'Angst voor kanker onterecht'
Het gipsverband
Bord leegeten
kMUI kVfc*:*rel Mal ümruifli
Medische
Vindingen
woensdag 3 september 2003
Onder vrouwen in de overgang die hormonen gebruiken, is
verontrustheid ontstaan over een verhoogde kans op borstkanker.
Uit een onlangs verschenen Brits onderzoek is gebleken dat vrouwen
die tijdens en na de menopauze hormonen slikken daardoor 66
procent meer kans hebben op borstkanker. Hun risico om aan
borstkanker te overlijden is met 22 procent verhoogd.
Overgangsconsulenten vinden de ontstane ongerustheid niet terecht.
Kinderkanker
Smaak
Bypassoperatie
Psoriasis
Dik en hoogteziekte
Aspirine
Baarmoederhalskanker
Dokter Antonius Mathijsen
Wereldvermaard uitvinder van het gipsverband
„Hij was dc mensehheid ten zegen".
Door MIEL TIMMERS
ABij Care for Wo
men, de overkoe
pelende organisatie
van Nederlandse
overgangsconsulen
ten, en de consulenten in het
land zijn honderden telefoon
tjes van verontruste hormoon-
gebruikers binnengekomen. De
meest gestelde vraag is: 'Ik slik
de pil al jaren. In hoeverre kan
dat mijn gezondheid beïnvloe
den?'
De koepel en de overgangscon
sulenten proberen bellers ge
rust te stellen. „Het onderzoek
toont aan dat langdurig hor-
moongebruik uiteindelijk leidt
tot een verhoogd risico op
borstkanker", zegt de Eindho-
vense overgangsconsulente
Paula Rooymans. „Dat is in Ne
derland niet gebruikelijk. De
gemiddelde therapieduur is
hier zeven maanden. Dat is te
kort voor een verhoogd risico."
Het Britse onderzoek 'Million
Women Study' is op 8 mei 1997
van start gegaan. Vier jaar lang
zijn ruim een miljoen vrouwen
van vijftig tot 64 jaar, van wie
ongeveer de helft tijdens de
overgang hormonen gebruikte,
gevolgd om te kijken of ze
borstkanker kregen of aan die
ziekte stierven. Hun lot werd
daarna gerelateerd aan het ge
bruik van hormoon suppletie
therapie (HST). De onderzoe
kers hebben berekend dat een
huisarts die aan 166 vrouwen
vijf jaar hormonen voorschrijft,
daardoor één extra borstkan-
kerpatiënte in zijn praktijk zal
krijgen.
Pleisters
Na een jaar gebruik is de kans
verhoogd voor alle soorten en
combinaties overgangshormo
nen en voor alle toedienings
vormen. Wie stopt met pillen
of pleisters waarmee de hormo
nen worden toegediend, is het
extra risico vrijwel meteen
kwijt. Volgens de coördinator
van overgangsconsulenten Ted
Ruiter van Care for Women
worden bellers erop gewezen
dat ze contact moeten zoeken
met hun huisarts of gyneaco-
loog.
„Op hun indicatie gebruiken ze
de hormonen en bij hen staan
ze onder controle. Omdat elk
individu op zichzelf staat, kun
nen wij geen eenduidig advies
geven." Gemiddeld duurt de
overgang zeven jaar. Tachtig
procent van de vrouwen krijgt
te maken met verschijnselen
zoals opvliegers en nachtelijke
transpiratie. Om die klachten
te verzachten, gebruikt mo
menteel ongeveer vijftien pro
cent van de Nederlandse vrou
wen in de leeftijd van vijftig tot
64 jaar HST. Overgangsconsu
lente Rooymans: „In vergelij
king met de rest van Europa en
Amerika is dat weinig." Volgens
Rooymans schrijven de meeste
huisartsen in Nederland over
gangshormonen terughoudend
voor.
Vrouwen in de overgang volgen
over het algemeen HST om het
aantal hinderlijke opvliegers te
bestrijden. Daarnaast helpen
hormonen tegen een droge en
jeukende vagina. Vermeende
voordelen, zoals bescherming
tegen botontkalking, hart- en
vaatziekten en Alzheimer, zijn
de afgelopen jaren in Ameri
kaanse studies geregeld weer
legd.
Mensen die op kinderleeftijd succesvol zijn behandeld tegen
kanker, kampen op volwassen leeftijd niet vaker met psychi
sche problemen dan mensen die nooit kanker hebben gehad.
Alleen kinderen die behandeld zijn vanwege een hersentumor
lopen later een verhoogde kans op (ernstige) psychische aan
doeningen zoals schizofrenie, concludeert L. Ross (Deense Kan
kerbestrijding, Kopenhagen) in het medisch tijdschrift New
England Journal of Medicine uit een onderzoek onder 3710
overlevenden van kinderkanker.
Over smaak valt inderdaad niet te twisten. Van minstens 50
van de ongeveer 1000 genen die betrokken zijn bij geur en
smaak is nu bekend dat het van persoon tot persoon verschilt
of zij wel of niet actief zijn. De miljarden verschillende combi
naties die hiermee mogelijk zijn, maakt dat ieder individu in
principe een uniek patroon van actieve smaakgenen, en dus
een unieke smaak, kan hebben, schrijft E. Menashe (Weiz-
mann Instituut, Rehovot) in het wetenschappelijk tijdschrift
Nature Genetics.
