Via Mala, de slechte weg
De Kleine Rode viert eeuwfeest
ar»'*
Duizenden jaren lang vormde de Via Mala een obstakel en gevaar voor reizigers. Wie als toerist
de kloof wilde bewonderen deed dat van bovenaf. Tot 1903. Want precies honderd jaar geleden
werden trappen aangelegd om de horden belangstellenden op eenvoudige wijze te laten afdalen.
Wat waar
De graadmeter U>>:<
Tips Trips
Gay Day in Disneyland
Op stap in Zuid-Holland
Trein en hotel samen
Glasblazen in Leerdam
Reichenaul
ZWITSERLAND
GRAUBÜNDEN
Thusis 0fö®Sils
Via Mala o
O
r i- Andeer
Nufeneri M
HS
izi
De Via Mala-kloof is van begin
april tot eind oktober dagelijks
open van 8.00-19.00 uur, entree
5 frank/3,60 euro. Excursies in de
kloof, onder meer wandelingen
en canyoning, via VW Thusis, tel.
0041-81-651 11 34, e-mail
wthusis@spin.ch of Alvra-
Trek, tel. 0041-81-681 16 76,
www.alvra-trek.ch
De burcht Hohen Ratien is dage
lijks open, entree 4 frank Infor
matie: tel. 0041-79-443 15 83,
www.hohenraetien.ch
Graubünden, in het zuidoosten
van Zwitserland, is geliefd bij Nederlandse zomer- en wintertoeris-
ten. De fraaie natuur met bergen, meren en rivieren nodigt vooral
uit tot sportieve bezigheden, zoals wandelen, fietsen en varen. Je
struikelt er niet bepaald over de campings, maar er zijn des te meer
goede, kleine hotels en pensions. Informatie over campings:
www.tcs.ch.www.swisscamp.ch en www.campinq.ch. Informa
tie over betaalbare hotels: tel. 0041-84-880 55 08,
www.rooms.ch. Informatie over vakantiehuizen: www.MvSwit-
zerland.com. Informatie over Graubünden: tel. 0041-81-
254 24 24, www.qraubuenden.ch (ook Nederlandstalig!).
Wie niet per auto naar Graubünden reist kan er per trein komen.
Vanuit Zürich gaat er een sneltrein naar Chur, vandaar verder per
stoptrein of postauto (gele bus), die naar vrijwel elk gehucht rijdt.
Algemene informatie: Zwitserland Toerisme, Postbus 75387, 1070
AJ Amsterdam, tel. 00800-10 02 00 30, www.MvSwitzer-
land.com.
INFOGRAPHIC PETRA MEULMAN
<G*™a
Voor de zon hoeven we dit jaar niet naar het
zuiden; ook in ons landje brandt hij genadeloos
aan de hemel. Wat doet u om lichaam en geest
te verkoelen? Verkassen we naar het schaduwrijke
bos, gaan de gordijnen dicht of verdwijnen we
tot aan de lippen in het Water? Geef uw koele
keuze in de Vakantievraag van de Week.
Ga naar de website van deze krant en klik op de
rubriek Reizen
Uit eten op vakantie
Vorige week vroegen we welke keuken in het
vakantieland u het meest aanspreekt. De Italiaanse
keuken staat op een, gevolgd door de Belgische
en de Griekse. De befaamde Franse keuken eindigt
als vierde, terwijl de Duitse keuken weinig tong-
strelend wordt genoemd.
Uitslag:
Italiaanse
Belgische
Griekse
Franse
Spaanse.
Turkse
Duitse
We houden de uitslag voor aan topkok Joop Braakhekke.
'Nederlanders houden van warme en bekende smaken. Van
daar ook de hoge klassering van België. Toch vind ik het een
verrassende uitslag. De Italiaanse keuken is weliswaar lekker,
maar lang niet zo veelzijdig als bijvoorbeeld de Franse, veruit
de nummer één voor mij. Ik verbaas me erover dat Griekenland
zo hoog is geëindigd. Het eten is er armoedig, schraal zelfs.
En dat de Duitse keuken zo laag wordt gewaardeerd is te
wijten aan de logge, zware gerechten. Ik mis eigenlijk nog
Marokko. Met al zijn specerijen en kruiden is het land een
echte aanrader voor de fijnproever!'
