PZC
Pseudo-architectuur in drie dimensies
N atuurpr oj ecten
in veerhavens op
losse schroeven
Dubbelexpositie laat gemeentehuis opleven
12
Nationale Havenraad dringt aan op samenwerking
tP>22.
kunst
zaterdag 21 juni 2003
Pseudo-architectuur
Osseklei
Gent
Somberder
Littekens
Gereedschap
r
Havens moeten samen om de tafel
door Jeffrey Kutterink
VLISSINGEN - Samenwerking
tussen Nederlandse havens is
hard nodig om de concurrentie
met het buitenland aan te kun
nen. Maar het zou goed zijn als
de havens van Rotterdam, Ant
werpen en Zeeland met elkaar
om de tafel gaan zitten om te be
spreken wat ze elkaar aandoen.
Zeeland moet zich namelijk al
tijd realiseren dat het gaat om
een concurrentiestrijd tussen
twee wereldhavens.
Dat zegt voorzitter A. van der
Hek van de Nationale Haven-
raad, een adviesorgaan van het
Rijk. Hij vindt dat de havens
veel meer de handen ineen moe
ten slaan dan ze nu al doen.
,Ha vens worden steeds meer te
gen elkaar uitgespeeld. Van Le
Havre tot Hamburg zijn gebrui
kers, voornamelijk rederijen,
daarvoor verantwoordelijk. Ze
zijn erop uit de voordeligste ta
rieven te bedingen. De tarieven
en dus de exploitatie van havens
komt daarmee zwaar onder
druk te staan. Helaas is de blik
Het havenschap Zeeland Sea
ports is een instituut dat be
paald niet bekend staat om zijn
openheid. Maar het begint
scheuren te vertonen. Oorzaak
van interne ruzies is de intensie
vere samenwerking met het Ge
meentelijk Havenbedrijf Rot
terdam en de verschillende op
vattingen over koers en zeggen
schap van management, be
stuur en politiek. In een reeks
verhalen besteedt de PZC aan
dacht aan het havenschap, de
beslotenheid, de interne conflic
ten en de samenwerking met
Rotterdam.
voorlopig alleen nationaal ge
richt. Want op den duur is zelfs
samenwerking met Antwerpen
wenselijk. Maar dat zit er voor
lopig nog niet in."
Nederland telt vier zeehavenre
gio's. De noordelijke zeehavens
(Delfzijl, Eemshaven, Harlin-
gen, Den Helder), het Amster
dam/ Noordzeekanaalgebied
(onder meer Amsterdam en
IJmuiden), het Rotterdam/Rijn
en Maasmondgebied (onder
meer Rotterdam, Dordrecht,
Moerdijk) en het Scheldebek-
ken (Vlissingen en Terneuzen).
In de havens werken bij elkaar
zo'n 250.000 mensen. Ruim de
helft ervan (circa 140.000) is
werkgelegenheid die direct aan
de haven gebonden is. De regio's
verschillen onderling fors.
De noordelijke zeehavens zijn
vooral exporthavens waarvan
daan hout en landbouwproduc
ten worden geëxporteerd. Het
gebied Amsterdam/Noordzee
kanaal heeft een industriefunc
tie die nauw samenhangt met de
aanwezigheid van de staalindu
strie en de agribusiness. De Rot
terdamse havens kennen aan
zienlijke nationale en Europese
transportstromen (containers,
bulk) en verzorgen veel import
en export. Tegelijkertijd is er
veel grootschalige industrie. En
de Zeeuwse havens zijn een be
langrijke vestigingsplaats voor
onder meer grote internationale
(petro)chemische bedrijven. De
transportfuncties richten zich
vooral op stukgoed en neo-bulk.
De noodzaak tot samenwerken
wordt volgens de Havenraad
duidelijk in het licht van de in
ternationale ontwikkelingen.
De Havenraad verwacht dat de
groei van containerstromen
doorzet, mede onder invloed
van e-commerce (internet). Een
verdubbeling de komende tien
jaar is de prognose.
Ook in het aanbod is sprake van
schaalvergroting. De capaciteit
van de containervloot neemt ge
staag toe door meer en grotere
schepen. De laatste jaren groei
de de capaciteit met circa tien
procent per jaar.
Rederijen moeten volgens de
Havenraad lage marges accep
teren. Zij zijn vooral uit op het
De komende tien jaar wordt een sterke internationale groei in de containerstromen verwacht.
verwervén van marktaandeel,
constateert de Havenraad in het
rapport Nederland Havenland.
