Expositie in Amsterdam
Mendelssohn speelt
de hoofdrol in Delft
'olkfestival Dranouter houdt wortels in de traditie
Chamber
Music
Festival
donderdag 24 juli 2003 21
Affiche
Het Kattenburgerplein, met links de Kattenburgerbrug en 's Lands Zeemagazijn, rechts daarvan de commandantswoning van oom Jan van Gogh. Vincent woonde vanaf mei 1877 ruim een jaar
op dit ad res. foto Jacob Olie/Gemeentearch ief Amsterdam
Wat Vincent van Gogh zag
at heeft de domineeszoon Vineent van Gogh te
zoeken in de rooms-katholieke schuilkerk uit
de Gouden Eeuw van Museum Amstelkring
Ons' Lieve Heer op Solder? In het jaar dat zijn 150ste
verjaardag wordt gevierd, neemt het museum tussen de rode
lichtjes op de Wallen de bezoekers mee terug naar de tijd dat
Vincent vanaf mei 1877 ruim een jaar in Amsterdam woonde.
De hedendaagse uitingen van de seksindustrie ten spijt, is er
geen betere locatie voor de expositie Vincent van Gogh over
Amsterdam denkbaar dan deze schuilkerk met zijn weidse
uitzicht over een centrum waarvan de contouren sinds de
negentiende eeuw niet wezenlijk veranderden.
Foto van het logeeradres van Van Gogh, anno 2003. De studeer-en slaapka
mer van Vincent bevonden zich achter de twee ramen, direct onder het
puntdak van het huis links van de brug. foto Reindert Groot
De tentoonstelling combi
neert citaten uit brieven
van Vincent aan zij n broer Theo
reproducties van oude foto's die
terughalen wat Vincent zag en
hedendaagse foto's waarop
Reindert Groot de voetsporen
van de kunstenaar in het Am
sterdam van nu volgde. Teio
Meedendorp schreef het aan
trekkelijk geïllustreerde bege
leidende boekje waarin Vin
cents verblijf aan de hand van
anekdotes, nog meer citaten en
observaties van aanvullende in
formatie wordt voorzien.
Na een mislukte carrière in de
kunsthandel en baantjes in on
derwijs en boekhandel kwam
Vincent van Gogh naar Amster
dam ter voorbereiding van zijn
toelatingsexamen voor een uni
versitaire studie theologie. Zon
der een voltooide HBS-oplei-
ding tóch dominee worden, zijn
vader had er blijkens een brief
van maart 1877 aan Theo een
hard hoofd in: 'Hij schijnt nog
altijd te denken aan Ds worden,
maar zal het kunnen? Zal hij 7
jaren aanhoudend studie van
talen etc. er voor over hebben?'
Vincent kwam in huis bij zijn
oom Johannes (Jan) van Gogh,
schout-bij-nacht en 'Directeur
en Commandant der Marine
Rijkswerf' aan de Kattenbur
gerstraat, nabij het huidige Ne
derlands Scheepvaartmuseum.
Dat terrein aan de oevers van
het IJ wordt nog steeds door de
Koninklijke Marine gebruikt en
is niet voor publiek toeganke
lijk. De dienstwoning van oom
Jan op de werf was groot genoeg
om Vincent zowel een studeer-
als slaapkamer te geven en ge
lukkig bevredigt Groot de
hannes Paulus Strieker, had
voor Vincent geregeld dat hij
privé-lessen Latijn en Grieks
kreeg van Maurits Benjamin
Mendes da Costa. De classicus
woonde aan het Jonas Daniël
Meijerplein, midden in de le
vendige Jodenbuurt. Ook daar
wandelde Van Gogh graag. Het
vooruitzicht pas na anderhalf
Brabantse korenvelden.'
