PZC
Will Ferguson
Alle verhalen hebben een wit decor
Doe niet zo
ambetant
Sarah Emily Miano
27
donderdag 26 juni 2003
proza
vertaald
thriller
Er is ABN en ABV. Om onbe
grip te voorkomen is nu het
'Vlaams-Nederlands woorden
boek samengesteld.
Vier mannen zitten in een
Vlaams café. Cafébaas: 'Gasten,
ik ken nog een goei Hollan-
dermop.' Waarop een van de
klanten zegt: 'Sorry, maar ik
ben Hollander.' Waarop de café
baas antwoordt: 'Da's niks, dan
vertel ik ze gewoon twee keer.
Komt een Nederlander bij een
benzinestation in België en
vraagt: 'Wat kost een druppel
benzine?' Zegt de Belg: 'Niets
natuurlijk.' Zegt de Nederlan
der: 'Nou druppel hem dan maar
vol.'
Grappen maken nog altijd dui
delijk hoe Belgen en Nederlan
ders over elkaar denken. De
Belg is dom en de Nederlander
gierig. Maar niets is minder
waar. Met name bij taaiwed
strijdjes op tv bewijzen de
Vlamingen keer op keer veel
slimmer te zijn dan de noorder
buren. En andersom valt het
met die gierigheid ook wel mee.
Onderzoek heeft aangetoond
dat de Nederlander de meest
vrijgevigste Europese toerist is.
Eén stap over de grens en de af
komst blijkt ontegenzeggelijk.
Algemeen Beschaafd Vlaams
heet nog steeds Algemeen Be
schaafd Nederlands, maar het
klinkt pertinent anders. Om on
begrip te voorkomen is nu het
Vlaams-Nederlands woorden
boek, van ambetanterik tot
zwanzer samengesteld. Door,
uiteraard, twee uitgeverijen.
Bij ambetanterik geeft het boek
de definitie 'vervelend iemand,
zeurpiet, lastpost'. En zwanzer
staat voor 'grappenmaker, ie
mand die flauwekul verkoopt'.
In die categorie kunnen de ma
kers van het boek ook wel een
beetje worden geschaard. Al is
het niet alleen grappig om de
verklaringen te lezen, maar kan
met name de Nederlandse lezer
er ook nog een stuk wijzer van
worden. De woordenschat van
de gemiddelde Vlaming lijkt in
ieder geval veel groter dan die
van de Nederlander. Zo is tater
gat (kletskous, kwebbelaar) een
niet alledaags begrip in Neder
land. Evenmin als tapissier (be
hanger) en tweezakkig (onbe
trouwbaar, opportunistisch) om
maar bij de T te blijven.
Naast woorden en uitdrukkin
gen die de meeste Vlamingen als
Vlaams beschouwen (beenhou
wer, facteur, tas koffie, velo)
zijn er ook heel wat woorden en
uitdrukkingen waarvan velen
niet weten dat ze in Nederland
onbekend zijn (onthaalmoeder,
kwatongen, iemand op de roos
ter leggen, wijsheidstand).
Maxima Zorreguieta, de echt
genote van Willem-Alexander,
spreekt volgens sommige ken
ners beter Nederlands dan prin
ses Mathilde, de vrouw van de
Belgische kroonprins. De
Vlaamse journalist Jan van den
Berghe over het verschil tussen
Maxima en Mathilde: 'Terwijl
wij Belgen al blij zijn dat leden
van het koningshuis een beetje
steenkolennederlands spreken,
is dat in Nederland toch anders.
Maar wat blijkt, Zorreguieta
heeft haar kennis van het Ne
derlands grotendeels opgedaan
bij een taaiinstituut in het Bel
gische Spa. En de Nederlandse
politieserie Baantjer wordt op
de Vlaamse televisie onderti
teld.
Angela Jans
VIaam-Nederlands woordenboek,
t'ara ambetanterik tot zwanzer -
Standaard Uitgeverij/Het Spec
trum,ISBN 9071206629.
ultuurkritiek als
slapstick. De
Canadese auteur
Will Ferguson neemt in zijn
romandebuut Geluk de
Amerikaanse
zelfhulpindustrie op de
korrel. „Amerikanen denken
dat je het geluk moet
afdwingen. Zit het even
tegen? Hup, handen uit de
mouwen en werken aan je
persoonlijke welzijn."
