartier later komt hij
weer te voorschijn, in een zwart
pak met knalrode stropdas.
Schudt driftig handen, gooit
links en rechts gordijnen open,
zit toch zeker een halve seconde
op de bank, springt op en
schenkt zichzelf zowel een cola
als een watertje in. „Nogkoffie?"
Wat een energie. „Ik voel me
zeer bevoorrecht", concludeert
hij een uur later. „Bevoorrecht
dat ik al deze mooie muziek
mag maken. Bevoorrecht dat ik
nieuw geluk heb gevonden. Ik
ben erg optimistisch."
Vorig jaar kwam er een eind aan
zijn huwelijk, na achttien jaar.
En prompt hervond Costello
zijn geluk. Hij ontmoette jazz
zangeres en -pianiste Diana
Krall. „Ik heb een periode ach
ter de rug met veel veranderin
gen en met veel pijn ook. Zoals
dat nu eenmaal gaat als een
langjarige relatie tot een einde
komt. Eigenlijk is het verba
zingwekkend dat ik nog recht
op sta."
September vorig jaar begon hij
liedjes te schrijven die alras sa
menhang gingen vertonen. „Ze
kwamen voort uit één stem
ming. Op Nieuwjaarsdag heb ik
de laatste twee teksten geschre
ven. Het was klaar. Je kunt wel
eeuwig doorgaan." De songs
zijn nu op cd verschenen onder
de titel North. Het is de plaat
waarop Costello afscheid neemt
van zijn huwelijk en zijn nieuwe
geluk bezingt. „Emotioneel ben
ik nooit dieper gegaan dan op
deze plaat. Dit is de enige plaat
die ik ooit gemaakt heb die echt
mooi moest zijn. En ik denk dat
het een mooie plaat is."
Het is zijn meest ingetogen
plaat, zijn meest sobere. Niet
eerder vertoonden de liedjes op
een Costello-plaat zo'n samen
hang, zowel muzikaal als tek
stueel. Piano en stem, dat is de
basis. Hier en daar aangevuld
met drums en een staande bas,
bespeeld door respectievelijk
Peter Erskine en Mike Forma-
nek, een strijkkwartet of een or
kest van 48 musici. De vraag
naar het genre is zinloos. Dit is
geen pop, geen jazz en geen
klassiek, maar van alle drie een
niet nader te bepalen hoeveel
heid.
„Ik denk dat de term 'songcy
clus' gerechtvaardigd is", zegt
Ik word veel te
serieus genomen
Elvis Costello: „Ik heb een periode achter de rug met veel veranderingenen met veel pijn ook."
foto G PD
hij. Veelbetekend in dit verband
is ook dat de liedjes werden op
genomen in de volgorde waarin
ze werden geschreven. De piano
wordt bespeeld door Steve Nie-
ve, die al met Costello werkte op
diens debuut My Aim is True uit
1997. In het verleden gingen
Costello en Nieve al vaker als
duo op tournee, wat bijvoor
beeld in 1996 leidde tot een
prachtige cd-box met vijf live-
ep's. Volgende maand doen ze
Nederland aan voor twee con
certen.
„In oktober heb ik, tijdens een
tournee, in New York de eerste
vijf liedjes opgenomen als de
mo's. Om te kijken wat ik had. Ik
liet ze Steve horen omdat het
pianoliedjes waren. Ik wilde
weten of hij er wat in zag. Daar
na ben ik naar Europa gegaan
en heb de rest geschreven. Op
Nieuwjaarsdag heb ik de tek
sten geschreven voor When
green eyes turn to blue en I'm in
the mood again. Ik ben er vanuit
gegaan dat Steve uiteindelijk
piano zou spelen. Hij wilde niets
liever."
Op twee liedjes echter speelt
Costello zelf piano. „In die twee
gevallen was het samenspel tus
sen piano en stem zo delicaat
dat ik het verlies van mijn slech
tere spel voor lief genomen heb.
De piano ebt en vloeit daar qua
tempo met de stem mee. Ik weet
zeker dat Steve de timing snel
zal leren tijdens de tournee. Ste
ve is nu eenmaal een fantasti
sche pianist. De rijkdom die hij
meebrengt. Zijn emotionele di
rectheid zette me aan het den
ken over mijn eigen manier van
liedjesschrijven. Toen we met
The Imposters in Parijs speel
den, speelde Steve ook het voor
programma. Ik stond in de cou
lissen bewonderend te kijken
hoe open hij speelt, hoeveel hij
van zichzelf durft te laten zien."