Om zich voor te bereiden op zijn
studie, bezocht Vincent op zon
dagen vaak drie diensten in ver
schillende kerken. Groot heeft
hedendaagse visuele vervuiling
zoals geparkeerde auto's op zijn
foto's gewist, zodat goed is te
zien hoe onaangetast mooi de
Oude Kerk, de Oudezijds of Sint
nieuwsgierigheid naar hoe deze
locatie er nog steeds uitziet met
prachtig verstilde zwart-wit fo
to's. Blijkens een citaat uit een
brief van 3 augustus genoot Vin
cent volop van de bedrijvigheid:
'Deze morgen was ik vroeg op,
het had des nachts geregend,
maar zeer vroeg brak de zon
door de wolken heen. De grond
en de stapels hout en balken op
de werf waren doornat en in de
plassen weerkaatste de lucht
geheel goud door de opkomende
zon en om 5 uur zag men al die
honderden werklieden als klei
ne zwarte figuurtjes overal zich
heen verspreiden.'
Een andere oom, dominee Jo-
jaar toelatingsexamen te kun
nen doen, waarna nog eens vijf
jaar theologiestudie moest vol
gen, benauwde hem al snel.
Meedendorp citeert niet voor
niets uit de brief die hij op27 juli
met de nodige zelfkennis aan
Theo schreef: 'Toch zijn Griekse
lessen in het hartje van Amster
dam, in het hartje van de Joden
buurt op een zeer warme en zeer
drukkende zomermiddag, met
het gevoel dat vele moeilijke
examens, die door zeer geleerde
en zeer listige heren professoren
zullen worden afgenomen, bo
ven het hoofd hangen, wel eens
meer benauwd dan een wande
ling aan het strand of in de
Olofskapel, de Noorderkerk, de
Waalse Kerk, Engelse Kerk en
Westerkerk sinds Vincents tijd
bewaard zijn gebleven. Zijn
drang tot prediking was nog
niet uitgewoed, tonen citaten
uit die periode. 'Die Ds. Meyes
preekt zeer goed. Hij heeft een
zeer schone, maar bijna al te
krachtige stem, in een zeer grote
kerk klinkt dat echter wel goed',
schreef hij bijvoorbeeld op 27
augustus over een dienst in de
Noorderkerk. Als excuus niet te
hoeven studeren, bezocht Van
Gogh ook graag boekhandels,
dat herinnerde hem aan 'dat er
goede dingen in de wereld zijn'.
Toen hij naar Amsterdam
kwam, was Rembrandt al een
van zijn meest geliefde kunste
naars. Waar het deze kunste
naar betreft kon hij in de
hoofdstad natuurlijk zijn hart
ophalen. 'Het huis in de Bree-
straat waar Rembrandt ge
woond heeft, heb ik nog gevon
den', schreef hij op 13 mei 1878
aan Theo. Dat was in die tijd
niet eenvoudig omdat het huidi
ge Museum Het Rembrandthuis
aan de Jodenbreestraat toen een
'gewoon' anoniem woonhuis
was en pas in 1906 door de ge
meente zou worden aange
kocht. In het Trippenhuis, het
statige pand aan de Kloveniers
burgwal waarin tegenwoordig
de Koninklijke Academie van
Wetenschappen is gevestigd,
kwam hij vaak om Rembrandts
Nachtwacht en Staalmeesters
en etswerk te bekijken. Groot
fotografeerde ook de klassieke
gevel die Van Gogh zag.
Zijn studie mislukt, keerde Van
Gogh injuli 187 8 terug naar zijn
ouders in Brabant. In november
1881 klopte hij aan op de Kei
zersgracht nr. 8 om te kijken of
zijn nicht, de weduwe Kee Vos-
Stricker, misschien toch met
hem wilde trouwen. Ze ont
vluchtte het huis en bleef bij
haar eerdere 'neen, nooit, nim
mer'. In 1885 bezocht Van Gogh
Amsterdam nog eenmaal voor
het bezoek aan het net geopende
Rijksmuseum; hij verliet ons
land daarna voorgoed en had
nog vijf jaar te leven. Voor hon
derd procent kunstenaar was hij
vanaf 1880 maar tien jaar,
waarvoor hij kort maar krachtig
ook in Amsterdam de funda
menten legde.
