ff
Grasmaaier heeft last van hoogteverschil
Tik van de molen
is meestal fataal
Machinepark telt dubbel aantal trekkers
NATUURLIJK
ZEELAND
dinsdag 17 juni 2003
Beveiligd
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse
natuurgebieden: onver
wachte vondsten en bij
zondere gedragingen,
kortom, het wel en wee
van dieren, planten en
paddestoelen passeren
wekelijks de revue. En na
tuurlijk ook de successen
en mislukkingen in het be
heer.
Laarzen worden aanbevolen
De rubriek Windstreken besteedt aandacht aan de Zeeuwse molens,
aan de mensen erachter en aan depositie van de windgemalen in het
landschap. Vandaag: molen De Onderneming in Wissenkerke.
In 1987 werd de Philips-
dam aangelegd. Als je nu
op een willekeurige plaats op
die dam staat aan de oevers
van het Krammer-Volkerak,
bij de Slikken van de Heen
bijvoorbeeld, zie je een in
dringende verandering in
het landschap. Het woord
metamorfose is daarbij goed
op zijn plaats.
We zien nog wel de indruk
wekkende contouren van
de voormalige kreken uit het
Oosterscheldegebied, groot en
klein, door het landschap slin
geren. Sommige gaan schuil
achter een dichte wilgen- en
vlieren wildernis, anderen zijn
weer open en grazig. Vroeger
moest het landschap veel verder
in de Delta er ongeveer zo uitge
zien hebben. Met de afdamming
en verzoeting van het Kram-
Slikken van de Heen
mer-Volkerak worden die oor
spronkelijke biotopen enigszins
gecompenseerd.
Stonden er in het zoute stadium
ongeveer twintig plantensoor
ten van het zoute milieu, nu is
dat aantal vermeerderd tot on
geveer vijfhonderd van het zoe
te milieu. Door de soms lage lig
ging van de bodem ontstonden
er vochtminnende begroeiin
gen. Ze zijn het beste te vergelij
ken met natte, zoete duinvallei
en. De vegetatie is bijzonder
gevarieerd in kleur, vorm en
bloeiwijze. Planten zoeken
vaak eikaars gezelschap op,
maar sluiten de ander ook uit.
Daarom worden bepaalde en se
lecte begroeiingen 'plantenge
meenschappen' genoemd. Zij
staan in relatie met elkaar en
vertellen de beschouwer veel
over het klimaat, bodem, vocht
huishouding en chemische sa
menstelling. De beschouwer en
plantengemeenschap komen als
het ware in dialoog met elkaar.
De planten vertellen hun ver
haal en de beschouwer regi
streert. Hoe gevarieerder de be
groeiing des te dieper de bele
ving. Orchideeën zijn de meest
aansprekende voorbeelden
daarvan. In de Zeeuwse gebie
den komen vleeskleurige orchis,
rietorchis en moeraswespenor-
chis veel voor. Vooral de laatste
worden in Nederland gerekend
tot de meest aansprekende or
chideeën. Behalve hun schoon
heid zijn orchideeën ook in trek
om de hoge eisen die ze aan hun
groeiplaats stellen. Waar orchi
deeën talrijk zijn, zit het in het
algemeen met de natuurkwali
teit wel goed. Natuurlijk blijft
het niet bij plantenrijkdom. Vo
gels en insecten profiteren mee.
In deze tijd vliegen er bijvoor
beeld veel libellen. Vooral de
platbuik- en de oeverlibel zijn
er in redelijke aantallen. Nooit
worden ze het moe de schier ein
deloos kronkelende kreken te
volgen met hun duikvluchten en
plotselinge capriolen. Het ach
terlijfvan het vrouwtje is bruin
geel getint, dat van het manne
tje heeft die opmerkelijke licht
blauwe doffe kleur, het beste
nog te vergelijken met de kleur
van schoolbordenkrijt. Wie het
foto Ron Brouwer
gebied wil bezoeken, kan het
beste naar de Slikken van de
Heen rijden aan de zuidelijke
kant van de Philipsdam. Daar is
een wandeling van ongeveer een
uur uitgezet. Deze doorkruist
het gebied. De voornaamste
landschappelijke elementen
zijn in het pad opgenomen, met
mogelijk aangename verrassin
gen. Zo leven er veel reeën en is
de bruine kiekendief er dage
lijks te bewonderen. Ook een
ontmoeting met de in dit gebied
grazende Schotse hooglanders
is mogelijk. Laarzen worden
aanbevolen, want het pad gaat
dwars door het terrein en is
moeilijk begaanbaar.
