De Noordweg
blijft een mooi lint
Einde van het vakantiepark
W3
zaterdag 21 juni 2003
Aantal woningen 1981-2001
Het steen rukt sluipenderwijs op
Wie door Zeeland rijdt, ziet het ge
beuren. Overal rukt sluipenderwijs
de bebouwing op. De provincie groeit
langzaam in inwonertal, maar des te snel
ler rukt de verstening op.
Bij Biggekerke is 'plotseling' eennieuw-
bouwwijkje verrezen. Scharendijke is
schijnbaar ongeremd en langgerekt uitge
bouwd langs het Grevelingenmeer. Het Goese
Havenkanaal is vanaf Goes richting Wilhel-
minapolder praktisch dichtgeslibd met wo
ningen. Middelburg slaat de tentakels uit naar
Rijksweg A58. De projectontwikkelaar heeft
grote billboards langs de weg gezet. Wonen in
een natuurlijke omgeving, heet het. In Cad-
zand-Bad wordt gewerkt aan de volgende uit
breiding van een al vrij groot hotel. En langs de
Westerschelde in Terneuzen worden binnen
kort de zoveelste flats opgeleverd.
Stadszicht heet een artistiek aangeklede boe
renwoning aan de rand van Tholen. Twee jaar
geleden was die naam nog toepasselijk. Stads
zicht bood zicht op de stad. Inmiddels zijn er
pal achter de boerenwoning nieuwbouwhui
zen gekomen. En een - het valt niet te ontken
nen - mooi vormgegeven kerk van de gerefor
meerde gemeente torent boven de wijk uit. De
vooruitgang rukt het platteland op.
De gezamenlijke ruimte neemt zienderogen
af, de individuele ruimte groeit rond de eigen
woning. Wie in Zeeland een nieuwbouwhuis
wil, heeft weinig keuze. Rijtjeswoningen zijn
afgezworen. Vrijstaand bouwen is het wat de
klok slaat. In Gapinge, bij Sint-Jansteen, aan
de grens van Vlissingen. Alleen waar de grond
schaars is, zoals op 'unieke' plekjes als de Vlis-
singse boulevard en de Scheldeboulevard in
Terneuzen, gaan projectontwikkelaars de
lucht in. De markt regeert.
Verschrikkelijk snel gaat het allemaal niet.
Zeeland heeft geen grote nieuwbouwwijken
nodig, zoals rond de steden in de Randstad.
Het gaat sluipenderwijs, zo op het oog. Het
verschil valt pas op, als oude kaarten van
Zeeuwse dorpen en steden van kort na de
Tweede Wereldoorlog erbij worden gepakt.
Leg die naast nieuwe plattegronden. Slechts
één conclusie dringt zich op. Steden en dorpen
zijn in vijftig jaar uitgewaaierd als nooit tevo
ren. Trek die lijn nog eens vijftig jaar door en
erg veel van het open karakter van Zeeland
blijft niet over. De blauw-groene oase kleurt
rood.
Ach, wat dan nog? Voor zijn Vijfde Nota Ruim
telijke Ordening liet oud-minister Jan Pronk
uitrekenen hoe de ruimte in Nederland is ver
deeld. Zo'n zeventig procent bleek in handen
van één economische sector, de landbouw, die
al lang op zijn retour is. Te pas en te onpas
strooiden ministers met dat percentage. Om
aan te tonen dat er in Nederland nog genoeg
ruimte te verdelen is voor woning- en wegen
bouw, natuurgebieden en winstgevende be
drijvigheid. Ook die éne, zwaar gesubsidieer
de landbouwer kan nog wel verdwijnen.
SCHOUWEN-DUIVELAND
EN THOLEN
WALCHEREN
NOORD- EN
ZUID-BEVELAND
CO
00
CM I CO
Tt I Ifl
1 O
00 I If)
1
1981 1986 1991 1996 2001
1981 1986 1991 1996 2001
r>»
oo I o
lt> o
K
in g co
m
ZEEUWS-VLAANDEREN
ICO
O
O
l<
-
981 1986 1991 1996 2001
1981 1986 1991 1996 2001
En opnieuw gaat een stuk gezamenlijke ruim
te verloren. Want het land mag van die éne
boer zijn, iedereen kan erdoorheen rijden.
Tussen het groen, door een landschap dat elk
jaargetijde anders is. Hoe anders is dat, als een
landbouwgebied wordt 'ingevuld' met wonin
gen of bedrijven. De collectieve ruimte ver
dwijnt achter afgesloten individuele reserva
ten. Leuk voor de nieuwe eigenaar, maar voor
de passant is de lol eraf. De open ruimte die het
oog vult, is zoek én voorgoed verdwenen. Wat
eenmaal is bebouwd, blijft bebouwd. Een weg
terug is er niet.
