PZC
FILM BY1HE
Meryl Streep vangt vele pagina's tekst
Cinema Literair
Scheveningen opent deuren die anders...
I
dinsdag 2 september 20(1
Geslaagd
Mysterie
Compensatie
WÊÊÊÊHÊÊÊÊÊÊÊSÊÊÊÊÊSÊM
Film by the Sea heeft het thema Film
Literatuur dit j aar verbreed door
de introductie van een cursus en een
Cinema Literair Lezing. Een van de
cursusdagen is gewijd aan de romans
Mrs Dalloway van Virginia Woolf en
The Hours van Michael Cunningham
en de verfilming van The Hours door
regisseur Stephen Daldry. Laatstge
noemde komt diezelfde dag - zaterdag
13 september - de Cinema Literair Le
zing houden.
Regisseur Stephen Daldry
Als een jaar geleden een enquête was ge
houden onder literatuurliefhebbers
met de vraag welk boek absoluut onver-
filmbaar zou zijn, dan was The Hours, de
roman waarmee de Amerikaanse schrijver
Michael Cunningham in 1999 de prestigi
euze Pulitzer Prize won, wellicht vaak ge
noemd. Het boek is een bewerking van Mrs
Dalloway van de Britse schrijfster Virginia
Woolf, een roman die tegelijk met het even
beroemde boek Ulysses van James Joyce de
wereldliteratuur veranderde, aldus Cun
ningham, omdat ze bewezen dat 'elke dag
van elk leven literatuur kan opleveren, dat
het hele verhaal van de mensheid ligt beslo
ten in elke dag van elk leven, min of meer
zoals de blauwdruk van een compleet orga
nisme in elke streng van zijn DNA is te vin
den.'
In haar boek, dat ze lange tijd The Hours
wilde noemen, beschrijft Woolf een dag uit
het leven van Clarissa Dalloway, een wel
gestelde Londense dame die het druk heeft
met de voorbereidingen van een feest dat ze
's avonds geeft. In gedachten is ze met veel
meer bezig. Ze wordt overspoeld door her
inneringen, waardoor ze zich afvraagt of de
keuzes die haar hebben gebracht waar ze
nu is wel de juiste zijn geweest. Het boek zit
ingenieus in elkaar. Woolf springt vanuit
het hoofd van het ene personage in het
hoofd van een ander, dikwijls op een mo
ment dat ze elkaar tegenkomen. Er gebeurt
weinig in het boek, de ene monologue inte
rieur volgt de andere op. Toch blijft het ver-
haal'onderhoudend en spannend, doordat
de lieïrer te weten komt wat de figuren over
elkaar denken en omdat de dreiging van
een catastrofe vanaf het begin voelbaar is.
Cunninghams The Hours is een virtuoze
hommage aan Woolfs meesterwerk. Hij be
schrijft een dag uit het leven van drie ver
schillende vrouwen. Clarissa Vaughan is
redactrice bij een New Yorkse uitgeverijZe
treft voorbereidingen voor een feestje voor
de dichter Richard, eens haar geliefde, om
dat hij is onderscheiden met een literaire
prijs. Hij lijdt aan AIDS. Dit verhaal, dat
aan het eind van de jaren negentig speelt,
wordt afgewisseld met het relaas van Laura
Brown, een huisvrouw uit de jaren vijftig,
die door het lezen van Mrs Dalloway beseft
dat haar ogenschijnlijk perfecte leven geen
voldoening schenkt. En tenslotte is er het
verhaal van Virginia Woolf die in 1923 wor
stelt met het schrijven van Mrs Dalloway en
tegelijk kampt met een depressie die haar
dwingt haar tijd op het platteland in Rich
mond door te brengen.
The Hours begint met de beschrijving van
Woolfs zelfmoord in 1941. Ze stopt een
zware steen in de zak van haar jas en loopt
Meryl Streep en Ed Harris in The Hours.
Michael Cunningham
foto Phil Nijhuis/GPD
de rivier in. Hiermee creëert Cunningham
een spanningsboog, omdat de lezer beseft
dat het wellicht de aankondiging is van een
andere zelfmoord. Tegelijk is het een van de
weinige dramatische handelingen, want
ook Cunningham vertelt zijn verhaal door
de lezers een kijkje te gunnen in de gedach-
tenwereld van zijn personages, al heeft hij
wel een uiterst verrassende ontknoping in
petto. Magistraal is de manier waarop hij,
meestal door verwijzingen naar Mrs Dallo
way, de drie afzonderlijke verhaallijnen
aan elkaar weeft.
