21
Vroeger voorjaar,
heviger neerslag,
hogere zeespiegel
m
oo
23
<(3%
wé
zaterdag 9 augustus 2003
Joop Dees: boer en zeezeiier
Z I Mennonieten in Paraguay
lorcouicii r
levens
ond zucht onder hittegolf
Schimmel
KLIMAATONTWIKKELING
Sprong
Advertentie-exploitatie:
Moord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
;7eeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
Redactie: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail: redactie@pzc.nl
Postbus 31,4460 AA Goes.
Canada: Meer dan 300 bos
branden in British Columbia en
Alberta. Evacuatie van
11.000 mensen.
India: 1250
mensen overleden
door hittegolf
in juni (47°C).
Verlate moes-
son regens.
China: Hoogste
temperaturen geme
ten in 50 jaar (40°C)
in Yangtze-delta.
Gevolg: stroomuitval.
V
Evenaar
Noorwegen: sinds
1925 niet zo heet
Groot-Brittanië:
treinen rijden
op halve snelheid
Nederland: eerste
smogalarm door hitte
Spanje en Portugal:
24 doden door
gevolgen warmte
Frankrijk Warmste
zomer sinds WO
Polen:
35 bos
branden
Duitsland:
vier doden toe
geschreven aan
40°C-plus
temperaturen
GRAPHIC NEWS
Het wordt
nóg warmer
De Matterhorn smelt en de aanhou
dende hitte van de zomer leidt tot
problemen bij boer en toerist. Exotische
vlinders fladderen deze maand in onge
kende hoeveelheden door heel Nederland
en sneeuwklokjes zijn er tegenwoordig al
in het midden van de winter. De tempera
tuur stijgt wereldwijd en dat zal enkele
prettige en een heleboel minder prettige
gevolgen hebben. „Als dit zo doorgaat,
krijg je straks een heel andere flora en
fauna in Nederland."
Wijngaardenier Wim Hendriks schenkt
nog maar eens gul bij: een tintelfrisse
Riesling 2002 uit... Nederland. Het parelende
vocht is het kleine beetje goede nieuws bij een
heleboel slecht nieuws rond het warme jaar
2003. Nog nooit hebben de druiven er zo mooi
en in zulke grote trossen bij gehangen in de
Wittemer Wijngaard op de Kruisberg boven
het dorpje Wahlwiller in Zuid-Limburg. Lang
leve het warme voorjaar en de hete zomer.
Wims partner, Leny van Bavel: ,,Ik schat dat
we nu twee weken vóór liggen op vorig jaar en
dus straks veel eerder kunnen gaan oogsten.
Daar komt bij dat we in 2002 ook al een uit
zonderlijk goede oogst hadden. Voor dit jaar
rekenen we zeker op hetzelfde. Trouwens, ik
heb nog nooit zo vaak mijn werk aan de wijn
gaard moeten onderbreken als dit jaar: want
poeffwat is het hier warm geweest de afgelo
pen weken. Af en toe was het niet uit te hou
den."
In 2002 kwamen twaalfhonderd flessen Ries
ling, Pinot Noir en Müller Thurgau van de
Kruisberg, een van de naar schatting honderd
grotere wijngaarden in Nederland. Hendriks
en Van Bavel leiden hier bezoekers rond en
vertellen aan wie het maar horen wil hoe ze
wijn verbouwen op deze kalksteenbodem.
Hendriks:En bijna iedere keer weer is de eer
ste reactie: wijn in Limburg? Ik wist niet dat
het bestond."
Reken maar dat het bestaat. Limburg is van
ouds het hartland van de Nederlandse wijn
productie, met Wahlwiller als een van de cen
tra. Hier is op 28 september zelfs een heus
wijnfeest, compleet met charmant lachende
Voor het bepalen van toekomstige klimaatontwikkelingen
maken wetenschappers gebruik van modellen die gebaseerd
zijn op 'scenario's' waarin bijvoorbeeld sociaal-economische
ontwikkelingen zijn opgenomen. Dat kan bijvoorbeeld gaan
over de verwachte industriële ontwikkeling van Derde We
reldlanden of over de mate waarin maatregelen worden toe
gepast om de uitstoot van broeikasgassen aan banden te leg
gen. De gevolgen van ieder scenario hebben een boven- en
ondergrens, waardoor de op deze scenario's gebaseerde mo
dellen een waaier van mogelijkheden oplevert. De graphic
toont het wereldgemiddelde van het door wetenschappers
voorspelde temperatuurverloop voor zes verschillende scena
rio's.
X
5.
Zes scenario's voor tem
peratuurverloop tussen
2000 en 2100. Rechts de
marges waarbinnen de
scenario's in 2100 zitten.