Frangoise Ledeboer
De expositie 'Vincent van Gogh over
Amsterdam' in Museum Am
stelkring Ons' Lieve Heer op Solder
(Oudezijds Voorburgwal 40, Am
sterdam) duurt tot en met 12 okto
ber. De openingstijden zijn van
maandag tot en met zaterdag van
10.00 tot 19.00 uur en op zondag van
13.00 tot 19.00 uur. Het gelijknami
ge boek van Teio Meedendorp met
foto's van Reindert Groot (Uitgeve
rij Thoth) telt 64 pagina's en kost
9,90.
Van vrijdag 1 augustus tot en
met zondag 10 augustus
vindt voor de zevende maal het
Delft Chamber Music Festival
plaats in het Stedelijk Museum
Het Prinsenhof in Delft. Artis
tiek directeur Isabelle van Keu
len had ook dit keer geen moeite
om musici te vinden. „Ik merk
ook in het buitenland dat het
festival op de kaart staat."
Het simpele vioolkoffertje met
zwarte foedraal is van het type
waarmee kinderen naar de
plaatselijke muziekschool
gaan. „Makkelijk in het vlieg
tuig", zegt Isabelle van Keulen.
De violiste - midden dertig - is
even in Amsterdam neergestre
ken om met het Radio Kameror
kest Mozart te spelen. Een dag
voor het concert aangekomen
voor een repetitie. Dan spelen in
het Concertgebouw. En de vol
gende ochtend weer meteen te
rug naar haar 17de-eeuwse
boerderij ten zuidwesten van
Londen. Want daar wachten Si
mon (4) en Roosje (2) op haar. En
als het meezit haar man Michael
Collins, want die kan - gevierd
klarinettist als hij is - net zo
goed op tournee zijn.
Samen optreden, dat gebeurt
zelden. Maar in Delft gebeurt
het af en toe dat viool en klarinet
elkaar ook op het podium om
strengelen. Isabelle van Keulen
stelt het jaarlijkse kamermu
ziekfestival aldaar zelf samen.
Het is haar geesteskind, dit eve
nement dat nu voor de zevende
keer wordt gehouden. De violis
te praat er zoals altijd enthousi
ast over. Voor haar is dit het
hoogtepunt van het jaar, net als
voor talrijke muziekliefhebbers
van wie een aantal geen concert
overslaat.
„Het gaat elk jaar beter met de
kaartverkoop. En ik merk ook in
het buitenland dat het festival
op de kaart staat. Ik krijg veel
tips van collega's. Die zeggen
dan: heb je wel eens van die
componist gehoord, ken je dat
stuk? Het kost me ook nauwe
lijks moeite goede musici te vin
den, die in Delft willen spelen."
De Stradivarius heeft zij niet
naar Amsterdam meegenomen.
Haar liefde voor het instrument
uit 1732 is enigszins bekoeld.
Prees zij enkele jaren geleden
nog de donkere, warme klank,
nu reist zij liever rond met een
viool uit 1999, vervaardigd door
Peter Greiner, een bouwer in
Bonn die veel beroemde violis
ten tot zijn klanten rekent. Geen
lelijk woord over de prestaties
van de oude Italiaanse viool-
meesters, maar de exaltatie
waarmee altijd over dat onder
werp gesproken wordt hangt
Isabelle van Keulen de keel uit.
„Die Greiner is gewoon beter
dan mijn Strad. De klank van
die nieuwe viool is kernachti
ger, draagt verder."
Het festival in Delft is zo inter
nationaal als een festival maar
zijn kan. Nederlandse musici
zijn ook dit jaar ver in de min
derheid. Wat niet wegneemt dat
het veelbelovende Matangi
Kwartet - paradepaard van de
in Amsterdamse gevestigde Ne
derlandse Strijkkwartetacade
mie - een belangrijk aandeel
heeft. En de bas-bariton Robert
Holl zingt Schumann en
Brahms. Veel liefhebbers zullen
dp terugkeer van het Belcea
Kwartet toejuichen. Dit inter
nationaal samengestelde gezel
schap maakte twee jaar geleden
een diepe indruk en verwierf
sindsdien een prominente
plaats in de muziekwereld.