Ga daar maar aan staan als filmer. Een ui
terst gelaagde taalconstructie vol verwij
zingen naar een topper uit de wereldlitera
tuur die gekenmerkt wordt door een vrijwel
ontbreken van handeling. 'Onmogelijk', is
het oordeel na lezing van twee subliem ge
schreven boeken. Maar 'verbazingwek
kend goed geslaagd', luidt de conclusie na
het zien van de film The Hours.
Stephen Daldry heeft geen seconde getwij
feld toen hij de vraag kreeg voorgelegd of
hij The Hours wilde regisseren. Op dat mo
ment had hij de roman van Cunningham
nog niet gelezen, maar hij wist dat het
script gemaakt was door David Hare, be
halve scenarioschrijver zelf ook een bege
nadigd toneelschrijver. „Er zijn een paar
schrijvers waarmee je een verstandhouding
hebt opgebouwd die feitelijk inhoudt dat je
gewoon doet wat ze zeggen", aldus Daldry
in een interview in The Guardian. „Een
daarvan is David Hare. Ik kreeg zijn script
en hij vroeg: Wil jij deze film doen? Ik zei:
Natuurlijk. Wat is het precies?"
Of het precies zo gegaan is, mag worden be
twijfeld. Een uitspraak even verderop in
het interview wijst erop dat Daldry zijn be
slissing toch echt na lezing van het script
heeft genomen, hoe hoog zijn achting voor
Hare ook is. „Ik kreeg heel veel scripts aan
geboden. Dit script leek op geen van de an
dere die ik las. Dit was uniek en viel buiten
elk genre. Ieder ander script deed me den
ken aan een bestaande film - dit niet en het
was ongelooflijk indrukwekkend."
Nicole Kidman
In een ander interview voegt hij daaraan
toe: „Wat ik mooi vond aan Cunninghams
boek is dat zo briljant beschreven wordt
welke moeilijke keuzes nodig zijn om ons
leven draaglijk te maken en de momenten
van geluk die we moeten grijpen wanneer
ze zich voordoen."
Het is bewonderenswaardig dat Daldry
The Hours heeft weten te verfilmen, zonder
gebruik te maken van de voice over, dat af
schuwelijke zwaktebod in de meeste litera
tuurverfilmingen. Hij beschouwt het ver
haal als een mysterie dat zich langzaam
ontrafelt naarmate de drie verhaallijnen
meer en meer door elkaar gaan lopen. Het
procédé van verwijzingen en weerspiege
lingen, dat Cunningham in zijn roman zo
vaardig hanteert, heeft Daldry overgehe
veld naar film. Motieven als een kus tussen
twee vrouwen, het kopen van bloemen, of
het behang in verschillende kamers knopen
de drie verhalen aan elkaar.
Daldry: „Het belangrijkste dat je als regis
seur doet is ervoor zorgen dat iedereen zich
in dezelfde wereld bevindt. Jij creëert die
wereld en moet ervoor zorgen dat iedereen
die accepteert. Ik heb theaterstukken ge
zien waarin de acteurs verbluffend spelen,
maar waarbij je niet de indruk hebt dat ze
samen het toneel delen. In film zie je dat
ook. Mijn belangrijkste taak in deze film
was drie verschillende verhalen uit te beel
den, maar toch uit te gaan van één emotio
nele boog en ervoor te zorgen dat de the
ma's, de vertelling en de emotionele draden
aan elkaar werden geknoopt. Dat gaat met
een serie van motieven. Hopelijk is het nog
leuker de film een tweede of een derde keer
te bekijken, omdat je dan meer verbanden
ziet tussen verschillende verhaallijnen. Het
behang is mijn favoriete motief."
Zoals in de film verschillende beelden en
voorvallen naar elkaar verwijzen zo ge
beurt dat ook tussen de beide boeken en de
film. In Cunninghams book ziet Clarissa
Vaughan in een flits Meryl Streep. Dat is de
actrice die in de film Clarissa speelt, iets
wat Cunningham natuurlijk nooit had
kunnen vermoeden. De bloemenverkoop
ster in New York is Eileen Atkins, die ver
maard is vanwege haar vertolking van
Virginia Woolf in het toneelstuk Vita and
Virginia. Bij diezelfde bloemenzaak is Cun
ningham kort in beeld. In de oorspronkelij
ke versie wisselde hij zelfs een paar woor
den met Streep, maar die scène is op de
montagetafel gesneuveld. Zo blijkt Daldry
het literaire spel van Cunningham goed te
kunnen meespelen.
