PZC
De tempel van het volk nadert voltooiing
WM
27
Sagrada Familia heeft last van groeistuipen
zaterdag 7 juni 2003
Middelburgse tolk
werkte mee aan
woordenboek
Nederlands-Hongaars
Gesloten mensen
Vrijwilligster
Het eerste uitgebreide vertaal
woordenboek Nederlands-
Hongaars ligt in de Nederlandse
boekhandels. Volgens Margreeth
Schopenhauer werd dat hoog tijd.
De Middelburgse tolk en vertaal
ster Hongaars werkte ruim drie
jaar nauw samen met haar Hon
gaarse collega Erzsébet Mollay
aan de totstandkoming van het
woordenboek. „Het was niet al
tijd even makkelijk om rekening
te houden met de behoeften van
zowel de Hongaarse moedertaal
sprekers als de Nederlandse moe
dertaalsprekers. We hebben daar
om vaak bruggen moeten slaan,
want de structuur van de taal is
totaal anders."
Margreeth Schopenhauer werd in
1951 in Schoondijke geboren als
predikantsdochter. „Na vijfjaar trok
ken we naar elders in het land. Verhui
zingen zijn onlosmakelijk verbonden
met het leven van een predikantsge
zin. Ik heb een heerlijke tijd gehad in
Zeeuws-Vlaanderen. Misschien ben
ik vanwege die goede herinneringen
zestien jaar geleden teruggekomen
naar Zeeland."
Begin jaren zeventig trad Schopen
hauer in de voetsporen van haar vader
en begon aan een studie theologie in
Utrecht. Dat deze studie haar uitein
delijk in Hongarije zou brengen, kon
ze toen nog niet vermoeden. „Mijn
tweejarig verblijf in Hongarije heb ik
in zekere zin te danken aan de Zeeuw
se Michiel de Ruyter", zegt ze.
Ze begint enthousiast te vertellen. „In
de zeventiende eeuw werden de pro
testantse Hongaarse theologen ver
volgd in het Katholieke Habsburgse
Rijk. Ten tijde van de contra-reforma
tie moesten zij Hongarije ontvluchten
of werden zij als galeislaven verkocht
in Napels. Op een van zijn expedities
kreeg Michiel de Ruyter de opdracht
de theologen te bevrijden. Door zijn
tussenkomst belandden veertig predi
kanten uiteindelijk in Nederland. In
Franeker kregen zij de mogelijkheid
hun theologische opleiding te vervol
gen. Tot 1970 - moet je nagaan! - zijn
er goede contacten geweest tussen
Nederlandse en Hongaarse theologie
studenten. Begin jaren zeventig is de
ze band van staatswege stopgezet.
Van de Hongaarse kant werd de 'ver
derfelijke invloed van het Westen' niet
langer getolereerd. Samen met mijn
toenmalige man studeerde ik in die
roerige jaren theologie aan de univer
siteit in Utrecht."
Op de Hervormde Synode werd beslo
ten dat de bruggen tussen het commu
nistische Oost-Europa en West-Euro
pa niet zomaar opgehaald mochten
worden. Daarom wilde men de rollen
omdraaien en Nederlandse studenten
naar Oost-Europa sturen. Hannes de
Graaf, hoogleraar ethiek aan de theo
logische faculteit van de universiteit,
was de stuwende kracht achter het
project. Via hem kwam Schopenhauer
in contact met Hebe Kohlbrugge. De
ze inmiddels bejaarde, maar nog
steeds actieve dame is één van de men
sen die de kerkelijke, theologische en
Margreeth Schopenhauer
foto Lex de Meester
Met dank aan Michiel de Ruyter
filosofische contacten tussen Neder
land en Midden- en Oost-Europa weer
nieuw leven heeft ingeblazen. In 1991
ontving zij een eredoctoraat voor haar
verdiensten. „Ik kende haar als ie
mand die met de deur in huis kon val
len. Dat deed ze ook toen ze ons op een
dag overrompelde met de vraag of wij
in Hongarije wilden gaan studeren om
de kerken daar een teken van solidari
teit te laten zien. Je moet bedenken
dat de kerken het niet gemakkelijk
hadden tijdens het communistische
regime."
Schopenhauer herinnert zich die eer
ste tijd als studente aan de Theologi
sche Akademie in Debrecen nog goed.
,Het wasl974enik sprak nauwelij ks
een woord Hongaars. Zelfs na een jaar
kon ik nog geen Hongaarse krant le
zen. De cultuurschok was ook enorm.
Vanwege de strenge controle - overal
liepen verklikkers rond - gedroegen
de medestudenten zich terughoudend
tegenover elkaar en vreemden. De so
ciale contacten waren daardoor be
perkt. Hongaren leefden in die tijd erg
naar binnen gekeerd. In eerste instan
tie denk je: wat een gesloten mensen.
