Worstelen met
de Antillen
Anthony Godett heeft oor voor de gewone mensen
Het leven
is een
geschenk
zaterdag 16 augustus 2003
Herziening
Afstand
Concreet
Ze kunnen
niet met geld omgaan
Een politieauto passeert een groep hangjongeren in Willemstad.
foto Harmen de Jong/GPD
De Antillen moeten een
gemeente van Neder
land worden, vindt mr. Pie-
ter van Vollenhoven als
voorzitter van de commissie
50 jaar Statuut van het Ko
ninkrijk. „Die opmerking
getuigt van een onthutsende
domheid", reageert Antil-
len-kenner Gerritjan van
Oven. Geruzie in het Ko
ninkrijk der Nederlanden.
De samenleving op Curafao
kachelt hard achteruit. Het
eiland zit financieel aan de
grond. De criminaliteit floreert,
de politie is onmachtig en ver
slaafde jongeren worden met
een enkeltje naar Nederland ge
sluisd, waar ze steeds meer el
lende veroorzaken. Als voorma
lig hoofddirecteur van het
Kabinet voor Nederlands-An-
tilliaanse en Arubaanse Zaken
weet Frits Palm waar hij over
praat. Tussen 1986 en 1992 was
hij talloze malen te gast in het
Caribische gebied. Onlangs was
hij weer op Cura9ao en ervoer de
voortgaande verloedering.
„Veel mensen leven in armoede
en met de economie gaat het
steeds slechter." Palm schudt
zijn hoofd en zucht. Met een ge
voel van 'hè, hè, eindelijk' ver
nam hij woensdag dat Neder
land de betrekkingen met de
Antillen op scherp heeft gezet
na provocerende uitlatingen
van de populistische politicus
Anthony Godett. De fractie
voorzitters in de Tweede Kamer
willen hun werkbezoek annule
ren. Minister Thom de Graaf
van binnenlandse zaken dreigt
de geldkraan dicht te draaien.
„De Nederlandse politiek moet
nu flink blijven", zegt Palm.
„En niet zwichten voor verwij
ten van Antilliaanse kant over
neokolonialisme en bemoei
zucht. We kunnen zo niet blijven
voortploeteren. De situatie is
uitzichtloos. Nederland heeft
onderhand tien miljard gulden
ontwikkelingsgeld naar de An
tillen gepompt. Tegenwoordig
zo'n 120 miljoen euro per jaar.
Het was en is goed geld naar
kwaad geld gooien."
WD-kamerlid Jan Rijpstra
deelt die analyse. „Omdat de
liefde niet van twee kanten
kwam, hebben wij van onze
kant te lang lopen pappen en nat
houden", erkent de liberaal.
„Godett heeft nu zelf onze rela
tie op scherp gezet en die zal
verder verharden. De tijd van
slappe knieën is voorbij. In Ne
derland roepen mensen luid
keels dat we de Antillen maar
moeten afstoten. Een onafhan
kelijk Cura9ao? Alleen als de
bevolking daar het wil, vind ik
dat prima. Als Godett maar niet
denkt dat wij dan een enorme
bak met geld overmaken. Want
zij kunnen helemaal niet met
geld omgaan. Sla de rapporten
van het Internationaal Mone
tair Fonds er maar op na."
Rijpstra vindt dat de bestuurlij
ke betrekkingen tussen Neder
land en zijn overzeese gebieden
- vastgelegd in het Statuut van
het Koninkrijk - snel en grondig
moeten worden herzien. „De
huidige weg is een heilloze."
In de vorige kabinetsperiode
heeft oud-topambtenaar Palm
dat als LPF-kamerlid al vastge
steld. „De eilanden zijn veel te
klein om als economische een
heid zelf de broek op te kunnen
houden", vindt hij. Palm pleit
net als Van Vollenhoven - voor
zitter van de commissie 50 jaar
Statuut - voor de zogenoemde
decentrale eenheidsstaat. De ei
landen worden in dat concept
gemeenten van Nederland. De
WD denkt ook in die richting,
maar wil nader overleg met de
voormalige koloniën. Daar is de
weerstand tegen zo'n construc
tie groot, omdat die de macht
van de eilanden aantast.