Toch zijn het vooral de acteerprestaties die
The Hours tot een voorbeeldige boekverfil-
ming maken. Niet voor niets ontvingen
Streep, Julianne Moore (Laura Brown) en
Nicole Kidman (Virginia Woolf) in Berlijn
gezamenlijk de Gouden Beer voor de beste
actrice en mocht Kidman voor haar rol ook
een Oscar mee naar huis nemen.
Hoe goed een film ook is, meestal vernietigt
hij de voorstelling die een lezer heeft ge
maakt bij een goed boek. Het is Cunning
ham opgevallen dat dit bij The Hours niet
gebeurt. Net als Daldry is hij door Film by
the Sea uitgenodigd voor de Cinema Lite
rair Lezing. Hij heeft het aanbod afgesla
gen, maar zijn nawoord in de nieuwe poc
keteditie van De Uren is precies het verhaal
dat hij in Vlissingen had kunnen houden.
„Terwijl ik de vrouwen hun werk zag doen,
en toen ik de uiteindelijke film zag, begreep
ik dat wat je bij het verfilmen van fictie ver
liest - de mogelijkheid in de geest van je
personages te kruipen en in hun verleden
naar verklaringen voor hun toekomst te
zoeken - door acteurs kan worden gecom
penseerd. Je verliest aan innerlijk. Je wint
Streeps talent om eiwit en dooier te schei
den met die fanatieke precisie die meer over
Clarissa's achtergrond en huidige ge
moedstoestand vertelt dan in een aantal
pagina's proza mogelijk is."
„Daarbij kunnen acteurs, als ze dermate
goed zijn, details inbrengen die je niet op
papier kunt zettenal was het maar dat je ze
door ze op te schrijven te doorzichtig
maakt. Kidman: hoe ogenschijnlijkgemak-
kelijk ze een Woolf wist neer te zetten die
complex, verontrustend en beangstigend
kwetsbaar is, en tegelijk de innemendste
persoon in de kamer, geestig en scherpzin
nig, een vrouw die zo propvol leven zit dat
ze aan het contact ermee net niet barst."
„Aldus bevind ik mij in de benijdenswaar
dige, zij het enigszins genante positie de
enige Amerikaanse schrijver te zijn die ge
lukkig is met zijn ervaring met Hollywood.
Deze actrices zijn niet degenen die ik me
voorstelde toen ik het boek schreef, maar ze
geven me het gevoel reïncarnaties te zijn
van mensen die ik goed heb gekend. Het is
alsof mensen die ik liefheb zijn gestorven,
waarna ik ze later weer ontmoet, in andere
lichamen, en door een of andere onont
koombare vertrouwdheid, eenvoudigweg
weet dat zij het zijn, wedergeboren."
Ernst Jan Rozendaal
De citaten van Daldry zijn ontleend aan in
terviews met de BBC en The Guardian, de
citaten van Cunningham aan diens na
woord bij De Uren, Uitgeverij Bert Bakker,
2003.
1IÉ1S
In het Scheveningse Circustheater treedt
K3 treedt op. Kinderen sleuren hun moe
ders de straat over, op weg naar de Vlaamse
meidenband. In Pathé Scheveningen, de
bioscoop van de badplaats, is het stil deze
middag. Pirates of the Caribbean en grote
publieksfilms draaien er. Vanaf maandag 8
september tot en met vrijdag 12 september
moet alles er anders zijn. Pathé Schevenin
gen is een weekje de dependance van Film
by the Sea in Vlissingen.
Joost de Langen, theatermanager van Pa
thé Scheveningen, weet enkele weken voor
de 'Vlissingse invasie' nog niet goed wat
hem te wachten staat. In zijn kantoor ligt
een stapeltje posters van het filmfestival.
Dat is alles. Hij zit er niet mee. Het komt
wel. „Wij leggen onze programmering stil
en verhuren ons pand aan Film by the Sea,
dat bijna alles voor de rest zelf regelt."