Wie lijdt aan een depressie en een bypassoperatie moet onder
gaan, loopt een tweemaal zo grote kans te overlijden na de
operatie als iemand zonder depressie die een bypassoperatie
ondergaat. Dat stelt J. Blumenthal (Duke University Medical
Center, Durham) in het medisch vakblad The Lancet, op grond
van een onderzoek onder 817 patiënten. Een verhoogde bloed-
stolling als gevolg van de depressie ligt hieraan mogelijk ten
grondslag. Blumenthal raadt aan patiënten voorafgaand aan
een bypassoperatie goed te screenen en een eventuele depres
sie voor of direct na de operatie te behandelen.
Behandeling van de huidaandoening psoriasis met het middel
methotrexaat is even effectief als een behandeling met het
(duurdere) ciclosporine. Bovendien kunnen de bijwerkingen
van methotrexaat (o.a. maagklachten en leverafwijkingen)
sterk verminderd worden door tevens foliumzuur te slikken.
Dat concludeert V. Heydendael (AMC, Amsterdam) in het me
disch vakblad New England Journal of Medicine, op basis van
een vergelijkend onderzoek onder 88 patiënten.
Dikke mensen hebben eerder last van hoogteziekte, klachten
die optreden als mensen zich in korte tijd naar grote hoogte
verplaatsen (misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid, slapeloos
heid, vermoeidheid en zelfs desoriëntatie). Dikke mensen
moeten dus extra oppassen en langzaam stijgen, waarschuwt
G. Ri-Li (universiteit Texas, Dallas) in het vakblad Annals of In
ternal Medicine, op grond van proeven waarbij een hoogte van
3685 meter werd nagebootst met behulp van een drukkamer.
Het zogeheten tulbandgezwel, een zeer zeldzame, goedaar
dige, maar sterk verminkende vorm van kanker in het gezicht
of de hoofdhuid, is mogelijk goed behandelbaar met het alou
de aspirine. Aspirine blokkeert namelijk de biochemische rou
te die leidt tot het ontstaan van de tumor, schrijft T. Brummel-
kamp (Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam) in het weten
schappelijk tijdschrift Nature. Het NKI onderzoekt nu of de be
handeling ook in de praktijk werkt bij patiënten die al een
dergelijke tumor hebben.
De psychische gesteldheid van de patiënt heeft geen invloed
op de groei van (baarmoederhals)kankercellen. Een groot on
derzoek hiernaar heeft niets opgeleverd, meldt het Helen
Dowling Instituut te Utrecht in zijn jaarverslag over 2002.
Vrouwenarts C. Renckens (Hoorn) toont zich in het medisch
tijdschrift Medisch Contact verheugd hierover. „De tijd van
'blaming the victim' kan worden afgesloten", aldus Renckens.
i
Wij moesten thuis altijd ons bord
leegeten. Ook mijn kinderen mo
gen niet meer opscheppen dan ze
opkunnen. Het zijn goede huisre
gels maar houden wij ons er ook
buitenshuis aan?
Eet u alles op wat u geserveerd
krijgt in een restaurant? Bent u
gewend om bij de Chinees alles te
verorberen wat u besteld hebt?
Amerikanen doen dat wel. De
meeste Amerikanen eten hun
bord leeg, ongeacht de opgedien
de hoeveelheid voedsel. Dit blijkt
uit een vorige maand gepubli
ceerd wetenschappelijk onder
zoek naar eetgedrag in de Ver
enigde Staten.
Driekwart van de ondervraagden
eet zijn bord altijd leeg, ook als de
porties groot zijn. Keurig opge
voed, die Amerikanen, zou je den
ken. Maar de eetgewoonten ko
men in een ander daglicht te
staan als je bedenkt dat de gemid
delde porties enorm zijn toegeno
men. Bedroeg het gewicht van een
portie patat in 1955 nog 75 gram,
nu is dat 220 gram, maar liefst
drie keer zoveel.
Kinderen in de Verenigde Staten
zijn inmiddels dikker dan ooit.
Het aantal mensen met overge
wicht en vetzucht ligt rond de
65%.
In Nederland zien we eenzelfde
tendens. Kinderen eten steeds
grotere hoeveelheden. Ook hier
zien we Amerikaanse toestanden
met steeds groter wordende be
kers cola en megaporties fast
food. Ook onze kinderen worden
steeds vetter.
Ze lopen daardoor meer risico om
al op jonge leeftijd diabetes, hart
kwalen en kanker te krijgen.
Het Amerikaanse onderzoek is ge
richt op het verband tussen eetge
drag en kanker. In Nederland was
Dr. Moerman een van de eersten
die op de samenhang van voeding
en kanker wees. Omdat hij tot het
alternatieve circuit behoorde
werd hij nooit serieus genomen.
