Het Vlaams heeft
een eigen verhaal
Een
glaasje grenadine in Zeelust
Nieuwe Raadkaart
Oproep
Week van het Landschap
23
dinsdag 16 september 2003
Schoulbank
Nieuw informatiebord van Het Zeeuws Landschap bij het waterwingebied Oranjezon.
foto Lex de Meester
Stuk voor stuk juweeltjes
Van 21 tot en met 27 sep
tember vindt voor de 23e
keer de Week van het Land
schap plaats. Tijdens het
evenement organiseren de
twaalf provinciale Land
schappen tal van activiteiten
om de inwoners kennis te la
ten maken met de terreinen
en het werk van de organisa
tie. Met het thema 'juwelen
in het landschap' wordt in
gehaakt op het Jaar van de
BoerderijAangezien stich
ting Het Zeeuwse Land
schap (nog) geen boerderijen
bezit, wordt in Zeeland het
accent gelegd op de terreinen
die in beheer zijn.
Aandacht voor de natuurter
reinen past prima in de
Week van het Landschap, vindt
Carolien van de Kreeke-Abra-
hamse van stichting Het
Zeeuwse Landschap (HZL).
,Het zijn stuk voor stuk juwelen
in de provincie. In Zeeland
krijgt iedereen de kans om een
natuurterrein te bezoeken. Ver
spreid door de hele provincie
worden natuurexcursies geor
ganiseerd. De wandelingen
worden begeleid door natuur-
gidsen, die van alles weten te
vertellen over het ontstaan van
het gebied, de voorkomende
planten en dieren."
Wat maakt de gebieden van
stichting HZL (die totaal 8000
hectare in de provincie onder
haar hoede heeft) zo bijzonder
dat de omschrijving 'juwelen'
van toepassing is? De betrokken
beheerders halen enkele parel
tjes naar voren en geven er zelf
Toen nog ongerept, nu is alles
veranderd ten behoeve van
de recreatie, meldt F. Boot uit
Burgh-Haamstede over de
raadkaart van vorige week. De
locatie is de buurtschap Wes-
tenschouwen, met prominent
aanwezig het in de Tweede We
reldoorlog gesloopte hotel-res
taurant Zeelust, van de uit Am
sterdam afkomstige familie Van
Vessem.
,,Het eiland heette toen nog
Schouwen en Duiveland",
schrijft J. Trompert Peute uit
Goes. ,,Als kind dronken we
daar bij hoge uitzondering wel
eens een glaasje grenadine (li
monade) op het nieuw aange
bouwde terras (193 5). De beton
nen duintrap werd in 1911 aan
gelegd om materiaal voor de
versteviging van duin en strand
te vervoeren. Van badgasten
hoorde je niet in die tijd. Op last
van de Duitsers werd het hotel
in 1943 gesloopt, net als bijna
alle huizen die in de prachtige
duinen stonden. De weg heet nu
de Steenweg."
een antwoord op.
Chris de Groot waakt onder
meer over landgoed Landlust in
Heinkenszand. In het oude
koetshuis houdt HZL kantoor,
omringd door drie hectare bos.
„Het is vooral cultuurhistorisch
gezien bijzonder, omdat Land
lust het laatste restant is van de
bezittingen van de heren Van
Citters, die in de omgeving heel
veel grond hadden. Landlust is
een kleine oase in het zich steeds
verder uitbreidende dorp Hein
kenszand."
De inlagen langs de noordkust
Zaterdag 20 september: ex
cursies om 13.00 en 15.00
uur en muziek van 14.30 tot
15.00 uur in Retranchement
(muziektent op de markt in het
dorp) en op Neeltje Jans (hoek
van de parkeerplaats van Wa
terland Neeltje Jans, bij de vlag
gen van Het Zeeuwse Land
schap en Natuurmonumenten);
maandag 22 september: excur
sie om 14.00 uur, Slikken van
Heen (informatiebord langs pa
rallelweg op de Philipsdam, ten
noorden van St. Philipsland);
dinsdag 23 september: excursie
om 14.00 uur, YersekeMoer
(werkschuurtje aan de Reeweg,
vlakbij de Postbrug);
woensdag 24 september: excur
sie om 14.00 uur, Neeltje Jans
(hoek parkeerplaats Waterland
Neeltje Jans);
donderdag 25 september: ex
cursie 14.00 uur, landgoed Ter
Hooge (halverwege de oprij
laan, Koudekerkseweg 200A,
Middelburg);
vrijdag 26 september: excursie
H.P. Bouwman uit Zierikzee be
vestigt dat en geeft aan dat de
naam vroeger Lageweg luidde.