„Ach, de politici daar willen ge
woon geen pottenkijkers", rea
geert Palm. „Ze zijn er alleen
maar op uit baantjes te verdelen
en de mensen van hun eigen clan
te bevoordelen. Goede politici
kijken naar wat goed is voor de
gehele bevolking. En die is niet
gebaat bij doorgaan in de huidi
ge situatie of bij onafhankelijk
heid."
En als 'ze' alle medewerking
weigeren? „Dan moeten wij
misschien uit het Statuut stap
pen. Met dat pressiemiddel zou
de Nederlandse politiek best
eens wat druk kunnen zetten.
Een andere Antillen-kenner,
Gerritjan van Oven, is geen gro
te fan van een keiharde lijn te
gen de Antillen. Hij was er jaren
advocaat-generaal en maakte
tot voor kort deel uit van de
PvdA-kamerfractie. „Natuur
lijk provoceert Anthony. En dat
zijn zuster Mirna Godett wei
gert Nederlands te spreken, is
ook een regelrechte provocatie.
Maar boosheid, cynisme en ver
ontwaardiging versterken en
kel hun minderwaardigheids
gevoelens. En ze verharden
inderdaad de tegenstellingen
tussen Nederland en de Antil
len."
De slaventijd is daar nog steeds
debet aan, meent Van Oven.
„Als kolonisator hebben wij van
de Antillen een smeltkroes van
rassen, culturen en godsdien
sten gemaakt. Met Nederlandse
misdadigers en Afrikaanse sla
ven. Mensen zijn gekleineerd.
De standenverschillen zijn nog
steeds groot. De inkomensver
schillen ten opzichte van Ne
derland idem dito. Dat steekt en
ligt ten grondslag aan het on
vermogen om tot een volwaar
dige natie uit te groeien."
De beste opstelling jegens de
Antillen is zijns inziens „een zo
zakelijk mogelijke". Van Oven:
„In de eerste plaats moeten we
de Antillianen in hun waarde
laten. Wij moeten afleren alles
naar onze maatstaven te willen
regelen. De Antillen zijn geen
Nederland. Het is een Zuid-
Amerikaanse, maar meer nog
een Caribische samenleving. En
wij confronteren hen steevast
met onze dominee-gidsgedach-
te. Maar als ze ons nodig heb
ben, geven we niet thuis. Zoals
in maart, toen Nederlandse ma
riniers niet de plaatselijke poli
tie mochten helpen boeven te
vangen. Die opstelling van ons
frustreert. Wekt weerstand en
achterdocht."
Spraakverwarring ligt ook nog
al eens ten grondslag aan ver
warring en irritatie, vindt Van
Oven. „Papiamento is de voer
taal. In tegenstelling tot wat wij
vaak denken, spreken de men
sen daar slecht Nederlands.
Daardoor worden uitspraken
soms verkeerd uitgelegd en ont
staat irritatie." Van Oven ver
wacht geen aardverschuivingen
in de bestuurlijke verhouding
tussen Nederland en 'de West'.
Maar er mag wel wat verande
ren. „Het Statuut bevat een be
langrijke weeffout. Daarin bie
den we elkaar hulp en bijstand
aan. En dat heeft ertoe geleid
dat de eilanden - zeker de kleine
- bewust hun tekorten hebben
laten oplopen. Ze denken: Ne
derland komt toch wel over de
brug met geld. Het valt zwaar
tegen als dat uiteindelijk niet
gebeurt."
Verder zouden we de situatie
maar moeten nemen zoals die is,
meent Van Oven. „De Antillen
eenzijdig afstoten zullen de Ver
enigde Naties nooit toestaan.
Een visumplicht om jonge An
tilliaanse verslaafden hier te
weigeren, stuit op veel juridi
sche problemen. En je bent vol
komen wezensvreemd bezig als
je denkt dat je de tijd kunt te
rugdraaien en de Antillen tot
een Nederlandse provincie of
gemeente kunt maken. Die op
merking van Van Vollenhoven
getuigt van een onthutsende
domheid. Wekt alleen maar
wrevel." Wel deelt Van Oven de
gedachte om de autonomie van
de eilanden uiteindelijk afhan
kelijk te maken van de grootte.
