Illegale bewoners van
vakantiewoningen in
komen in problemen
Streektaalconsulent laverend
tussen rekkelijken en preciezen
Smit-Internationale
zoekt mede-eigenaar
voor sleepdienst URS
Vier jaar geëist tegen
producenten xtc
21
Cormorant op weg naar Tricolor
Gemeente vraagt Roosevelt Academy 100.000 euro per jaar voor stadhuis
II
woensdag 17 september 2003
1,J Handreiking
Kloveniersdoelen
Open dag Dethon
in Oostburg
tussen de 60 000 en
Afhuren
Behoedzaam
TF1 op de kabel
Vrachtwagen met koper gestolen
Man gewond bij aanrijding
Boete wegens bedreiging
Acht weken voor winkeldief
Dialectendag
Universiteit moet zelf huur betalen
jow
„oLdDELBURG - Universitair
tooi Uerwijs in Zeeland brengt ex-
:ktï huisvestingskosten met zich
At. jee, De Roosevelt Academy, die
Wl tomend schooljaar in Middel
burg van start gaat met een
bjede wetenschappelijke basis-
Gilt ipleiding, krijgt de huisves-
tan2 tLïigskosten namelijk niet van
tgeiu Rijk vergoed. Toch is vanaf
een kostendekkende ex
citatie mogelijk. Daarbij
,ordt ervan uitgegaan dat de
jtmeente Middelburg inves-
teva [eert in verbouwing van het his-
f fa Kjrisch stadhuis tot lesgebouw.
dacï fjnaf 2007, wanneer de Roose-
PZ( uit Academy in volle omvang
i7.H0 iraait. brengt de gemeente
veket laarvoor jaarlijks 100.000 euro
ndet (tekening,
i vet
orva Jat blijkt uit de meerjarenbe-
jaj roting die in het provinciehuis
...59 (stadhuis ter inzage is gelegd,
nada [erder beklaagden politici zich
rvoll tover dat geheim werd gehou-
moe jm hoe de financiële vork pre-
iv,™ jesin de steel zit. De opzet laat
lien oen dat er geen vuiltje aan de
doei acht is wanneer de Roosevelt
fs leademy - zoals de bedoeling is
nza jaarlijks tweehonderd nieuwe
uil talenten kan toelaten. De pro-
te mie Zeeland, die3 miljoeneu-
kai (beschikbaar stelde, krijgt een
mei ieuwe voorziening in huis die
'lij tan grote economische, sociale
i sculturele betekenis wordt ge-
1J rtt. En de gemeente Middel-
ai mg, die een bedrag van 1,4 mil-
\i :en euro toegezegde, weet zich
rvol vrzekerd van een kredietwaar-
lata ügehuurdervanhetprestigieu-
E® stadhuis,
iet
icht
ministerie van Onderwijs
ïiudéraait op voor het overgrote
au leel van de kosten: naast de
mdi ijdrage van 4,5 miljoen in de
oene ailoopkosten, komen de ge-
ewi [uikelijke vergoedingen per
ident beschikbaar: in totaal
nmiio'n 3,5 miljoen euro per jaar.
osol laar komt nog ruim 800.000 eu-
laancollegelden bij. Dat is al
ij al ruim genoeg om vanaf
fla|M0 kostendekkend te draaien,
meerjarenbegroting kon
aat )e
Henk Postma
dankzij een handreiking van het
Zeeuwse nutsbedrijf Delta. Dat
stelt een lening beschikbaar van
bijna 3 miljoen euro, die voor de
helft renteloos is.
Het ministerie van Onderwijs
beschouwt de Roosevelt Acade
my als een onderdeel van de
Universiteit van Utrecht, die sa
men met de Hogeschool Zeeland
de officiële oprichter is. Omdat
de Academy officieel de status
heeft van dependance, is er geen
huisvestingskostenvergoeding.
Er is overeengekomen dat de ge
meente Middelburg de verbou
wing van het stadhuis betaalt,
inclusief de aanleg van het
benodigde netwerk voor com
puters. En dat de Roosevelt
Academy pas in 2007 huur gaat
betalen.