„Het weiland is nu camping
Duinoord. Later is de woning
van dokter Pilaar, arts te Rot
terdam, verbouwd tot restau
rant Zeelust, bij parkeerterrein
hoek Steenweg/Kraaijesteinse-
weg.Inzender Boot merkt op
dat Duinoord vroeger een boer
derij was. Op de kaart is rechts-
van Noord-Beveland zijn ka
rakteristiek voor het voortdu
rende gevecht tegen het water,
zegt De Groot. „Die noordrand
is nog steeds calamiteus. Naast
de cultuurhistorische situatie
zijn er met name in de planten
groei situaties van zout/brak/-
zoet te herkennen. In één van de
inlagen vindt nog actieve veen-
vorming plaats; dit proces is
uniek in Zeeland. Daar is ook
het uiterst zeldzame veenmos-
rietland aanwezig."
Beheerder Gerard Wösten kan
een ouder en piepjong natuur-
14.00 uur, het Zwin (bezoekers
centrum 't Zwin, net buiten Ca-
dzand-Bad, G. van Hoekestraat
2, Retranchement);
zaterdag 27 september: excur
sies om 10.00 uur naar Slikken
van de Heen, inlaag Keihoogte
(informatiebord op de Keihoog-
teweg bij Wissenkerke), Neeltje
Jans, Yerseke Moer, landgoed
Landlust (bij kantoor Zeeuws
Landschap, Dorpsstraat 100A,
Heinkenszand), Ter Hooge,
duingebied Oranjezon (ingang
van het pompstation, Kon. Em
ma weg 22, Vrouwenpolder),
Zwinstreek, Groote Gat (bij de
werkschuur van HZL, Philips-
weg 9a, Oostburg), Baarzand-
sche Kreek (Schoondijkseweg,
zijweg van de N58 tussen Bres-
kens en Schoondijke, bij oprit
boerderij De Drieweg), Pauli-
naschor (monument aan de
Scheldedijk tussen Terneuzen
en Hoofdplaat), Saeftinghe-
Sieperdaschor (vogelkijkhut,
500 m na het bezoekerscentrum
Saeftinghe in Emmadorp).
onder de fietsenstalling van de
heer Remmers te zien.
Boot: „Als men nu daar de trap
oploopt, heeft men boven op het
duin rechts de Noordzee en links
een uniek gezicht op de storm
vloedkering in de Oosterschel-
de, terwijl er achter je een fan
tastisch uitzicht is over het
voormalige eiland, met in de
verte de Plompetoren van Kou-
dekerke en ook de dikke toren
gebied vergelijken. „De duinen
van Oranjezon zijn leuk door de
variatie. Iedere meter verschilt.
Je komt over een kopje en het
ziet er weer anders uit. Neeltje
Jans is een gemaakt en nog jong
duingebied. Daar is het echt een
soort oernatuur", vertelt Wös
ten. Bijzonder is dat in Oranje
zon, ter hoogte van Breezand
nieuwe duinvorming optreedt;
bij het 'maakbare', meer vastge
legde Neeltje Jans is dat niet zo.
„Maar je hebt er wel een buiten
en binnenslufter en bijbehoren
de milieudynamiek", betoogt
Wösten.
Het laatste restje van de vroege
re Braakmanschorren, noemt
Chiel Jacobusse het Paulina-
schor bij Terneuzen. „Dat
maakt het al bijzonder. Het is
een echt kleiig zout schor en
daarvan hebben we er in Zee
land nog maar weinig van. Er is
een heel typerende begroeiing,
veel lamsoor en zeealsem. En
een hoogwatervluchtplaats
voor vogels als rosse grutto en
van Zierikzee. Zeeland op zijn
mooist."
P. de Munnik uit Burgh-Haam-
stede en L. Philipse uit Weert
weten dat hotel Zeelust in 1928
werd gebouwd door J.M. van
Vessem. „Het is een ANWB-
bondshotel geweest, met elek
trisch licht, vaste wastafels en
telefoon." C. Dalebout-van
Zalm uit Noordwelle - ze dronk
op het terras vaak een glaasje
ranja - zegt dat het hotel twaalf
kamers had. Inzender Bouw
man noemt als exploitant W.
