FILM BY WE ESS
Helemaal ingepakt in een electronisch toneelstuk
25
Talkshows
Openlucht
1835 1
Prijzen
Zee
dinsdag 2 september 2003
>zc
Als ik loop langs het strand
moet ik altijd dicht bij de zee zijn
ik loop dan heel aan het randje
en zij streelt mijn voeten
zij betast ze, of ze mijn blinde moeder is
de zee was groot
ze was vol witte koppen vanmorgen
want het waaide hard
overal danste het schuim
de golven waren boos en trots
ze sprongen als valse wolven
en toonden hun witte tanden
maar ik was rustig en stond hoog in de
wind
ik stond als een oude koning
als ik zie overzee ben ik sterk en machtig
en mijn tanden staan vast op elkaar
Met Van Schagen op
het Domburgse strand
De Amsterdamse filmer Kees Hin
heeft iets met de gedichten van
J.C. van Schagen. Het was zijn buur
man en vriend, schrijver K. Schippers,
die hem jaren geleden wees op het oeu
vre van de Domburgse bard. Vanwege
zijn gebruik van gevonden voorwer
pen, zijn scherpe blik op het alledaagse
en zijn diepzinnige bespiegelingen
naar aanleiding van onbeduidende
voorvallen, werd Van Schagen in de ja
ren zestig door de dichters rond het
tijdschrift Barbarber (naast K. Schip
pers onder anderen ook J. Bernlef) als
een voorloper en geestverwant gezien.
In die roerige jaren zestig voelde ook
Hin zich meteen aangetrokken door de
poëzie van Van Schagen. „Een man als
Van Schagen moedigt je aan om buiten
de gevestigde wereld te staan, dat an
archistische zonder agressie, volko
men je eigen gang gaan, dat inspi
reert."
Hin heeft even pauze genomen. In een
studio in de Amsterdamse staatslie
denbuurt werkt hij hard aan de montage
van Zomerzee, de eerste korte film uit de
reeks Gedichten uit Zee. Dat is een project
van de van oorsprong Zeeuwse filmmaak
ster en -producent Digna Sinke. Voor Film
by the Sea heeft zij negen Nederlandse
filmmakers gevraagd een gedicht over de
zee te verfilmen. Volgend jaar is de hele
reeks te zien tijdens het filmfestival, maar
dit jaar gaat de eerste in première, de film
van Kees Hin. „Digna en ik kennen elkaar
al ons hele filmleven", vertelt hij. „We wer
ken allebei voornamelijk documentair, zij
het dat zij meer de kant opgaat van speel
films met elementen uit de documentaire,
terwijl ik documentaires maak met speel
filmelementen erin. Het lag voor de hand
dat ze mij ook zou vragen een gedicht over
de zee te verfilmen."
Hin wist meteen dat het een vers van Van
Schagen moest worden. Jaren geleden had
hij de dichter al eens geciteerd in zijn film
pje Er zijn nog Zeeuwen. Hij koos voor het
gedicht 'Zee', dat volgens hem in zijn een
voud raakt aan de essentie van het bestaan.
„Het is een lichtvoetig gedicht over een
wandeling aan het strand. Je loopt langs de
zee en plotseling word je overvallen door
een lichte emotie, zoals je dat in dit gedicht
leest. Van Schagen begint dromerig iets te
zeggen, dan weidt hij uit, komt hij met de
vergelijking van valse wolven die hun tan
den laten zien en plotseling confronteert hij
je met de vraag 'Wil je nu wel of niet graag
sterven?' Ik zie het als een performance in
taal, als een mooie solo van Thelonious
Monk of het begin van het pianoconcert in f
van Ravel. Iets heel vluchtigs, ogenschijn
lijk bij toeval ontstaan, maar je vraagt je af
hoe ineens die diepgang wordt bereikt."
Dat terloopse van Van Schagen, diens een
voud, de manier waarop hij met het toeval
speelt, dat is wat Hin met Zomerzee ook
voor ogen had. „Zijn lichtvoetige manier
om het over sterfelijkheid te hebben, die
trof me. Die weigering om zwaarwichtig te
doen, wat ik sterk heb bij het filmen, waar
door iets juist een bepaald gewicht krijgt.
Ik besloot gewoon met het gedicht het
strand op te gaan, het te laten lezen aan
wandelaars die ik daar tegenkwam en te
vragen wat hun hoogtepunt of dieptepunt
was. Dat moest in Domburg gebeuren,
want ik wilde natuurlijk ook de verloren
tijd van Van Schagen herbeleven en op film
vastleggen. Voor de film was maar weinig
geld beschikbaar. De opnamen moesten in
twee dagen gebeuren. Natuurlijk was dat
ook bepalend voor wat ik ging doen, maar
cruciaal was toch wel dat ik dezelfde toe
valligheid nastreefde die zo kenmerkend is
voor Van Schagens werk."