Staan Nederlanders dan als
zó chagrijnig bekend? Als
een Amerikaan zegt: „Zelfs de
Nederlanders voelden zich ge
lukkig", wordt dan bedoeld dat
de wereldvrede nabij moet zijn?
Will Ferguson, auteur van deze
zin (en een heel boek dat gaat
over geluk) begrijpt het heel
even niet. Dan schiet hij in de
lach. „O ja, luister", zegt hij,
„oorspronkelijk stond daar
'even the Australians were nice
and gentle'Toen mijn boek ver
kocht werd naar zesentwintig
andere landen heb ik tegen de
vertalers gezegd dat ze met dat
zinnetje een grapje uit konden
halen door er hun eigen natio
naliteit in te vullen. In de
Spaanse vertaling is die Austra
liër blijven staan, in de Finse
ook. Want het werd te ongeloof
waardig, zei de vertaler me, een
gelukkige Fin. Maar de meeste
hebben er hun eigen landgeno
ten ingevuld."
Will Ferguson (38) is een jonge
Canadese auteur die enkele
nonfictieboeken op zijn naam
heeft staan en voor televisie
schreef. Geluk is zijn romande
buut en werd meteen een inter
nationale bestseller. De titel is
in het Engels voorzien van een
trademark-teken, in het Neder
lands wordt dat het omcirkelde
r'tje van 'registered'. Geluk als
een gedeponeerd handelsmerk.
In de roman steekt de schrijver
de draak met de industrie van
welzijn en geluk die vooral in
Amerika tot uitdrukking komt
in een hausse aan zelfhulpboe
ken. De roman is een scherpzin
nige en zeer komische vertelling
over de rampspoed die de mens
heid zou treffen als ze de staat
van zoetsappige zaligheid zou
bereiken die ons in deze lectuur
wordt beloofd.
Ferguson: „Ik kwam eigenlijk
heel terloops op het idee. Tij
dens promotietours die je in Ca
nada verplicht bent te doen om
je boeken bij de media aan de
man te brengen, ontwikkel je
een soort gemeenzame ver
standhouding met de andere
schrijvers; ook al mag je sommi
ge van hen absoluut niet, je
groet elkaar en maakt een
praatje. Nu zat daar een vrouw
tussen die ik soms wel drie keer
per dag tegenkwam, maar een
teken van herkenning was er
nooit. Anderen hebben mij toen
uitgelegd dat dat heel normaal
is. Schrijvers van zelfhulpboe
ken zijn alleen maar met zich
zelf bezig. Zij was zo'n schrijf
ster. Ik ben me toen voor het
genre gaan interesseren. Ik heb
die dame benaderd en haar ge
vraagd waarom er zoveel zelf
hulpboeken waren. Het ant
woord verbijsterde me. 'Omdat
ze niet helpen', zei ze vrijwel on
middellijk. Toen ontstond de
gedachte: en wat nu als er een
zelfhulpboek komt dat wel
werkt?"
Ferguson is Canadees. En Cana
dezen zien er uiterlijk wel uit als
Amerikanen, maar van binnen
Will Ferguson
Amerikanen willen
geluk altijd afdwingen
zijn zij heel anders, benadrukt
hij„Dat optimisme van de
Amerikanen vind je bij ons niet.
Wij hebben een geschiedenis
achter de rug van compromis
sen sluiten tussen de Engelstali
ge en de Franstalige
de ironie van Franse intellectu
elen."
Ferguson is een mengeling van
zo'n Franse intellectueel, Pas
cal Bruckner, wiens 'Gij zult ge
lukkig worden!eenzelfde soort
kritiek bevat als zijn satirische
bevolkingsgroep. Het begrip
'peacekeeping' is niet voor niets
een Canadese uitvinding. De
Amerikanen daarentegen rege
len de zaken met oorlogen. Wij
wantrouwen hun motieven,
maar zelfs als ze in hun recht
vaardiging van oorlogen liegen
dan geloven de Amerikanen nog
heilig in hun eigen leugens. Zij
bombardeerden Afghanistan
naar de vrijheid. Je hebt het ook
gezien met de oorlog in Irak.
