PZC
De een zegt erpels
de ander petoaten
Nu staat daar het Scheldetheater
Nieuwe Raadkaart
21
422k
X
ONDERWEG
dinsdag 24 juni 2003
Knoop doorhakken
Smoelwerk
Oost-Vlaams
s
Veronique de Tier werkt sinds
1 mei als consulent Zeeuwse
dialecten bij de Stichting Cul
tureel Erfgoed Zeeland in Mid
delburg. De stichting overkoe
pelt en coördineert de werk
zaamheden van consulenten op
het gebied van geschiedenis, ar
cheologie en dialecten in de pro
vincie.
De Tier (1963) is nu nog druk
doende zich in te werken in het
Zeeuwse en dat bestaat voorna
melijk uit het kennismaken met
allerlei mensen en groepen die
zich op de een of andere manier
bezighouden met dialect. Het is
de bedoeling om aan de hand
van de vragen en problemen die
ze daar tegenkomt een plan op
te stellen van dingen die ze kan
aanpakken. Haar gedachten
gaan daarbij bijvoorbeeld uit
naar een vervolg van het project
'school en dialect'. Het succes
volle project is door het stopzet
ten van de subsidie abrupt afge
broken. 'School en dialect'
brengt kinderen van de basis
school op een leuke manier in
contact met de streektaal en
Kokkelvisser in de Waddenzee.
foto Jan de Vries/GPD
Zeeuwen horen op Wadden
Het moet maar eens afge
lopen zijn, het gekat op
mosselkwekers en kokkel
vissers die in de Waddenzee
actief zijn. Het is tijd voor
een tegenoffensief, vindt
voorzitter Ton Verbree van
de producentenorganisatie
voor de mosselsector. De
schelpdiersector kan de te
genstanders bij de Wadden
vereniging, Vogelbescher
ming Nederland en actie
groep Wilde Kokkels recht in
de ogen kijken. Ook vissers
hebben de Waddenzee lief.
Begin jaren negentig is er
'iets' gebeurd in de Wadden
zee. Verbree, in het dagelijks le
ven burgemeester van de ge
meente Reimerswaal met het
schelpdierdorp Yerseke, is de
laatste om dat onder stoelen of
banken te steken. Vrij plotseling
verdwenen veel natuurrijke
mosselbanken in de Waddenzee.
Tegenstanders lieten niet na
met beschuldigende vinger
richting schelpdiersector te wij -
zen. Vooral de mechanische
kokkelsector moest het ontgel
den. „Maar", stelt Verbree, „er
was meer aan de hand. Juist in
die tijd kwamen vrij veel hevige
stormen voor. En die kunnen
heel wat meer aanrichten dan
een willekeurige mosselkweker
of kokkelvisser."
Wat ook de oorzaak van de te
loorgang van de stabiele mos
selbanken mag zijn, nog steeds
wordt deze 'ingreep in de laatste
wildernis van Nederland' de
schelpdiersector nagedragen.
Ondanks dat de rijksoverheid in
1993 het ferme besluit nam meer
dan een kwart van de Wadden
zee voor schelpdiervisserij te
sluiten, met name droogvallen
de platen in het oostelijke deel.
Twee- tot vierduizend hectare
mosselbanken moesten er te
rugkomen. Zoveel zijn er nooit
geweest, stelden mosselvissers,
maar ze hadden het nakijken.
Politiek Den Haag besliste.
En daar bleef het niet bijKeer
op keer probeerden de Wadden
vereniging, Vogelbescherming
Nederland en sinds anderhalf
jaar de actiegroep Wilde Kok
kels de schelpdiersector in het
defensief te drukken. Zij slaag
den er niet in via juridische pro
cedures succes te boeken, maar
zetten ondertussen de mossel
kwekers en kokkelvissers wel
telkens in het beklaagdenbank
je. „Zo bleven we altijd achter
de feiten aanhollen", kijkt Ver
bree terug. „Dat is afgelopen. Je
gelooft in jezelf of niet. Nou, wij
geloven in onszelf. Wij willen
blijvend in de Waddenzee kun
nen vissen." Stichting Duurza
me Ontwikkeling Schelpdier
visserij kortweg Odus, was het
antwoord.
Verbree is ook voorzitter van die
organisatie, met hart en ziel,
want wat de tegenstanders ook
beweren, de schelpdiersector
heeft niet stilgezeten, heeft zelf
maatregelen getroffen om de
visserijactiviteiten 'duurzaam'
in de Waddenzee in te passen.