Kon Brouwer
Komende maanden worden
weer veel Zeeuwse tuinen open
gesteld voor publiek. In Buiten
gebied komt een aantal daarvan
aan bod in een korte serie. Van
daag de tuin van Diny Melissen
en Henk Bleuzé in 's-Heer Abts-
kerke.
Het dorp 's-Heer Abtskerke is
ontstaan op een terpachti
ge hoogte. In de eerste helft van
de 14e eeuw verrees de huidige
kerk, met rondom woningen.
Eén ervan heet sinds jaar en dag
Plantlust. Opzij en er achter
hebben Diny Melissen en Henk
Bleuzé een kleine idylle gescha
pen. Ruisende hoge bomen,
kwetterende vogels, een stille
vijver en een weelde aan planten
en bloemen. Het is dat de naam
al bestond, maar Diny en Henk
hebben daar sinds ze in 1989
aan de Kerkring neerstreken in
vulling aan gegeven.
Het huis is op de rand van de
terp gebouwd, de tuin - totaal
ongeveer 3000 vierkante meter -
loopt schuin af. Er is een hoog
teverschil van circa 1,40 meter,
vertelt Henk. Dat maakt het ge
bruik van een comfortabele mo
tormaaier er niet makkelijker
op. De grasvelden maait hij lo
pend achter de machine. Het
achterste gedeelte van de tuin is
duidelijk natter dan het stuk
vlak achter de woning, die vol
gens Diny uit dezelfde tijd stamt
als de kerk. „De kloosterlingen
zouden er een soort boerderij
slaafd aan hun tuin; ze zijn er
niet elke dag in bezig (nu de
open tuindagen naderen even
tjes wel). „Het is geen spie en
span-tuin", stelt Diny. „Er mag
hier wel wat. Ik vind ook dat je
de vogels en andere dieren een
plek moet gunnen, dus we rui
men niet alles op." Op verschil
lende plaatsen staan betonnen
elementen: banken, tafels, bak
jes, opmerkelijk goed passend
in het totaalbeeld. Henk Bleuzé
maakt die zelf, in samenwer
king met de dorpssmid.
Hoewel het aanvankelijk niet de
bedoeling was hun tuin open te
stellen, is dat zo gegroeid. „Het
is ook een stok achter de deur
om het een en ander te doen",
lacht Diny. „Mensen ontvangen
is leuk; het is een aardig publiek.
Ik loop wel eens geweldig te
mopperen, zo van: al dat gedoe.
Maar dat gaat snel weer over."
Rinus Antonisse
Plantlust, Kerkring 18, 's-Heer
Abtskerke. Te bezichtigen tij
dens de Bevelandse open tuin
dagen 19 tot en met 22 juni en 5
en 6 juli van 10.00-17.00 uur.
Aan die tuindagen doen verder
mee: Heuvelhof, Oude Hoeve-
weg 8, Baarsdorp; stadstuin,
Kleine Kade 25, Goes; Engelse
tuin, Lenshoeklaan 12, intieme
tuin, Geertesplein 18, tuincafé,
Marktveld 15, terptuin, Jacht
huisstraat 10, alle te Kloetinge.
De stadstuin is 19 juni en het tu
incafé is 22 juni gesloten.
Alles aan De Onderneming in
Wissenkerke ademt fleurig
heid. De boogjes boven deuren
en ramen van de molen en ook
andere onderdelen zijn geschil
derd in rood-wit-blauw. En wat
te denken van het propere win
keltje in de molenaarswoning
waar diverse soorten meel,
cakemix, eieren en klompen
worden verkocht. De uitstalling
verleidt je tot aankopen die je
niet van plan was te doen.
