PZC
meekieken
Emma bleef trouw aan de open onderbroek
Expositie
Stadsmuseum
in Harderwijk
RUDEN RIEMENS
zaterdag 9 augustus 2003
o
o
R A
Juweel
Tante
Het Stadsmuseum Harderwijk pre
senteert de lokale geschiedenis
aantrekkelijk maar uiteraard keurig.
Het plaatsje kreeg op 11 juni 1231
stadsrechten van graaf Otto II van Gel-
re. Schippers haalden graan, hout, bier
en vis uit het Oostzeegebied, Linnaeus
en Boerhaave promoveerden aan de ei
gen universiteit, tot de afsluiting van de
Zuiderzee in 1932 bloeide de visserij,
tot 1994 was Harderwijk ook garni
zoensstad. Wat nu? Hoe komen onder
broeken zonder kruis, roze korsetten en
pikante slipjes in dit museum vol stoere
vissers, militairen met martiale knevels
en eerbiedwaardige boekenplanken vol
proefschriften terecht?
Het Stadsmuseum is gehuisvest achter
de gevel van een statig pand in het eeu
wenoude centrum dat ooit werd bewoond
door een welgestelde patriciër. Ver weg van
de dolfijnen, zeeleeuwen en roggen in het
Dolfinarium die jaarlijks vele honderd dui
zenden toeristen naar Harderwijk trekken,
zorgt directeur Walter Lodewijk daar met
zijn tentoonstelling '(On)zichtbaar onder
goed 1850-2005' voor een primeur in de Ne
derlandse museale geschiedenis. Want dat
is het: nog niet eerder was de geschiedenis
van ons ondergoed thema van een expositie
in een 'degelijk' museum. Onthecht aan vle
selijke geneugten staat de historische infor
matie voorop.
Voor de hedendaagse modelletjes deed Lo
dewijk een beroep op het aanbod van de
plaatselijke winkeliers Gezusters De Lan
ge, Livera Harderwijk, September Under-
•irpTi Christine le Due. Gefabriceerd van
stoffen die variëren van dun tot flinterdun,
in een veelheid aan kleurige, aantrekkelijke
dessins, verhullen deze kledingstukken zo
min mogelijk. Het bombardement aan re
clame-uitingen voor dit sexy ondergoed
voor beide seksen is al sinds jaar en dag zo
heftig dat dit onderdeel van de expositie al
leen stekeblinde puriteinen nog kan verras
sen.
Opmerkelijk is wel de vaste plaats die de
string in het aanbod heeft veroverd. Want
fietst dat eigenlijk wel lekker, met zo'n
string tussen de billen? En hoe houden die
floddertjes van kunststof zich in de was? En
valt er tegenwoordig nog droog brood te
verdienen voor producenten van degelijk
wit? Moeten ook ouderen over een paar jaar
massaal aan zo'n onderste lijfbedekking
van minimale omvang omdat zelfs de HE-
MA en Hunkemöller niets anders meer te
koop aanbieden? Hoe oogt ons ondergoed
over een jaar of twee? De expositie stuurt de
bezoekers in dat opzicht met onbeantwoor
de vragen naar huis, maar Lodewijk kon dat
niet helpen: ,,Ik heb echt alle mogelijke
moeite gedaan om jonge, gerenommeerde
ontwerpers over te halen mee te doen. Maar
ze gaven allemaal niet thuis, waarschijnlijk
om hun collega's geen ideeën aan de hand te
doen. Jammer."
De historische collectie van Corrie de Groot
uit Delfzijl, aangelegd als eerbetoon aan ve
le generaties stoppende, mazende en inge
snoerde vrouwen, compenseert dat gemis
ruimschoots. Ze schreef er een juweel van
een boekje over dat als extra informatie bij
deze expositie van lange hemden, Jaeger
wollen borstrokken, korsetten, jarretels,
platmakende beha's uit de jaren twintig en
antieke maandverbandgordels, hoge ver
koopcijfers verdient. Voor 'Een in de was,
een in de kast, een aan de bast' interviewde
ze een groot aantal draagsters van onder
goed uit vroeger dagen en dat levert in com
binatie met de nodige historische gegevens
een vermakelijke terugblik op. Als bejaarde
dame viert ze tegelijkertijd de emancipatie
van het vrijgemaakte vrouwenlichaam: een
beetje terughoudender bloot zou ze uit res
pect niet erg vinden, maar dat de vrouw van
tegenwoordig zich nergens meer in hoeft te
persen is een ontwikkeling die ze vol en
thousiasme prijst.
Ooit geweten dat vrouwen tot irt de iarpn
Rijgen en insnoeren bepaalde lang het beeld van vrouwenondergoed.
zestig van de vorige eeuw onderbroeken
zonder kruis droegen? Dat was weliswaar
een kleine groep oudere landarbeiders, boe
renvrouwen op afgelegen erven en vissers
vrouwen zonder modern closet met wa
terspoeling onder direct handbereik, maar
toch! Vrouwen in de negentiende eeuw
droegen ze allemaal onder de toen gebrui
kelijke laag van vele rokken en dat was han
dig omdat voor plassen een eenvoudige
hurkbeweging volstond. Vanaf de achttien
de eeuw werd er al wel over gediscussieerd
door (mannelijke) doktoren. De Groot:
'Sommige artsen verklaarden dat vrouwen
een sponsachtig lichaam bezaten, vol sap
pen die periodiek moesten afvloeien. Als
vrouwen broeken zouden dragen, zouden zij
voortdurend nat zitten en gaan stinken.'