Maar inmiddels is vriend en vij
and het erover eens dat voeding
een belangrijke rol speelt bij het
ontstaan van kanker. Bij een op
de drie mensen die aan kanker
overlijdt zijn voedingsgewoonten
de belangrijkste oorzaak. Verder
blijkt dat het voedingspatroon
van kinderen duidelijk van in
vloed is op het risico om later al
of niet kanker te krijgen. Al eer
der meldde ik de opvallende uit
spraak van het Nederlands Voe
dingscentrum: „als iedereen in
Nederland elke dag tenminste 200
gram groente en tweemaal fruit
zou eten, zouden er per jaar
12.000 gevallen van kanker kun
nen worden voorkomen."
Gezond eten levert dus aardig wat
op. Of het daarbij verstandig is
om 'altijd je bord leeg te eten' is
maar de vraag. Hoe moet ik dat
nou aan mijn kinderen uitleggen?
Door MARTEN DOOPER
Laten we deze serie maar eens lek
ker chauvinistisch beginnen. Het
gipsverband is immers een Neder
lands vinding, in 1851 gedaan door
dr. Antonius Mathijsen (1805-1878).
Mathijsen, afkomstig uit het Bra
bantse Budel - alwaar hij sinds 1946
met een monument wordt geëerd -
was Officier van Gezondheid, leger
arts zouden we tegenwoordig zeg
gen. Dat een legerarts kwam tot de
uitvinding van het gipsverband is
niet verwonderlijk. Het waren voor
al de militaire slagvelden die veel
gebroken armen en benen oplever
den. Geneeskundigen moesten er
voor zorgen dat deze gewonden zo
snel en comfortabel mogelijk afge
voerd werden. Al sinds de prehisto
rie werden hierbij spalken en hard-
wordende materialen als klei ge
bruikt, zo hebben opgravingen uit
gewezen. Later kwamen verbanden
in zwang en allerlei toestellen die
het gebroken ledemaat zo goed mo
gelijk stil moesten houden. Echt
praktisch waren die niet, vooral
niet op het slachtveld.
In 1835 ontwikkelde de Belg Louis
Seutin in 1835 een verband op ba
sis van linnen, spalken en stijfsel.
Hardworden duurde echter twee
dagen, wat niet handig was tijdens
de gevechten. Mathijsen koos voor
katoen en het zeer goedkope gips.
Die combinatie bleek een gouden
greep. Na aanvankelijk gipspoeder
tussen laagjes katoen te hebben ge
strooid, kwam Mathijsen op het
idee katoenen stroken in te wrijven
met gips. De zo ontstane gips-
zwachtels bleken gemakkelijk mee
te nemen, snel aan te brengen,
goed op het been of de arm aan te
clnitpn ctipI fp Hrncrpn pn nnV nncr
Eeuwenlang moest de ge
zondheidszorg het stellen
zonder een aantal medi
sche vindingen die van
daag de dag als vanzelf
sprekend worden gezien.
Wie waren de bedenkers
ervan en hoe verging het
hun vinding? Vandaag:
het gipsverband.
eens zo stevig te zijn dat het ge
wicht relatief laag kon blijven. In
1852 maakte Mathijsen zijn vin
ding wereldkundig.
Het Nederlandse leger zag het be
lang van Mathijsens vinding snel in
en Koning Willem III benoemde
Mathijsen in 1853 tot ridder in de
Orde der Eikenkroon. Ook in het
buitenland maakte het gipsverband
snel furore. Al in de Krimoorlog
(1853-1856) werd er dankbaar ge
bruik van gemaakt. Duitsland, dat
eind negentiende eeuw diverse oor
logen uitvocht, verwelkomde de
techniek met open armen. Alleen
België, de bakermat van het stijfsel-
verband, had er moeite mee. Pas na
enig zendingswerk van Mathijsens
collega en vriend Petrus van de Loo
ging ook België overstag. Van de
Loo vatte zijn zendingswerk overi
gens zo serieus op dat hij zichzelf
tot mede-uitvinder van het gipsver
band bombardeerde, tot groot on
genoegen van Mathijsen.
Al cnnpHicr vnnH hpf crincvprhanrl
geboren te Budel 4 November 1805 overleden 15 Juni Ï&78
Officier van Gezondheid 1 klasse bij het Ned. Leger.
Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw.
Ridder der Luxemburgsche Orde van de Eikenkroon
Bezitter der gouden aiedoi.lc .in de NedcrLtndsche Maatschapp:'
tot bevordering der Geneeskunst enzoovoorts.
zijn weg naar de gezondheidszorg
buiten het leger. Ontelbare burger-
armen en -benen zijn er sindsdien
'in het gips gezet'. Ruim een eeuw
te verbeteren. Pas de afgelopen ja
ren is het op de achtergrond ge
raakt. Het klassieke, goedkope gips
verband wordt alleen nog gebruikt
lijk verband. Moet het langer mee,
dan worden verbanden gebruikt
van kunststofvezel met kunsthars.
Nog sneller hard dan gips en nog
bnff vïpI pr aan hpf vprhanH nipfc vnnr hpf narilpcrcrpn van ppn tiiHp- lirhfpr in crpwirht