Amerikanen moraliseren voort
durend; bij alles wat ze doen ko
men ze met hoogdravende idea
len, terwijl wij zo onze twijfels
hebben. Ze kunnen ook hele
maal niet tegen het cynisme en
roman, en de Amerikaanse do
cumentairemaker Michael
Moore, die in zijn boek 'Stupid
White Men' en de film 'Bowling
for Columbine' genadeloze kri
tiek uit op het simplistische ma
terialisme van de Amerikaanse
witte bovenlaag. „Amerikanen
denken dat je het geluk moet af
dwingen. Zit het even tegen?
Hup, handen uit de mouwen en
werken aan je persoonlijke wel
zijn. De ineenstorting van de re
ligie heeft met zich meege
bracht dat mensen nu alles
daarvoor aangrijpen. Het ge
vaar is niet zozeer dat je nergens
meer in gelooft, maar overal in.
In plaats van naar de mis, gaan
we nu naar de shopping mail,
het winkelcentrum."
Zijn boek is een manier van kij
ken, en wel naar het ideaal van
Amerikaanse Droom, zegt Fer
guson. Iedereen gelukkig en
rijk, als je er maar hard genoeg
voor werkt. „Maar je kunt niet
aan de gang blijven met dat ge
moraliseer. De vernietiging van
het regenwoud valt niet te
rechtvaardigen met dat soort
waarden. En er zijn ook nog
niet-individuele waarden die
wij niet kunnen missen, zoals le
ven binnen een familiever
band." De felheid van Fergus
ons gesproken woorden
contrasteert een beetje met de
slapstickachtige inhoud van
zijn boek. Het idee dat iemand
het ultieme zelfhulpboek
schrijft dat alle andere overbo
dig maakt is onweerstaanbaar
grappig uitgewerkt. De tabaks
industrie stort in, de drankin
dustrie, de zachte sector van
hulpverleners, mensen lezen
niet meer, seks is alleen nog
maar een techniek, enzovoort.
Alle avontuur is uit het leven
verdwenen; de maatschappij is
een lauw bad van karakterloos
geluk geworden.
De redacteur die het ultieme
zelfhulpboek heeft uitgegeven
besluit daarom de wereld te red
den door de geheimzinnige au
teur ervan op te sporen. Het
blijkt te gaan om een oude, cyni
sche, drankzuchtige intellectu
eel. Het is het mooiste personage
uit het boek. „Ik kan je verklap
pen: het is mijn vader. Hier en
daar heb ik hem wat aangedikt,
maar hij is het wel. Mijn vader
was een filosofieprofessor, on
gelooflijk belezen en hopeloos
aan de drank. Vier keer is hij ge
trouwd geweest, vier keer ging
het helemaal fout. Hij woont in
een caravan helemaal volge
stouwd met boeken, ergens aan
de rand van de bewoonde we
reld. Voor dat ik mijn boek be
gon te schrijven sprak ik er met
mijn broer over en wij waren het
eens: dat ultieme zelfhulpboek
zou maar door één persoon ge
schreven kunnen zijn: vader. Hij
heeft mij wel eens toevertrouwd
wat hij op zijn grafsteen wil
hebben staan: 'He loved his
children, but deserved better
women'. En zo werd Geluk niet
alleen een satire op de Ameri
kaanse levensstijl, maar ook een
ode aan een diepongelukkige
maar briljante vader.
'Yeah', zegt Ferguson.
Jan-Hendrik Bakker
Will Ferguson: Geluk - Vertaling:
Irene Ketman. Uitgever: Atlas.
Prijs: 19,90 euro
Pol Hoste: Montreal. Na De
lucht naar Mirabel is dit de
tweede roman van de Vlaming
Pol Hoste over Canada. Mon
treal blijft Hoste inspireren.