De achilleshiel van Zeeland is dat dit nog nau
welijks lijkt doorgedrongen. Er is toch genoeg
'vrije' ruimte. Het besef dat dit slechts schijn
is, is onderontwikkeld. Want waarom moet er
bijvoorbeeld bij Oost-Souburg langs Rijks
weg A58 een nieuw bedrijventerrein komen,
terwijl direct daarnaast een groot parkeerter
rein van de voormalige veerdienst Olau Line al
jaren leegstaat? En waarom moet Middelburg
zonodig ook naar Rijksweg A58 oprukken,
terwijl oude bedrijventerreinen aan het ver
loederen zijn
Gemakzucht dient de Zeeuwse plannenma
kers, zolang de 'open' ruimte nog niet schaars
genoeg is. Schaarse goederen worden, zegt les
één van het vak economie, duurder. De wal zal
het schip - wellicht - eens doen keren.
Harmen van der Werf
De Belgen zijn er kampioen in. Vele kilome
ters straat en weg zij n er van onafzienbare
rijen huizen voorzien. De bebouwde kom lijkt
nooit op te houden en het platteland is aan het
zicht onttrokken. In Nederland doen we dat
anders, met een scherpe grens tussen
dorp/stad en buitengebied. Zozeer zelfs dat
het Vlamingen, die in Zeeland verzeild raken,
vreemd te moede is. Kilometers lange rechte
wegen, met alleen in de verte een verdwaal de
boerderijWaar wonen die Zeeuwen dan?
Als er in Zeeland per ongeluk eens een stukje
lintbebouwing is ontstaan, zijn we daar zuinig
op. Sinds kort. Kijk maar eens naar de ruim
twee kilometer lange Noordweg tussen Mid
delburg en Sint-Laurens. De weg is vorig jaar
als beschermd stadsgezicht aangemeld, de of
ficiële aanwijzingsprocedure wordt binnen
afzienbare tijd afgerond.
Tot pakweg 1995 werd er wel anders over de
lintbebouwing gedacht. De gemeente Middel
burg was druk doende rond de stad gelegen
poldergebieden met woonwijken te bedekken.
Ook landerijen meteen grenzend aan de
Noordweg kwamen daarvoor toen in aanmer
king. Er moest zelfs een actiegroep in het ge
weer komen om de hollebollige weilanden bij
het Brigdamse pad voor de bouwwoede te vrij -
waren. Dat er in de decennia na de Tweede We
reldoorlog geen oog was voor het bijzondere
karakter van de Noordweg, is tot op heden
pijnlijk duidelijk. Met de realisatie van een
wijk als Klarenbeek en de aanleg van de
in 1984 gereedgekomen President Roose-
veltlaan, die de Noordweg kruist, is er op
dat deel voor beschermers weinig eer te beha
len.
Voor wie het wil zien is wat er van de eind ne
gentiende, begin twintigste eeuw grotendeels
volgebouwde Noordweg over is, inderdaad
bijzonder. Het is één van de oudste, intactge-
bleven uitvalswegen van de stad. Op een plat
tegrond steekt de straat als een licht kronke
lend lint in de vrije ruimte. Vanaf Middelburg
gezien heeft zeker tweederde deel van de op
een oude kreekrug gelegen weg een dichte,
dubbelzijdige lintbebouwing. Tussen het uit
de Middeleeuwen stammende Brigdamme en
Sint-Laurens is het straatbeeld veel opener,
met links en rechts ruim zicht op de achterlig
gende landerijen. Soms zijn de huizen pal te
gen de rijweg aangebouwd, vele woningen zijn
echter voorzien van diepe voortuinen. Die ge
ven de weg een ruim, afwisselend karakter.
Karakteristiek zijn ook de dreven, die hier en
daar naar nog steeds aanwezige boerderijen
lopen. Het al genoemde Brigdamse pad wordt
momenteel als één van de aardigste cultuur
historische bijzonderheden beschouwd.
Aanwijzing van een beschermd stadsgezicht,
het klinkt meteen zo regeltjesachtig. Alsof er
weer een leger goedwillende ambtenaren
wordt losgelaten op inwoners, die helemaal
niet beschermd willen worden. Zeker niet als
er moeilijk wordt gedaan over de tint van een
gevel of de hoogte van een uithangbord.
Aangezien de aanwijzing mede de firma ce
ment en baksteen in bedwang houdt, en aldus
het nog overgebleven open karakter van de
Noordweg waarborgt, hebben vrijwel alle be
woners van de weg weinig tot geen moeite met
de beschermde status. Integendeel. Wonen op
tien minuten fietsen van het centrum van de
stad en toch uitzicht hebben over graanvelden
en weilanden waarin - helaas - steeds minder
koeien lopen. En als het donker is zien de be
woners van de westkant om de zoveel secon
den het licht van de Westkappelse vuurtoren
op het plafond van hun slaapkamer. Zo'n
straat mag een voorbeeld van ruimtelijk wo
nen worden genoemd.