23%
21%
20%
18%
Precies honderd jaar geleden werden trappen ge
bouwd om het toerisme te stimuleren.
foto mathias kunfermann
idvertentie-exploitatie:
Eord-en Midden-Zeeland: 0113-315520;
feeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
jgtionaal: 020-4562500.
ledactie: 0113-315680
jiww.pzc.nl
[mail: redactie@pzc.nl
Tjstbus 31,4460 AA Goes.
:aterdag 9 augustus 2003
De Via Mala, met de brug uit
1739, foto wegener
De Hinterrhein perst zich tussen de uitgesleten
rotsen door. foto peter mutton
Door Alice Plekkenpol
Ik schrijf niets over de on
voorstelbare grootsheid
van de Via Mala: het is
alsof ik Zwitserland nog
niet eerder had gezien.
Friedrich Nietzsche vertrouwde
deze woorden toe aan het pa
pier, nadat hij in 1872 de kloof
bezocht.
De Via Mala-kloof, nabij Thusis
in het Zwitserse kanton
Graubünden, is inderdaad een
spectaculaire diepte, die al eeu
wenlang nieuwsgierige bezoe
kers lokt. De naam 'slechte
weg', zoals de vertaling van het
'too-Romaanse Via Mala luidt,
stamt uit de tijd dat Romeinse
soldaten probeerden de kloof te
bedwingen, maar door een mis
stap in de diepte stortten.
Via Mala is indrukwekkend: stei
le rotswanden, 300 meter hoog,
en een breedte van soms niet
meer dan 3 meter waardoor
zich de Hinterrhein perst. Rus
tig kabbelend tegenwoordig, en
heel laag. Dat was vroeger wel
anders, voordat in 1964 een
stuwdam werd aangelegd. Een
witte verfstreep op de rotswand
geeft aan hoe hoog het water in
1951 stond. Zo hoog, dat huidi
ge bezoekers die nog maar net
aan de afdaling zijn begonnen,
al zouden worden weggespoeld.
Het is tegenwoordig een mak
kie om de kloof af te dalen. Stevi
ge trappen en een galerij maken
het iedereen die kan lopen mo
gelijk de kloof in te gaan. Alhoe
wel verdwalen op de trappen en
paden onmogelijk is, gaat gids
Andi Triet ons voor. Om te wij
zen op details die ons anders
zouden ontgaan, omdat we sim
pelweg het meeste oog hebben
voor de diepte ('oooh'), de hoog
te ('aaah'), en de tegenliggers
('ook goedendag').
Triet wijst op een uit z'n krach
ten gegroeide knikker, die een
afdak vormt boven het riviertje.
In de laatste ijstijd werden grote
stenen met een doorsnede van
meters meegevoerd door glet
sjers. Met het smelten van het
ijs zakten de stenen in de kloof,
waar ze boven de nauwste ge
deelten bleven 'hangen'. Er zijn
meer bijzonderheden in de
kloof te zien. Andi wijst op di-
verse aders in de rotsen, waarin
kwarts zit. Hij toont ook ver
schillende soorten steen, teke
nen van erosie en anderszins uit
gesleten rotsen. Het stromende
water heeft vaak zulke fraaie pa
tronen eri kleurnuances nagela
ten, dat een modern kunstenaar
er jaloers op zou worden.
Dat geldt ook een beetje voor de
prehistorische plek Carschenna
aan de noordkant van de kloof:
in steen gegraveerde afbeeldin
gen van vooral veel cirkels en
kruizen. Een oude offerplaats?
Een woonplaats voor een stam
hoofd? Niemand die het weet,
de herkomst en betekenis ervan
houdt historici tot op heden be
zig-
Andi Triet heeft een toeristisch
bedrijf en biedt diverse trips
aan, onder meer naar de Via Ma-
la. Triets grootste passie zijn de
rotsen zelf, en dan in het bijzon
der om kristal te verzamelen.
De Via Mala zit er vol mee, maar
dat is uiteraard verboden ter
rein voor hem, al zou er hij dol
graag zijn hakbijl in een wand
willen zetten. 'Wil je in deze re
gio mineralen verzamelen, dat
kun je eigenlijk alleen nog
maar terecht op hoge, steile
rotswanden, die voor de meeste
mensen onbereikbaar zijn.'
Triet neemt er af en toe de tijd
voor. Hij daalt dan een wand af,
gaat er op zoek naar aders en
draait er zijn hand niet voor om
op een goed plekje te overnach
ten, hangend in een net aan de
rots.