Maar al gauw kwam ik tot de ontdek
king dat familie- en vriendenbanden
juist heel hecht zijn."
Ook wat betreft het kerkelijk leven
bespeurde Schopenhauer verschillen
met haar thuisland. „De staat had
overal greep op. Kerk en staat waren
gescheiden. Hoewel dit in Nederland
ook het geval is, is de grondgedachte
totaal anders. Enerzijds is de schei
ding tussen kerk en staat liberaal en
anderzijds is zij communistisch. Het
communisme verbood de kerk in Hon
garije niet alleen zich niet in de poli
tiek te mengen, maar ook in het maat
schappelijke leven. De kerk was dus
vrij beperkt in haar bewegingsvrij
heid. Nu moet je niet meteen denken
aan het ontstaan van ondergrondse
kerken, maar er werd wel van mensen
verwacht dat zij zich aanpasten aan
de ideologie. Mensen waren voortdu
rend bezig met de vraag hoe zij hun in
tegriteit niet te veel aan lieten tasten.
Het behoud van een eigen mening was
niet vanzelfsprekend.
Als voorbeeld noemt Schopenhauer
de benoeming van een nieuwe bis
schop door het staatsbureau voor ker
kelijke zaken. „De gemeenteleden
hadden geen inspraak in de benoe
ming. Je kon er zeker van zijn dat de
keuze van het staatsbureau viel op een
stroman, iemand die aan de leiband
loopt van de staat."
Maar naast negatieve gevolgen,
noemt ze ook positieve ontwikkelin
gen. „Het beschermen en koesteren
van een eigen identiteit ging een grote
rol spelen. Daarom begrijp ik het na
tionalisme in Oost-Europa goed. Juist
door de onderdrukking leerden de
Hongaren knokken."
Schopenhauer zegt een aantal jaren
van 'onschatbare waarde' in Honga
rije te hebben doorgebracht. „Maar ik
ben nooit kritiekloos geworden. Ik zeg
ook niet dat ik verliefd ben op Honga
rije. Mijn leven is wel bepaald door
mijn verblijf daar. Er zijn vriend
schappen ontstaan voor het leven."
Eenmaal terug in Nederland besloot
zij haar studie theologie op te geven en
raakte zij als vrijwilligster betrokken
bij het Overlegorgaan voor Joden en
Christenen (OJEC) in Oost-Europa.
„Ik nam vertaalopdrachten aan, maar
had geen Hongaars gestudeerd." Dat
bracht haar ertoe een studie voor tolk
en vertaalster Hongaars te gaan vol
gen aan de Rijksuniversiteit in Gro
ningen. Inmiddels heeft ze al diverse
vertalingen van Hongaarse bloemle
zingen, poëzie en essays op haar naam
staan en werkte ze mee aan een boek
over de Holocaust in Hongarije. Ook
geeft ze een avond per week les op de
Zeeuwse Volksuniversiteit. „In de
drieënhalf jaar dat ik aan het woor
denboek werkte, was dat een welko
me afleiding. Ik was tien uur per dag
bezig met het woordenboek, dus dan
wil je er wel eens tussenuit"zegt ze la
chend. De werkdruk werd op een ge
geven zo hoog, dat Schopenhauer de
Zeeuwse Jannet Bosselaar vroeg om
assistentie. Bosselaar studeerde ook
een aantal jaren in Hongarije.
De laatste loodjes waren zowel voor
Schopenhauer als voor haar Hon
gaarse hoofdredactrice Erzsébet Mol
lay, docente aan de faculteit Neder
lands van de ELTE-universiteit in
Budapest, erg zwaar. „Ik heb veel
heen en weer gereisd, want de com
municatie is tijdens zo'n project van
groot belang." De samenwerking ver
liep niet altijd zonder slag of stoot.
„Het ging vaak gepaard met inhoude
lijke discussies en onvermijdelijke
compromissen. Je denkt tenslotte al
lebei vanuit je moedertaal." Ondanks
de meningsverschillen waarmee het
boek tot stand kwam, is Schopenhau
er trots op het eerste uitgebreide
woordenboek Nederlands-Hongaars
dat onlangs onder de titel 'Wegen naar
het Hongaars' werd gepresenteerd in
Antwerpen. De presentatie in Honga-
rij e vond vorig j aar reeds plaats in Bu
dapest. Hoewel ze de indruk heeft dat
haar landgenoten niet zo op de hoogte
zijn wat betreft de Hongaarse ge
schiedenis en cultuur, denkt Scho
penhauer dat er wel behoefte is aan
het woordenboek. „Zeker gezien de
aansluiting van Hongarije bij de
Europese Unie komt dit woordenboek
precies op tijd." Ze bladert nog eens
door de dikke pil. „Dit is toch beter
dan zo'n beknopte pocketversie. Met
dat kleine woordenboek krijg je toch
alleen maar misverstanden. Ik ging
ooit naar een Hongaarse arts omdat ik
keelontsteking had. Die man begreep
werkelijk niet waarom ik hem duide
lijk wilde maken dat de motorontste
king niet in orde was. Ik had dp ver
keerde vertaling van het woord te
pakken." i
Margritta van den Berge
E. Mollay: Handwoordenboek Hol
land-Magyar - Uitgeverij Grimm
Kiadó, 1141 pag., €75,-. ISBN
9639087599. Te bestellen bij boek
handel Pegasus in Amsterdam.