„Steve kan ontzettend goed de
coreren ook. Zonder dat het jazz
wordt. Hij heeft als pianist niets
met jazz, alleen als luisteraar.
Hoe economisch hij deze liedjes
speelt, is fenomenaal. Dat is de
vrucht van dagelijks urenlang
piano spelen. Hij hoeft niet te
imponeren met veel noten. Zeer
gedoseerd en precies goed."
Al is het een vocale plaat, voegt
hij er in één adem aan toe. Hij
zingt alle liederen in zijn laagste
register. „Ik heb in het verleden
vaker liedjes in een laag register
geschreven, met name 's nachts,
om te voorkomen dat ik huisge
noten wekte. Ik wilde nu dicht
bij mijn spreekstem blijven. Ik
heb dat niet eerder zo conse
quent toegepast."
De teksten: „Geen maskerades.
Simpele taal. Al wordt het daar
nog geen simpele muziek door.
Ik ben niet bereid me in een sim
pele taal uit te drukken opdat de
mensen me begrijpen. Je moet
mensen uitdagen zelf de stap te
maken. Ik heb zelf ook m'n best
moeten doen om een bepaald ni
veau te bereiken, om in bepaal
de soorten muziek door te drin
gen. Dat geldt ook voor het
schrijven en maken van muziek.
Ik heb aan die inspanning zo'n
plezier en voldoening beleefd.
Ik kan het mensen aanraden
verder te luisteren."
Costello is een van de bezigste
bijtjes uit de hedendaagse mu
ziek. Hij speelt op alle borden.
Vorig jaar de poped When I was
cruel. „Mijn liefde voor rock 'n'
roll ben ik nog lang niet kwijt."
Hij liefhebbert met de Charles
Mingus Orchestra en hij zou
dolgraag werken met het Me-
tropole Orkest. „Dat heb ik
Gert-Jan Blom al zo vaak be
loofd, want met het Metropole
Orkest kun je alles spelen.Hij
maakte platen met Anne Sofie
von Otter en Burt Bacharach.
Nu is er North, waarbij voor
Still de samenwerking met het
Brodsky Quartet is hernieuwd.
En eerdaags verschijnt ballet
muziek van zijn hand. De mu
ziek die hij schreef voor een bal
letversie van Shakespeare's
A Midsummernights Dream.
„Zonder zang. Het zal van de
mensen vragen mij te zien in de
rol van instrumentale compo
nist. Het zal mij benieuwen. Het
lijkt zo ijdel namelijk. Je krijgt
er ook altijd zware kritiek op.
Weer zo'n oudere popster die
zich zo nodig aan de klassieke
muziek moet wagen. Omdat ze
opeens gerespecteerd willen
worden. Nou, dat geldt dan niet
voor mij. Ik ben altijd al geres
pecteerd geweest. Ik word so
wieso al veel te serieus geno
men."
Hij hoopt de balletmuziek in
2005 met orkesten uit te voeren.
„En dan liefst met al dan niet in
strumentale versies van liedjes
van North en ander werk dat ik
in het verleden in dit genre al ge
schreven heb. Zoals The Juliet
Letters en Painted From Memo
ry. Maar ja, ik wil zoveel. Nog
een keer weer met Brodsky
Quartet The Juliet Letters spe
len. Zelf willen ze dat ook zo
graag. Toen we die plaat tien
jaar geleden maakten, werd dat,
met name in Engeland, als een
doodzonde gezien. Bespottelijk
nu, achteraf bekeken."
Theo Hakkert
Elvis Costello Steve Nieve:
13 oktober Doelen Rotterdam,
14 oktober Pepsi Stage Amsterdam
Na Saturday Night Fever ke
ren de jaren zeventig op
nieuw terug naar Utrecht. In het
Beatrix Theater aldaar gaat be
gin november Mamma Mia! in
première, een musical waarin 22
Abba-hits de revue passeren.
Pas drie weken geleden begon
nen de eerste repetities.
Geen zorgen, het asbest wordt
verwijderd. Aimée Mars,
woordvoerster van Joop van
den Ende Theaterproducties,
laat weten dat in het Beatrix
Theater geen grammetje asbest
zal achterblijven. Eerder dit
jaar werden wat losse asbest-
deeltjes aangetroffen in het van
eind jaren zestig daterende ge
bouw. Dat had heel wat voeten
in de aarde; onder meer de ver
plaatsing van de lopende pro
ductie Copacabana naar het
Amsterdamse Pepsi Stage The
ater, het verschuiven van de
premièredatum van Mamma
Mia! van 28 september naar 9
november en het 'omboeken'
van zo'n 50.000 reserveringen.