„Sint Eustatius moet strak aan
de lijn, Bonaire minder en Aru
ba en Cura9ao nog minder. Dan
ontstaat er volgens mij een
werkbare mengvorm." Een ge
heel onafhankelijk Cura9ao, zo
als Anthony Godett uiteindelijk
voor ogen staat, is voor oud
topambtenaar Palm een brug te
ver. Hij verwijst daarbij naar
Suriname, dat in 1975 los van
Nederland verder ging. Ook de
Antillen hadden tijdens het be
wind van het kabinet-Den Uyl
(1973-1977) zelfstandig moeten
worden. Maar die hadden toen
geen trek en wisten hun beoogde
onafhankelijkheid op de lange
baan te schuiven. Palm: „Suri
name is één groot drama gewor
den. Dat land is afgegleden naar
de eerste de beste bananenrepu
bliek. Als Suriname zich weer
bij Nederland kon aansluiten,
stak driekwart van de bevol
king daar de vlag uit."
En daar moeten de beide Caribi
sche regeringen grondig en
langdurig bij stilstaan, vindt
Palm. „Wat wil men? Onafhan
kelijk leven in armoede en zon
der perspectief of écht verder
met ons, met perspectief en in
toenemende welvaart. Ik weet
zeker dat veel internationale
bedrijven weer fors willen gaan
investeren op de eilanden als ze
de zekerheid voelen van Neder
land en de Europese Unie."
Met Van Oven pleit Palm voor
gedifferentieerde autonomie.
„Maak van Saba een soort Tiet-
jerksteradeel; de grote eilanden
kun je wat meer verantwoorde
lijkheid en vrijheid geven. Nu
telt ons koninkrijk drie pre
miers en regeringen: voor Ne
derland, Aruba en de Antillen.
Gelet op de schaalgrootte is dat
toch eigenlijk een beetje lach
wekkend."
Ap van den Berg
Mirna Godett eerder deze week na haar beëdiging als Antilliaans premier.
foto Eljee Bergwerff/ANP
Het is lang niet zo spannend meer
geweest, de politiek op de Neder
landse Antillen. De afgelopen weken
volgen de ontwikkelingen elkaar in
snel tempo op. „Er is een zorgelijke si
tuatie ontstaan, die niet zo eenvoudig is
als mensen wel denken", zegt politico
loog en bestuurskundige Miguel Goe
de, verbonden aan de Universiteit van
de Nederlandse Antillen in Willem
stad.
Het door Anthony Godett naar voren
schuiven van zus Mirna als nieuwe mi
nister-president, is slechts een klein as
pect van een veel groter probleem op de
Antillen, beweert Goede. „De popula
riteit van arbeiderspartij Frente Obre-
ro Liberashon (FOL) heeft alles te
maken met het beleid dat hier de afge
lopen decennia is gevoerd. Dertig pro
cent van de overheidsbanen moest bij
voorbeeld worden geschrapt. Dat komt
neer op een totaal van 8500 banen." Bo
vendien werd de regeringsbelofte om
de economie te stimuleren niet inge
lost.
Nederlandse bedrijven, die zouden hel
pen de economie een nieuwe impuls te
geven, bleven weg, de steun aan niet
goevernementele organisaties (ngo's)
werd stopgezet en het aantal werklo
zen nam toe.
Tegelijkertijd groeide de behoefte aan
sociaal-economische emancipatie. Dat
alles leverde flink wat stemmen op voor
de FOL. Goede: „Na de grote arbei
dersstaking op 30 mei 1969, waaruit de
FOL is ontstaan, is er altijd een drang
geweest van de laagste bevolkingsklas
sen om deel te nemen aan het politieke
proces. Maar geen enkele partij steun
de deze mensen. Totdat Anthony Go
dett kwam." Godett haalde bij de laat
ste verkiezingen 34 procent van de
stemmen, voornamelijk uit de lagere
klassen van de bevolking. „Dat is dui
delijk een stem voor sociale program
ma's, de liberale standpunten zijn afge
wezen", aldus Goede.
Nederlandse politici hebben de afgelo
pen weken veel kritiek gehad op de ver
anderde politieke situatie op de Antil
len, met name de benoeming van Mirna
als premier, is menigeen in het verkeer
de keelgat geschoten.
Is het gebruikelijk dat zoiets gebeurt op
Cura9ao? „Nee, absoluut niet", zegt
Goede, „Het is zelfs merkwaardig.
Toch zijn er veel mensen die in Mirna
geloven en rustig afwachten wat er nu
zal gebeuren."