Dit jaar speelt Mendelssohn een
belangrijke rol. Daarbij heeft
Isabelle van Keulen bij de pro
grammering gedacht aan de reis
die deze componist door Italië
heeft gemaakt. Veel Duitse mu
ziek wordt met Italiaanse ge
combineerd. Maar heel strikt is
dit uitgangspunt niet. Zo wordt
het festival weer volgens tradi
tie afgesloten met het Octet van
Schubert. Isabelle van Keulen
speelt weer zowel viool als altvi
ool. Beide instrumenten zijn
haar even dierbaar. „Dit jaar
heb ik het naar verhouding rus
tig. Ik speel in ongeveer negen
stukken mee. Dat is wel eens het
dubbele geweest."
Het festival in Delft is een be
langrijk deel van haar leven ge
worden, zegt zij. „In het begin
was het een soort droom die me
elk jaar overkwam. Nu ben ik er
wat systematischer mee bezig.
Ik denk al over programma's
voor over vier of vijf jaar. Tot nu
toe kozen we voornamelijk een
bepaalde componist of een be
paalde stad als thema. Ik denk
voor de toekomst aan een ander
soort thema, bijvoorbeeld de re
latie tussen natuur en muziek,
of de sprookjeswereld. Het zou
ook mooi zijn als we iets kunnen
doen met een combinatie mu-
ziek-beeldende kunst. Juist om
dat dit festival zich afspeelt in
een museum als Het Prinsen
hof."
Aad van der Ven
Delft Chamber Music Festival: 1 tot
en met 10 augustus, Stedelijk Muse
um Het Prinsenhof, Delft. Meer in
formatie via www.delftmusicfesti-
val.nl.
Isabelle van Keulen, artistiek directeur van het kamermuziekfestival.
foto Marco Borggreve/GPD
e'Vlaamse Dranouter wordt van 1 tot
oet 3 augustus één van de grootste
estivals van Europa gehouden. Grote
.tonale namen als de Canadese mu-
Jfwn'e' Lanois, Afro Celts, Levellers,
™n> Gotan Project en Beth Gibbons
ad) treden er op. Ook de Vlaamse
ageres Soetkin Collier, die niet naar
songfestival in Riga mocht vanwege
rechts-extremistische yerleden, is op
I er te horen samen met Urban
onlangs opgeschrikt door 'de
°etkin Collier'. De Antwerpse zan-
an folkband Urban Trad, de Belgi-
I hl afdl§ing naar het songfestival in
een rechts-extremistisch verle-
- eoben en mocht niet mee naar Let-
agblad De Morgen publiceerde ver
een artikel ('Eigen folk eerst?')
waarin de Vlaamse folkscene en met name
het populaire damestrio Laïs in verband
werden gebracht met extreem-rechts en na
tionalisme. De folkbeweging reageerde ver
ontwaardigd en furieus. De Morgen rectifi
ceerde - zijn anonieme (extreem-rechtse)
bron bleek vals - maar het imago van de folk
was geschaad.
„Een kwalijke zaak voor de Vlaamse volks
muziek", zegt Marnique Deswarte, festival
directeur van het Vlaamse Dranouter, één
van de grootste folkfestivals van Europa.
„De affaire Collier was een storm in een glas
water, een opgeklopt incident."
Urban Trad, dat uiteindelijk als tweede ein
digde op het songfestival, werd ooit door
Dranouter in het zadel geholpen als Vlaams
antwoord op de hippe Britse crossover-act
Afro-Celt Sound System. Dit jaar staat Ur
ban Trad voor de derde keer op Dranouter,
mét Soetkin Collier. Deswarte heeft er geen
probleem mee. „Wij zijn hier niet met poli
tiek bezig, maar met muziek. Bovendien
heeft Collier allang gebroken met haar ver
leden."