Nauwelijks is hij aangekomen
in het Best Western Hotel op het
kruispunt van Peel en Sher-
brooke, of de wereld verandert
in een eindeloze verhalen-
stroom. Niet alleen over Canada
en Québec, maar ook over
Vlaanderen en Gent, Lokeren en
België, Spanje en Italië. Uitge
verij Prometheus, 271 pag.,
18,95.
Robert Dulmers: Zwart. Jour
nalist Robert Dulmers (Wenen,
1965) werd wegens vermeend
plagiaat ontslagen bij Vrij Ne
derland en vertrok met ruzie bij
De Groene Amsterdammer.
Geen mooie aanbevelingen,
maar de uitgever zet ze toch
maar op het omslag van Dul
mers' autobiografische roman
over doodsangst en levensdrift.
Het is 1991 en freelancer Dul
mers hoopt werk te vinden in
Joegoslavië. Ontzet ontdekt hij
dat het onmogelijk is buiten
staander te blijven in de burger
oorlog die het land verscheurt.
Uitgeverij Meulenhoff, 256
pag., €19,50,
Ronald de Leeuw (samenstel
ling): De brieven van Vincent
van Gogh. De correspondentie
van schilder Vincent van Gogh
behoort tot de beste kunste
naarsbrieven die ooit zijn ge
schreven. Deze editie herstelt
verschillende passages die in
vorige edities werden weggela
ten. Zij bevat waar mogelijk
complete brieven, aangevuld
met teksten van Ronald de
Leeuw, voormalig directeur van
het Van Gogh Museum. De
Leeuw gaat niet alleen in op Van
Goghs gedachtewereld, maar
ook op de uiterlijke aspecten
van zijn leven. Uitgeverij Bert
Bakker, 421 pag., €34,95.
Helon Habila: Wachten op een
engel. Deze roman vertelt de ge
schiedenis van een jonge jour
nalist in Nigeria. Hoewel hij
altijd heeft geprobeerd zich af
zijdig te houden van de politiek,
belandt hij toch in de gevange
nis. Door te schrijven weet hij
een bijzondere positie te verove
ren: hij schrijft liefdesgedichten
voor een bewaker. De kunst
biedt hem een uitweg uit een
schijnbaar uitzichtloze werke
lijkheid. Met dit boek won Ha
bila de Caine Prize for African
Writing, de 'Afrikaanse Booker
Prize'. Vertaling: Sjaak de Jong.
Uitgeverij Prometheus, 224
pag., €15,95.
Donna Leon: De stille elite. De
hal van een exclusief militair en
1 elitair internaat: de zoon van
Fernando Moro, een parlemen
tariër die twee jaar eerder zon
der opgaaf van redenen zijn
ambt neerlegde, wordt opge
hangen aangetroffen. Als com
missaris Brunetti, al bekend uit
eerdere boeken van Leon, op on
derzoek uitgaat, komt hij niet
ver. De studenten van de school
hullen zich in stilzwijgen. Al
leen Guiliano Ruffo zet vraagte
kens bij de zelfmoord, maar hij
verdwijnt plotseling van het in
ternaat. Zoals in Leons eerdere
boeken spelen ook nu de smalle
steegjes, geheimzinnige kana
len en prachtige bruggen van
Venetië een mooie bijrol. Verta
ling Els Franci-Ekeler. Uitgeve
rij De Boekerij, 224 pag.,
14,50.
Hier is niets eenduidig. Haar boek is een encyclo
pedie in romanvorm. Zelf is ze een Amerikaanse
met ouders uit Italië en Slowakije. Sarah Emily Mia
no woont in Londen. 'In al mijn boeken zal het sneeu
wen.'
Bedeesd is het goede woord. Bedeesd, maar breed la
chend schuift ze aan. Sarah Emily Miano. Ze kiest
voor een 'american coffee' en vraagt of ze mag roken.
Het tafeltje in de pub schudt vervaarlijk. De koffie
gutst over de rand, maar spettert net niet op het ha
gelwitte omslag van Encyclopedie van de sneeuw, het
hoek waar de jonge schrijfster - eind twintig? - mee
debuteerde.
