Want de oude stad
zal toch branden
Net iets te groot, net iets te blauw, net iets te goud
24 l Verbogt vraagt om verfilm
25 I Nieuw succes voor Japin
Parelvissers in Middelburg
Mega-opera
Les Troyens
donderdag 2 oktober 2003
Li I Sander de Heer gaat soio
mg
Grote klus
Humor
Redactie: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail: redactie@pzc.nl
Postbus 314460 AA Goes.
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
rsrj 1
o groot, zo complex is de opera Les
Troyens, dat hij maar zelden wordt
uitgevoerd. Ook componist Hector
Berlioz heeft nooit meer dan de laatste drie
aktes mogen zien. En in Nederland is het
muzikale epos over de Trojaanse held Enée
nog nooit in zijn geheel op een podium
uitgevoerd. Maar daarin komt verandering.
De Nederlandse Opera opent zondag het
nieuwe seizoen met Les Troyens in de regie
van artistiek leider Pierre Audi.
Berlioz ontleende zijn opera
aan het werk van de Ro
meinse schrijver Virgilius. Net
als eerder Henry Purcell in 'Di
do en Eneas' vertelt hij in zijn
muziek de geschiedenis van de
Trojaanse held Enée, die breekt
met zijn geliefde Didon om ge
hoor te geven aan de opdracht
van de goden: het stichten van
een nieuw wereldrijk: Rome.
Voor De Nederlandse Opera is
Les Troyens de kroon op een
Berlioz-cyclus waarin eerder
'Benvenuto Cellini', 'Faust' en
'Beatrice et Bénédict' werden
uitgevoerd.
Maar de keuze voor Les Troyens
is minder logisch dan het lijkt.
Dit werk, dat hij voltooide in
1858, is immers de mastodont
van het genre, Berlioz had voor
de uitvoering nota bene twee
avonden in gedachte. Het is dan
ook de opera van de grote getal
len. Ruim vijf en een half uur
muziek, met daarin een fors
aandeel voor het tot 104 stem
men verdubbelde koor van De
Nederlandse Opera.
Niet alleen zingend, maar ook
acterend. Want opera moet le
ven. Vandaar dat de koorrepeti
ties al een jaar geleden zijn be
gonnen. „Het koor moet alle
partijen 'in' zich hebben", zegt
Peter de Caluwe, verantwoor
delijk voor de rolbezetting in
deze productie. „Dat het Radio
Filharmonisch Orkest onder
leiding van Edo de Waart met
een kleine honderd musici naar
het Muziektheater komt, is ei
genlijk nog vrij normaal. Maar
we hebben ook nog eens een bal
let, een groep figuranten en
achttien solisten."
Het vinden van passende stem
men voor al die rollen in dit
fascinerende verhaal vol psy
chologische en politieke ont
wikkelingen, is geen kleinig
heid. Maar het is gelukt met
onder anderen de Zwitserse
mezzo Yvonne Naef als konin
gin Didon en de Duitse Petra
Lang als de profetes Cassandre,
een rol die ze eerder zong op een
met twee Grammy's bekroonde
cd-opname. „Een grote klus
was het vinden van een goede
Enée", zegt De Caluwe.Maar
gelukkig hebben we daarvoor al
in een vroeg stadium Donald
Kaasch kunnen vastleggen. Een
zanger met poëzie in zijn stem."
Op zijn beurt ziet de Ameri
kaanse tenor in Énée een alles
omvattende droomrol, zo eentje
waarvan er maar heel weinig
zijn. „Hij behoort tot de 'buiten-
De opera LesTroyens van Hector Berlioz biedt ruim vijf en een half uur muziek.
categorie'. Een gecompliceerd,
onontwarbaar persoon, met tal
loze facetten. Zo'n kans krijg je
zelden. Wat me raakt in deze
man, is dat hij overal als held
binnenkomt, maar dat er chaos
ontstaat, zodra hij vertrekt. Dat
begint al als de geest van de ge
sneuvelde Trojaanse held Hec
tor hem gebiedt om Troje te ver
laten. Want de stad zal branden
en de straten zullen rood zien
van het bloed. En dat gebeurt
dan ook."
Kaasch: „Maar die stem zegt
ook: 'wees geen vluchteling,
maar laat Troje het zaadje zal
zijn van een nieuw en machtig
wereldrijk'. Hij raakt dan ver
zeild in Carthago en krijgt daar
een liefdesaffaire met koningin
Didon. Maar je voelt, dat hij
weet dat hij niet kan en zal blij
ven. Hij zal verder trekken,
want dat is zijn levensopdracht.
Ook al wil zij hem niet verliezen.
Ik ben dan ook blij dat Pierre
Audi de vierde acte, waarin de
liefde hoog opbloeit, niet laat
ontaarden in idylle, maar dat hij
juist die innerlijke spanning
tussen zijn liefde voor haar en
het uitvoering van opdracht, bij
hem laat voelen." Kaasch zong
de rol van Enée nooit eerder.