Neem de visserij op mosselzaad.
Vroeger was het ieder voor zich.
Tegenwoordig wordt het mos
selzaad netjes verdeeld over de
mosselkwekers. Ieder vist zijn
deel. Beheerst, volgens een vis-
plan. Kokkel- en mosselschepen
zijn uitgerust met een systeem,
een blackbox, waarmee con
stant kan worden gezien waar
de schepen zijn én of er dan al
niet wordt gevist. Wie zich niet
aan de regels uit het visplan
houdt, krijgt van de eigen pro
ducentenorganisatie een sanc
tie opgelegd. „Oude vissers zou
den zeggen: 'de lol' is er vanaf."
Toch moet het zo. Anders slagen
de Waddenvereniging, Vogelbe
scherming Nederland en actie
groep Wilde Kokkels alsnog in
hun opzet, het saneren van de
schelpdiersector in de Wadden
zee. Vissers hebben geprobeerd
de dialoog te zoeken. Maar sinds
zij in de jaren zestig en zeventig
mét milieu-activisten voor het
behoud van de Waddenzee
vochten en tegen vergaande in
polderingsplannen, is het niet
meer goed gekomen. Verbree
spreekt van 'wisselende contac
ten'. „Maar er is tussen ons een
wereld van verschil gegroeid.
Zij beschouwen de Waddenzee
als laatste wildernis. Wij stellen
daartegenover dat er niets tegen
menselijk medegebruik is, als
dat maar duurzaam gebeurt. De
Waddenvereniging, Vogelbe
scherming en zeker Wilde Kok
kels weigeren echter tot nu toe
inhoudelijk te reageren op onze
toekomstvisie over duurzame
schelpdiervisserij."
Het schiet niet op, is de conclu
sie van Verbree. De politiek zal
net als in 1993 de knoop moeten
doorhakken. Een evaluatie van
het beleid van de laatste tien
jaar is in de maak. In de zomer
moet die uitkomen, gevolgd
door besluitvorming in de poli
tiek. Voor de schelpdiersector is
het duidelijk dat weinig voor
uitgang is geboekt, voor zowel
de natuur als de visserijZo
heeft het sluiten van droogval
lende platen in de oostelijke
Twaalf agrarische bedrijven
op Walcheren houden zater
dag (28 juni) open huis. Onder
het motto 'Kom bie ons op 't of'
openen zij van 10.00 tot 16.00
uur de deuren. Bezoekers kun
nen kennismaken met de werk
zaamheden op de boerderijen en
er zijn tal van activiteiten.
De bedrijven die hun deuren
openen zijn: Arne's Kaasboer
derij familie Walhout, Derring-
moerweg 4, Arnemuiden; fami
lie Francke, Pekelingseweg 5,
Aagtekerke (balloredag met
oldtimer tractoren en machi
nes); Brassers Korenmolen, fa-
milie Brasser, Oostweg 2 -4Big-
gekerke; Familie-minicamping
Lorier, Wilgenhoekweg 40,
Middelburg (activiteiten voor
kinderen en een optreden folk-
loredansgroep Medioburgum);
Fruitteeltbedrijf Weststrate,
Sandberglaan 10, Middelburg;
Kaasboerderij Mariekerke, fa-
M
probeert een positieve houding
ten opzichte van het dialect te
bewerkstelligen. Maar even
goed zou het een cursus kunnen
zijn over de geschiedenis van de
Zeeuwse dialecten. Over de
kenmerkende verschillen bij
voorbeeld en hoe die tot stand
zijn gekomen. Waarom spreekt
wie over petoaten, erpels of
petaten.
De Tier geeft als ander voor
beeld van toekomstige werk
zaamheden het ontsluiten van
allerlei documentatie over de
Zeeuwse dialecten. „En mis
schien", zegt ze, „is het zijn van
een aanspreekpunt in de pro
vincie voor allerlei vragen op
het gebied van dialecten wel de
belangrijkste functie. Die kan
ook onmiddellijk beginnen. Het
is niet zo dat ik dan direct op alle
vragen antwoord weet, maar ik
kan doorgeefluik zijn." De Tier
hoopt dan ook snel en goed 'het
veld' te kunnen verkennen om te
weten wat er leeft.
