PZC
25 I Patsertjes worden aangepakt
22 I Jamai is verpest
23 I Expositie over slavernij
Samen-op-weg
2
'atil
SSI;
gge
litj
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Jl
Zeeuws
•Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
Redactie: 0113-315680
www.pzc.nl
r-oiail: redactie@pzc.nl
Postbus 31,4460 AA Goes.
zaterdag 19 juli 2003
eim
-dct
Gejj
""era
s«i
anci
■is It
ijki
ors
ia®
Bril
lit
iets
bei
ito
8*
:iei
n|
pst
rs'
)ua
k
se(
pel
clt
Jei
:ioi
Cl
ooj
Wat te doen met leegstaande kerken? Sommige hebben een woonbestemming gekregen, in andere worden exposities en concerten gehouden of zijn antiekwinkeltjes gevestigd.
Een kerksluiting
verloopt nooit zonder pijn
foto's Mechteld Jansen
Kerkje oud-gereformeerde gemeente
Kamperland: kapsalon.
Voor het Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee-kerkje te Slijkplaat is een
bord geplaatst: 'Te Koop'.
In de Nederlands hervormde kerk in Zuidzande worden tegenwoordig juke
boxen, oude radio's en antieke meubelen verhandeld.
De Evangelisch-Lutherse kerk in Groede doet dienst als expositieruimte.
De voormalige hervormde kerk in Geersdijk wordt woonhuis.
De Heilige Anna-kerk in Yerseke krijgt eveneens een woonbestemming.
In het voormalige kerkgebouw van de oud-gereformeerde gemeente in Kam
perland is een kapperszaak gevestigd.
Het vroegere katholieke kerkje in Veere werd een kledingwinkeltje.
Enkele tientallen kerken werden de afgelopen jaren in Zeeland gesloten. En
er zullen er nog veel meer volgen. De voornaamste oorzaken: teruglopend
kerkbezoek, slinkende inkomsten, stijgende onderhoudskosten en interker
kelijke samenwerking.
De sluiting van een kerk verloopt nooit zonder pijn.Je raakt aan de ziel van
een gemeenschap. Verstandelijk snapt iedereen het. Als je een paar somme
tjes maakt - bijna iedereen begrijpt dat je zo'n kerk niet overeind kunt hou
den. Maar emotioneel is het een heel andere zaak."
Voormalig rk-kerkje Veere: kleding
winkel.
Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee
kerkje Slijkplaat: te koop.
Hervormde kerk Zuidzande: antiek
winkel.
De Heilige Jozefkerk in Nieuw-Namen
staat op een plek waar een katholieke
kerk behóórt te staan. Recht tegenóver een ca
fé (St. Cecilia) en pal naast een café (Du Com
merce); de gang van preek naar pint is te
Nieuw-Namen een gemakkelijke. Twee
bouwvakkers zijn er doende met het metselen
van een nieuw kerkmuurtje. Waaruit moge
blijken: de Jozefkerk is nog niet definitief op
gegeven. Dat lag jaar vijf geleden geheel an
ders. Toen werden in het dorp spandoeken en
protestborden in de lucht gestoken. Er ston
den tekstjes op als Geef ons kerk terug en Mag
ik in ons kerk. Het protest van de parochianen
tegen de voorgenomen sluiting van hun kerk
hielp: het kerkbestuur draaide zijn beslissing
om in de Jozefkerk geen gebedsdiensten meer
te houden terug.
Een kilometer of twintig verderop echter, in
Ossenisse, luidden in datzelfde jaar de klok
ken van de Willibrorduskerk voor het laatst.
Op een zomerse zondag in juli werden de ei
kenhouten deuren van de kerk voorgoed ge
sloten. De redenen laten zich raden: te weinig
kerkgangers, te hoge lasten; een opknapbeurt
van de Willibrordus zou minstens enkele ton
nen vergen en dat geld was er niet. Diagnose:
dicht dus.
„Ach meneer, 't was zo'n leutig kerkske." Me
vrouw Kint (85 jaar) schudt het grijze hoofd.
Haar hele lange leven kerkte ze in de Willi
brordus. Twintig jaar was ze kosteres; ze heeft
er zó veel kinderen gedoopt zien worden, zó
veel bruiden en bruidegoms elkaar eeuwige
trouw horen beloven en zó veel begrafenis
diensten meegemaakt. „Ze hebben de kerk
van ons afgepakt. Ik vind het nog altijd zo ver
schrikkelijk, ik wil d 'r niet eens meer over pra
ten."