De tijdrovende asbestoperatie
is de oorzaak van de vertraging.
Op 29 oktober, de dag van de
eerste try-out, opent het theater
weer zijn deuren. Voor de cast
wordt het nog even afzien, want
de repetities begonnen nog
maar kort geleden. In een Am
sterdamse studio gingen die met
enige bombarie van start. Daar
bij werd snel duidelijk dat de
musical volgens 'cast en creati-
ves' eigenlijk al op voorhand een
doorslaand succes gaat worden.
Mamma Mia! ging april 1999 in
Londen in première, kreeg ver
volgens filialen in andere we
relddelen en trok zo in vrij korte
tijd zo'n tien miljoen bezoekers.
De liedjes zijn beproefde hits
van Benny Andersson en Björn
Ulvaeus, de twee B's van Abba.
De hoofdrol van de Nederlandse
versie wordt vertolkt door Si-
De repetities voor de Nederlandse
versie van Mamma Mia! zijn nog
maar kort geleden begonnen.
foto GPD
mone Kleinsma, eerder 'leading
lady' in producties als Les Misé-
rables, Fosse en Chicago. Daar
kom je de seizoenen wel mee
door.
Voor alle duidelijkheid: Mam
ma Mia! is grotendeels een para
de van Abba-hits, maar handelt
niet over de band. Het verhaal,
bedacht door schrijfster Cathe
rine Johnson, speelt zich af op
een Grieks eiland. Daar woont
een alleenstaande moeder
(Kleinsma) die zo'n kwart eeuw
terug - in de losbandig geachte
Abba-tijd - een wat ongeregeld
erotisch leven leidde. Ze heeft
geen idéé wie de verwekker van
haar dochter is. De laatste (Céli-
ne Purcell) wil gewoon trouwen
en nodigt simpelweg drie poten
tiële vaders (Hajo Bruins, Filip
Bolluyt en Jon van Eerd) uit.
Haar moeder maakt van de ge
legenheid gebruik oude mu-
ziek-collega's op te trommelen;
ze was namelij k ooit de leadzan-
geres van Donna and The Dyna
mo's.
Aanleiding genoeg om aldoor in
zingen uit te barsten. De songs
werden vertaald door Coot van
Doesburgh, die het titelnummer
heel zingbaar bewerkte tot:
„Mamma Mia, help daar ga ik
weer Oh jé, 't is nog niet gesle
ten. Mamma Mia, help daar sta
ik weer Oh jé, ik kan je niet ver
geten."
„Moeilijke songs", vertelt
Kleinsma (45). „Je hebt ze 25
jaar geleden een beetje met de
radio meegezongen, maar nu
moet 't precies. Op 't nootje."
Kleinsma - één van de musical
pioniers die het genre vanaf
1980 weer op de kaart zetten -
herkent zich wel in Donna. „Ze
is niet zomaar een flierefluiter;
heeft als vrouw alleen toch maar
mooi een kind opgevoed en een
taverne-met-hotel opgezet in
Griekenland."
Haar 'musicaldochter' Céline
Purcell (23) speelt hierin haar
eerste hoofdrol. Ze heeft geen
echte kunstopleiding gevolgd,
maar kan na 250 keer The
Sound Of Music - ze speelde
hierin het oudste kind - wel op
enige ervaring bogen. Met haar
personage heeft ze gemeen dat
ze in dezelfde week in 1980 werd
geboren. Al heeft ze minder de
behoefte zich tegén haar ouders
af te zetten.,Ik wil overal rustig
over praten met mijn moeder, en
dat lukt ook. Maar dat kan al
leen dankzij de vrijheid, be
vochten door de Donna-genera
tie."
Jeroen de Valk
Mamma Mia!, vanaf 29 oktober,
Beatrix Theater. Reserveringen:
www.miLsicals.nl en
tel. 0900-300 5000.
Jiemand speelde piano zoals hij, met
zulke vreemde platte vingers. En nie
mand kon daarmee zo'n unieke klank op
roepen. Deze maand is het honderd jaar
geleden dat Vladimir Horowitz, de grootste
pianist van de 20ste eeuw, werd geboren,
"et enkele cd's en een heel bijzondere dvd
"ordt daaraan aandacht geschonken.