Hin besefte dat hij ook andere ideetjes, die
hij ooit eens had genoteerd, in de film kwijt
kon. „Net als iedereen heb ik zo'n vergaar
bak. Ik had ooit eens een interview met een
museumdirecteur gelezen die vertelde dat
je als je heel vroeg opstaat op zee een prach-
tigroze licht kuntzien. Ik dacht: 'Daar ga ik
dan nu meteen naar zoeken.' Gewoonlijk is
Valentijn Byvanck, de directeur van het
Zeeuws Museum in Middelburg, zal
zich tijdens Film by the Sea op een verras
sende manier aan het Zeeuwse publiek la
ten zien. Hij is presentator van de talkshow
die van dinsdag 9 tot en met vrijdag 12 sep
tember elke avond plaatsvindt in Cine City.
De verfilming van literatuur is het belang
rijkste onderwerp tijdens die talkshows.
Byvanck krijgt in ieder geval de filmma
kers Kees Hin en Ate de Jong en schrijver
Karei Glastra van Loon aan tafel om daar
over met hem te discussiëren. Op de don
derdagavond schuiven schrijfster Rosita
Steenbeek en filmmakers Fons en Lily Ra
demakers aan om te vertellen over de Itali
aanse filmregisseur Frederico Fellini.
Net als vorig jaar vertoont Film by the
Sea op het Bellamypark in Vlissingen
in de open lucht een film op een gigantisch
scherm. Het gaat dit keer om Freaky Fri
day, met Jamie Lee Curtis en Mark Harmon
in de hoofdrol. Het is een komedie waarin
moeder en dochter van lichaam wisselen.
Dat wordt een freaky vrijdag, 12 september
om 21.30 uur op het Bellamypark.
dat er nooit als je aan het filmen bent. Het
magische moment is heel kort. Alle schil
ders die in Domburg hebben gewerkt, we
ten dat. Omdat het toeristenseizoen begon
nen was, waren we ook gedwongen vroeg
het strand op te gaan, anders kom je alleen
Duitsers tegen die niets kunnen met een ge
dicht van Van Schagen."
Hin interviewde vijf mensen die hij in de
montage de Baliman, de schelpenvrouw,
het meisje Vrijdag, de schilder en de goud
zoeker is gaan noemen. Uiteindelijk heeft
de Baliman de film niet gehaald. De filmer
volgt hun bezigheden op het strand, con
fronteert ze met een passage uit het gedicht
van Van Schagen en laat ze vertellen. „Het
gedicht bleek goed te werken. Mensen rea
geerden niet cynisch, zoals je zou kunnen
verwachten, maar heel serieus. Iedereen
bleek zichzelf wel te kunnen zien als onder
deel van een groter verhaal."
Zoals een dichter zijn woorden weegt, her
schikte Hin vervolgens zijn materiaal in de
montage. „Elk shot dat je gebruikt moet
iets betekenen. Het heeft een bepaalde
lengte nodig, het moet zich koppelen met
woorden, het moet niet te nadrukkelijk zijn
en niet te vluchtig en werkt iets alleen voor
mij of kun je er een algemene betekenis aan
geven. Tussen die elementen moet je een ba
lans vinden. Bij de montage moet je je hele
film opnieuw bedenken."
Ernst Jan Rozendaal
De documentaire De Ramp van de in
Zeeland geboren en getogen filmma
ker Koert Davidse trok vorig jaar tijdens
Film by the Sea veel bezoekers en werd
hoog gewaardeerd. Tijdens het komende
festival presenteert Davidse opnieuw een
project dat te maken heeft met de Ramp van
1953. De titel is 1835+1, naar het officiële
dodental van de Ramp en de ene, nooit gere
gistreerde dode die vorig jaar door journa
list Kees Slager werd ontdekt. Met multi
mediakunstenaar Roel Wouters heeft
Davidse een concept ontwikkeld voor een
monument voor de slachtoffers van de wa
tersnood. Het gaat om een website van ver
halen over de 1836 slachtoffers. De bedoe
ling is dat de verhalen op afroep ten gehore
worden gebracht in het Museum Waters
nood 1953 in Ouwerkerk. De bezoeker
noemt een naam en hoort het bijbehorende
verhaal. Davidse komt zijn project in Vlis
singen toelichten.
Zoals elk zichzelf respecterend filmfesti
val heeft Film by the Sea een aantal
prijzen te verdelen. Acht nieuwe boekver-
filmingen dingen mee naar de Film by the
Sea Award. De Britse regisseur Stephen
Daldry reikt zaterdag 13 september een
beeldje en een cheque van 10.000 euro uit
aan de winnende filmmaker of diens verte
genwoordiger. De jury die de literatuurver
filmingen beoordeelt bestaat uit Rinus Fer-
dinandusse (voorzitter), Connie Palmen,
Lily Rademakers, Peter van Bueren, Ate de
Jong, Ronald Giphart en Geert Mak. Een
nieuwe prijs is de Life Time Achievement
Award die hoort bij het onderdeel Eurofo-
cus, waarin extra aandacht wordt besteed
aan de filmproductie van een Europees
land. Dit jaar staat Italië centraal. De
Award gaat naar regisseur Ettore ScolaHij
neemt hem donderdag 11 septembef in
Scheveningen in ontvangst. Het publiek
kan een stem uitbrengen op een film die tot
dusver niet in Nederland is uitgebracht. De
maker van de meest verkozen film krijgt de
Volkwagen Publieksprijs. Film by the Sea
zal vervolgens proberen de betreffende film
toch in de Nederlandse bioscopen te krij
gen.