Flohil. Volgens M. van der Maas
uit Vlissingen staat onderaan de
trap de strandtent van Hans van
der Klooster. Als sloopjaar noe
men L. van Driel uit Nieuwer-
kerk en anderen 1941, in het ka
der van het vrijmaken van de
kust.
De winnaars van de waarde
bonnen zijn: P.G. de Munnik,
Burgh-Haamstede, H.P. Bouw
man, Zierikzee en C.J.L. Lege-
maate, Kloetinge.
Rinus Antonisse
strandlopertjes. Er ligt ook nog
een mooi netwerk van schapen
dammetjes."
Op de eerste dag van de Week
van het Landschap, zaterdag 21
september, worden enkele na
tuurexcursies gecombineerd
met een optreden van een mu
ziekgezelschap. Van de Kreeke
is bij voorbaat enthousiast over
die opzet. In Retranchement
treedt op de muziektent een
slagwerkgroep op. Noordelij
ker, op Neeltje Jans, vindt een
concert plaats van de boerenka-
pel van Eendracht Maakt
Macht. Van maandag tot en met
zaterdag is er elke dag een ex
cursie in een bepaald natuurge
bied en de slotdag, 27 septem
ber, staan dertien gebieden
open.
Rinus Antonisse
Een overzicht van activiteiten
via www.landschappen.nl of
030-6017205. Voor de activitei
ten in Zeeland geldt ook 0113-
569110.
Een paar jaar geleden ver
scheen het prachtige boek
Het verhaal van een taal over
het ontstaan en de ontwikkeling
van het Nederlands. Enkele
maanden terug kwam daar een
flinke aanvulling op door het
verschijnen van Het verhaal van
het Vlaams met als ondertitel
'de geschiedenis van het Neder
lands in de Zuidelijke Neder
landen'.
De ontwikkeling van het
Vlaams is op natuurlijke wijze
verbonden met die van de
Zeeuwse dialecten. Het boek is
in dit opzicht dan ook boeiend.
Wie beweert dat dialect een va
riatie is van het Nederlands, kan
zijn hart ophalen aan het tegen
deel. De eerste Nederlandse
ambtenarentekst, geschreven in
de volkstaal, kwam in elk geval
uit Middelburg (1254). Helaas
was die wellicht geschreven in
Dordrecht of Den Haag, maar je
mag daaruit toch afleiden dat er
wellicht ook hier in de volkstaal
geschreven is. En toen was er
niets anders voorhanden dan
het plaatselijke dialect. In het
boek staat dat 1,5 procent van
de geschriften van voor 1300 in
het Zeeuws geschreven zijn. Dat
zij n er nog altij d twintig. Zeven
tig procent was Vlaams en maar
15,5 procent Hollands. 'De wieg
van de Nederlandse schrijftaal
stond dus duidelijk in het zui
den, om precies te zijn in Vlaan
deren, en daar zou de taal ook
opgroeien en volwassen wor
den.'
In het boek zijn tal van voor
beelden te vinden waarin het
Nederlands zich ontwikkelde
vanuit de dialecten. Dat ge
beurde mede onder invloed van
de schrijftaal, terwijl het dialect
als spreektaal oude vormen
vasthield. Deur, of en vier klon
ken in Brabant en Limburg als
door, af en vuur en zo kwamen
deze woorden in de Nederlandse
standaardtaal terecht. Voor
wien en wijn (de ie naar de ij) en
buuk en buik (van uu naar ui)
geldt hetzelfde. In Oudenaerde
was het motto van de Rederij
kerskamer 'jonst souckt const',
wij zoeken kunst. Ons zoeke nog
aoltied. Const werd kunst, ook
in het Zeeuws. De gang van o
naar u is toch nog steeds niet he
lemaal afgerond. Gekscherend
wordt nog wel eens gezegd bokt
es dan za'kje es kosse (buk eens
dan zal ik je kussen)Ook hoor je
soms nog gelok in plaats van ge
luk en Surrender zingt ook nog
vol overgave bok me, bok me,
bok me.
Eeuwen zijn nodig geweest om
tot het algemeen Nederlands te
komen, zoals we dat nu kennen.
De spelling is een hoofdstuk
apart en dialectschrijvers weten
hoe moeilijk het is woorden te
verklanken op een voor anderen
begrijpbare wijze en dat er wa
ter bij de wijn moet als je een
spelling wil maken die voor
meerdere plaatsen geldt.
