PZC
Zwarte Dood kan weer opduiken
y
Biefstuk verergert ontstekingen
2
Dure medicijnen
Illegaal pesttransport
woensdag 8 oktober 2003
ïïfïij
De 'Zwarte Dood', de epidemie die in de
veertiende eeuw naar schatting een derde
van de Europese bevolking uitroeide, wordt
al meer dan een eeuw lang toegeschreven
aan de bacterie Yersinia pestis, die de
builenpest veroorzaakt. Aan die theorie
wordt echter steeds meer getwijfeld.
Sommige deskundigen zijn er inmiddels van
overtuigd dat de Zwarte Dood veroorzaakt
werd door een onbekend virus, dat elk
moment opnieuw de kop zou kunnen
opsteken.
Verenpikken verholpen
Himalaya ouder dan gedacht
Meteoriet verwondt Indiërs
rcf**M»]Uic|=ü
VERSPREIDING
ZWARTE DOOD
Door MARTIJN HOVER
Het begon met
zwellingen
in liezen en
oksels, bij
mannen zo
wel als bij vrouwen, zo groot
als appels en gevormd als eie
ren, sommige waren groot en
andere klein. Zij vorm
den een zekere aanwijzing van
de naderende dood.'
Zo beschrijft de Renaissance
dichter in de inleiding van zijn
Decamarone de dodelijke 'pesti
lentie' die in het jaar 1348 Flo
rence, 'schoonste der Italiaanse
steden', teisterde. De ziekte,
die van negentiende-eeuwse
historici de onheilspellende
naam 'Zwarte Dood' meekreeg,
was in oktober 1347 voor het
eerst opgedoken in Italië. Ver
moed werd dat zeelui haar
hadden meegenomen uit het
gebied rond de Zwarte Zee.
Eenmaal in West-Europa aan
gekomen, verspreidde de epi
demie zich razendsnel en met
verwoestend gevolg. In 1347
woonden in Europa naar schat
ting 75 miljoen mensen. Bin
nen vijf jaar had de Zwarte
Dood er 25 miljoen opgeëist.
Het was een epidemie die haar
weerga in de geschiedenis niet
kent en die inmiddels al meer
dan honderd jaar wordt toege
schreven aan de builenpest-
bacterie, die door rattenvlooien
wordt overgebracht op de
mens.
Die theorie ligt echter onder
vuur. Ze is vooral gebaseerd op
het gegeven dat de symptomen
van de Zwarte Dood en de bui
lenpest sterke gelijkenis verto
nen, met name wat betreft de
kenmerkende zwellingen in
oksels en liezen. Echt harde be
wijzen zijn er echter niet. In te
gendeel: recent onderzoek naar
de resten van slachtoffers uit
veertiende-eeuwse massagra
ven door wetenschappers van
de universiteit van Oxford
heeft geen spoor opgeleverd
van het DNA van de Yersinia-
bacterie die de builenpest ver
oorzaakt.
De afgelopen jaren zijn twee
boeken verschenen waarin de
builenpesthypothese op over
tuigende wijze onder vuur
wordt genomen. In 'Biology of
Plagues' combineren de au
teurs Susan Scott en Christo
pher Duncan moderne epidi-
miologische inzichten, molecu
laire biologie en computermo
dellen om aan te tonen dat de
Zwarte Dood onmogelijk de
builenpest kan zijn geweest.
De Schotse historicus Samuel
Cohn komt op grond van be
studering van historische bron
nen uit heel Europa in zijn
boek 'The Black Death Trasfor-
med' tot precies dezelfde con
clusie.
De schrijvers voeren daarvoor
twee belangrijke argumenten
aan. Het eerste is de angstaan
jagende snelheid waarmee de
epidemie om zich heen greep.
De Zwarte Dood spoedde zich
van Marseille naar Parijs met
een snelheid van meer dan vier
kilometer per dag. Besmette
ratten zouden nooit in staat
zijn geweest de ziekte in een
dergelijk, letterlijk moordend
tempo te verspreiden. Bij re
cente uitbraken van de builen
pest, onder meer in India, zui
delijk Afrika en het zuiden van
de VS, verspreidde de ziekte
zich veel langzamer en kwam
het niet tot een grootschalige
epidemie.
Het tweede argument berust
op het ook aan de Middeleeu
wers al bekende gegeven dat
de zieken elkaar besmetten.
Dat is niet het geval met de
builenpest, die alleen via rat
tenvlooien kan worden overge
dragen. Uit Engelse archieven
blijkt dat slachtoffers ongeveer
37 dagen na de eerste infectie
aan de ziekte overleden. De
eerste 10-12 dagen waren niet
besmettelijk, de drie weken
daarna wel. Een slachtoffer
wist pas dat hij of zij besmet
was als de eerste symptomen
Een chirurgijn snijdt de zwellingen open in de oksel van een pestlijder. Dat hielp niet.
opkwamen, waarna de dood
volgde binnen vijf dagen.