Maar er moet ook brood op de
plank komen, dus vandaag
loopt hij met een groepje toeris
ten door de kloof. Althans, over
de trappen die er zijn gebouwd
om het bezoekers zo gemakke
lijk mogelijk te maken de mooi
ste gedeelten te zien. Precies
honderd jaar geleden kwam de
plaatselijke VVV Thusis op het
lumineuze idee de kloof tot gro
te toeristische trekpleister te
bombarderen. Dankzij de Rhati-
sche Bahn was het gebied goed
bereikbaar voor de eerste ple-
zierreizigers, en die moesten na
tuurlijk een doel hebben. In
1903 werden in slechts drie
maanden tijd de trappen ge
bouwd, waardoor gasten nu een
voudig naar boven, beneden en
rondom kunnen wandelen.
Houd er wel rekening mee dat
het 321 treden zijn, omlaag én
omhoog.
Goudschat van Napoleon
In 1914 kwam er een uitbrei
ding, toen met behulp van
springstof een pad werd geëf
fend langs de kloof. Tegenwoor
dig loop je 200 meter onder een
overhangende rotsgalerij over
een stenen pad met een stevig
hek ervoor, en kijkje eindeloos
ver de diepte in.
Wat een verschil met vroeger,
toen het doorsteken van de
kloof een levensgevaarlijke aan
gelegenheid was. Soms werden
reizigers door het snel rijzende
water verrast en gedood, of
door vallend gesteente getrof
fen. Omdat de kloof lang en
smal is, was niet te zien welk ge
vaar achter het volgende rots
blok school.
Al in de zeventiende eeuw trok
de kloof buitenlandse bezoe
kers. Zoals de Nederlandse schil
derjan Hackaert, die in 1655 in
opdracht van lokale autoritei
ten een tekening maakte van de
kloof, zodat men de gevaarlijk
ste punten van de Via Mala be
ter zou kunnen inschatten. De
Via Mala was in die tijd een be
langrijke noord-zuidverbinding
voor pelgrims en handelsreizi
gers. Uit deze periode stammen
ook de twee kapelletjes aan het
begin en einde van de Via Mala,
waar bezoekers vroeger hogere
bijstand kwamen vragen.
Hoewel er al eeuwenlang een
soort weg door de kloof be
stond, kwam er 'pas' in 1739
een brug die het mogelijk maak
te de kloof letterlijk over te ste
ken. Die brug is nu nog in ge
bruik voor en door voetgangers.
Ook Napoleon trok met zijn
troepen over die brug en vervol
gens verder door de kloof. Dat
was bepaald geen gezellig uit
stapje. Van zijn 15.000 mannen
kwamen er 2.500 om het leven.
Bovendien heten de soldaten de
oorlogsbuit, een kist vol goud
stukken, in het water vallen. Te
genwoordig krijgen Zwitserse
schoolkinderen die de kloof be
zoeken als opdracht mee te zoe
ken naar die buit. Ze hebben tot
nog toe niets gevonden.
Door Alice Plekkenpol
Zonder de ondernemende Willem Jans Holsboer
uit Apeldoorn had de befaamde Rhatische Bahn
wellicht nooit bestaan. Hij was het die ruim hon
derd jaar geleden de aanzet tot de Zwitserse spoor-
ujn gaf. En het was aan Holsboers zuinigheid te
danken cq te wijten, dat in de bergen van Graubün
den smalspoor werd aangelegd. Veel goedkoper
dan de normale spoorbreedte, zo had Holsboer be-
cijferd. 'De Kleine Rode' wordt ze liefkozend ge
noemd. De Rhatische Bahn bestaat officieel hon
derd jaar. Vooral de legendarische trajecten Gla-
cier- en Bernina-Express hebben hem wereldbe
roemd gemaakt. De spoorlijn in het Zwitserse kan
ton Graubünden doet niet alleen treinliefhebbers
watertanden, ook 'gewone' toeristen smullen van
e meest bijzondere trajecten. Een rit in een ex-
presstrein is niet echt goedkoop, maar dan krijg je
wel wat. Vooral de trajecten over bergpassen en
bruggen bieden een schitterend uitzicht. Zoals de
oversteek van de 2253 meter hoge Berninapas, te
vens de hoogstgelegen spoorlijn in Europa. Rijd je
hoofdzakelijk door kloven en langs rivieren, dan
tuf je tussen hoge bergen door en moetje je neus te
gen het raam drukken om nog iets te zien. Tenzij je
een plaats hebt geboekt in een van de panoramarij
tuigen met vensters die tot in het dak doorlopen.