In de containervaart neemt de
schaalvergroting dan ook toe;
de top 20 vervoerders slagen er
in een steeds groter marktaan
deel - al meer dan vij ftig procent
-te verwerven.
Deze grote ondernemingen la
ten hun schepen gemiddeld nog
zo'n vijf tot zeven havens aanlo
pen in Europa. Grote vervoer
ders zoals Maersk Sealand en
P&O Nedlloyd streven steeds
meer naar eigen terminals in de
grotere havens, om meer grip te
krijgen op de hele logistieke ke
ten. „Blokvorming in haven-
land is dus gewenst om te zorgen
dat de Nederlandse havens wor
den aangedaan en niet worden
uitgespeeld", zegt Van der Hek.
Havens werken np ook samen.
Voorbeeld is de Exploitatie
maatschappij Schelde Maas
(ESM). Rotterdam en Zeeland
ontwikkelen daarbij - als de
Raad van State er geen stokje
voor steekt - de Westerschelde
Container Terminal.
Van der Hek: „Het is waar dat
Rotterdam deelneemt aan de
ESM om een vinger in de pap te
houden vanwege de concurren
tie met Antwerpen. Maar Rot
terdam had die strijd ook zon
der Zeeland gevoerd. Ik mag
ervan uitgaan dat Rotterdam en
Antwerpen die strijd niet tot op
het bot in Zeeland uitvechten.
Zeeland zit er zelf bij
Zeeland Seaports werkt verder
samen met Groningen Seaports,
dat het Zeeuwse haveninforma
tiesysteem heeft overgenomen.
De Zeeuwse havens kijken ook
over de landsgrenzen. Zo heb
ben het havenschap, ESM en
Duisburg een overeenkomst ge
tekend. Zij zullen gezamenlijk
acties uitwerken op het gebied
van promotie, acquisitie en het
vervoersbeleid voor de binnen
vaart. Verder heeft Zeeland
Seaports een vriendschapsver-
door Marcel Modde
ZIERIKZEE - Zijn naam doet,
in één adem genoemdmet kunst,
chaos vermoeden. Maar de
structief is het werk van Goos
Verwoest allerminst. Eerder op
bouwend, gezien zijn onmetelij
ke passie voor torens.
De in Gorinchem (1949) gebo
ren Zierikzeeënaar geldt als
veelzijdig. Zeefdrukken, pas
tels en pentekeningen met vuur
torens in de hoofdrol vult hij
naar gelang z'n pet staat aan
met keramiek. Of andersom,
want de laatste tijd houdt hij
zich vooral bezig met sculptu
ren uit klei. Zonder uitzonde
ring zijn dat altijd torens,
geïnspireerd op Arabische,
Afrikaanse en Amerikaanse
culturen: dik van onderen, smal
uitlopend met een open bouwsel
als top, het lichaam veelal opge
sierd met ruwe structuurlagen,
inkepingen en staketsels. Ver-
woests creaties zouden niet mis
staan in de verfilming van Tol-
kiens In de Ban van de Ring.
Zijn atelier aan de Weststraat,
onderdeel van een middeleeuw
se stadsboerderijkomt uit op
een knoepert van een bloemen
tuin. Een blik naar rechts maakt
duidelijk dat hij zich geen bete
re werkplek kan wensen. Op een
kleine honderd meter afstand
torent De Sint Lievensmonster
overheersend boven alles uit.
„Moet je eens zien. Dat is toch
fantastisch!"
Verwoest is geschoold aan de
Nutsacademie in Rotterdam en
de Academie voor Beeldende
Vorming in Amersfoort. Zelf do
ceert hij drie dagen per week in
Hellevoetsluis en vervult hij on
der meer een bestuursfunctie bij
de Nederlandse Vakgroep Kera
misten (NVK). De jaren tachtig
kenmerkt hij zelf als de periode
waarin de omslag in zijn kera
mische inslag is opgetreden. „Ik
maakte voor die tijd wel geome
trische vormen van linnen met
daarop lappen klei. Nog eerder
waren het vooral schetsen en te
keningen van vuurtorens.
Langzamerhand is dat geëvolu
eerd in driedimensionale pseu
do-architectuur. Torens die dui
delijk zichtbaar zijn aangetast
door de tand des tijds, waar een
verhaal achter zit."