De verwachtingen van wat er
allemaal gedaan kan worden,
mogen hoog zijn, de uitvoe
ringscapaciteit is beperkt. De
Tier heeft een halveti j dsbaan bij
de stichting en dat betekent dat
ze haar beschikbare tijd ver
deelt over twee dagen per week,
waarop ze in Middelburg be
milie De Korte, Mariekerke 24,
Meliskerke; Kaasboerderij Pit-
teperk, familie Dreesen, Bree-
weg 21, Koudekerke; Kaasboer
derij Schellach, familie Kwek-
keboom, Prooyenseweg 26,
Middelburg; Schapenhouderij
Breel, familie Breel, Bieweg 8,
Veere; IJsboerderij De Koe
hoorn, familie Wisse, Marieker
ke 13, Meliskerke; Yoghurtboer-
derij Hoogelande, familie Van
Eenennaam, Hoogelandseweg
4, Grijpskerke; Wijn-en kam
peerboerderij De Druiverank,
familie Van Schoonhoven, Ko-
kerheulweg 1, Serooskerke.
Waddenzee niet geleid tot het
door de beleidsmakers gewen
ste herstel van natuurlijke mos
selbanken. En mosselkwekers
zitten de laatste jaren met de
handen in het haar, omdat er
veel te weinig mosselzaad valt.
Voor Verbree staat vast dat het
visserijbeleid in de Waddenzee
anders moet. Er moet rekening
worden gehouden met de dyna
miek van de Waddenzee. Die is
net zo kenmerkend voor het na
tuurgebied als het dagelijks te
rugkeren van eb en vloed. Het
uitdunnen van nog niet zo sta
biele mosselbanken kan er bij
voorbeeld toe bijdragen dat die
mosselbanken wel stabiel wor
den. Oud-mosselvoorman Jan
Louwerse weet dat uit jarenlan
ge ervaring. Vorig jaar is er een
proef uitgevoerd met dat uit
dunnen, bekostigd door de sec
tor zelf. Verbree: „Die proef lijkt
succesvol." Hij pleit ook voor
experimenten met het opvan
gen van mosselzaad, bijvoor
beeld bij toekomstige windmo
lenparken in zee. „Al zal dat
nooit voldoende kunnen zijn om
het vissen op mosselzaad in de
Waddenzee te vervangen."
Wat de schelpdiersector ook
doet of voorstelt, het is zelden
goed. Hoe anders is de positie
van garnalenvissers in de Wad
denzee. Zij kunnen zelfs op
steun van de Waddenvereniging
rekenen. „Het smoelwerk van
de mossel- en kokkelsector zit in
Zeeland", verklaart Verbree het
verschil. „En onbekend maakt
onbemind. Ook dat willen we
veranderen. We gaan als schelp
diersector de boer op in het
noorden om te laten zien dat ook
wij best geloven in de Wadden
zee als laatste wildernis mét
mossel- en kokkel visser ij."
Harmen van der Werf Veronique de Tier, consulent Zeeuwse dialecten, foto Ruben Oreel
reikbaar is. Dat hoeven niet al
tijd dezelfde dagen te zijn. Vero
nique is er op berekend dat
flexibele inzet gewenst is als je
met vrijwilligers van doen hebt.
Tier spreekt keurig Nederlands.
Maar van een streektaalconsu
lent mag je toch verwachten dat
ze dialect spreekt? Tier: „Van
huis uit spreek ik Oost-Vlaams
en met mijn moeder en mijn fa
milie en sommige vrienden
spreek ik dat nog altijd. Ik kom
uit Ouwegem en woon nu met
mijn man en drie kinderen in
Lozer in de gemeente Kruis-
houtem, tussen Gent en Ou
denaarde. Omdat mijn man niet
in het dialect is opgevoed, wordt
er thuis weinig of geen dialect
gesproken." Zelf verstaat ze
overigens vrijwel alle Vlaamse
en Zeeuwse dialecten, omdat ze
door haar studie en werk aan
dialect en de kenmerkende
klanken gewoon is.
Ze studeerde aan de universiteit
in Gent Germaanse filologie.
Dat is 'de wetenschap die zich
bezighoudt met taal en letteren
van een volk, vaak in samen
hang met de cultuurgeschiede
nis', zegt de Van Dale daarover.
De Tier legde zich in de loop van
haar studie toe op Engelse lite
ratuur en Nederlands en volgde
het keuzevak dialectologie. Ze
studeerde af met een scriptie
over de vaktaal van de windmo
lenaar.
De Tier is ook medewerkster
van het Woordenboek van de
Vlaamse Dialecten. Dat is een
woordenboek dat helemaal op
thema wordt gemaakt. „Rond
een thema verzamelen en be
schrijven we alle woorden en
dat betreft geheel Vlaanderen.