2000
2020
2040
2060
2080
2100 jaar
wijnkoningin, en bij deze is iedereen van harte
uitgenodigd. Wim, tevens voorzitter van de
Vereniging Wijngaardiers Mergelland: „Maar
het is nu zo dat het zwaartepunt in de wijn
bouw naar boven de rivieren aan het verschui
ven is. Door onderzoek in Wageningen, waar
geëxperimenteerd wordt met rassen die goed
tegen schimmel kunnen, wordt wijnbouw ook
in andere delen van het land steeds beter mo
gelijk."
Omdat het warmer wordt en omdat met name
de gevreesde nachtvorst van het voorjaar
steeds minder voorkomt. Toch wil Wim niet
meteen veranderingen in het klimaat aanroe
ren als reden voor de toenemende wijnbouw in
ons land. „Ik ga dat niet zeggen. Ik wil niet de
wetenschappers op mijn dak die komen ver
tellen dat het onzin is."
Onzin? Steeds minder deskundigen hangen
die theorie aan. De gegevens wijzen ook an
ders uit. De gemiddelde wereldtemperatuur is
de afgelopen jaren gestegen, en dat geldt ook
voor Nederland. In De Bilt was het begin jaren
tachtig gemiddeld rond de 9,5 graad, eind ja
ren negentig was dat al 10,2 graad. De laatste
jaren waren zelfs nog warmer: in 2001 was het
gemiddeld 10,4 graad, in 2002 10,8. Het eind
van deze ontwikkelingen lijkt nog niet in
zicht. Het KNMI verwacht de komende tien
tallen jaren nog grotere klimaatveranderin
gen. Volgens het weerinstituut in De Bilt
neemt de invloed van de mens toe, waardoor in
de loop van de komende eeuw de wereldge
middelde temperatuur verder stijgt, met één
tot zes graden.
Over de oorzaken van de temperatuurstijging
zijn de geleerden het niet eens: sommigen wij
ten die volledig aan het broeikaseffect, ande
ren menen dat voor een deel ook sprake kan
zijn van een historisch gezien niet ongebruike
lijke verandering van klimaat.
De consequenties zijn heel divers. Het bete
kent bijvoorbeeld dat het eenvoudiger wordt
wijn te verbouwen in Nederland, maar het
heeft daarnaast gevolgen die zich laten lezen
als de bijbelse plagen van Egypte. Milieuorga
nisatie Greenpeace noemt zes mogelijke ge
volgen van de temperatuurstijging. Zo neemt
het gevaar op overstromingen toe door de stij
ging van de zeewaterspiegel. De neerslag
wordt heviger. Orkanen en cyclonen zullen
meer voorkomen. Er komen meer insectenpla
gen en ziekten, omdat larven de milde winters
overleven. De ijskappen smelten en gletsjers
trekken zich terug. En ten slotte verbleekt het
koraal in de oceanen als de temperatuur van
het zeewater stijgt.
Nu al zijn de gevolgen van de temperatuurstij
ging in ieders achtertuin te zien, weet ir. Ar
nold van Vliet. Hij is als fenoloog verbonden
aan Wageningen Universiteit. De fenologie
bestudeert de jaarlijks terugkerende ver
schijnselen in de natuur. Volgens hem is de
laatste jaren maar al te duidelijk te zien dat de
natuur 'vervroegt'. Van Vliet: „Vanaf het eind
van de jaren tachtig zie je een temperatuur-
sprong. De eerste honderd, honderd vijftig da
gen van het jaar zijn zo'n anderhalve graad
warmer."
Het meest tot de verbeelding sprekende voor
beeld is ongetwijfeld het sneeuwklokje, van
ouds gezien als de profeet van het voorjaar. In
1940 werd het eerste sneeuwklokje in Den
Haag gezien op de eerste lentedag, 21 maart.
„Maar dit jaar was het eerste sneeuwklokje er
gemiddeld voor Nederland op 30 januari, vo
rig jaar was dat zelfs al op 27 januari. Als je die
gegevens vergelijkt met het gemiddelde van
1940 tot 1968 - 23 februari - is het sneeuw
klokje er tegenwoordig ruim drie weken eer
der."
Dat lijstje laat zich moeiteloos uitbreiden.
„Met name de vroege soorten zijn twee tot drie
weken eerder dan vroeger het geval was. Een
kleine greep: maarts viooltje vorig jaar op 1
maart, van 1940-1968 op 3 april; speenkruid
vorig jaar op 1 maart, van 1940-1968 op 30
-ju
r'
Waterspeeltuin op Neeltje Jans.
maart; brem vorig jaar op 8 april, van 1940-
1968 op 11 mei."
Een opsomming van die gegevens is leuk en
aardig, maar is het ook erg? Van Vliet: „Laat
me een klein voorbeeld geven van de mogelijke
gevolgen. Van maart tot en met april gaat de
berk in Nederland bloeien. Hoe warmer het
voorjaar is, hoe eerder dat gebeurt. Veel Ne
derlanders zijn allergisch voor berkenpollen.