De Onderneming is al sinds
1902 eigendom van de familie
Verhage. Dat de molen tegen
woordig enkele dagen volledig
in bedrij f is mag gerust een won
der heten. Eigenaar/molenaar
Rinus Verhage (54) verdiende
vroeger zijn brood als kippen
boer en handelaar in eieren. De
molen op het erf stond eigenlijk
in de weg.
Verhage: „Ik was er niet in geïn
teresseerd. Dat veranderde toen
vrijwillig molenaar Tonny Mul
der hier verscheen. Hij was al
van kindsbeen af enthousiast
molenliefhebber. Tonny begon
in 1980 eigenhandig met repa
raties. In de loop van de jaren
tachtig is De Onderneming weer
volledig opgeknapt. Gaande
weg ben ik ook steeds enthousi
aster geraakt, 't Is raar, maar
zodoende werd ik dus molenaar
door toedoen van een vrijwilli
ger."
Tonny Mulder kreeg in 1983 van
De Zeeuwse Molen de scherpha-
mer, de prijs die jaarlijks wordt
toegekend aan mensen die zich
bijzonder verdienstelijk maken
voor het doel van de vereniging.
Twee jaar geleden zijn Verhage
en Mulder in het zonnetje gezet
op de jaarvergadering van de
landelijke vereniging De Hol-
landsche Molen in Amsterdam.
Ze ontvingen daar van de Stich
ting Molenfonds voor Vernuft
en Volharding de oorkonde 'als
blijk van waardering voor hun
volharding en inzet om De On
derneming weer in optimale
staat te brengen, maalvaardig te
maken en te houden'.
De molen maakt circa 1,6 mil
joen omwentelingen per jaar. De
Onderneming wedijvert stee
vast met de concurrenten van
Biggekerke en Wolphaartsdijk
om de eerste plaats in het draai-
klassement van De Zeeuwse
Molen.
De Onderneming is op en top
Zeeuws. Dat merk je als bij bin
nenkomst zowaar een klopbuil
staat te werken. Met zo'n, tegen
woordig zeldzaam, werktuig
wordt de Zeeuwse bloem gefa
briceerd. De buil is een bak die
staat te schudden als de hamers
de zemelen van de bloem schei
den. Ook dit onderdeel van de
molen wordt aangedreven door
windkracht. Bloem van Zeeuw
se tarwe is vooral befaamd om
dat er goed koekjes mee zijn te
bakken.
Verhage ontvangt allerhande
bezoekers: „We hebben aanloop
van mensen uit alle hoeken van
de wereld. Dat komt ook door
het stormvloedkeringstoeris-
me. Mensen nemen hun buiten
landse gasten mee om naar dat
achtste wereldwonder te komen
kijken. Dan zien ze onderweg
De Onderneming draaien en
kunnen ze de verleiding niet
weerstaan om af te slaan. Zo
ontvingen we mensen van Sin
gapore Airlines die op bezoek
waren bij Fokker Woensdrecht.
Zij waren bijzonder geïnteres
seerd in de remkleppen op de
wieken. Geen wonder, want die
lijken op de remkleppen op
vliegtuigvleugels.
De Onderneming is goed bevei
ligd. Draaiende onderdelen zijn
afgeschermd, de toegang tot de
hoogste zolders is geblokkeerd
en verstelbare kettingen op de
stelling moeten bezoekers ervan
weerhouden naar het rondwen
telende wiekenkruis te gaan.
Verhage: „Toch moet je altijd op
je hoede zijn. Zo stapte een
Amerikaan over de afzetting.
Zie ik ineens dat die man lig te
filmen onder de draaiende wie
ken. Had hij zijn hoofd een klein
eindje omhoog geheven, dan
had hij een tik van de molen ge
kregen. Dat is meestal fataal."