De Middeleeuwers haddan dat
patroon al snel door, zoals
blijkt uit wetten die opvaren
den van schepen gedurende
een periode van veertig dagen
verboden om aan land te ko
men. Quarantine) heette die
veertigdaagse periode in het
Italiaans, een term waarvan
ons woord 'quarantaine' is af
geleid.
Al met al, zo luidt de nieuwe
redenering, lijkt het erop dat
De mogelijke onverdiende reputatie van de builenpest dreigt
een Amerikaanse hoogleraar zijn carrière te kosten. Professor Thomas Butler van de Techni
sche Universiteit van Texas is onlangs aangeklaagd wegens het smokkelen van monsters van
de bacterie van Tanzania naar de VS. Hij zou de afgelopen 30 jaar zeker 60 keer pestmon-
sters hebben getransporteerd aan boord van verkeersvliegtuigen.
Eerder dit jaar meldde Butler dat dertig reageerbuisjes met bacteriën vermist werden, wat
de Amerikaanse autoriteiten deed vrezen voor een aanval door 'bioterroristen'. Later beken
de de hoogleraar dat hij de monsters had vernietigd.
Butler moet terecht staan wegens illegaal transport van ziektekiemen, liegen tegen de FBI
en belastingfraude. Mocht hij voor dat alles worden veroordeeld, dan staat hem een boete
te wachten van maximaal 3,6 miljoen dollar en een gevangenisstraf van maximaal 74 jaar,
meldt het weekblad Nature. Volgens zijn advocaat heeft de biomedicus hooguit 'vergeten
alle puntjes op de i te zetten' in een poging de bureaucratie te ontlopen.
de Zwarte Dood niet werd ver
oorzaakt door een bacteriële
infectie, maar door een virus.
De eerste gevallen deden zich
in 1347 voor op Sicilië, waar op
dat moment net een aantal
handelsschepen uit Genua was
aangekomen vanuit de Krim.
De Genuese kooplieden wer
den er daarom van verdacht de
ziekte te hebben meegenomen,
maar dat is met het oog op de
lange incubatietijd onwaar
schijnlijk.
Scott en Duncan veronderstel
len dat de ziekte oorspronke
lijk uit Afrika kwam, net als
bijvoorbeeld het hiv- en ebola-
virus. Ze wijzen erop dat niet
kan worden uitgesloten dat de
Zwarte Dood, die zij 'hemorra-
gische pest' noemen, opnieuw
kan opduiken. Als dat zou ge
beuren, zouden de gevolgen ca
tastrofaal kunnen zijn omdat
nietsvermoedende dragers van
het virus de ziekte per vlieg
tuig nog sneller zouden ver
spreiden dan in de Middeleeu
wen al het geval was.
'Verenpikken' door leghennen kan worden verminderd
door het aminozuur TRP aan kippenvoer toe te voegen.
Dat heeft de Wageningse onderzoekster Yvonne van Hie
den ontdekt.
Een verenpikkende kip trekt bij andere kippen veren®
Deze nare gewoonte kan zich snel onder een hele kippet
populatie verspreiden. Als één kip er eenmaal mee begin
nemen andere het snel over, met alle gevolgen van dien
Zowel hennen in een legbatterij als scharrelkippen kun
nen er last van hebben. Een kip die als gevolg van veren
pikken gewond is geraakt, loopt ook nog eens kans het
slachtoffer van kannibalisme te worden. Soms kan welde
helft van de pluimveestapel erdoor verloren gaan.
Opmerkelijk is dat verenpikken in de natuur niet voor
komt, aldus de onderzoekster. Volgens haar heeft tot nu
toe geen enkele remedie geholpen. Ze ontdekte dat het
verschijnsel een genetische oorzaak heeft, en wordt beve
derd door stress. Door toevoeging van het aminozuur TRf
aan het kippenvoer kan de aanmaak van het hormoon
serotonine worden bevorderd, waardoor de kippen min
der last hebben van stress en minder snel overgaan totvt
renpikken, aldus Van Hierden.
Het Himalayagebergte wordt ook wel het 'dak van de we
reld' genoemd. Met toppen die tussen de acht en negenfc
lometer boven zeeniveau liggen is het verreweg de hoog
ste bergketen op aarde. Volgens een Amerikaanse geoloog
is die grote hoogte te verklaren doordat het gebergte veel
ouder is dan tot nu toe werd verondersteld.