De afgelopen week is echter duidelijk
geworden wie in werkelijkheid de
scepter zwaait en wat hij precies van
plan is met de Antillen. Mirna's per
soonlijk adviseur en broer Anthony
heeft aangekondigd zijn aandacht te
zullen richten op volkswoningen,
werkloosheid, criminaliteit en onder
wijs. Ook wil hij binnen een half jaar
een referendum uitschrijven om te pol
sen hoe de Antillianen denken over een
status aparte, zoals Aruba die sinds
1986 kent.
Ondanks de huidige politieke, econo
mische en sociale situatie, vindt Goede
dat geen slecht plan. Integendeel. „In
Nederland wordt veel te weinig uitleg
gegeven over de werkelijke situatie op
de Antillen. De status aparte wordt ge
zien als een ideologisch iets. Maar het is
wel degelijk een optie om serieus over
na te denken. Alle politieke partijen op
de Antillen zien inmiddels voordelen.
Zo wordt de dubbele bestuurslaag op
geheven, die nu voor dubbele kosten
zorgt.Ook betekent het meer transpa
rantie en efficiency. De twee huidige
bestuurslagen bemoeilijken het nu om
snel nieuwe plannen en maatregelen in
te voeren.
Goede onderstreept verder dat het on
terecht is dat Den Haag nu al haar kri
tiek specifiek richt op Godett. „Neder
land kan nu makkelijk zeggen dat ze
Godett niet wil steunen, maar vorige
regeringen met de liberale partij de
Partido Antia Restruktura (PAR)
moesten die steun ook ontberen. Die re
geringen hebben jaren moeten bezuini
gen, maar uiteindelijk niet al het geld
gekregen dat Nederland had toege
zegd", aldus de politicoloog.
Toch maakt ook Goede zich wel dege
lijk 'ernstig zorgen' over de ontstane
politieke situatie op de Antillen. „Go
dett wil het beleid, ten aanzien van eco
nomische groei, criminaliteit en arbeid
drastisch omgooien. Maar dat krijgt hij
alleen voor elkaar als er een goede ver
standhouding is tussen Willemstad en
Den Haag. De afstand tussen Neder
land en de Antillen is nu veel te groot.
Wie daarvoor verantwoordelijk is, is
niet relevant. Maar als er niet snel een
tussenweg wordt gevonden, zal het
volk slachtoffer worden."
Een oplossing vinden voor het huidige
conflict zal nog heel wat voeten in de
aarde hebben, vreest Goede. „Ik ben
bang dat er nog meer problemen met
Nederland aankomen. Vooral met de
taal. De grootste aanhang van Godett
spreekt geen Nederlands. Dat bemoei
lijkt de communicatieenorm." De poli
ticoloog pleit ervoor dat politici nu
rechtstreeks met elkaar in gesprek
gaan, inplaats van via de media te com
municeren. „Er moet een toenadering
komen van beide kanten. En Neder
land zal Godett moeten steunen. De sa
menwerking tussen de nieuwe regerin
gen is verkeerd van start gegaan. Ik
denk dat we nu pas op de plaats moeten
maken en gewoon opnieuw moeten be
ginnen."
Daphne Groenendijk
In de jaren zeventig en tachtig
van de vorige eeuw bestond
nog het woord maatschappij
kritiek. Je komt het tegenwoor
dig nooit meer tegen.
Maatschappijcritici namen de
gevestigde orde onder vuur, of
wel omdat dat nu eenmaal de
mode was, ofwel omdat zij wer
kelijk meenden dat er iets te ver
beteren viel, veelal volgens
marxistisch recept. Vrijwel nie
mand gelooft tegenwoordig nog
in het verbeteren van de wereld,
hooguit in het beheersbaar hou
den van de ellende. Wat dat be
treft heeft Gerard Reve zijn zin
gekregen. De wereld verbete
ren? Alsjeblieft niet, want 'het is
al erg genoeg zo', luidt een be
kend bon mot van de meester.
In de plaats van de maatschap
pijkritiek is nu de cultuurkri
tiek gekomen. Deze is haast per
definitie conservatief. Het gaat
in de cultuurkritiek vooral om
de ontsporingen, zoals verlies
van beleefdheidsvormen, ver
spilling van de natuur, grenze
loos egoïsme of juist de kudde
geest. Cultuurcritici nemen de
huidige cultuur op de korrel om
de ware cultuur te redden.
