Forten
maand
Nationale
De segrijnslak bewoonde de spreeuwenpot
11
weem oe ra
'Vreemden'
beoordelen
provincie
11
Het Zwin
blijft boeien
Mannen van
Cadzand in
Hengstdijk
12
Meekrap
op Zeeuwse
bodem terug
12
dinsdag 2 september 2003
Septemberregen
op het zaad,
komt de boer
wel te staad
Rijk
Kastelen
HET TUINTJE
VAN
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
Redactie: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail: redactie@pzc.nl
Postbus 31, 4460 AA Goes.
Nieuwe weerwoorden zijn welkom
bij de redactie PZC, postbus 31,
4460 AA, Goes, fax 0113-315669,
e-mail redactie@pzc.nl.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en
landschap, land- en tuinbouw,
streektaal en streekcultuur,
visserij, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie Buitengebied van de
PZC, postbus 31, 4460 AA,
Goes,
fax 0113-315669,
e-mail redactie@pzc.nl
Paul Stockman ziet het hele
maal voor zich. Het verleden
laten herleven. Ofwel het na
spelen van gebeurtenissen uit de
roerige Zeeuwse geschiedenis.
Het beleg van een stad, het ver
overen van een schans en andere
variaties op dat thema. ,,De
klemtoon leggen op: doen als
toen. Liefhebbers genoeg en de
mensen vinden het prachtig",
stelt Hulstenaar Stockman, die
zich heeft ontpopt tot groot ken
ner van de historische verdedi
gingswerken in Zeeland.
Met datgene wat bewaard is ge
bleven wordt in de provincie
veel te weinig gedaan, stelt hij.
„We doen er geen fluit aan en
dat is zonde. Een gemiste kans,
terwijl er mogelijkheden zat
zijn. Voor dit soort activiteiten
is een markt en het is ook een
mooie toeristische seizoensver
lenging", betoogt Stockman.
„Bijvoorbeeld Rammekens,
daar kun je'De Ruyter of andere
Zeeuwse zeehelden erbij be
trekken. Napoleon kun je ook
naspelen in Vlissingen of Bath."
Stockman ging zich na een stu
die geschiedenis min of meer bij
toeval verdiepen in de Zeeuwse
verdedigingswerken. Hij heeft
inmiddels een reeks publicaties
op zijn naam staan (deels samen
met Peter Everaers). Volgens
hem is in Zeeland sprake van
een bijzondere situatie. „We zijn
als provincie vestingbouwkun
dig gezien absoluut rijk. Ze roe
men zo over de Hollandse Wa
terlinie, maar die bestrijkt een
beperkte periode. Hier lopen de
verdedigingswerken van de Ro
meinen tot en met de Duitsers.
Dat is het unieke van Zeeland.
Je kunt nog goed zien dat het een
provincie is die veel heeft mee
gemaakt."
Natuurlijk heeft de tand des
tijds flink toegeslagen, maar
toch meent Stockman dat er nog
vrij veel gespaard is. „Dat komt
Fort Moerschans. foto's Peter Nicolai
Een gemiste kans in Zeeland
Voor de tiende keer is sep
tember uitgeroepen tot
nationale Fortenmaand.
Dan opent een groot aantal
forten de deuren voor bezoe
kers. Er zijn onder meer
kunstexposities en theater
voorstellingen. Ze staan op
de website www.forten-
maand.nl vermeld. In Zee
land is er nooit echt inge
haakt op de fortenmaand.
Staatsbosbeheer, hoofd
sponsor van de Forten
maand, organiseert in
september elke zondag acti
viteiten in fort Rammekens
bij Ritthem. Hoewel in het
kader van Zeeland Nazo
merfestival, kan de opera
l'Histoire du Soldat in fort
Ellewoutsdijk ook onder de
Fortenmaand wordt ge
schaard. Daar blijft het bij,
terwijl er in de provincie
toch volop verdedigingswer
ken zijn.
omdat de industrialisatie pas
laat op gang is gekomen. Die
zuigt mensen aan en daarvoor is
ruimte nodig. Dorpen en steden
groeiden hier minder snel uit
hun jas." Hij erkent dat bijvoor
beeld in Goes de stadspoorten
zijn gesloopt, zonder dat daar
veel commotie over ontstond.
„Maar in Hulst was er pas in
1918 een plan om de wallen te
slechten. Toen was er inmiddels
zoveel cultuurhistorisch besef
en rees er zoveel protest, dat ze
gelukkig niet zijn opgeruimd."