Roman' staat op dat witte omslag, in piepkleine let
tertjes. Waarschijnlijk om te voorkomen dat het in
boekhandel en bibliotheek tussen de naslagwerken
belandt. „Ik denk dat we het maar een roman moeten
roemen. Want alles hangt met alles samen. En er zit
tenslotte een lineair verhaal in verweven." Dat is
waar, een aantal zelfs, mooie liefdesverhalen, een en
kele als toneeltekst.
Ook waar is dat Encyclopedie van de sneeuw een qua
structuur uiterst onalledaags boek is. Het grote
middengedeelte bevat, zoals gebruikelijk bij een en
cyclopedie, lemma's, in dit geval over sneeuw, die al-
•abetisch zijn gerangschikt. De lemma's zijn deels
ontleend aan bekende bronnen, zoals 'De Toverberg'
Jan Thomas Mann, de bijbel, teksten van Baudelaire,
"sen, Sylvia Plath, terwijl ook veel onbekende en fic-
heve bronnen staan vermeld.
Maar er is ook een voorwoord, waarin wordt gesugge-
mord dat het boek gevonden is in een ingesneeuwde
auto. Dan is er bovendien een tekstbezorger, die ste
eg in de tekst aanwezig is. Sommige lemma's verwij-
zen naar elkaar en geven zo eigenlijk een andere ma-
jt'er, een andere volgorde van lezen aan. En dat alles
'Rekbaar, licht en schitterend als een sneeuwvlok.
Ik zie het als een meditatie over sneeuw", zegt ze. „Ik
over sneeuw zou gaan, lag geheel in de lijn der ver
wachting. Dat het deze vorm zou krijgen, kon ik in
mijn jeugd natuurlijk niet vermoeden."
Ze werd kok, reisleidster en privé-detective. Met 'Al
leen koken doe ik nog,' wimpelt ze blozend maar be
hendig vragen over haar verleden als speurneus af.
,Ik beloofde mijn vader dat ik ooit een roman zou pu-
Sarah Emily Miano: „Ik voel me Amerikaans maar ik schrijf
in een Europese traditie." foto Nina Gehl/GPD
groeide op in Buffalo in de Amerikaanse staat New
York, de sneeuwhoofdstad van de Verenigde Staten
zo niet van de hele wereld. Ik groeide op in de sneeuw.
Wat ik me herinner uit mijn prilste jeugd is dat ik al
tijd tussen muren van sneeuw zat." Al jong schreef ze
verhalen. „Ik ging steeds terug naar de sneeuw. Mijn
verhalen hadden een wit decor. Dat mijn eerste boek
bliceren. Nog voor ik dertig was.Met dat doel trok ze
naar Engeland. Een Amerikaanse die het land van de
duizend en één cursussen creative writing verlaat om
in Engeland haar schrijftalent te ontplooien.
„Ja, raar, hè. Maar ik ben altijd beïnvloed geweest
door Europese schrijvers, Europese literatuur. Dat
had er zeker mee te maken. Europese literatuur is
zich, meer dan de Amerikaanse, van de wereld be
wust. Niet zo naar binnen gericht, socialer. Menselij
ker enfilosofischer, allebei. InEuropese literatuurzit
meer filosofie dan in Amerikaanse, ook traditioneel
gezien. En ik houd van het Engelse landschap. Ik ben
gek op sneeuw, maar ik houd van het groen."
Op de universiteit van East Anglia vond een beslis
sende ontmoeting plaats. Miano kwam terecht in de
groep waar W.G. Sebald als docent voor stond. W.G.
Sebald (1944-2001) was een Zuid-Duitse schrijver,
die vanaf 1970 als hoogleraar werkzaam was in Nor
wich. Eerder dit jaar verscheen de vertaling van Se-
balds laatste roman, het indrukwekkende 'Auster-
litz', nadat eerder al eens drie van zijn boeken in het
Nederlands waren vertaald. Wie de stijl van Sebald
kent, zal veel herkennen in Encyclopedie van de
sneeuw.