Wat ook telt is dat de bebouwing van de weg
zichtbaar een lange geschiedenis heeft. Nieu
we na-oorlogse wijken ogen over het algemeen
uiterst planmatig, met veel van hetzelfde. Hoe
inventief en kunstzinnig de betrokken archi
tecten ook geweest zijn, variatie is meestal ver
te zoeken. De organisch gegroeide Noordweg
heeft daarvan geen last. Natuurlijk zijn er veel
woningen, die rond 1900 kunnen worden ge
dateerd. Dat zie je aan de gevelversieringen en
erkers. Toch verschillen zelfs de dikwijls als
tweelingen gekoppelde huizen in details.
Groot en klein, op de rooilijn gebouwd of juist
majestueus vrijstaand. Die verscheidenheid
levert een gemêleerde bewoning op. Je kunt er
struikelen over driewielers én rollators.
Om de ruimte van de Noordweg te ervaren
moet je er eigenlijk wonen. Maar wie op de
fiets stapt, kan een goede indruk krijgen.
Sightseeing in de auto valt af te raden. Er lig
gen zoveel verkeersdrempels dat elke nieuwe
bewoner een set schokbrekers cadeau zou
moeten krijgen.
Jan van Damme
Zeeland is een prachtige provincie met
een grote diversiteit aan streekeigen ka
rakteristieken. Om deze waarden te be
houden dient men een juiste balans te vin
den tussen de krachten die spelen in onze
provincie. Het toerisme, ook wel leisure
genoemd, is één van die krachten en één
van de belangrijkste economische dra
gers van onze provincie. De nieuwe ont
wikkelingen in dat toerisme dienen te
voldoen aan de eisen van morgen. Men
moet vandaag concureren met de gehele
wereld.
In Nederland is te weinig professionele
belangstelling voor leisure. Zowel bij ar
chitecten, stedebouwkundigen als ook bij
bestuurders. Men behandelt leisure vaak
als een nevenproduct, iets minderwaar
digs. Terwijl leisure wereldwijd de groot
ste economische factor is. Er wordt te
weinig onderzoek gedaan naar goede
voorbeelden van harmonische en succes
volle voorbeelden in het buitenland. En
die zijn er zeker.
De afgelopen tien jaar zijn eigenlijk al
leen maar oude bestemmingsplannen,
de zogenoemde pipelineprojecten
ontwikkeld en afgebouwd. Deze plan
nen waren uitsluitend bedoeld voor de
bouw en exploitatie van tweede wonin
gen.
De monocultuur die dan ontstaat gaat lei
den tot verzadiging. Nu na een jarenlange
bezinningsperiode, ingesteld door de
Provincie, zijn we toe aan een nieuwe
stap. De roep om een andere manier van
uitbreiden, zowel in de permanente sec
tor als ook in de recreatieve sector, wordt
steeds luider. We moeten recreatie inte
greren in onze samenleving. In oude bad
plaatsen van heel Europa is dat altijd al
zo geweest.
Het einde van het hedendaagse vakantie
park? Ik denk van wel. Door te veel mono
cultuur en de vaak te geïsoleerde ligging
van de huidige parken. Deze parken mis
sen daardoor de verleiding van de oude
Zeeuwse dorpen. Integratie is daarvoor
de oplossing. We moeten de draad oppak
ken bij de dorpen zelf.
Hoe breiden we bestaande dorpen uit zo
dat het Zeeuwse karakter behouden
blijft? We dienen hiervoor een nieuwe
ontwerpmethode toe te passen. Het New
Urbanism.
New Urbanism als reactie en antwoord op
de steeds maar voortwoekerende uitbrei
dingsbrij, de zogenaamde 'witte schim
mel', die onze dorpen en steden hun
karakter doet verliezen. Bij het New Ur
banism trekt men lering uit de stede-
bouwkundige normen en waarden die ou
de dorps- en stadkernen zo leefbaar
maakt.
Om die kwaliteit te garanderen wordt ge
bruik gemaakt van een Codeboek. Hierin
worden typologieën vastgelegd die ka
rakteristiek zijn voor de opbouw van het
dorp. Het gaat veel verder dan een Be
stemmingsplan. Een Bestemmingsplan
beperkt terwijl een een Codeboek ver
rijkt.
New Urbanism is een antwoord op de
anonieme uitbreidingen van nu. Een ant
woord op de vraag naar stijl en klasse.
Een antwoord op de vraag naar normen
en waarden. Een antwoord op de vraag
naar identiteit en menselijke schaal. Een
antwoord op de vraag naar 'ouderwetse
gezelligheid'.
Er zou een toeristisch ontwikkelings- en
promotieplatvorm moeten komen waarin
overheid en bedrijfsleven samen de toe
komst formuleren en het beleid daartoe
uitzetten.
Leisure is een niet meer weg te denken
pijler van onze economie en samenleving.
Leisure is een serieuze zaak, daar moeten
we niet bang voor zijn.
Matthijs Zeelenbeig, architect in Ouddorp
MWl
foto's Mechteld Jansen
De Noordweg tussen Middelburg en Sint Laurens, gezien vanaf de westkant.