Paul Stockman vindt dat niet
zonder meer gezegd kan worden
dat er heel slordig met het erf
goed is omgesprongen. Hij
noemt als voorbeeld de oude
ringwalburchten uit de vroege
Middeleeuwen, die nog goed tot
redelijk herkenbaar zijn. „Die
in Oost-Souburg is een juweel
tje." Hulst, Sluis en Veere roemt
Stockman als de mooist be
waard gebleven vestingsteden
in de provincie, 'als je spreekt
over zeventiende eeuwse aarden
verdedigingswerken.
Ook op het gebied van kastelen
is Zeeland, met name boven de
Westerschelde, nog rijk be
deeld, constateert hij. „De
dichtheid is vergelijkbaar met
de Veluwe, Groningen en Lim
burg. Bijna juichend uit Stock
man zich over de (kust)forten
uit verschillende periodes. „Dat
De wallen van Hulst.
is perfect hier. Toppers zijn
Rammekens en Ellewoutsdijk
en natuurlijk Lillo uit 1579 en
Liefkenshoek uit 1582. Neder
landse forten, die nu in België
liggen. Ze zijn nog gebouwd on
der Willem van Oranje."
In Zeeuws-Vlaanderen zijn de
meeste vestingswerken eind
zestiende/begin zeventiende
eeuw aangelegd, vertelt Stock
man. „Ze zijn bijna allemaal uit
de Tachtigjarige Oorlog en en
kele uit de Napoleontische tijd.
Hij herinnert eraan dat het be
lang van de Tachtigjarige Oor
log voor het latere Nederland
nog wel eens wordt onderschat.
De slag bij Nieuwpoort (1600) is
algemeen bekend; dat
(Zeeuws-)Vlaanderen lange
tijd één slagveld was, veel min
der. „De meeste knokpartijen
zijn hier uitgevochten."
Vandaar de royale aanwezig
heid van verdedigingswerken,
samen te vatten onder de noe
mer: Staats-Spaanse linies. Een
dubbele benaming, omdat ze re
gelmatig van bezetter wissel
den. Het gaat daarbij niet alleen
om militaire bouwwerken,
maar ook om de wijze waarop
het water als 'oorlogsmiddel'
werd ingezet, veel eerder dan in
Holland. Dat gedurende enkele
eeuwen. Daardoor is ook goed te
zien dat de Zeeuwse versterkin
gen meegroeiden met de ont
wikkeling van verdedigings
werken, als antwoord op steeds
krachtiger wapentuig.
Voor de opwaardering van dit
cultuurhistorisch erfgoed is een
plan gemaakt, met als doel de
historische lijnen in het land
schap weer zichtbaar te maken.
Stockman is er blij mee, maar
vraagt zich af of er, mede gezien
de economische dip, genoeg
geld voor beschikbaar komt.
„Als je niks doet, vervalt er
langzaam maar zeker steeds
meer. Je zult moeten investeren.
Dat is het waard, want het is
cultuur-historisch gezien wel
een unicum."
Rinus Antonisse
Fort Rammekens,elke zondag in
september activiteiten; 13 sep
tember open monumentendag.
Fort Ellewoutsdijk tot en met 6
september elke avond opera
l'Histoire du Soldat (20.15 uur).
Aan de schuur hebben we een
imitatie-spreeuwenpot ge
hangen, hopend dat een kool-of
pimpelmezenpaar er hun jon
gen groot zal brengen. Sinds on
ze kat in de tuin rondstruint, ge
beurt dat echter maar zelden.
Het is de vogels blijkbaar te ge
vaarlijk.
Vroeg in het voorjaar maken we
de nestkasten voor de mezen
schoon. Dikwijls gebruiken de
vogels de kasten als slaapplaats
in de winter en een schoon begin
van de nestbouw - lijkt ons men
sen - is wel zo fris. Zo ook de
spreeuwenpot. 'Nou die is in
tensief gebruikt,' is onze reactie.
Een dikke laag uitwerpselen
komt van de bodem. Droog, dat
wel dus niet echt vies, maar we
staan versteld van de hoeveel
heid. Dan als we nog eens goed
kijken ontdekken we in de pot,
hangend aan de bovenzijde wel
dertig segrijnslakken. De dieren
hebben in de pot overwinterd.