Rinus Verhage is zeer te spreken
over de medewerking van de ge
meente Noord-Beveland. Is er
iets kapot gegaan, dan krijgt hij
alle medewerking voor herstel.
Sinds enkele jaren wordt de
plaatselijke molendag de zater
dag na Hemelvaartsdag gecom
bineerd met het feest van Ver
eniging Dorpsgemeenschap
Wissenkerke. Die dag is er dan
een braderie en een verkoping
voor muziekvereniging Apollo.
Een bewijs voor de grote plaats
die De Onderneming inneemt
bij de dorpelingen.
Willem Staat
Eigenaar/molenaar Rinus Verhage bij De Onderneming in Wissen
kerke. fotoDirk-JanGjeltema
neergezet hebben." Toen het
paar in 's-Heer Abtskerke be
landde, troffen ze daar een vrij
wilde tuin aan. „We hebben het
eerst eens even aangekeken. Ik
had nog nooit getuinierd. Op
een gegeven moment zijn we ge
woon begonnen met een hoekje.
Ik noem dat m'n kinderschoe-
nentijd", zegt Diny. „We hebben
het successievelijk uitgebreid
én veel bij geleerd. Boeken erop
nageslagen, in een tuinclub ge
gaan, door schade en schande
wijs geworden. En vooral onze
handen gebruikt."
In het begin gingen ze zonder
schetsontwerp aan'de slag, later
zijn er wel schetsen gemaakt.
„We hebben veel opgeruimd.
Het huis stond op een eiland; het
was niet echt bij de tuin betrok
ken. We wilden het anders,
vooral lichter, maken. Er is heel
wat groen verdwenen", aldus
Diny. „Staatsbosbeheer had in
dertijd de erfbeplanting aange
legd. De bomen stonden erg
dicht op elkaar, er was nooit één
boom weggehaald. Daar heb
ben we het mes ingezet. Het is nu
veel ruimer."
Er zijn drie delen te onderschei
den, die elk een eigen karakter
hebben en een aparte sfeer
uitademen. Diny Melissen:
„Omdat het verhaal over de
kloosterlingen speelt, hebben
we dichtbij het huis een beetje
geurachtige tuin met kruiden
aangelegd. Dat heeft een be
paalde functie en biedt beslo
tenheid. Het middendeel is
landschappelijk, met grote bo
men en een vijver. Geen felle
kleuren, vooral geel en groen.
Dat is heel rustig, bijna medita
tief. In het achterste deel ligt een
oude paddenpoel en daar is een
nutstuin, met fruit en groen
ten. Diny en Henk zijn niet ver-
Diny Melissen en Henk Bleuzé in de tuin van Plantlust. foto Willem Mieras
Adrie Albregtse, Albert
Ebbens en Laurens Kamp
werken op proefboerderij
De Rusthoeve in Colijns-
plaat. Op 85 hectare pol-
dergrond doen zij, in op
dracht van onder meer
Zeeuwse boeren, proeven
met akkerbouw- en soms
tuinbouwgewassen. 'De
Rusthoeve' volgt weke
lijks de belevenissen van
de mannen van de proef
boerderij.
Het machinepark van De
Rusthoeve is wat uitgebrei
der dan dat van een gewone
boer. Dat heeft verschillende re
denen. Voor de proefvelden, die
wat kleinschaliger zijn inge
deeld dan de productievelden,
zijn dikwijls kleinere machines
nodig, die vaak ook nog zijn uit
gerust met speciale instrumen
ten. Daarnaast werken er op De
Rusthoeve meestal meer men
sen tegelijk.
„Wij hebben bijvoorbeeld zes
trekkers", vertelt Adrie. „Een
gewone boer heeft er meestal
een stuk of drie. Je kunt niet al
les met dezelfde trekker doen.
Ploegen doe je met een zware
trekker, die je niet kunt gebrui
ken om te schoffelen. Daar heb
je dan weer een lichte voor."
Dat ze op De Rusthoeve met een
dubbel aantal werken, ligt aan
de diversiteit van het werk.
„Het kan zijn dat er gespoten
moet worden in de aardappelen.