Pathé Scheveningen is een mooi, groot the
ater met acht zalen en 2.224 stoelen. Het
Kurhaus ligt op steenworp afstand. Acht
honderd genodigden kunnen zich daar de
eerste festivalavond laven aan een Zeeuws
getint galafeest. Oesters, mosselen en een
optreden van Bluf. Vooral uit de politiek en
het culturele leven zijn mensen benaderd.
Film by the Sea zoekt landelijke bekend
heid in de Randstad met het eerste lustrum.
Tal van aanbiedingen kreeg de festivalor
ganisatie voor het satellietprogramma,
vertelt organisator Leo Hannewijk. Uit uit
eenlopende steden als Hoogeveen, Ede-
Wageningen, Maastricht, Enschede én
Scheveningen. De keuze viel logischerwijs
op de Haagse badplaats.
Of het initiatief uit Scheveningen zelf
kwam, zoals Hannewijk het voorstelt, is
niet gemakkelijk te achterhalen. Oud-di
recteur Jeroen Soer van de regionale zender
RTV West zou aan de wieg van de depen
dance in de Randstad hebben gestaan. Hij
werkt inmiddels bij de Vara en blijkt onbe
reikbaar. Zijn secretaresse meldt: „Hij weet
niet eens of het festival in Scheveningen
doorgaat."
Jeroen Soer mag weg zijn, RTV West doet
nog volop mee. Medewerker Louis Hueber
is enthousiast. Hij kent de voorgeschiede
nis. „Ad Weststrate (directeur van Cinecity
in Vlissingen) en Jeroen Soer kennen el
kaar. Weststrate wilde een randstedelijke
versie van Film by the Sea. Zo is het balletje
gaan rollen." Het initiatief lijkt dus eerder
uit Vlissingen te zijn gekomen dan uit Sche
veningen zelf.
Volgens Hueber van RTV West betekent de
komst van Film by the Sea 'een verrijking'
voor het culturele leven in Den Haag. Henk
Vermijs van organisatiebureau Schevenin
gen, een onder meer door de gemeente ge
subsidieerde promotieclub, vindt dat de
badplaats er 'rijp' voor is. Vorig jaar is in
Scheveningen een bescheiden oude film
festival gehouden, ter gelegenheid van de
eerste Nederlandse publieke filmvertoning
door de gebroeders Lumière in 1896 in
Scheveningen. Film by the Sea is, stelt Ver
mijs, een 'heel aardige' opvolger van dat
eerste filmevenement.
Film by the Sea kwam te laat voor gemeen
telijke of provinciale subsidie. Toch heeft
de organisatie doorgezet om de Randstad
beter te kunnen bedienen. Hannewijk die
bij het filmfestival in Rotterdam heeft ge
werkt, weet dat dit belangrijk is. Vanuit de
Randstad wordt al snel met dédain naar een
provinciestadje als Vlissingen gekeken en
alles wat daar gebeurt. Hannewijk: „Dat
heb je al tussen Amsterdam en Rotterdam.
Rustigjes aan heeft Rotterdam zich toch tot
een culturele stad van jewelste ontwik
keld."
Bang dat Film by the Sea in Scheveningen
het moederfestival in Vlissingen ooit zal
overvleugelen, hoeft niemand te zijn, ver
zekert Hannewijk. De Italiaanse filmregis
seur Ettore Scola mag zijn oeuvre-prijs in
Scheveningen ontvangen. Een dvd-set van
alle Charlie Chaplin-films mag er gepre
senteerd worden. Vlissingen blijft A-loca
tie. „Maar een dependance in Schevenin
gen, in Den Haag, kan deuren openen die
anders gesloten blijven"denkt Hannewijk.
„Met de internationale naam van Den Haag
achter ons kunnen we gemakkelijker een
Amerikaan van faam binnenhalen."
Tienduizend bezoekers hoopt hij in Sche
veningen te trekken. Of dat lukt, is de
vraag. Tussen alle activiteiten die het hele
seizoen in de badplaats plaatsvinden, van
een internationaal vuurwerkfestival tot en
met het wereldkampioenschap kite-surfen,
valt Film by the Sea tot nu toe helemaal niet
op. Vlissingen hoeft (nog) niet bang te zijn.
Harmen van der Werf
-5SaS*i*.
«wS
mSffl
- v
HP
^"HÉj^gSgï