Over de hoogte van de huur is
nog overleg gaande. De meerja
renbegroting houdt het op
100.000 euro huur per jaar voor
stadhuis en omringende stads
kantoren. Mogelijk wordt het
minder, want de Academy ziet
af van de mogelijkheid in één
van de kantoorpanden een labo
ratorium in te richten. In plaats
daarvan wordt mede gebruik
gemaakt van het laboratorium
van de Zeeuwse Hogeschool in
Vlissingen. Over de prijs wordt
onderhandeld.
Hoe de exploitatie van de Klo
veniersdoelen als mensa annex
cultuurhuis wordt geregeld, is
nog onduidelijk. De aanloop
subsidies van provincie en ge
meente worden voor een klein
deel gebruikt om de campus op
het Bagijnhof exploitabel te
maken. Voor een kamer betalen
studenten 175 euro per maand.
Blijkt de jaarlijkste toestroom
van tweehonderd nieuwe stu
denten niet meteen haalbaar,
dan wordt de meerjarenbegro
ting daarmee nauwelijks onder
graven. Dat is pas het geval
wanneer ook in volgende jaren
onvoldoende nieuwe studenten
gerecruteerd worden.
Afgaand op de ervaringen in de
Utrechtse moedervestiging
hoeft daar niet zo voor te wor
den gevreesd. Daar melden zich
jaarlijks zo'n 750 studenten,
van wie er na strenge selectie
iintf lekkend worden gemaakt
WSTBURG - Dethon Oostburg
loudt vrijdag 26 september
ipen dag van twee tot acht uur.
leverschillende afdelingen van
iet sociaal werkvoorzienings-
cbap, Dethon Industrie, De-
ton Groen en Dethon Integra-
ie.zetten die dag de deur open.
e Oostburg worden behangta-
'ls gemaakt.
let assemblagewerk voor ge-
'flbouw en winkelinrichting
rardt steeds belangrijker voor
Ie West-Zeeuws-Vlaamse ves-
igtag. Zo maken de medewer-
ffi onder meer prijskaarthou-
hs. displays, lichtbakken en
peciale verpakkingen.
De Cormorant zal gaan 'stofzuigen' op de plaats waar de Tricolor is vergaan.
door Wout Bareman
TERNEUZEN - De drijvende
bok Cormorant van Multra
ship Salvage bv in Terneuzen is
naar de haven van Zeebrugge
gedirigeerd. Daar wordt de 600
tons-bok gereed gemaakt voor
de inzet bij de berging van het
Noorse autoschip Tricolor in
het Nauw van Calais. In Zee-
brugge wordt de Cormorant
onder meer voorzien van een
extra kraan.
Multraship is een van de vier
deelnemers in de Combinatie
Berging Tricolor (CBT). Het
sleep- en bergingsbedrijf uit
Terneuzen levert kennis, maar
ook materieel. Multraship
stuurt nu een bergingsploeg
van een man of tien naar de
bergingslocatie. Eén van de
belangrijkste taken van de
Cormorant is het 'stofzuigen'
van de Noordzeebodem in de
direct omgeving van het wrak.
Bij de berging van de stukge-
zaagde delen van de gekap
seisde carrier blijven vooral
veel onderdelen van de kleine
3000 personenwagens op de
bodem achter. Ook de nu nog te
bergen wrakstukken vallen bij
het hijsen deels uiteen. Volgens
de bergers ligt de zeebodem in
middels vol auto-onderdelen.
Een klein deel daarvan spoelde
de afgelopen week aan op de
kust van Noord-Frankrijk.
Daar stuitten wandelaars op
bumpers en oliefilters van Vol
vo's. Op het strand van De Pan
ne kwamen vooral olieklod
ders op het strand terecht,
maar of die van de Tricolor af
komstig zijn, moet laboratori
umonderzoek uitwijzen. Het is
zeker niet uitgesloten dat ze
van de eerder voor de Spaanse
kust gezonken tanker Prestige
afkomstig zijn.