Componist had hij willen worden. Maar na-
oat de bolsjewieken zijn vader al zijn bezit
tingen hadden ontnomen, besloot Vladimir
Horowitz geld te gaan verdienen als pianist.
Hat was geen probleem, want welke muziek
Kook voor zijn neus zetten, hij kon meteen
alles spelen.
Handigheid was niet zijn enige kwaliteit.
Muzikaliteit, fantasie, intellect en een bij
zondere technische dispositie had hijDaar
mee groeide hij uit tot de meest fenomenale
Pianist die de 20ste eeuw heeft voortge-
M sPoe(lig lieP de hele muziekwe-
te hoop, waar en wanneer hij ook op-
ad. Rachmaninov durfde zijn eigen
Pianoconcerten nog nauwelijks te spelen
oen hij had gehoord hoe Horowitz dat deed
was alsof hij van een andere planeet
wamriep zijn collega Rudolf Serkin ver
baasd uit.
Al die bewondering gold niet alleen de
onmachtige virtuositeit, de donderende
ortissimi en de als vuurpijlen flitsende
adderfiguren. Deze in 1989 overleden
Pianist, die zich in de jaren twintig in New
vestigde, was bovenal een klank-
stenaar. „Van een slaginstrument een
ngend instrument maken, dat is voor een
a"lst het belangrijkste", heeft hij eens ge-
gd. Niemand kon dat beter dan hijWeinig
Pamsten zijn meteen aan hun klank her-
aar. Bij hem was dat het geval. Nie-
aj?n'H anders was in staat zijn vingers zo on-
ankelijk te gebruiken. Zijn spel was een
Gel kt?enboog van klankkleuren.
*ig is de muziekwereld rijk bedeeld
Vladimir Horowitz tijdens een concert in Amsterdam (1986)
foto Koen Suyk/ANP
met opnamen van de pianist op wie alle an
dere pianisten jaloers waren. Vele tientallen
jaren lang werd een breed repertoire door
RCA en CBS (het huidige Sony) vastgelegd
totdat halverwege de jaren tachtig Deut
sche Grammophon de grillige, een beetje
wispelturige Horowitz naar zich toe wist te
trekken. In de tachtig was hij toen. Hij was
een beetje lethargisch gewordenMaar plot
seling vlamde het oude vuur weer in hem op.
Hij ging weer op tournee, met zijn eigen
vleugel, piano-technicus, kok en arts. En
natuurlijk met Wanda, zijn vrouw, de door
iedereen gevreesde, vierkant geproportio
neerde dochter van Toscanini. Hij gaf onder
meer enkele recitals in het Amsterdamse
Concertgebouw die niemand van de aanwe
zigen ooit zal vergeten. En hij reisde naar
Rusland, dat hij 62 jaar lang niet bezocht
had. De hele wereld genoot via de tv en later
de cd mee hoe hij het publiek in Moskou en
Sint Petersburg om zijn vinger wond.
Uit de samenwerking tussen Horowitz en
Deutsche Grammophon zijn zeven cd's
voortgekomen. Ter gelegenheid van het
honderdste geboortejaar heeft de aristo
craat onder de platenmaatschappijen een
compilatie op twee cd's uitgebracht. Ook
bevat deze uitgave drie niet eerder versche
nen opnamen: Mozart (het in een prachtig
vloeiende beweging gespeelde Rondo in a),
Liszt ('Ehemals' uit de cyclus 'Weihnachts-
baum', door Horowitz zelf bewerkt) en
Schubert (sublieme eenvoud in Moment
musical in fBovendien werd aan deze twee
cd's een dvd toegevoegd met fragmenten uit
aan Mozart (Pianoconcert in A KV 488) ge
wijde opnamesessies in Milaan (1987).
Dit alles mag dan hoogstaand en boeiend
zijn, nog belangrijker is dat nu enkele vroe
ge opnamen van Horowitz voor iedereen be
reikbaar zijn geworden, dankzij Naxos dat
de hand wist te leggen op een stel HM V-regi
straties uit de jaren 1932-1934. Heeft Horo
witz ooit beter gespeeld dan in de jaren
dertig? Dat is de vraag. We laten ons over
donderen door twee Chopin-etudes. Maar
er is ook pure, verheven schoonheid in de
weinige noten van twee Mazurka's van de
zelfde componist en in Scarlatti's Sonate in
b.