Alain Finkielkraut, Frans filo
soof en toonaangevend debater,
bedrijft al jaren cultuurkritiek
in die zin. Eigenlijk al vanaf 'De
ondergang van het denken'
(1988), dat zich krachtig verzet
te tegen het postmoderne relati
visme. Voor dat boek was durf
nodig omdat het dwars tegen de
tijdgeest in ging. Tegenwoordig
zou het minder zijn opgevallen.
Velen pleiten er weer voor de
idealen van de Verlichting niet
te gemakkelijk overboord te
zetten.
In zijn laatste boek 'Het onvol
tooid heden' is Finkielkrauts
theoretische achtergrond nog
steeds voelbaar, maar hij gaat
nu heel concreet te werk. 'Het
onvoltooid verleden' is ontstaan
vanuit een dagboekdiscipline.
Finkelkraut wilde het eerste
jaar van het nieuwe millennium
van commentaar voorzien, heet
van de naald. Het risico is dan
erg groot datje in het 'columnis-
tendom' vervalt, merkt de
schrijver zelf op. Voor een filo
soof, die leeft bij de gratie van de
distantie, bestaat er geen dode
lijker kwalificatie dan juist de
ze. Toch ontkomt Finkielkraut
er niet aan soms in de waan van
de dag meegezogen te worden.
Je ziet hoe hij zijn onderwerpen
zorgvuldig steeds iets bezijden
de onmiddellijke actualiteit
kiest, maar op 11/9 ontkomt hij
er toch niet aan. Tot 23/9 is het
stil in dit logboek van een den
ker, maar dan barst ook Finkiel
kraut los. Dat de barbaarsheid
en irrationaliteit van deze aan
slag niet uit te leggen vallen, en
zovoorts. Pas enige weken later
zjen wij enige afstand ontstaan.
De Nederlandse essayist Arnold
Heumakers neemt in 'De scha
duw van de vooruitgang' een
veel grotere afstand van zijn on
derwerpen dan Finkielkraut.
Zoveel afstand zelfs dat hij zich
afvraagt wat de zin van cultuur
kritiek eigenlijk is. Jean-Jac-
ques Rousseau, een cultuurpes
simist pur sanglegde de nadruk
op de innerlijke ervaring, en
kijk eens naar het grenzeloze
egoïsme van het heden, of het
autobiografische exhibitionis
me in de literatuur! Rousseaus
kritiek is in haar tegendeel om
geslagen. Cultuurkritiek leidt
helemaal niet tot iets, meent
Heumakers, als we niet veel die
per het mes er in zetten.
Heumakers gaat op zoek naar
het wezen van de cultuurkritiek
en komt uiteindelijk terecht bij
zijn geestelijk leidsman Martin
Heidegger. In een lang slotessay
probeert hij uit het werk van de
ze vaak duistere, soms troebele,
maar belangrijke filosoof hou
vast te vinden.
Heideggers kritiek op de wes
terse cultuur begint al bij Plato
eigenlijk. De verdienste van
Heumakers stuk, dat overigens
wel wat irriteert door de vele
verontschuldigingen over het
specifieke Heidegger-jargon (je
gaat daar in mee of niet), is dat
hij die cultuurkritiek los pro
beert te maken van Heideggers
beruchte afkeer van de moderne
techniek. Techniek is niet per se
het noodlot, maar wel als wij
haar combineren met de be-
heerszucht van de mens. Zo zou
je Heumakers conclusie kunnen
samenvatten.
De vraag is natuurlijk of daar
ooit aan valt te ontkomen. De
overlevingsdrang van de mens
zou wel eens zijn ondergang
kunnen worden. En dat is dan
ook de uitkomst van deze speurr
tocht in de schaduw van het
vooruitgangsdenken: de mens
moet zich neerleggen bij zijn
eindigheid en het leven als ge
schenk zien, in plaats van een
recht.
Jan-Hendrik Bakker
Alain Finkielkraut: Het onvol
tooide heden - Vertaling Edu
Borger. Uitgeverij Contact,
€22,90.
Arnold Heumakers: De scha
duw van de vooruitgang - Uit
geverij Querido, €18,50.