George Gehrels van de universiteit van Arizona stelt dat
de Himalaya misschien wel meer dan 450 miljoen jaar
oud is. Dat is negen keer ouder dan de meeste weten
schappers altijd hebben geschat. Hij leidt dat af uit de af
wezigheid van radioactief uranium en vervalproductenet
van in Himalayamineralen.
De Himalaya is een soort geologische 'kreukelzone', dief
onstaan toen het Indiase subcontinent pakweg 50 miljoei
jaar geleden op het Aziatische vasteland botste. Volgens
Gehring was dat echter niet de eerste botsing tussen de
twee continenten. Hij stelt dat India al eerder op Azië is
gebotst en toen als het ware is 'teruggestuiterd'. Bij die
eerdere botsing zou het begin van de Himalaya al zijn ge
vormd.
Het gebergte is zich overigens nog steeds aan het vormei
de Himalaya wordt elk jaar gemiddeld nog altijd eencenti
meter hoger.
Een meteoriet heeft vorige maand zeker acht mensenvel
wondt in de deelstaat Orissa, in het oosten van India. On
derzoekers hebben brokstukken van de 'vallende ster' ge
vonden die wel 5,7 kilo wogen.
De meteoriet kwam neer rond half zeven 's avonds in he
dorpje Sudusudia. „Het licht was zo fel dat het een paarse
conden wel dag leek", aldus ooggetuige Sanatan Sahu.De
klap waarmee de ruimterots neerkwam liet in de wijde
omtrek ruiten springen. Twee huizen werden rechtstreek
beschadigd door de inslag.
Opmerkelijk is dat bijna precies een jaar geleden ook al
een nachtelijke meteoor neerstortte in de Russische regi
Irkoetsk. Wetenschappers vermoeden daarom dat de twtt
inslagen mogelijk verband houden. Beide meteorieten
zouden deel kunnen uitmaken van een 'cluster' die elk
jaar de baan van de aarde kruist.
■■■I
De medicijnknaak is veel besproken de laat
ste tijd. De hoge kosten van de gezond
heidszorg zijn een blok aan ons been, zo
wordt ons verteld. Met een eigen bijdrage,
dacht de regering, worden we wellicht kos
tenbewust als we pillen slikken. Uiteraard
is het idee weer van de baan, want wie
neemt vergif tot zich als het niet hoeft.
Maar wie heeft eigenlijk enig inzicht in de
kosten van medicijnen? Ik ben bang dat
veel gebruikers, en dat zijn wij allemaal van
tijd tot tijd, hier geen idee van hebben.
Eerst maar eens een paar getallen. De we
reldwijde research en ontwikkelingskosten
in de farmaceutische industrie belopen mo
menteel ongeveer 45 miljard euro per jaar.
Deze inspanning heeft vorige jaar 14 nieu
we medicijnen opgeleverd. Elk nieuw medi
cijn kost gemiddeld dus 3 miljard euro en
de verwachting is dat dit alleen maar zal op
lopen. Uiteraard zijn hiermee ook alle mis
lukkingen en onderhoud van oudere medi
cijnen betaald. Toch moeten alle geïnves
teerde ontwikkelingskosten terugverdiend
worden. In bovenstaand bedrag zit niet het
enorm arsenaal aan universitair onderzoek,
dat indirect en soms direct tot nieuwe me
dicijnen leidt. Deze universitaire research-
uitgaven voor medicijnen zijn niet te schat
ten; ze zijn veel en veel te hoog maar goed
besteed. Overigens is in Amerika de discus
sie gestart of burgers, met hun belasting
geld voor universitair onderzoek, niet me
de-eigenaar zijn van medicijnen.
Een nieuw medicijn is 15-20 jaar beschermd
door een octrooi. De effectieve periode van
bescherming wordt echter steeds korter.
Het moment van de vondst - het begin van
de octrooibescherming - en de marktintro
ductie ligt steeds verder uit elkaar. Meer en
meer onderzoek en papierwerk moeten ge
leverd worden, voordat wij het steeds com
plexere medicijn kunnen gebruiken. Zolang
er octrooibescherming is, mogen concur
renten het middel niet maken of verkopen.
Dit schoolvoorbeeld van monopolie ver
stoort de marktwerking van geneesmidde
len. Sommige farmaceuten hebben echte
kaskrakers en maken grote winsten met
een enkel product, anderen zijn minder
succesvol. Zodra de octrooibescherming
teneinde loopt, ontspint zich een minder
fraai spel. Hieraan verdienen slechts advo
caten geld. De uitvinders hebben afgeleide
octrooien ingediend om de bescherming te
verlengen, terwijl de concurrentie vergelijk
bare octrooien heeft ingediend om de
markt af te pakken. Ruzies zijn het gevolg.