Het bouwen van een toren in ke
ramiek vergt een speciale tech
niek. Verweest werkt laag voor
laag de hoogte in rondom een
centrale balk die, eenmaal ver
wijderd, binnen een holle ruim
te achterlaat. De top gaat er
meestal separaat op. Het bak
ken vergt een proces in verschil
lende etappes op een tempera
tuur van 1065 graden Celsius,
wat al gauw een maand in be
slag neemt. „Doe je dat te snel,
dan krijgt de klei te weinig
ruimte om te krimpen en uit te
zetten en wordt het één grote
ontploffing." De kleur wordt
niet alleen gevormd door de
soort klei, maar ook door de oxi
des die Verwoest na het bakken
aquarelleert op zijn creatie.
Dat het resultaat sterk afhanke
lijk is van de soort klei, onder
vond de kunstenaar bij zijn bij
drage aan de huidige expositie
in de oude steenfabriek in het
Twentse Losser. Op uitnodiging
van de NVK stortten zeventig
keramisten zich in de roodbak-
drag ondertekend met de Duitse
haven Weil am Rhein. Doel is
onder meer de uitwisseling van
informatie en kennis en het be
vorderen van de samenwerking
van het bedrij fsle ven in de beide
havengebieden.
Ook met het Havenbedrijf Gent'
gaat Zeeland Seaports nauwer
samenwerken. De afgelopen ja
ren trokken de havens al inci
denteel op, maar daar wordt
meer structuur in aangebracht.
De oprichting van één beheer
maatschappij voor de havens
bleek in strijd met het Belgische
nationaal havendecreet.
Rotterdam heeft tal van samen
werkingsverbanden lopen. De
NV Mainport Holding Rotter
dam kan zonder toestemming
van de gemeenteraad - onder
bepaalde voorwaarden - allian
ties aangaan. In deze holding is
ook de deelneming met Zeeland
Seaports (ESM) ondergebracht.
kende Osseklei van de naburige
steengroeve. Verwoest wist zes
emmers van dertig kilo per stuk
mee terug naar Zierikzee te sle
pen en ging er mee aan de slag.
„Maar daar viel in eerste instan
tie niet mee te werken. De klei
zit vol met kalkpitten, die de ei
genschap hebben al het vocht op
te slurpen, met als gevolg dat de
boel op den duur uitdroogt en
barst. We hebben onze ervarin
gen in de voorbereidingen naar
de expositie toe op internet ge
zet en blijkbaar was ik lang niet
de enige met dat probleem. Ik
heb vervolgens van de Osseklei
slib gemaakt om daarmee te
schilderen op 'ïhijn eigen (fijne
Charmotte) droge klei. Wanneer
je dat dan bakt, krijg je een heel
speciale dieprode kleur. Heel
bijzonder."
Verwoest heeft twee torens ge
maakt voor de grote tentoon
stelling in de steenfabriek, die
tot 19 oktober te zien is. Meer in
de buurt is zijn werk in het ka
der van de manifestatie Kunst-
schouw te bewonderen tot en
met 22 juni in de beeldentuin
van Galerie Wolf in Nieuw-
Haamstede.
foto Lex de Meester
Rotterdam steekt daar, net als
Zeeland, 50 miljoen euro in.
Door deelname in de Regionale
Ontwikkelingsmaatsch appij
Drechtsteden (ROM-D) kan
Rotterdam de ruimteproblemen
verlichten. Verder werkt Rot
terdam samen met Moerdijk.
„Of Rotterdam echt ruimtepro
blemen heeft is een boeiende
vraag", reageert Van der Hek.
„Het is hoe je het bekijkt. Rot
terdam wil het liefst alle contai
neractiviteiten de stad (de
Waalhaven) uit hebben om er
woningen te bouwen. Dan is er
sprake van een ruimtetekort.
Maar anders niet."
Het opgaan van de havens van
Rotterdam en Zeeland in één
maatschappij ziet hij niet zit
ten. „Alleen al vanwege het
nautische beheer van de Schel
de moeten de Zeeuwse havens
hun aparte positie behouden."
D www.pzc.nl
dossier zeeland seaports
door Harmen van der Werf
PERKPOLDER - De natuur
projecten voor de veerhavens en
-pleinen bij Kruiningen en
Perkpolder staan op losse
schroeven. De financiering is
niet rond. Wethouders van de
gemeenten Hulst en Reimers-
waal zijn verontrust. De veer-
pleinen zijn al aan het verloede
ren. Rijkswaterstaat moet
volgens hen snel klare wijn
schenken.