Inmiddels ziet het er, volgens
anonieme bronnen binnen de
bergingscombinatie, naar uit
dat de hele bergingsoperatie
pas half november kan worden
afgerond. Na de berging van de
boeg, het achterschip en twee
afgezaagde wrakstukken, die
nog redelijk intact waren, wor
den de bergers nu geconfron
teerd met uiteenvallende delen
foto Peter Nicolai
van de Tricolor. „Het wordt nu
meer grijpen dan takelen." Het
sloopbedrijf Galloo in Menen
heeft tot nu nog maar enkele
honderden autwrakken ver
nietigd. Ze worden driehoog
op binnenschepen aange
voerd. De sloop vindt plaats op
terreinen, die hermetisch van
de buitenwereld zijn afgeslo
ten. Dat is een eis van de auto
fabrikanten. Autohandelaren
staan bij Galloo in de rij. Ze
worden stuk voor stuk afge
poeierd. Geen onderdeel mag
ooit op de markt komen.
ifoorEmile Calon
GOES - Duizenden Nederlan
ds die in strijd met de regels
Permanent in hun vakantiehuis
'Men, dreigen in de problemen
[''omen. Dat stelt de Landelij-
'e Organisatie Permanent Wo-
(LOPVV). Volgens woord-
'oerster M. van Roekei is er
tt'ral in het land onrust ont
man, nu de Gelderse gemeente
uren bewoners van vakantie
huizen verplicht te verhuizen.
"°P straffe van een dwang-
s#mvan 4500 euro per volwas
ser maand. Dat heeft de
van State bepaald.
telefoontjes van bezorgde
TOners komen uit het hele
W aldus Van Roekei. „Ook
zeeland." De bellers wonen
Immanent in een vakantiehuis-
willen 'Vat gaan doen en
z® nu dat ze slechts korte
Maar (nog) kunnen wonen.
i®ct|e van Buren heeft waar-
J Wajk consequenties voor
'n Nederland worden na-
"0 recreatiewoningen per-
bewoond. Het exacte
l voor Zeeland is niet be-
d maar moet dik boven de
liggen.
flanks dat aantal ervaren de
wse gemeenten deze vorm
Wonen niet als een groot
G De aandacht van hen
Zlca veel meer op het ille-
LrV Uren van huizen die
Permanente bewoning zijn
bestemd. Dat is een veel groter
probleem, zegt L. van den Heu
vel van de gemeente Veere.
De gemeente Buren heeft 23 van
de 340 gezinnen in de vakantie
huisjes aan het Lingemeer ge
sommeerd deze uiterlijk op 1
oktober te verlaten. Van deze
groep heeft de gemeente vastge
steld dat zij permanent aan het
Lingemeer woont. De gemeente
controleert of de huizen perma
nent worden bewoond via de
Belastingdienst (wat wordt als
hoofdverblijf opgegeven), via
de leerplichtwet (waar gaan de
kinderen naar school) en aan de
hand van het bevolkingsregis
ter.
Van de Raad van State mag
Buren een einde maken aan de
permanente bewoning door
maximaal 90.000 euro aan
dwangsommen op te leggen,
tenzij de bewoners kunnen aan
tonen dat ze elders hun hoofd
verblijf hebben. Het gaat nog
om een voorlopige voorziening.
Volgens de Landelijke Organi
satie Permanent Wonen valt in
november een beslissing in een
bodemprocedure. Veel gemeen
ten zullen dat moment afwach
ten, maar nu al hebben er ver
schillende contact opgenomen
met Buren voor meer informa
tie, stelt wethouder C. Hekman.
Van Roekei voorspelt een enorm
sociaal probleem: „Waar moe
ten deze mensen straks heen? De
huizenmarkt zit muurvast. Hun
huidige huis raken ze amper
kwijt.
Ze pleit dan ook voor een gene
raal pardon.
door Rinus Antonisse
MIDDELBURG - Of het Zeeuws nu wel of
geen officieel erkende streektaal wordt
maakt niet uit. Er valt sowieso meer dan
genoeg te doen op het gebied van de Zeeuw
se dialecten. Het kost Veronique de Tier -
sinds enkele maanden consulent streektaal
bij de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
(SCEZ) - weinig moeite om ideeën en wen
sen op tafel te leggen. Met aanstekelijk en
thousiasme legt ze uit wat er allemaal aan
gepakt kan worden om de dialecten in beeld
te houden.
De in het Vlaamse Kruishoutem woonachti
ge De Tier is nog volop bezig kennis te ma
ken met het Zeeuwse dialectwereldje. Dat
mag best in streektaal, want hoewel ze het
Zeeuws niet spreekt, verstaat ze de verschil
lende dialecten wel vrij goed. Dat komt door
haar studie en haar werk voor het woorden
boek van de Vlaamse dialecten, waarvoor ze
veel veldwerk doet. En tussen de talen die in
Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen gespro
ken worden, bestaat niet zo'n grote kloof.