„Achter de zangers die het heb
ben gepresteerd deze figuur,
deze Enée op het toneel neer te
zetten, schuilt volgens mij een
mythe. Alleen al het idee dat je
door het zingen van die rol kunt
ontdekken wat die mythe in
houdt, maakt het de moeite de
waard om er aan te beginnen.
Want eigenlijk is je succes hier
niet zo zeer afhankelijk van de
vraag hoe je die rol zingt. Het is
nu veel meer een kwestie van:
hoe lukt het je om die hele voor
stelling te overleven. Ik zie dat
als een mystieke ervaring."
Toch pakt hij het avontuur rea
listisch aan. „Het is, geloof ik,
vooral een kwestie van kalm
blijven. Ik denk dat ik me na el
ke scène, steeds opnieuw zal
moeten concentreren op de vol
gende. Aan het begin al het to
taal te willen overzien, dat lijkt
me te veel voor een mens. En je
moet vooral bij dat alles ook je
gevoel voor humor bewaren, af
stand houden tot je rol, zodat hij
je niet in zijn macht krijgt. En
dat kan gauw want het is in we
zen ook heel herkenbaar, wat
Enée meemaakt."
„Je ziet bij hem zo goed de wor
steling tussen wat hij als mens
graag zou willen en wat zijn op
dracht in het leven is. De strijd
tussen wat hij zou moeten en
wat hij zou kunnen, tussen wat
anderen van hem verwachten en
wat hij hen kan en wil bieden. Al
die elementen van het leven
moet je mengen in een grote
kookpot en wat daar dat uit
komt is het echte leven. En dan
besef je opeens, dat 'Les Troy
ens' over jezelf gaat."
Eerder speelde Kaasch in de
Amsterdamse productie van
'Capriccio' en onder regie van
Audi stond hij 'Alceste'. Lang
zaam, heel langzaam, zegt hij in
de afgelopen maanden naar de
rol te zijn toegegroeid. „Bij elke
repetitie ontdek ik weer een
nieuw element. Bij het zingen,
bij de spelrepetities en nu weer
in de fase waarin het orkest aan
de repetities meewerken en het
decor en de belichting om ons
heen vorm te krijgen. Tekst en
muziek komen steeds verder
voor mij tot leven, Enée wordt
foto's Ruth Walz en Monika Rittershaus
Petra Lang als Cassandre
elke dag een completer mens."
Berlioz was een tijdgenoot van
Richard Wagner. Beide compo
nisten hadden respect voor el
kaar en de omvang van Les
Troyens doet denken aan de
veelomvattende manier waarop
Wagner met bij voorbeeld 'Der
Ring' te werk ging. Bovendien
schiep ook Berlioz met deze
opera een werk dat een verhaal
vertelt, gebaseerd op een oude
mythe. En ook Audi regisseerde
in Amsterdam eerder al met veel
succes Wagners 'ïting des Nibe-
lungen'. Kortom: een vergelij
king dringt zich op.
Maar Kaasch waagt zich daar
niet aan. „Het is het vergelijken
van appels en sinaasappels. Ze
maakten beiden opera, maar er
was maar één Berlioz en maar
één Wagner. De concepten, de
melodieën, de harmonieën, de
orkestraties van wat ze schre
ven, maakten beiden uniek.
Berlioz was zonder meer Frans
en Wagner typisch Duits. Alleen
het in verhalende element,
daarin kun je paralellen zien.
Hans Visser
Les Troyens, door De Nederlandse
Opera. Muziek en libretto: Hector
Berlioz. Regie: Pierre Audi. Muzi
kale leiding: Edo de Waart. Te zien:
Amsterdam, Muziektheater, 5,8,11,
14,17,20,23, 26, oktober.
Gewoon een soort driehoeksverhouding,
dat is volgens regisseur Vernon Mound
het verhaal dat Georges Bizet vertelt in zijn
opera De parelvissers. Net als in zijn 'Car
men', houden twee mannen van dezelfde
vrouw en dat loopt natuurlijk niet goed af.
In de regie van de Brit Vernon Mound zal het
Nederlandse publiek dat de komende
maanden allemaal kunnen beleven als de
Staatsopera van Tatarstan met deze opera
op tournee gaat.
Eerder maakte Erik Vos met dit gezelschap
uit de stad Kazan een nieuwe spraakma
kende productie van Verdi's opera 'Falstaff'
en David Prins regisseerde daar Mozarts
komedie 'Le nozze di Figaro'. Deze keer
ging Mound, die al heel wat buitenlandse
ervaring heeft, het Russische avontuur aan.
Onder leiding van de daar inmiddels gepokt
en gemazelde Italiaanse dirigent Marco
Boemi en met solisten van de grote opera
huizen van Moskou en Petersburg, beleefde
zijn visie op deze opera onlangs zijn premiè
re in Rusland en is volgend jaar in deze regie
in het Moskouse Bolshoi-theater te zien.
Vernon Mound vond het regisseren in Kazan
een leuke en zeker ook eervolle ervaring.