„Ik wil niemand de zwartepiet
toespelen", zegt wethouder
M. van Overloop van Reimers-
waal, „maar Rijkswaterstaat
zal toch vlug iets met het veer-
plein en de veerhaven moeten
doen. Zoals het nu gaat, kan het
niet langer. Vandalen leven zich
erop uit. Veel ruiten zijn al ge
sneuveld. Natuurproject, in af
geslankte vorm of niet, er moet
een keer een besluit vallen."
Voor Reimerswaal staat meer op
het spel dan alleen het natuur
project, de aanleg van een
schorren- en slikkengebied. De
gemeente wil Kruiningen uit
bouwen richting het veerplein.
Met de provincie zijn daarover
afspraken gemaakt. Van Over
loop denkt ook aan uitbreiding
van het vlakbij gelegen bedrij
venterrein, want het vertrek van
de veerboten heeft veel werkge
legenheid gekost.
Volgens Rijkswaterstaat is het
natuurproject bij Kruiningen
slechts 'in versoberde vorm'
haalbaar. Voor Perkpolder is de
situatie somberder. Het daar ge
plande natuurproject is 'op dit
moment' financieel niet gedekt,
meldt Verkeer en Waterstaat.
Wethouder B. Pauwels van
Hulst vreest dat dit grote gevol
gen kan hebben. Het project
hangt samen met plannen voor
een paar honderd woningen aan
het water bij Kloosterzande en
uitbreiding van de recreatie.
„Het één kan niet los gezien
worden van het ander", stelt
Pauwels. „Als er op dit moment
geen geld is, wat dat ook mag
betekenen, kan dat ertoe leiden
dat alles maar blijft doorsudde
ren. Dat er straks niets gebeurt
terwijl op het veerplein en inde
veerhaven de boel staat te ver
pauperen. En de vierbaans»
naar de veerhaven is al eens ge-
bruikt voor illegale autoraces
Dat er onvoldoende geld is voor
de natuurprojecten, komt on
verwacht. Ze vallen onder de
natuurcompensatie voor dever-
dieping van de Westerschelde
Rijkswaterstaat kon daarvoor
eerst geen goede buitendijkse
projecten vinden. Nu ze er wel
zijn, blijken ze financieel moei
lijk uitvoerbaar. Dat geldt ove
rigens niet alleen voor de veer
havens en -pleinen, maar ook
voor de herinrichting van een
schorrengebied bij Hansweert
De grond die is gebruikt door
een scheepswerf, is vervuild.
Provinciaal bestuurder Th.
Kramer (natuurbeleid) vindt
dat Rij kswaterstaat zijn verant-
woordelijkheid voor de natuur
compensatie moet nemen.
„Maar", stelt hij, „het is goed
dat Rijkswaterstaat nog eens
naar de kosten kijkt en dena-
tuurwinst. Het natuurproject
bij Kruiningen in de oorspron
kelijke vorm zo duur dat je je
kunt afvragen hoe zinvol dat is.
Voor Hansweert speelt dat ook."
Rijkswaterstaat houdt de plan
nen opnieuw tegen het licht. Na
de zomervakantie volgt overleg
met Hulst, Reimerswaal en de
provincie. Wethouder Van
Overloop gunt Rijkswaterstaat
die bedenktijd, maar daarna wil
hij snel spijkers met koppen
slaan. Zijn Hulster collega Pau
wels kijkt er net zo tegengaan.
„Of moeten we de natuur ge
woon z 'n gang laten op het veer
plein en in de veerhaven?"
In de planvorming waren eerst
alleen de veerhavens meegeno
men en niet de veerpleineu,
geeft Rijkswaterstaat aan als
oorzaak van de financiële onze
kerheid. En de rijksdienst wil
haar projecten kunnen afstem
men op de nog niet volledig uit
gewerkte plannen van de ge
meenten, zoals de woningbouw
bij Kruiningen.
Goos Verwoest houdt zich de laatste tijd vooral bezig met het maken van torens.
foto Marijke Folkertsma
door Anita Tournois
TERNEUZEN - Het is werkelijk
frappant hoe een kunstwerk de
omgeving waarin het is ge
plaatst, tot haar recht kan laten
komen. De structuur en toon
van de grijze stenen wanden en
vloeren van de hal van het Ter-
neuzense stadhuis komen zoda
nig tot leven dat ze onderdeel
worden van de tentoonstelling.