De kennismaking moet behoedzaam gebeu
ren. De mensen die zich in het Zeeuwse
dialectwereldje ophouden zijn nogal licht
ontvlambaar. Een beetje als de verhouding
tussen de rekkelijken en preciezen in de 17e
eeuw. Neem alleen maar de discussie over
het al dan niet aanvragen van een officiële
erkenning van het Zeeuws. De Tier: „Ik
moet vooral een compromisfiguur zijn. Dia
lect is een onderwerp dat gevoelig ligt. We
moeten leren tolerant te zijn, leren dat an
deren wel eens een andere mening kunnen
hebben."
Ze onderstreept dat dialect vooral iets van
de mensen zelf is. „Het is net zoiets als het
opvoeden van kinderen. Het ligt ons na aan
het hart, we zijn er emotioneel bij betrok
ken." Vooropstellend dat ze het niet negatief
Veronique de Tier
bedoelt, noemt De Tier streektaal eigenlijk
een huis-, tuin- en keukentaal. „Je spreekt
het met je familie, met je vrienden, in je
meest directe omgeving. Het is iemands
moedertaal."
Als deeltijd-consulent bij de SCEZ is De
Tiers voornaamste taak adviseren. „De con
sulent moet er in de eerste plaats zij n voor de
mensen in het veld. Bijvoorbeeld als ze een
project over streektaal willen beginnen,
maar ook voor kleine zaken als de betekenis
van een woord of een uitdrukking. Maar ik
kan zelf ook initiatieven nemen om de
streektaal te bevorderen." Dat is ze vast van
plan, ook als de aanvraag voor erkenning
van het Zeeuws op grond van het Europees
handvest voor regionale taal en talen van
minderheden onverhoopt wordt afgewezen.
Veronique de Tier geeft als mooi project het
opzetten van een tentoonstelling over
streektaal. „Een soort oral history, een taai
museumpje bijvoorbeeld bij de SCEZ of bij
een museum, waar je de verschillende dia
lecten kunt horen en waar ook iets over de
200 worden toegelaten. „We
hebben nog een heleboel te
doen", zegt projectleider prof.
dr. H. Adriaansens. „Maar Mid
delburg heeft alles om er een
succes van te kunnen maken."
Hij verwacht, na strenge selec
tie, per jaar zo'n 45 studenten
uit Zeeland binnen te halen, 65
uit de rest van het land, 15 uit
België, en 75 uit de rest van de
wereld, onder wie ook studen
ten uit de Verenigde Staten en
Oost-Europa. De wervingscam
pagnes gaan dezer dagen van
start.
MIDDELBURG - De Zeeuwse programmaraad heeft gisteren
Delta NV geadviseerd om de tv-zender Frankrijk 1 (TF1) op
de kabel te zetten. Er is immers nog ruimte voor een extra zen
der. In het verleden is regelmatig gevraagd om toelating van
deze Franstalige zender. Daarnaast stelde de raad voor om tij -
dens de testbeelduren Landscape-channel programma's te la
ten uitzenden. Deze zender zendt alleen maar beelden van
landschappen uit. De raad adviseerde gisteren ook om meer
radioprogramma's toe te laten tot de kabel. Daarbij wordt on
der andere gedacht aan RTL-FM. Delta zal onderzoeken of
het mogelijk is aan de verzoeken van de programmaraad te
voldoen. Recent zijn op verzoek van de raad nog de zenders
Euronews (nieuwszender), AnimalPlanet (programma's over
dieren), Cartoon Netwerk (tekenfilms) en TurnerClassic Mo
vies (oude films) aan het zenderpakker toegevoegd.
STELLENDAM - Vanaf een bedrijfsterrein aan de Delta-In
dustrieweg in Stellendam is een vrachtwagen met oplegger
gestolen. In de oplegger lag een lading koper met een waarde
van ruim 100.000 euro.