Deken P. J. van Hecke van het dekenaat Zee
land knikt begrijpend. „Je raakt aan de ziel
van een gemeenschap. Verstandelijk snapt ie
dereen het. Als je een paar sommetjes maakt -
bijna iedereen begrijpt dat je zo'n kerk niet
overeind kunt houden. Maar emotioneel is het
een heel andere zaak. Zo'n kerk is verweven
met het persoonlijk leven: doop, huwelijk,
overlijden; dat zijn net de diepst insnijdende
ervaringen."
Halverwege de jaren negentig liet het Bisdom
Breda een rapport vervaardigen, waarin on
der meer het toekomstperspectief van de di
verse parochies in Zeeland werd geschetst. De
uitkomsten zagen er niet best uit. Achtenveer
tig katholieke kerken telde Zeeland in die tijd.
In Oost-Zeeuws-Vlaanderen zouden de groot
ste klappen vallen; daar moest de helft van de
in totaal veertien kerken worden gesloten, in
de rest van Zeeuws-Vlaanderen zouden er een
stuk of zeven definitief op slot gaan, op Wal
cheren zouden twee kerken worden afgesloten
en op de Bevelanden/Schouwen-Duiveland
een stuk of drie.
Er werd gereorganiseerd, parochies fuseer
den, parochianen 'gingen er extra tegenaan';
ze deden wat meer duiten in de collectezak, ze
verrichtten wat vaker vrijwilligerswerk, na
men een deel van het onderhoud van de kerk
voor hun rekening - ze repareerden zelf eens
een lekkende dakgoot, voorzagen de banken
eigenhandig van een nieuw verfje. Daarmee
konden tal van rooms-katholieke kerken die
op de nominatie stonden om te worden geslo
ten, worden gered. Maar voor hoe lang?
Deken Van Hecke: „Het is fantastisch wat die
mensen allemaal hebben gedaan. Maar in feite
hebben ze de problematiek alleen maar een
stukje voor zich uit geschoven. En misschien
kunnen we het nog een jaar of vijf voor ons uit
duwen. Maar op een gegeven moment zullen
we toch keuzes moeten maken. Want het is niet
om vol te houden. Dat is zo helder als glas.
Vroeg of laat zal besloten moeten worden: wel
ke kerk moet weg en welke mag blijven. Dat is
geen eenvoudige keuze. Want je gaat op tenen
staat, je krijgt te maken met emoties."
„Het is", zegt deken Van Hecke, „overigens
helemaal niet zo'n nieuw verschijnsel als wel
eens wordt gedacht. Ik heb daar een mooi
voorbeeld van: er was destijds in Veere een
klein katholiek kerkje op de hoek van de
Markt en de Kaai - het gebouwtje staat er nog,
het klokje hang er nog in. Met de sluiting van
het Veerse Gat moesten de vissers weg en ver
trokken ook de katholieke familieleden. Toen
al, eind jaren zestig, werd dat kerkje afgesto
ten. En nu is het een winkeltje."
Hoeveel rk kerken de komende jaren in Zee
land nog gesloten zullen worden, daarover is
Van Hecke zeer terughoudend. „De materie
ligt nogal gevoelig. Daarom wil ik niet te con
creet worden. Maar ik vrees voor al die kleine
dorpen in Oost-Zeeuws-Vlaanderen, ik vrees
voor de helft van West-Zeeuws-Vlaanderen en
ik vrees voor een kwart van de kerken op De
Bevelanden en Schouwen-Duiveland."
B. van Noord, hoofd van het Regionaal Dien
stencentrum Zeeland
(samenwerkingsverband van de Nederlands
Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken
in Nederland en de Evangelisch-Lutherse
Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden)
klinkt eveneens sombertjes. „Ik denk", zegt
hij, „dat erin de afgelopen tien jaar in Zeeland
zo'n kleine twintig hervormde en gerefor
meerde kerken gesloten zijn.Van Noord somt
op: Nieuwdorp, Ellewoutsdijk, Wolphaarts-
dijk, Ovezande, Kamperland, Kats, Kruinin-
gen, Rilland-Bath, Veere, Vlissingen,
Breskens, Hoek, Schoondijke, Sluis, Water
landkerkje, Terneuzen - al die plaatsen heb
ben met kerksluitingen te maken gehad. En
het rijtje wordt vermoedelijk alleen nog maar
langer.