Deze fraaie eenheid is te danken
aan de werken van May Oostvo
gels en Jaak Hillen. De geëxpo
seerde schilderijen en beelden
laten tevens zien dat minder
meer kan zijn.
De beeldend kunstenaars Oost
vogels en Hillen kennen elkaar
van de Alanushochschule in Al-
fter, bij Bonn in Duitsland. Zij
volgde er een studie schilderen,
hij beeldhouwen. Beiden ver
diepten zich eerder in studies als
ergotherapie en orthopedago-
gie. In hun huidige woonplaats
Lille, in België, geven zij nu cur
sussen waarbij de kunst als cre
atief proces in dienst staat van
het algemeen welbevinden.
De tentoonstelling maakt hun
gemeenschappelijke interesse
voelbaar. Het werk vult elkaar
prachtig aan. Er is sprake van
een sterke wisselwerking tussen
het geëxposeerde.
Het werken op zich is voor Oost
vogels heel belangrijk. Zij
werkt via een speciaal procédé,
met gietsteen op hout, waarover
ze zegt: „Het vertrek vanuit ru
we grondstoffen, het aanmaken
van de verf, het prepareren, gie
ten en al dan niet poleren van de
ondergronden, zijn, naast de
manier waarop deze handelin
gen gebeuren, voor mij een we
zenlijk onderdeel van het kunst
zinnig proces." De gegoten
steenstof op dikke houten pane
len resulteert in pure eenvoud,
die echter danig intrigeert. Het
materiaal en de aangebrachte
structuur blijven boeien. De
composities zijn strak en sober,
uit één vlak of opgebouwd uit
delen; de kleuren mat en terug
houdend, vaak in één toonaard,
met opvallend veel steentinten.
Accenten worden aangebracht
in de vorm van uitsparingen en
verheffingen - soms met ijzer -
en creëren spanning.
Oostvogels: „Mijn werken ver
tonen afdrukken, tekens, won
den of littekens. Ze refereren
naar gebeurtenissen uit het ver
leden. Met de tijd zijn ze ver
groeid en verrijken zelfs het ge
heel." Rechthoeken en in een
enkel geval ook vierkantjes zijn
vormen die regelmatig terug te
vinden zijn in het werk. Zoals in
Boek, een tweeluik, waar op
drie plaatsen zowel links als
rechts met vierkantjes een ijze
ren beslag werd aangebracht.
Bed is een werk dat is opge
bouwd uit zes rechthoeken in
verschillende, op elkaar afge
stemde lichte tinten, met in de
kern een langwerpig donkerder
vlak.
Onder het werk staat een schaal
van Hillen, die diverse schalen
exposeert. Het wit van de bin
nenkant vormt een scherp con
trast met het donkere hout aan
de buitenkant.
Ook hier ziet en voelt men de
kracht van de basis. Hij weet het
materiaal volledig uit te buiten
en roemt kwaliteiten als volu
me, vorm, ruimte en substantie.
Met lood, steen en ijzer plaatst
hij accenten. De uiteindelijke
beeldvorming is ronduit krach
tig.
Zelf schrijft hij over zijn beel
den: „Mijn werken zijn verhalen
uit het verleden, zij gaan over
vroegere ontwikkelingsstadia-
Te zien in Mutaties, verticale
slanke houten vormen op stenen
sokkels, die hun eigenheid kre
gen door het aanbrengen van
spiralen - een vorm die men re
gelmatig terugziet in zijn werk -
of een hengsel of handvat van
ijzer of lood.
Leemstampers zijn zes taps toe
lopende beelden van zwart
hout, getooid met een rok tan
over elkaar gelegde loden plaa -
jes. Hillen: „Dit werk is een alle
gorie op een primitief gereed
schap, een voorganger van de
hamer, een voorwerp om aard
aan te stampen. Mijn verste
deelt het gereedschap in
delen, het zware en het hen
deel. Het onderste gedeelte i*
bedekt met lood, de top is zwa
gebrand en voorzien van lode
stoppen." Adam en Eva is#
robuust maar teder heelde
paar, in een combinatie va
licht en donker hout, met vla
delen en gegutste partijen.
Tentoonstelling t/m 11 juli in
passerelle van het gemeente"u!'
Terneuzen. Openingstijden.
lijks, behalve zaterdag en
van 9.00-17.00 uur
Enkele werken van beeldhouwer Jaak Hillen en schilderes May Oostvogels in de hal van het stadhuis in Terneuzen. foto Wi m Kooyman