Deze concurrentie brengt wel de verkoop
prijs omlaag, want de concurrent heeft
slechts een fractie van de 3 miljard euro no
dig gehad. Advocaten en apothekers hou
den het medicijn helaas duur. Zoeken apo
thekers naar het goedkoopste of het meest
winstgevende medicijn? En wie bewaakt de
kwaliteit? Toch niet de no-pay-no-cure advo
caat, met al zijn onzinnige claims.
Dure medicijnen kennen dus vele facetten
en slechts een deel komt door het zoeken
naar nieuwe medicijnen voor kanker of on
aangekondigde (virus)ziektes. Voor mij kan
dit deel niet hoog genoeg zijn. Maar als ik
het geheel overzie, kan ik maar tot één con
clusie komen. De internationale gemeen
schap moet snel nieuwe spelregels maken,
waarbij onze gezondheid voorop staat en
niet alleen het economisch winstbejag. Dan
kunnen ook de armen op onze aarde de me
dicijnen krijgen die ze verdienen. Deze zijn
er vaak wel, maar voor hen onbetaalbaar.
Laten Nederland deze hoognodig internatio
nale discussie starten.
Door WILL GERRITSEN
De consumptie van biefstuk, maar ook varkens
vlees, lamsvlees en in veel mindere mate zuivel
producten brengt een lichaamsvreemd mole
cuul in het lichaam dat compleet door het weef
sel wordt opgenomen.
Dit stofje lokt vervolgens een afweerreactie uit
die tot een ontsteking kan leiden. Onderzoeker
Ajit Varki, hoogleraar aan de universiteit van
Californië (San Diego), stelde dit vast in een stu
die die hij onlangs in het prestigieuze Ameri
kaanse wetenschapsblad PNAS heeft gepubli
ceerde. Varki nam het stofje Neu5Gc onder de
loep, een molecuul dat wel bij zoogdieren, maar
van nature niet bij mensen voorkomt.
In laboratoriumkweekjes en experimenten bij
menselijke proefkonijnen - onder wie Varki zelf
- werd vastgesteld dat consumptie van biefstuk
ertoe leidt dat het lichaamsvreemde stofje daad
werkelijk in het menselijk lijf onderdak krijgt.
Varki: „Een klein deel van Neu5Gc wordt door
het menselijk weefsel geabsorbeerd op een ma
nier alsof het echt door menselijke cellen is ge
produceerd." Ook toonde Varki aan dat het
menselijk lichaam het stofje als een vreemde
invasiemacht ziet en met een afweerreactie be
antwoordt.
Opmerkelijk is in dit verband dat verscheidene
eerdere onderzoeken een verband hebben ge
legd tussen het eten van rood vlees en kanker
en hart- en vaatziekten en mogelijk ook met an
dere aandoeningen die gepaard gaan met ont
stekingsreacties. Varki sluit niet uit dat levens
lange consumptie van het stofje bijdraagt aan
dergelijke ontstekingsprocessen.
Bij andere onderzoeken zijn eerder kleine hoe
veelheden Neu5Gc in menselijk tumorweefsel
aangetroffen. „Wat we hiervan moeten denken?
Je kunt er alleen maar over speculeren. Een mo
gelijkheid is dat voeding de oorzaak is. Wij den
ken dat tumoren zeer efficiënt zijn in het opne
men van Neu5Gc, omdat ze zo razendsnel groei
Consumptie van biefstuk zou ontstekingsprocessen in het lichaam in de hand werken.
en", aldus Varki. Varki zegt dat de menselijke
spijsvertering niet in staat is het stofje op te rui
men: „Dat komt omdat Neu5Gc sterk lijkt op
het molecuul Neu5Ac dat wèl in menselijk
weefsel wordt gevonden."
Biefstuk bevat met afstand de grootste hoeveel
heid Neu5Gc, gevolgd door geitenkaas, varkens
vlees en lamsvlees. In koeienmelk en -kaas zit
grofweg twintig keer minder Neu5Gc dan in
biefstuk. Toch zal Varki niet meteen adviseren
rood vlees te mijden: „We weten niet wat de
strekking is van onze resultaten en hebben
geen direct bewijs dat ze een of meerdere ziek
ten kunnen verklaren. Natuurlijk zijn et
voedingsrichtlijnen om te matigen met ve®
digde vetten die in vlees en zuivel zitten."
Varki's bevindingen komen overeen met het?'
geven dat vegetariërs en veganisten ('streng'
vegetariërs) gezonder zijn dan vleeseters-
zijn er onder vegetariërs minder hartdoden'
hebben ze een lagere bloeddruk en een
cholesterolgehalte. Verder worden in de z
statistieken minder vegetariërs aangetroffen
mensen met diabetes type 2 en met prostaat
darmkanker.