DOMBURG - Een 82-jarige automobilist uit de gemeente
Veere heeft gisteren rond het middaguur een wegwerker aan
gereden op de Roosjesweg in Domburg. De man werd met ver
wondingen aan zijn arm naar het ziekenhuis in Vlissingen
vervoerd. De auto van het slachtoffer stond, met het zwaai
licht aan, langs de kant van de weg. Afgeleid door het zwaai
licht had de automobilist de wegwerker niet in de gaten.
MIDDELBURG - De politierechter heeft gisteren een 26-jari-
ge man uit Middelburg voor bedreiging met wapens conform
de eis veroordeeld tot 500 euro boete en twee weken voor
waardelijke gevangenisstraf. De Middelburger bedreigde 11
juli dit jaar in zijn woonplaats een restauranthouder met een
keukenmes en een luchtdrukpistool. Daarbij had hij zich ver
baal niet onbetuigd gelaten. „Ik maak je dood, ik schiet je
dood", had hij geroepen. De verdachte had een conflict met de
restauranthouder, bij wie hij kort had gewerkt. Omdat hij
niet over de goede papieren beschikte, was hij door het slacht
offer na een paar dagen weggestuurd.
MIDDELBURG - „Ik heb de indruk dat meneer winkeldief
van beroep is", zei officier van justitie J. Valente gisteren in
Middelburg over het forse strafblad van een 2 7-jarige Vlissin
gen De verdachte zat nog in zijn proeftijd van een veroorde
ling voor een winkeldiefstal toen hij deze zomer opnieuw
twee winkeldiefstallen pleegde. De officier eiste acht weken
gevangenisstraf. De eis werd door politierechter A. Janssens-
van Kampen overgenomen. De man had zich na de eerste dief
stal bij de politie gemeld. Hij wilde de gevangenis in. „Het
gaat niet goed met mij. Ik heb nog straffen uitstaan. Zet me
vast", had hij gezegd. De man werd echter op straat gezet. Vol
gens advocate S. Köller had het te maken met een cellente
kort. Haar cliënt was 4 augustus weer in de fout gegaan door
drie blikjes bier te stelen bij een supermarkt in Vlissingen. Op
25 juni had hij in zijn woonplaats bij een warenhuis een fles
wijn weggenomen. Voor de diefstallen zit hij gevangen. „Dat
helpt. Ik ben een stuk rustiger", zei de verdachte gisteren.
geschiedenis verteld wordt. Zoiets als de
taaikamer in het Huis van Alijn, het muse
um voor volkskunde in Gent." Dat is toe
komstmuziek, meer dichtbij is een vervolg
op het project School en dialect (streektaal
op de basischool) en een cursus over het
Zeeuws.
De consulent heeft veel meer op het ver
langlijstje staan. Zoals een onderzoek naar
het effectieve gebruik van het dialect: in
welke situaties en met wie wordt het gespro
ken. „Je kunt ook denken aan het uitschrij
ven van bandopnamen die al gemaakt zijn.
Gesprekken met mensen in dialect. Een deel
staat al op cd-rom, maar er zij n nog heel veel
onbewerkte opnames. Dat kan bijvoorbeeld
in lokale werkgroepen. Het is ontsluiting
van Zeeuws materiaal, dat nu te beperkt be
schikbaar is. Dubbel interessant: dialect én
de (levens)geschiedenis van mensen."
De Tier is zo nu en dan te gast in het nieuwe
dialectprogramma dat Omroep Zeeland
vanaf eind september op de radio gaat uit
zenden en ze neemt zich voor artikelen over
dialect te schrijven voor het blad Nehalen-
nia van de Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek. „Ik probeer verder in de
taalkundige literatuur te zoeken naar wat
er over het Zeeuws verschenen is. Dat is dik
wijls zo'n 50 jaar geleden gepubliceerd en
niet makkelijk te vinden. Daar wil ik een ar
chief van maken - een beetje verzamelen
van cultureel erfgoed."
Volgens wat is gegroeid tot een vaste tradi
tie wordt de derde zaterdag van oktober, dit
jaar de 18e, de dialectendag van de Zeeuw
sche Vereeniging gehouden (in de Vroone te
Kapelle, vanaf 09.30 uur). Daar zal Veroni
que de Tier zich presenteren. Op de agenda
staat voorts een lezing van Jan Stroop (Uni
versiteit van Amsterdam) over de verschil
len tussen het West-Brabants en het
Zeeuws. Uiteraard worden er - ook dat is
traditie - verhalen in dialect verteld.
door Wout Bareman
TERNEUZEN - Het sleep- en
bergingsconcern Smit-Interna
tionale bv wil een deel van de
verworven aandelen van de
Unie van Reddings- en Sleep
dienst (URS) alweer van de
hand doen. In juni kreeg Smit,
dat op dat moment al 49,9 pro
cent van de aandelen bezat, het
volledige aandelenpakket in
handen. Nu wordt gezocht naar
een nieuwe partner.