Het boek is duidelijk als het om
de toekomst van het dialect
gaat. Dialect is taal en die is
voortdurend aan verandering
onderhevig. En verandering is
niet altijd verlies van dialect,
maar wel vaak. In het boek wor
den vier zwaarwegende facto
ren gegeven voor dialectverlies.
Onder de eerste, de sociale fac
tor, wordt verstaan dat de beter
gesitueerden het eerst hun dia
lect nalaten te spreken. Als zij
het niet meer spreken, verliest
het dialect status. Reden voor
anderen om ook niet meer 'plat'
te willen praten. Het Tijdschrift
Onze Taal meldde onlangs een
recent onderzoek onder de
Brusselse en Vlaamse adel,
waarbij vastgesteld wordt dat
97 procent thuis Frans spreekt.
Er is ook een geografische fac
tor: verstedelijking bevordert
dialectverlies. Dialect ver
dwijnt het eerst uit de stad. En
een tijdsfactor: jongeren laten
eerder dialect'achterwege dan
ouderen. Tenslotte een functio
nele factor waarmee wordt be
doeld dat dialect alleen nog
gesproken wordt waar het func
tioneel is. Iemand ael 's och
tends een broad bie den bakker
en smaert z'n stuten, maar gaat
hij tussen de middag zijn boter
hamzakje leeg eten, dan gaat hij
even met lunchpauze en die gaè
beslist nie schove.
Het boek put informatie uit een
onderzoek dat in 1994 is gehou
den in Middelburg, Roermond
en Zutphen, waarbij gekeken
werd naar het taalgebruik van
de notabelen uit die plaatsen.
„De Zeeuwse notabelen ver
toonden de minste regionale
kenmerken in hun taalgebruik.
In Middelburg is de dialect
houding uitgesproken negatief
en wordt dialect door de nota
belen nauwelijks gebruikt."
Zeeland mag dan dichter bij
Vlaanderen liggen dan bij Hol
land, wat dialectgebruik betreft
lopen we achter bij Vlaanderen.
Het dialectaandeel is daar veel
groter. Of lopen we dan dus juist
voor? Hoe dan ook, in De schie-
ven architect, een café vlakbij
d'Uugstroet (Hoogstraat) in
Brussel, las ik het volgende ver
haaltje op de menukaart.
Peiter, 13 joêr, zag op d'aa met,
vuij uille kaffei, n'aa schoul
bank stoen. Ge wet wel zu ien mé
e gat in vi de pozzelainen inkt
pot. Mo danen inktpot was al
vreuger verkocht. Zei tam zu:
'Menier, da was zeikes het goike
vi de kabels van de kompjoêter
deu te steike?'
Kom daar in Middelburg of onze
andere steden nog maar eens
om. Taal is leven, dialect kleurt
het.
Engel Reinhoudt
Het verhaal van het Vlaams, van
Roland Willemijns en onder re
dactie van Wim Daniels is ver
schenen bij Standaard Uitgeve
rij/Het Spectrum.
Agenda:
Zondag 21 september: oecume
nische bijeenkomst in het
Zeeuws in het Kerkje van Elles-
diek (Ellewoutsdijk). Aanvang:
14.30 uur. Thema: 'In vre-
desnaèm'.
Veronique de^Tier, streek-
taalconsulenite in Zeeland,
wil van lezers graag weten wat
ze in Zeeland aan uitdrukkin
gen gebruiken in de betekenis
'zich van de domme houden',
'doen alsof je neus bloedt'. Ze
vraagt ook of het klopt dat een
van de bestaande uitdrukkin
gen zou moeten zijn: zich lu
thers houden.
Reageer naar: v.de.tier@scez.nl
of SCEZ, Postbus 49,4330 AA
Middelburg, telefoon: 0118
670870.
aaü-
SST
ÉL
- - -
v
1
Het Zwin, één van de te bezoeken natuurterreinen.
foto Peter Nicolai
1 'üt '"''N i L
Van het noorden van de provincie naar het zui
den, met de nieuwe raadkaart uit de collectie
van Hans Lindenbergh. Als gebruikelijk is de
vraag: om welke plaats gaat het? Een nadere toe
lichting - bijvoorbeeld over de naam van de afge
beelde straat en de historische situatie - is welkom
bij de redactie.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
20 september worden gezonden aan: Redactie
PZC ter attentie van Buitengebied, postbus 31,
4460 AA Goes; fax 0113-315669; e-mail redac-
tie@pzc.nl.
Drie inzenders van een goede oplossing kunnen
rekenen op een waardebon.