Dan is er iemand bezig op het
productieveld, waar de boerde
rij van moet bestaan, en een an
der op de proefvelden. Dan heb
je al twee dezelfde soorten trek
kers nodig. Bij het rooien van de
aardappelen heb je verschillen
de trekkers tegelijk nodig: een
tje voor de rooimachine, eentje
om je bak te verplaatsen en een
trekker die de aardappelen naar
de schuur brengt. Het wordt be
hoorlijk ingewikkeld als je alles
steeds moet af- en aankoppelen.
Dan kan het hier ook nog wel ge
beuren dat er ondertussen ie
mand aan het ploegen is."
Laurens legt uit dat de trekkers
van De Rusthoeve langer mee
gaan omdat ze minder draai
uren hebben. „Als je alles met
één trekker moet doen, is die
sneller versleten. Valt er hier een
trekker uit, dan kopen we ook
geen nieuwe. Met tweedehands
spullen kunnen we het hier ook
wel af." Het meeste onderhoud
aan de machines komt voor re
kening van de werknemers zelf.
„Smeren, olie verversen en
nieuwe lagers erin: dat kunnen
we zelf. Maar een maaimachine
slijpen, laten we aan de deskun
digen over. Voor reparaties zijn
er goede afspraken met het me-
chanisatiebedrijf. Sta je bij
voorbeeld zonder olie omdat er
iets lek is gegaan, dan komen ze
het meteen repareren." Over het
schoonmaken van het machine
park kan Adrie weinig vertel
len: „Dat doen we nooit. Ja, de
banden schoonmaken als het
slikkig is en de ruiten wassen als
je er niet meer door kunt kijken.
Maar verder poetsen we alleen
een keer per jaar de bus, rond
Nieuwjaar. En altijd wordt die
dan, nog voordat hij droog is,
volgescheten door de ganzen."
Voor de tarweoogst heeft De
Rusthoeve twee combines: een
gewone, grote en een kleintje
voor de proefvelden. Die is spe
ciaal daarvoor ontwikkeld en er
zitten instrumenten op om te
wegen en te meten. Voor de
proefvelden zijn er ook speciale
zaai-en spuitmachines, die voor
de productievelden te klein en te
arbeidsintensief zijn.
Net als de meeste boeren werkt
De Rusthoeve ook met de buren
samen, waar dat mogelijk is.
Met buurboer Marco de Bruine
zijn de spullen voor het aardap-
pelrooien aangeschaft. „Het
werk doen we ook samen, eerst
bij de buren en dan bij ons of an
dersom."
Gevraagd naar wat voor machi
nes er allemaal in de schuur
staan, blijft Adrie aan de gang.
„Een rotorkopeg, bijgenaamd
de moddermolen, een cultver-
kruimelaar, een vaste tandscul-
tivator en eentje met triltanden.
Dan zijn er nog een stuk of vijf
zaaimachines, een drieschaar-
wentelploeg, transportbanden,
een hallenvuller, een bloter en
een uienklapper." Als we er al
lang van overtuigd zijn van
Adrie te zullen verliezen met
scrabbelen, verzint hij telkens
weer een ander apparaat, dat
ook in de schuur staat. Volgens
Laurens heeft hij dan nog geen
tweederde van het hele machi
nepark gehad.
De vocabulaire blijkt nog lang
niet uitgeput, als ook het hand
gereedschap aan de orde komt.
Dat wordt niet alleen gebruikt
in de biologische proefvelden,
maar ook op de rest van het be
drijf. De Rusthoeve gebruikt
voor de bemonstering bijvoor
beeld een hele reeks grondbo
ren, die net als het andere hand
gereedschap, natuurlijk wel
steeds worden schoongemaakt.
Het gezelschap aan de koffieta
fel schiet in de lach als het
'peeënspaatje' wordt genoemd.
Vlug, en op z'n Zeeuws gezegd,
krijg je daar hele andere beel
den bij dan van een spa die in de
bieten wordt gebruikt.
Mieke van der Jagt