„Maar als je daar zo maar vanuit West-Eu
ropa terecht komt in zo'n stad, zo'n 1000 ki
lometer voorbij Moskou, dan kijk je wel
even je ogen uit. Het leven en werken in Rus
land is voor de gewone mensen zwaar. Veel
geld hebben ze daar niet en dan verbaast het
je, als je daar een paar weken woont en
werkt, dat ze daar toch nogal wat peperdure
restaurants hebben. 'Voor wie?' denk je
dan."
En het leven binnen het theater?
„Ik heb veel in andere landen en culturen
gewerkt, maar operavoorstellingen kunnen
ze ook daar heel goed maken. Ook al gaat
dat nog altijd volgens het oude Russische
wel eens behoorlijk opvliegend reageren,
maar zolang je beseft dat het gebeurt uit
hun betrokkenheid bij de voorstelling, ac
cepteer je dat. Ik kreeg daar bijvoorbeeld te
maken met een jonge tenor uit Siberië. Hij
was nog nooit in West-Europa geweest en
besefte dus ook niet dat we in het Westen
zijn gewend aan operazangers die ook to
neelspelen. Maar hij heeft wel een heel open
mind, hij wilde graag leren en dan valt daar
toch geweldig goed mee te werken."
systeem en hebben ze ook nog een heel eigen
werkhouding. Dat verander je niet zo maar.
Maar ondanks die mentaliteit is het voor mij
fascinerend, boeiend en stimulerend om in
Tatarstan te werken. Maar je moet er niet
van opkijken dat een aantal toch nog stevig
met je in discussie wil gaan omdat ze opeens
ook moeten acteren. Want operazangers
staan daar vaak vrij statisch op het toneel.
Dat zijn ze daar zo gewend."
„Ze kunnen als je dat wilt veranderen nog
Bizet voltooide De parelvissers in 1863. Po
pulair is het werk nooit geworden. Behalve
dan in Nederland. Mound noemt het werk
niettemin 'lovely': „Een schitterende opera.
Ik heb hem al eerder geregisseerd voor een
openluchtvoorstelling in Londen en dat was
toen een groot succes. Vandaar dat Peter Ul-
tee, de Nederlandse producent, mij vroeg
om ook in Kazan die voorstelling te regisse
ren. Maar het moest geen kopie worden van
de Londense productie. Gelukkig maar,
want ik hou ervan om te vernieuwen. Het
zou ook niet kunnen want we spelen straks
in Nederland in gewone theaters, grote en
klein."
„Bizet laat het verhaal spelen op Sri Lanka,
maar in wezen kun je dit geven van twee
mannen die houden van de zelfde vrouw, in
elke denkbare omgeving plaatsen. Maar Bi
zet koos voor parelvissers op Sri Lanka om
dat het publiek in het romantische Parijs
van rond 1863 dol was op toneelbeelden met
dit soort exotische sferen. Maar de muziek
zelf heeft absoluut geen exotisch tintje, het
is puur Franse operamuziek. Daarom be
sloot ik de handeling te plaatsen in een
Frans interieur, een chique Franse huiska
mer. Maar alles is daar net iets groter dan
normaal, zodat de mensen kleiner lijken. En
de kleur is dan net iets té blauw en net iets té
goud. De kostuums doen denken aan de stijl
van de mode-ontwerper Gaultier. Kortom:
een opera moet net zo prettig voor het oog
zijn als voor de oren."
„Maar aan de muur hangen dan wel schilde
rijen die de sfeer van Sri Lanka oproepen.
En ook de dansen zijn geïnspireerd op die
sfeer. Daarom heb ik in de Engelse produc
tie nogal wat Indiase danseressen laten
meedoen .Londen heeft nu eenmaal een gro
te Indiase gemeenschap, dus dat was toen
geen probleem. Maar in Kazan hebben ze
die niet. Ik heb daarom een paar danseres
sen in Londen naar Tatarstan laten komen
om het operaballet te laten zien hoe je zulke
dansen uitvoert. Dat subtiele Oosterse spel
met die voeten en die vingers zagen ze daar
voor het eerst en ze vonden het geweldig."
„Bizet heeft een paar verschillende versies
van de opera geschreven, maar wij gebrui
ken de eerste, omdat het verhaal daar een
open eind heeft. In de andere versies wordt
een van de twee mannen gedood. Maar ik
vind dat niet nodig. En Bizet blijkbaar ook
niet, want in de oerversie maakt de ene pa
relvisser ruimte voor zijn vriend om met die
vrouw verder te kunnen gaan. Het gaat dus
in wezen om het offer dat een man brengt
voor een vriend. Bizet vond zo'n groot ge
baar van vriendschap en het laten zien het
daaropvolgende afscheid tussen die twee
mannen veel mooier. Dat werkt minstens zo
dramatisch. Maar het beroemde duet, dat
eigenlijk uit een latere versie komt, heb ik
gehandhaafd. Dat mag je het publiek niet
onthouden."
Hans Visser
Opera De parelvissers. Door: Staatsopera van Ta
tarstan. Nederlandse premières 8 okt. in Doetin-
chem en 10 okt. in Den Haag Lucent Danstheater.
Do. 16 okt. in Middelburg, Stadsschouwburg. In
formatie: www.ruuddegraaf.nl
acene uit de Parelvissers door de Staatsopera
van Tatarstan.