Bestuursvoorzitter B. Vree: „We
hebben nu de zeggenschap over
de onerneming en dat willen we
zo houden. We bestuderen mo
menteel of een partnerschap
kan worden aangegaan met een
andere partij. Met de opbrengst
van de verkochte aandelen kun
nen we dan weer nieuwe activi
teiten financieren."
Bij de aandelentransactie van
juni kreeg Smit de zeggenschap
over 45 sleepboten, die de URS
inzet op de Westerschelde tus
sen Zeebrugge en Antwerpen en
op het Kanaal Gent-Terneuzen,
en over 500 URS-werknemers.
Vree noemde de overname van
groot belang. „De Antwerpse
haven blijft fors groeien en ver-
cjer wordt veel aandacht be
steed aan de infrastructuur
zoals het uitdiepen van de Wes
terschelde en de bouw van een
groot containerdok." Met de
transactie kreeg Smit in één
klap ook greep op de haven van
Zeebrugge en het Kanaal Gent-
Terneuzen.
Bij de onderhandelingen die
vooraf gingen aan de overname
van URS zette Smit URS-eige-
naar Bofort nv voor het blok:
Smit wilde de volledige controle
over het Antwerpse sleep- en
bergingsbedrijf en zoniet, dan
zou het Rotterdamse concern
zich volledig terug trekken. Het
was een kwestie van kopen of
verkopen. Bofort koos voor het
laatste. De overname werd door
Vree 'strategisch'genoemd en
ook 'een defensieve zet' omdat
er kapers op de kust waren. Ook
het Deense sleep- en bergings
bedrijf Svitzer-Wijsmuller lag
op de loer, daarin gesteund door
rederij Maersk (één van de
grootste spelers op de wereld
markt, zeker in de container
vaart).
door Jan Jaap Broekhuijsen
DEN HAAG - In hoger beroep
bij het Haagse gerechtshof heb
ben drie mannen gisteren ieder
vier jaar cel horen eisen wegens
hun vermeende berokkenheid
bij de productie van xtc in de
'cyberbunker' in Kloetinge.
Vorig jaar zomer brak daar
brand uit. In die bunker zat een
bonafide computerbedrijf,
maar een klein deel was ver
huurd aan een Hagenaar (55) die
daar een xtc-fabriek was be
gonnen onder de dekmantel van
een schildersbedrijfje. Een an
dere Hagenaar (57) zou mede
plichtig zijn geweest aan de fa
bricage van de pillen en zou
hebben zorggedragen voor op
slag in een pand van hem in Den
Haag. De derde verdachte (46)
uit Breda zou als lasser-mon
teur hebben gewerkt in de ver
boden fabriek. Tegen de drie
mannen waren bij de rechtbank
in Middelburg straffen van zes,
zes en vierenhalf jaar geeist. Ze
kregen toen ieder drie jaar ge
vangenisstraf. Het Openbaar
Ministerie ging in beroep omdat
het die straffen te laag vond.
De verdachten zouden ook be
trokken zijn geweest bij xtc-la-
boratoria in Vianen en mogelijk
ook in Dordrecht en Papen-
drecht. In Kloetinge was op z'n
minst 160 kilo xtc-pillen ver
vaardigd, zo wees onderzoek
uit. Maar ook in Vianen zou fors
zijn geproduceerd. De mannen
zouden zijn aangestuurd door
een Chinese bende, waarvan de
vermeende aanvoerder (56) uit
Almere gisteren vijfenhalf jaar
cel hoorde eisen. Hem werden de
laboratoria in Dordrecht en Pa-
pendrecht aangewreven. Hij
zou zelfs cursussen xtc-ver-
vaardiging hebben gegeven aan
landgenoten die daar grif
175.000 euro voor neertelden.
Het Hof doet op 30 september
uitspraak.