Fidessa zou een toneelstuk worden. Maar
toen er ter promotie van het stuk een
filmpje was gemaakt, beviel dat zo goed dat
de overstap van theater naar film snel was
gemaakt. Fidessa is een cinema- en carré
projectie geworden. Niet onder de indruk
van het gebruikte medium is de rode draad
van de voorstelling hetzelfde gebleven: de
ontmoeting van twee werelden - ingepakt
in de liefde die tussen bosnimf Fidessa en
ridder Sans-Joye ontstaat.
Die twee werelden krijgen visueel vorm op
vier in een vierkant geplaatste schermen.
Als toeschouwer zit je in het midden van
een wereld die in basis door Louis Couperus
werd geschapen. Jeremy Baker maakte van
de novelle van Couperus een toneelstuk, om
deze vervolgens te bewerken tot script. Mi
chael Helmerhorst voerde de regie. Het was
ook Helmerhorst die in het promotiefilmpje
het omvangrijke - zij het low budget ge
maakte - vervolg zag. De ingekeyde acteurs
tegen de Middeleeuws ogende Westerkerk
in Enkhuizen gaven een haast groteske di
mensie aan de liefdesgeschiedenis. De kop
pen werden bij elkaar gestoken en het elec
tronisch toneelstuk - zoals de regisseur zijn
werk zelf zonder opsmuk aanduidt - was
een feit.
Fidessa is het verhaal over een naakte nimf
die in de geharnaste Sans-Joye de liefde
van haar leven vindt. Zij laat zich door een
cycloop in een pantser opsluiten, omdat
haar naaktheid taboe is in de wereld van
Sans-Joye. Hij op zijn beurt wordt gevan
gen genomen als straf voor de liefde die hij
voor de sylfide voelt. Couperus schreef het
sprookjesachtige verhaal in 1899. Hij liet
zich daarbij inspireren door de 19e-eeuwse
romantische schilderkunst van die tijd: de
Preraphaëlieten en Symbolisten.
„Couperus was geen man van dialogen",
geeft Helmerhorst aan. „Hij schilderde met
woorden. Beschreef bewegende schilderij
en. Die insteek heeft de regisseur, samen
met cameraman en editor Henk Haselager,
geprobeerd te benaderen in de filmbeelden.
Het was scenarioschrijver Baker op zijn
beurt die allerlei personages en intriges aan
het oorspronkelijke verhaal toevoegde. Zo
komt Sans-Joye als hij zijn nimf ontmoet
net terug uit de oorlog. Op dat moment is hij
reeds verloofd en maakt de kerk de dienst
uit in de wereld die zich in het carré ont
vouwt. Drie poetsvrouwen soppen bebloe
de harnassen schoon en het magie-achtige
personage Sternval komt om de hoek kij
ken.
Als toeschouwer word je in het hart van dit
alles geplaatst, gezeten op een draaikruk.
Zo zit je als het ware tussen de mensen in die
een dialoog met elkaar voeren. Dat heeft, is
■:.x.
de ervaring van de makers tot nu toe, niet
zozeer tot gevolg dat mensen mee willen
gaan doen - maar eerder dat ze zich een
soort van ultieme voyeur voelen. Aardig is
dat kijkers in eerste instantie geneigd blij
ken en masse het geluid te volgen. Pas na
verloop van tijd draaien zij zich om richting
scherm waar een voor hen intrigerend per
sonage te zien is. En die zijn er zat in deze
Blond en Blauw-productie. Jéröme Ree
huis geeft body aan de tyrannieke kerk
vorst. Nelly Frijda, Huub van der Lubbe en
Peter Drost zijn enkele andere medewer
kers die op de lange lijst met credits staan.
De making of van deze een uur en tien mi
nuten durende productie nam aardig wat
tijd in beslag. Elke dialoog werd als dialoog
opgenomen, met dien verstande dat slechts
één van de acteurs - degene die tegen een
blue screen stond - daadwerkelijk werd
geregistreerdEen gesprek tussen vier men
sen moest dus vier maal worden overge
daan, om vervolgens nog eens met 'achter
grondmateriaal' gecombineerd te worden.
Die achtergrondbeelden zijn veelzijdig;
van locatieshots tot zwart-wit materiaal
afkomstig uit de eigen archieven. Er zijn
klassieke uitsneden en subjectieve shots
verwerkt en kitscherige sfeerbeelden wor
den net zo makkelijk afgewisseld met rönt-
gentechnieken.
Het electronisch toneelstuk over Fidessa is
een rare mengvorm van tal van insteken,
geeft Helmerhorst grif toe. „Het is meer to
neelstuk dan film, maar we gebruiken wel
allerlei filmische technieken." En het resul
taat smaakt, in ieder geval voor de regis
seur, naar meer. Het - prille - plan is een
korte cinema- en carréproductie te maken
bestemd voor de Parade.
Esme Soesman
-v