Bovendien is daar het hooggebergte van de
romantische pianoliteratuur in de vorm van
de grote Sonate van Liszt. Akkoord, dit is
niet de meest diepgaande interpretatie die
van dit werk werd vastgelegd. Er wordt wel
eens wat gekoketteerd en gebulderd. Maar
qua passie en fantasie krijgen we het volle
pond. Ook hier geldt, dat veel van Horowitz'
collega's, ook zeer gerespecteerde pianisten,
een beetje saai zijn vergeleken met deze uit
slaande brand aan het klavier.
Horowitz heeft eens gezegd: „De notatie
van de componist is niet meer dan een skelet
dat de vertolker vlees en bloed moet geven,
zodat de muziek tot leven komt en tot een
publiek spreekt." Waarmee hij zoveel be
doelde als: de noten mogen dan het uit
gangspunt vormen, je mag er vrij mee om
springen als het maar effect sorteert.
Aangezien na de oorlog zich een sterk histo
risch georiënteerde muziekpraktijk ont
wikkelde, met een nauwkeurige realisatie
van de 'tekst' als enige vertrekpunt, zijn op
merkingen als deze - en de uitvoeringen die
er het resultaat van waren - lange tij d niet in
goede aarde gevallen. Maar zie, de bewon
dering voor de 'romantische stijl', waarvan
Vladimir Horowitz de meest sublieme ver
tegenwoordiger was, nam in de jaren tach
tig en negentig weer toe. En hij zelf werd al
bij zijn leven een legende.
Het vervelende was wel, dat naarmate Ho
rowitz zich er meer van bewust werd dat hij
uniek was - dat werd hem elke dag van alle
kanten toegeroepen - hij ook steeds meer de
rol ging spelen van een extravagant kunste
naar, die zich alles kan permitteren. En zo
ging hij de muziek van sommige componis
ten een beetje naar zijn hand zetten. Dat
geldt bijvoorbeeld voor zijn Schumann-in-
terpretaties. Schumann lag hem na aan het
hart. Hij had iets bijzonders met die koorts
achtige, grillige muziek, net als met die van
Skrj abinHet is muziek die bij zij n persoon-
lijkheid - ook zeer grillig, op de grens van
getikt - paste.
Zijn Schumann-uitvoeringen werden er in
tussen niet beter op. De opname uit 1966
van 'Blumenstück' (Sony) klinkt frisser en
natuurlijker dan de ietwat gemaniëreerde
versie uit 1975 op RCA, onderdeel van het
dubbelalbum 'Vladimir Horowitz Redisco
vered' met live-opnamen uit Carnegie Hall.
Nog veel groter en pijnlijker is het verschil
tussen de uitvoeringen van 'Kreisleriana'
uit 1966 (Sony) en 1988 (Deutsche
Grammophon). De laatste interpretatie
klinkt uitgesproken stug en soms ronduit
onaangenaam (Horowitz kon in het fortissi
mo flink timmeren), niettegenstaande het
klankraffinement in langzame passages.
Daar staat echter zowel in het album van
RCA als dat van Deutsche Grammophon
veel tegenover, zoals wonderbaarlijk ge
speelde stukken van Liszt en Rachmaninov
en een in zijn eenvoud ontroerende Schu
bert (Impromptu in Bes op DG).
De ingesloten dvd van Deutsche
Grammophon is om een andere reden heel
boeiend. Iedereen is heel opgewonden wan
neer de meester verschijnt, maar de 83-jari-
ge Horowitz zelf dribbelt ontspannen door
de zaal waar hij met het orkest van de Scala,
gedirigeerd door Carlo Maria Giulini, Mo
zart zal opnemen. Hij lapt alle strijkages en
alle gewichtigheid van de aanwezige pla
tenbazen aan zijn laars, terwijl Giulini zich
duidelijk zichtbaar aan al deze heisa ergert.
Wanneer Horowitz eenmaal aan zijn uit
New York ingevlogen vleugel zit horen we
een Mozart, die niet helemaal klinkt zoals
de muziekwetenschap dat graag wil. Er
golft nogal wat 19de-eeuwse romantiek
doorheen. Maar luister even naar het su
blieme lijnenspel in het Adagio, vervuld van
weemoed en sereniteit. Wat een prachtig,
uniek document is dit.
Aad van derVen
Vladimir Horowitz - Historical Recordings 1932-
1934-Naxos 8.11606.
Vladimir Horowitz Rediscovered - RCA 82876
50754 2 (2 cd's).
The Magic of Horowitz - Deutsche Grammophon
474 334 2 (2 cd's 1 dvd)