Het is, zegt Van Noord, niet alleen een centen
kwestie. Ook het Samen-op-Weg-proces
speelt een belangrijke rol; steeds meer gere
formeerden en hervormden kiezen er voor om
samen ter kerke gaan, waardoor kerkgebou
wen overbodig worden. „De vraag is dan
steeds: welke kerk moet je sluiten; de her
vormde of de gereformeerde? Je komt daarbij
altijd emoties tegen. Alleen al het praten over
een mogelijke sluiting van een kerk is moei
lijk. Voor veel mensen ligt in zo'n kerk een be
langrijk deel van hun leven. Ze zijn er ge
trouwd, ze hebben er hun kinderen laten
dopen. De binding is ontzettend groot. En
vooral om die reden wordt het moment waarop
serieus gesproken moet worden over de slui
ting van een kerk vaak voortdurend uitge
steld."
Voor R W. van Seters, secretaris van de Stich
ting Oude Zeeuwse Kerken én penningmees
ter van de Samen-op-Weg-kerk in Vlissingen,
klinkt het allemaal bekend in de oren. „De
kosten stijgen, de bijdragen van de kerkleden
lopen terug. Dus reken maar uit."
Van Seters heeft het ooit eens globaal becij
ferd. „De hervormde en gereformeerde kerken
in Vlissingen hebben 1898 bijdragende leden.
Die hebben toegezegd dat ze dit jaar 322.858
euro zullen geven; 170 euro per persoon, dat is
helemaal niet weinig, hoor. Daar komen dan
nog de opbrengsten van de collectes bij. Maar
daarvan moeten wel drie kerken en twee pas
torieën worden onderhouden. Alleen de St. Ja-
cobskerk kost per jaar al 70.000 euro aan on
derhoud, verwarming, verzekering, koster. En
dan heb ik het nog niet gehad over de kosten
van de predikant, de administratiekosten, de
kerkelijke belasting, de noodzakelijk reserve
ringen voor restauraties. „We teren in, zoals
dat heet. En op een gegeven moment zullen we
tegen de dominee moeten zeggen: Je moet
maar zien dat je je diensten ergens anders aan
biedt."
Wat te doen met al die leegkomende kerken?
Sommige hebben een woonbestemming
gekregen, in andere zijn antiekwinkeltjes ge
vestigd, in weer andere worden exposities ge
houden en concerten georganiseerd - wat kan
wél en wat kan absoluut niet?
Van Noord: „Ach, dat is moeilijk om aan te ge
ven. Een gokhal, een kroeg, een fietsenmaker -
als het even kan dat soort dingen liever niet."
En waarom zouden er, zoals (voormalig) imam
Haselhoef uit Krabbendijke onlangs sugge
reerde, geen moskeeën van gemaakt worden?
Zo'n vraag doet even slikken.
Van Seters: „Ik zou er toch bezwaar tegen ma
ken als bijvoorbeeld de St. Jacobskerk een
moskee werd. En ik niet alleen. Ik ben bang dat
de hele stad in opstand zou komen. Alleen al
vanuit historische overwegingen zou het erg
moeilijk liggen. Ik ben, toen de Johanneskerk
moest worden verkocht, eens gebeld door een
van die imams; of ze de kerk konden kopen. Ik
dacht: 'Hoe moet ik dat nu oplossen?' Dus ik
zei'Schrij f maar een brief.' Dat kon-ie kenne-
lijk niet, want zo'n brief heb ik nooit gekre
gen."
Van Noord: „Ik zou er zelf geen probleem mee
hebben, integendeel. Maar je zou daarover wel
heel goed met elkaar moeten praten."
Van Hecke: „Het ligt gevoelig. Zo'n kerkge
bouw raakt hart en nieren van mensen. Door
de bisschoppenconferentie is destijds afge
sproken: wij vervreemden de kerk niet voor
andere genootschappen dan voor leden van de
Raad van Kerken. Die koers wordt nog steeds
gevaren. Maar dat was een besluit voordat de
moslims hier echt binnen waren. Alleen; als ze
in Vlissingen al een Arabische tekst op een mo
nument kapot gooien, hoef ik je niet te vertel
len wat er zou gebeuren met een kerkgebouw
waarvan een moskee is gemaakt."
Willem van Dam
Willibrorduskerk Ossenisse: dicht.
Hervormde kerk Waterlandkerkje:
nog maar één dienst per maand.