Een voorstander observeerde dat vrouwen
zich in hun schaamstreek krabbelden van
wege het kleine ongedierte, maar meende
dat de schande voor vrouwen, die van een
treetje van de postkoets vielen en zich onge
wild in het kruis moesten laten kijken, zo
groot was dat een gesloten exemplaar de
voorkeur verdiende.
Vanaf de eerste wielerwedstrijd voor vrou
wen in Oostende in 1896 begon de gesloten
onderbroek aan een gestage opmars: stel je
voor dat de wind vat kreeg op de lagen rok
ken! Maar koningin Emma liet zich zelfs
niet overtuigen door de uitvinding van het
wasbare broekenelastiek in 1926, waarmee
het tijdrovende afstropen van de met ban
den en knopen vast gemaakte onderbroek
voorgoed tot het verleden behoorde en de
directoire aan zijn opmars begon. Emma
bleef open onderbroeken dragen, zo blijkt
uit de bestelling die ze in 1927 plaatste bij
het Haagse filiaal van Tesselschade Arbeid
Adelt. Toen de broeken van Staphorster lin
nen ten paleize waren afgeleverd, was ze
echter niet tevreden. 'Ze waren te grof ge
naaid. Ze had opdracht gegeven tot twee
draadjes per steek en ze had herhaaldelijk
geconstateerd dat het er drie waren', citeert
De Groot uit een brief van een nicht van een
bij de productie betrokken dame die ze in
1996 uit Den Haag kreeg.
Goede raad was duur: het linnen was te
dicht geweven en de broeken konden niet
zonder schade weer uit elkaar worden ge
haald. De bejaarde vorstin werd misleid:
'Mijn tante kwam op het idee de broeken een
aantal weken te laten liggen ze, dan weer
keurig op te strijken en opnieuw naar het
paleis te laten brengen. En zo gebeurde het.
Ze werden goedgekeurd en betaald.'
Tot ver na de Tweede Wereldoorlog werden
er jaarlijks 40.000 witte, roze en zalmkleu
rige korsetten en verwante producten als
torselets op de markt gebracht. Eennieul
korset aantrekken, was een heel gedoe. Zt
moesten zich nog een beetje voegen, verte,
de een verkoopster van korsetten aan huis
De Groot. 'Je had ze mét en zónder binnet
band over de buik. Paste de buikband?
Krulde hij niet op bij het zitten? Zo wasje
wel een uurtje bezig met passen en meten
Wat vonden de echtgenoten van al die bale
nen en veters? Het hoorde erbij en alseroi
werd gevraagd, wilden mannen ook best
met de veters helpen.
Erotiserend? Zowaar toch, blijkt uit eend j
taat van een draagster uit Zuidbroek: 'Ik
was me erg van mijn vrouwelijkheid be
wust, al heb ik die torselets later ook wel
eens vervloekt. Mijn man was in staat het i
model in te naaien als hij vond dat het not
strakker kon. Toch hebben we er samenot
zettend veel plezier mee gehad. Donderji-
gen vindt elke vrouw leuk.'
I
In de negentiende eeuw droegen alle ma®
nen een linnen hemd, waarvan ze de slip]* I
bij wijze van onderbroek tussen de benen
doorsloegen, later droeg ook de man deuk
lige wollen borstrokken en onderbreek®
van Dr. Jaeger die zo moeilijk schoonwas
te houden dat dragers zich meestal bep® I
ten tot een luchtbeurt aan de waslijn. Te- J
genwoordig draagt hij een Batman-heup-
slip of een uit de VS geïmporteerde boxer-I
short.
Blijkens de expositie koopt de Nederland!
man zijn ondergoed nog steeds in grotena V
tale bij de HEMA. Wat koopt hij daar?lb in
schien toch vooral ouderwets, prettigzh-pi
tend katoenen wit? De tijd van bruinige pi
wollen onderbroeken voorbijvalt er ook', di
de meeste mannen van tegenwoordig nog w
heel wat te raden over hun voorkeur voor- di
als regel - onzichtbaar ondergoed.
fc
Fran9oise Ledeb® 2
De expositie '(On)zichtbaar ondergoed v:
1850 - 2005' in het Stadsmuseum Harder d
wijk (Donkerstraat 4) duurt tot en met l'l- g
nuari 2004.
De openingstijden zijn van maandag t/®
vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zat" b
dag van 13.00 tot 16.00 uur. De public"1"
'Een in de was, een in de kast, een aan de k
bast' van Corrie de Groot (Profiel Uitgever k
telt 128 pagina's en kost 12,40 euro.