Die zijn er door de warmte zo'n twintig dagen
eerder. Daardoor krijgen mensen die er vat
baar voor zijn eerder last van hooikoorts. Het
probleem is dat het niet eerder ophoudt. De
bloei duurt langer en bovendien zijn hooi
koortspatiënten vaak gevoelig voor meerdere
soorten pollen, die weer wel min of meer op
hun gewone tijd bloeien."
Van Vliet bekijkt letterlijk van dag tot dag hoe
het staat met de natuur in Nederland. Sinds
tweeënhalf jaar bemant hij het project De Na-
tuurkalender. In samenwerking met het
VARA-radioprogramma Vroege Vogels en in
stanties als de Vlinderstichting, SOVON Vo-
gelonderzoek, het Wereld Natuur Fonds en het
KNMI wordt precies bijgehouden wat wan
neer waar in de natuur gebeurt. De belangrijk
ste gegevensverstrekkers zijn zo'n driedui
zend particulieren, die hun meldingen doen
naar de computer in Van Vliets Wageningse
kantoor. „Als mensen een sneeuwklokje kun
nen herkennen, is het eigenlijk al genoeg. En
via de website www.natuurkalender.nl kan ie
dereen meekijken naar wat er in de natuur ge
beurt."
Van Vliet zegt met nadruk niet alleen een
'doemverhaal' te willen vertellen. „Voor heel
veel soorten zijn de effecten ook positief. De
soortenrijkdom neemt in ons land toe. Maar ik
wil niet verhullen dat stijging van de tempera
tuur mondiaal enorme problemen met zich
meebrengt."
foto Lex de Meester
Een voorbeeld van de toegenomen soorten
rijkdom is de vlinder. Neem de koninginnen-
page. Normaal gesproken ziet die vlindersoort
niet veel meer van ons land dan Maastricht.
Dit jaar is de koninginnenpage gesignaleerd
tot in Groningen. Volgens het hoofd van de af
deling onderzoek van de Vlinderstichting, C.
van Swaay, gedijt het dier uitstekend dankzij
het droge weer. „De omstandigheden waren
dit jaar ideaal: niet te veel regen in winter en
voorjaar en een vroege zomer, waardoor de
eerste generatie al talrijk was. Doordat het
droog bleef, is de tweede generatie die nu
rondvliegt, nog groter."
Niet alleen de koninginnenpage doet het goed,
ook andere soorten als distelvlinder, dag
pauwoog en atalanta profiteren volop van het
gunstige weer.
Volgens fenoloog Van Vliet heeft die rijkdom
een schaduwkant. „Het is bijvoorbeeld voor
mezen belangrijk dat hun jongen geboren
worden in de periode dat de meeste grote rup
sen rondkruipen. Door het warme voorjaar
komen de rupsen steeds eerder. Als de jonge
meesjes uit hun ei komen, zijn de meeste rup
sen al weg. De voedselketen is ontregeld en het
is voor mezen steeds moeilijker genoeg eten te
vinden."
Het geeft maar aan dat een deel van de natuur
zich wel aanpast, maar een ikkeld is het.
„Trekvogels die in het Zuiden zitten, hebben
daar in het voorjaar veel minder last van tem
peratuurschommelingen. Die blijven waar ze
zijn en als ze terugkomen, ontdekken ze dat de
natuur hier een paar weken voorsprong heeft
genomen."
Niet alleen fraai fladderende vlinders, maar
ook voor de mens minder aangename beestjes
zijn er meer. „De eikenprocessierups, die nare
jeuk bij mensen kan veroorzaken, komt tegen
woordig veel noordelijker voor. Vroeger vond
je die alleen in Brabant. Bladluis komt eerder
te voorschijn, zo'n negen tot negentien dagen,
en bladluizen brengen allerlei infecties voor
gewassen met zich mee. En dan is er natuurlijk
de grotere kans op de ziekte van Lyme, omdat
er meer teken zijn die die ziekte kunnen ver
oorzaken."
Ook de landbouw dient zich van vergaande ef
fecten bewust te zijn. Oogsten kunnen eerder
komen en overvloediger zijn, maar ook eerder
mislukken. „Als het voorjaar warm is, zie je
dat het fruit eerder gaat bloeien. Indien dat ge
beurt en er komt een nachtvorst overheen,
gaat de bloesem kapot."
Waar het ophoudt, weet Van Vliet niet. „De
voorspellingen gaan ervan uit dat het over de
hele wereld gezien tot zes graden warmer kan
worden. Dat zegt op zich weinig over Neder
land. Het is niet ondenkbaar dat de effecten
hier groter zullen zijn. Als dat gebeurt, krijg je
een totaal andere flora en fauna in Nederland
en dan kun je eraan gaan denken heel andere
gewassen te gaan kweken. Dan kun je op grote
schaal wijn gaan verbouwen."
Luuk Kortekaas