De Rhatische Bahn gold zeker destijds als een mees
terstuk van ingenieurskunst, vooral dankzij de
bouw van hoge bruggen en lange tunnels. Mede
dankzij die 117 tunnels en vooral de 485 bruggen
geldt de Rhatische Bahn nog steeds als een van de
mooiste lijnen in Europa. Voor de kenners: het is
met 375 kilometer ook nog eens de langste smal-
spoorbaan van het continent. De Rhatische Bahn
heeft dus een Nederlands tintje. Willem Jan Hols
boer was ruim honderd jaar geleden mede-oprich
ter van een van de eerste deeltrajecten, tussen Lan-
dquart en Davos. Holsboer was met zijn vrouw, die
aan een longziekte leed, naar Davos gekomen. Zijn
vrouw stierfin het sanatorium en Holsboer besloot
in Zwitserland te blijven. Hij liet zich tot Zwitser na
turaliseren en opende een hotel. Om klanten te
werven besloot hij, dat ook Davos per spoorbaan
moest worden ontsloten. Holsboer gaf in 1888 de
aanzet tot de aanleg van een spoorlijn van Land-
quart naar Davos.
De paradepaardjes van de rode spoorlijn zijn de tra
jecten Albula (Bernina-Express) en Ruinaulta (Gla
cier-Express), die nu dus precies een eeuw bestaan.
Daaraan wordt vooral de tweede helft van dit jaar
aandacht besteed middels feestelijkheden en spe
ciale treinritten. Zo zijn er tot 12 oktober elk week
einde ritten met historische treinstellen tussen
Chur en Samedan en vice versa.
Meer informatie: Rhatische Bahn, 7000 Chur, Zwitser
land, tel. 0041-81 -812 88 61 04, www.rhb.ch.
Exposities: tel. 0041-81-851 00 60, www.samedan.ch.
Disneyland Resort Parijs vormt zaterdag 4 oktober het
decor voor een heuse Gay Day. Het idee voor een
Gay Day in Disneyland is afkomstig uit de Verenigde Sta
ten, waar zulke dagen al ruim tien jaar een doorslaand
succes zijn. De Europese Gay Day is een initiatief van de
Gay Krant, in samenwerking met een aantal Europese ho
mo-magazines. Homo'sien lesbiennes worden opgeroe
pen die dag Disneyland of de Walt Disney Studios bij Pa
rijs te bezoeken. In de avonduren gaat de Gay Day over in
een Gay Night in Disney Village, het uitgaansgebied
naast de Disney-parken. Er wordt nog met een touropera
tor gewerkt aan een speciaal arrangement.
Onlangs is het Zomer Magazine Zuid-Holland versche
nen, een kleurrijk magazine boordevol tips voor
een dagje uit in Zuid-Holland. In dit gratis blad staan uit
stapjes, attracties en evenementen die plaatshebben in
de zomer en nazomer. Het Zomer Magazine is verkrijg
baar bij plaatseüjke VW's, maar kan ook besteld worden
via www.zuid-holland.com.
De hogesnelheidstrein Thalys en hotelketen Accor
zijn een samenwerking aangegaan waardoor een ho
telkamer en een Thalys-ticket gelijktijdig gereserveerd
kunnen worden. Het gaat om twee- tot vijfsterrenhotels
in de landen waar de trein rijdt: Nederland, België, Frank
rijk en Duitsland. Dikwijls worden kortingen verstrekt.
Informatie en reserveren gaat via www.thalys.com.
Het Glascentrum Leerdam sluit het seizoen af op 16
augustus met demonstraties van binnen- en buiten
landse glasblazers. Zij tonen hun vakmanschap en betrek
ken zo mogelijk het publiek erbij. De onlangs begonnen
le Nederlandse Mobiele Glasblazerij uit Eindhoven is
eveneens aanwezig. Het evenement heeft plaats in het
pand aan de Zuidwal, en duurt van 13.00-17.00 uur, en
tree 5 euro. Meer informatie: W. van Iperen, tel. 0345-
63 60 60, www.qlascentrumleerdam.nl.
En daar gaat-ie op de Albularoute, 60 meter bo
ven de grond. FOTO zwitserland toerisme
De kloof is soms slechts enkele meters breed
foto peter mutton