Volgens de West-Vlaming claimen extreem
rechtse organisaties als het Vlaams Blok de
Vlaamstalige folk, al hebben ze daar 'abso
luut het recht niet toe'. „Het overgrote deel
van de folkbeweging heeft een heel andere
mening. Ook op Dranouter staan tolerantie
en diversiteit hoog in het vaandel, we had
den twintig jaar terug al Afrikaanse acts."
Op het affiche van de 29e editie staan zo'n
negentig namen, waaronder die van de Tu-
vaanse keelzangers Huun-Huur-Tu, de Al
gerijn Abdelli en de Brits-Indiase percussi
onist Trilok Gurtu. Verder veel Vlaamse
'new folk' als Ambrozijn en Laïs, dat 'ou
derwets' a capella zal optreden, en Ialma,
dat aantreedt met oudgediende Wannes van
de Velde. Daarnaast bekende Vlamingen als
Arno, Flip Kowlier, Hooverphonic, Admi
ral Freebee, Kamagurka, Bart Peeters en
Guido Belcanto en de Britse folktoppers
Oysterband, Eliza Carthy, Equation en Lin
da Thompson.
De grote internationale namen zijn de Ca
nadese zanger/muzikant/songschrijver en
topproducer (Bob Dylan, U2) Daniel La-
nois, Afro Celts (voorheen Afro Celt Sound
System), Levellers (akoestisch), singer/
songwriter Beth Orton, de Frans Argen
tijnse tangodance-formatie Gotan Project
en zangeres Beth Gibbons van triphopge
zelschap Portishead met ex-Talk Talk-mu
zikant Rustin Man, die samen een verras
sende plaat maakten. Folk? „Natuurlijk
zijn we geen zuiver folkfestival meer", zegt
Deswarte. „Toen de grote folknamen waren
uitgeput - het kaliber Fairport Convention,
Steeleye Span en Chieftains - waren we ge
noodzaakt verder te kijken. We wilden geen
stoffig festival voor puristische vijftigers,
maar vernieuwing." 'The new tradition'
luidt tegenwoordig de ondertitel van
Dranouter; alle muziek met 'wortels in de
traditie' mag, zo ook Lou Reed, Patti Smith,
Elvis Costello en Robert Plant, artiesten die
er de laatste jaren stonden, alsmede het sin-
ger/songwritersgenre en (etno)dance, dit
jaar vertegenwoordigd door salsatriphop-
collectief Up, Bustle Out en verschillende
dj's. Marnique Deswarte: „Folk is niet iets
van dertig jaar terug, het genre is niet stil
blijven staan, er is een nieuwe traditie."
Vorig jaar trok het driedaagse festival in het
glooiende West-Vlaamse heuvelland het re
cordaantal van 75.000 bezoekers, groten
deels jongeren die er zo'n 40 euro (per dag)
of 7 0 euro (voor het hele weekend) voor over
hadden. Ook steeds meer Nederlanders vin
den hun weg naar de Westhoek. De sfeer, de
grote popnamen, maar zeker ook de her
nieuwde belangstelling voor folk in Vlaan
deren is bepalend voor het succes, denkt
Deswarte.
„Folk is in Vlaanderen definitief uit de mar
ge getreden. Dat is iets van de laatste vijf,
zes jaar. Het is onder jongeren in om een
beetje folkie te zijn. Men durfde het voor
heen niet toe te geven van folk te houden. Nu
schaamt men er zich niet voor om straks op
het festival eerst naar Beth Gibbons te gaan
kijken en daarna gezellig naar de Albion
Morris Men."
Dieter van den Bergh
Folkfestival Dranouter1 t/m 3 augustus,
Dranouter België. Op donderdagavond 31 juli is
de aanloopavond van Dranouter met optredens
van Blunt, Amparanoia en dj Seppe. Meer info via
www.folkdranouter.be.