Dat lost meteen het raadsel op
wie er verantwoordelijk zijn
voor kaalvraat - vorig jaar - van
de Clematis alpinum die recht
onder de pot groeit. Er is letter
lijk niets van overgebleven. De
slakken vonden blijkbaar een
schitterende voedselbron op
hun weg naar hun rustplaats in
de spreeuwenpot, wat wil je nog
meer! De pot was duidelijk ook
een goede plaats om te overwin
teren bleek nu.
Segrijnslakken zijn de meest
voorkomende soort huisjesslak
De segrijnslak
ken in onze tuin. Gewone tuin-
slakken of heesterslakken zien
we er eigenlijk maar weinig.
Hoewel de segrijnslak bij goede
observering ook mooi is om te
zien, zijn de tuinslakken meest
al kleuriger getekend. De slak
ken kunnen in de tuin soms een
illustraties Adri Karman
ware plaag worden zoals het
voorgaande jaar in veel tuinen
het geval was. 'Let vooral op je
jonge aanplant' was het motto,
'daarop zijn de meeste slakken
verzot'. Wil je hier nog iets van
overhouden dan is het onver
mijdelijk om weliswaar spaar
zaam maar in de buurt van de
jonge planten enkele korrels
slakkendood te strooien.
Tuinders die hun inkomen uit de
gewassen moeten hebben kun
nen meepraten van de schade
van deze meestal overdag on
zichtbare vreters. Ongeveer tien
procent van de gewassen wordt
door slakken beschadigd. Dat
slakken het niet alleen op plan
ten hebben voorzien, merkten
we toen we de schuur een op
knapbeurt gaven. De kozijnen
moesten weer eens worden ge
schilderd en losse stopverf werd
verwijderd en van nieuwe ou
derwetse lijnoliestopverf voor
zien. Het stond er na een grond
laag weer keurig strak bij.
Verbaasd staarden we de vol
gende morgen naar de gisteren
nog zo strakke stopverfranden.
Totaal weggevreten was ons
werk. Wie voor de hier en
gunter had 'm dat geflikt. Tot we
verschillende slijmsporen op de
wanden van de schuur zagen.
Halverwege was een segrijnslak
op weg naar beneden. De dader
was betrapt.
Huisjesslakken hebben voor de
opbouw van hun onderkomen
kalk nodig. Vandaar ook dat ze
het meest voorkomen in kalkrij-
ke omgeving. De ouderwetse
stopverf bevat in de vorm van
krijt een tamelijke hoeveelheid
kalk. Klaarblijkelijk zijn de
overige bestanddelen onscha
delijk voor de slakken. Nee, een
positief imago hebben slakken
voor de meeste tuinliefhebbers
niet. Toch zijn het nuttige dieren
die allelei organisch materiaal
omzetten in weer bruikbare
voedingsstoffen en daarmee een
bijdrage leveren aan het ecosys
teem.
Boeiend is ook het liefdesleven
van veel soorten slakken.
Meestal speelt zich dit 's nachts
af, zodat we het maar zelden
zien, maar het is beslist specta
culair. Slakken zijn hermafro
diet, dat wil zeggen dat ze zowel
vrouwelijke als mannelijke ge
slachtorganen hebben. Zij heb
ben echter wel een partner no
dig om zich voort te planten. Na
een ingewikkeld paringsritueel
leggen beide slakken eieren die
overwinteren en de volgende ge
neratie voortbrengen. Huisjes
slakken richten zich tegen
elkaar op bij de paring. Naakt-
slakken houden er een zeer in
nig ritueel op na. Ze richten zich
op en daarna volgt een omstren
geling die bij sommige soorten
enkele uren kan duren.
Een veel voorkomende naakt -
slak is de grote wegslak. Liever
genoemd bij de latijnse naam
Arion ater om verwarring te
voorkomen. Zelfs in natuurboe-
ken wordt de soort dan weer
zwarte naaktslak, dan weer
oranje naaktslak genoemd. Die
verwarring is wel begrijpelijk
omdat Arion ater zowel zwarte
als bruine en oranje of grijze va
riëteiten kent. Ondanks hun
vraatzucht boeiende en dikwijls
ook fraaie dieren bij geduldige
observatie.
Adri Karman
Adri Karman heeft achter
zijn huis een kleine tuin,
waar toch van alles ge
beurt. In 'Het tuintje van'
schrijft en tekent hij elke
week over de belevenissen
in de natuur rondom het
huis.