„Ik heb altijd al genres willen mengen. En daar kwam
Max om de hoek kijken. Hij hielp me de dingen zo te
zeggen zoals ik ze wilde zeggen." Ze zal Sebald voort
durend blijven aanduiden als Max. Het boek is aan
hem opgedragen.
„Alle boeken die ik ga schrijven zullen een afwijken
de structuur kennen, dat is zeker. Ik ben niet het soort
schrijver dat gaat zitten om een brede, lange, lineaire,
negentiende-eeuwse roman te schrijven. Ik ben in te
veel dingen geïnteresseerd en ik ben te snel afgeleid.
Al is het wel een uitdaging om te kijken of ik dat ook
zou kunnen. Moet ik er eerst oud en wij s voor worden,
denk ik. Wel zal het sneeuwen in al m'n boeken."
Waar Sebald uitweidt over architectuur, archeologie
en geschiedenis schrijft Miano over alchemie, filoso
fie, over de kristallisatie-theorie van Stendhal, over
harmonie, over de vorm van de sneeuwvlok, over lief
de en maagdelijkheid. De invloed van Max? „Het
boek is geschreven in zijn geest. Maar het boek is ge
heel van mij, het reflecteert honderd procent hoe ik
ben. Na zijn dood ben ik doorgegaan, omdat ik wist
dat hij dat zou hebben gewild. Het is daardoor wel
veranderd. Ik vraag me af hoe het boek zou zijn ge
worden als hij niet verongelukt was." Lang is ze stil.
Ze trekt bedachtzaam aan een filtersigaret. „Maar
wellicht is zijn invloed zo groot juist omdat hij gestor
ven is."
„Elke goede leraar, en Max was een goede leraar,
weet dat hij geen goede schrijver van iemand kan ma
ken. Het is stimuleren, prikkelen, talent laten ont
wikkelen, voorwaarden scheppen, uitdagen. Het bes
te in een ander naar boven brengen. Hij zei vaak dat
hij niet over mijn schouder wilde kijken. Hij vertelde
me dat hij een vriend had in Zwitserland die alles over
sneeuw wist. Van hem heb ik de Zwitserse alchemist
gemaakt die in het boek voorkomt. Max kwam steeds
weer met nieuwe tips van zijn vriend. Het gebeurde zo
vaak dat ik me op een gegeven moment ging afvragen
of die vriend wel bestond. Of het geen imaginair
vriendje van hem was of dat Max hem had bedacht uit
bescheidenheid over zijn eigen kennis."
Europese ouders, Engelse schrijfcursus, wonen in
Londen, een boek dat nog niet in Amerika is versche
nen, voorliefde voor Europese literatuur en filosofie.
Hoe Amerikaans is ze eigenlijk?
„Moeilijke vraag. Ik ben Amerikaanse, ik voel me
Amerikaans en ik ben schrijfster. Maar ik schrijf in
een Europese traditie. Dat is tricky. Ik wil voor ieder
een schrijven. Ik wil universele boeken schrijven. Dat
wil niet zeggen dat ik niet trots ben dat ik Amerikaans
ben. Al benauwt het me dat het boek nog niet in de VS
is verschenen. De gesprekken lopen nog. Het is
vreemd, want dat is wat ik diep in mijn hart wil. Albe-
grijp ik dat het vreemde tijden zijn voor Amerikaanse
uitgeverijen vanwege de Irak-oorlog. Misschien is
mijn boek - ik durf het bijna niet te zeggen - te literair.
En mijn boek speelt nog wel in Buffalo. Ik hoop maar
dat het boek in de goede handen valt en het zo verder
komt."
Inmiddels schrijft ze weer. Over een verrassend on
derwerp. Rembrandt. „Ik ben geraakt door zijn schil
derijen. Over de man zelf zijn zo veel vragen en over
hoe hij werkte. Hij had een interessant leven waar we
ook nog heel veel niet van weten. Voor mij de perfecte
kans de gaten in te vullen en tegelijkertijd zijn werk te
bestuderen.'
Theo Hakkert
Sarah Emily Miano: Encyclopedie van de sneeuw. Roman -
Vertaling: Marijke Versluys. 239 blz., €19,90. (gebonden).