Dat is Oost-, West-, Frans- en
Zeeuws-Vlaanderen. Enkele
delen zijn al verschenen. Eind
dit jaar hoopt ze klaar te zijn
met een deel over het paard. Het
gaat dan alleen nog maar om
woorden die direct met het dier
te maken hebben. „Niet gereed
schappen, tuig of wat dan ook.
Alleen de woorden die het paard
zelf betreffen. Ook heb ik mee
gewerkt aan een deel over de
timmerman." Bezoekers van de
Zeeuwse dialectdag konden
met deze werkwijze al eens ken
nismaken, want er liggen goede
contacten tussen de makers van
het Woordenboek van de
Vlaamse Dialecten en de
Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek.
Engel Reinhoudt
Veronique de Tier is doorgaans
op dinsdag en donderdag te be
reiken bij de Stichting Cultureel
Erfgoed Zeeland, telefoon:
0118-670883 ofe-mail:
v.de.tier@scez.nl.
De raadkaart van vorige
week toont een veerboot
van de PSD aan de steiger in de
oude veerhaven van Terneuzen.
Rechts het oude postkantoor,
waar nu het Scheldetheater
staat.
De meeste inzenders denken dat
de foto gemaakt is in de periode
1900-1915. G. enT. Meeusenuit
Terneuzen melden dat het gaat
om de radar-stoomboot
Zeeuwsch-Vlaanderen en date
ren de foto vóór 1900, omdat de
boot, zo melden ze, tussen 1891
en 1894 gevaren heeft. P.W. Vaal
uit Terneuzen denkt ook dat de
foto van vóór 1900 is, „aange
zien rechts de achtersteven van
een stoomvrachtschip te zien is.
Toen rond 1904 de Westsluis ge
reed kwam (nu de Middensluis)
ging namelijk alle zeevaart door
die nieuwe Westsluis en niet
meer, zoals op de foto, door de
oude, van toen af Middensluis.
Deze oude Middensluis en ook
de Oostsluis werden na 1968 af
gebroken." Ook P. Dees uit
Zaamslag wijst hierop, hoewel
hij schrijft dat de Westsluis in
1920 in gebruik kwam.
M.H. Cohen Stuart uit Burgh-
Haamstede dateert de foto
eveneens rond 1900 „gezien de
kledij van de jongedames en het
vele publiek in de verte... Het
ziet ernaar uit dat het om een
feestelijke dag ging... Ik heb bij
een dergelijke situatie op de
Scheldekade gestaan; bij het
bezoek van koningin Wilhelmi-
na aan Zeeuws-Vlaanderen."
A. Oomens uit Terneuzen denkt
dat de foto is genomen tussen
1901 en 1916. „In 1901 werd na
melijk het postkantoor aan de
Nieuwstraat in gebruik geno
men en in 1916 werd een tweede
grotere ponton toegevoegd aan
de aanlegsteiger om de moge
lijkheid te hebben twee boten
tegelijk af te meren."
'l
Oomens weet nog andere ge
bouwen op de foto te benoemen:
„Aan de steiger staat een ge
bouwtje dat aanvankelijk een
bergplaats was, later uitgebreid
met een wachtkamer(tje) voor
de reizigers.Achter de wal
zien we naast de bomen het
The Netherlands Hotel/Hotel
des PaysBas en in het midden
het dak van de marechaus
seekazerne."
J.P. Geensen uit 's-Gravenpol-
der weet dat er op de foto familie
van haar staat. „De twee nage
noeg identiek geklede meisjes
met hoed op, respectievelijk
derde en vierde van links, zijn
mijn grootmoeder Maria Corne
lia Cense (geboren in 1891) en
haar elf maanden jongere zus
Paulina Adriana Cense, mijn
oud-tante."
Winnaars van de waardebon
nen zijn: H.J. Verijzer Kruinin-
gen, Diana Verwijs Goes en PF.
Lauret Terneuzen.
Carla van de Merbel
Dit is de nieuwe opgave uit de kaartencollectie
van Hans Lindenbergh. De vraag is weer: In
welk dorp is de foto gemaakt? Nadere informatie
over de plaats en de mensen is welkom bij de re
dactie van Buitengebied. Oplossingen kunnen tot
en met zaterdag 28 juni worden gestuurd naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 31,4460 AA
Goes, fax 0113-315509, e-mailredactie@pzc.nl.
Onder de inzenders van goede oplossingen wor
den drie waardebonnen verloot.