HM
Kort voordat hij in 1926 door een tram
werd overreden, bepaalde Antoni Gau-
di dat zijn Sagrada Familia een tempel van
het volk moest worden. Het bleek een profe
tie. Met donaties van de burgers van Barce
lona wordt nu al bijna 125 jaar lang ge
bouwd aan de meest curieuze kathedraal ter
wereld. Het bouwtempo werd tot op heden
bepaald door de vrijgevigheid van de Barce-
lonezen, en die was niet altijd even groot.
Sinds de giften worden aangevuld met de
opbrengst van de fors gestegen entreeprij
zen is de bouw echter in een stroomversnel
ling geraakt.
Liggend op zijn rug poogt een Japanner de
vier torens van de gevel van de 'Geboorte
van Jezus' digitaal te mixen met de eeuwige
glimlach van zijn echtgenote. Een sliert En
gelse toeristen stapt onverstoorbaar over de
man heen. Hun gids had beter thuis kunnen
blijven, want zijn relaas gaat verloren in de
kakofonie van bouwgeluiden uit het inwen
dige van de kerk.
Nooit eerder werd er zo naarstig gebouwd
aan de Tempel van de Boetedoening, en
nooit eerder stroomden zoveel mensen toe
om het complex in aanbouw met eigen ogen
te aanschouwen. Onder leiding van de 77-
jarige architect Jordi Bonet is de bouw in
een beslissende fase gekomen. Als zevende
opvolger van zijn modernistische voorgan
ger Gaudi hoopt Bonet nog vóór 2007, pre
cies 125 jaar nadat de eerste steen werd
gelegd, de kathedraal onder de pannen te
krijgen. Daarna volgt nog de bouw van de
tien resterende torens en de f a9ade van de
Verrijzenis van Christus. Optimisten hou
den het erop dat de kerk in 2 0 2 0 helemaal af
zal zijn, compleet met al zijn 18 torens, waar
die van de 'Jesucristo' hoog bovenuit zal to
renen. Bonet wuift echter alle speculaties
weg.
Dagelijks klimt de oude meester naar de
steigers om op 45 meter hoogte aanwijzin
gen te geven aan de werklieden die van klei
de stukjes tegels, glas en keramiek een
kleurrijk mozaïek aan de onderkant van de
®5w®'ven componeren. Alles volgens het
ideeëngoed van Gaudi die beneden in de
crypte zwij gzaam ligt toe te zien hoe zij n ka
thedraal groeit.
Pe bouwers van de Sagrada Familia hebben
naast. Nooit eerder was dat het geval. Twee
Architect Jordi Bonet (rechts) overlegt met een medewerker, foto Henk van den Boom/GPD
jaar geleden nog maakte Bonet een hele
middag vrij om trots over zijn levenswerk en
dat van zijn voorgangers te vertellen. Pra
ten over de voltooiing van de kerk vond hij
niet zo interessant. „Zeker is dat ik dat in ie
der geval niet meer zal beleven", was het
enige wat hij erover kwijt wilde.
Maar nu lijkt ook Bonet te zijn aangestoken
door de bouwkoorts en de hectiek van de
moderne tijd. Met geavanceerde technieken
- tot en met computerprogramma's - wordt
de Gaudiaanse gedachte vertaald in steen,
beton en glas. Bonets rechterhand, Jordi
Faure, probeert het uit te leggen. „Er komt
steeds meer druk op ons te liggen. Het geld
dat binnenstroomt, proberen we onder te
brengen in de begroting voor het jaar erna.
We zijn natuurlijk blij met die inkomsten,
maar het betekent ook dat de bouw in een
grote stroomversnelling is geraakt."
Verliest de Sagrada Familia daarmee niet
een van zijn belangrijkste mythes? Net als
de Unvollendete van Schubert had de tem
pel immers de faam nooit af te komen. Gau
di zelf gaf nooit uitsluitsel over de eindda
tum. Vroom als hij was, legde hij het lot van
zijn verzoeningstempel in de handen van
zijn Schepper. Maar Faure vindt dat we 'nu
eenmaal' in een andere tijd leven. „Bepaal
de ontwikkelingen houd je niet tegen."
Elk jaar opnieuw tijdens de traditionele
open dag, nodigt het bouwbestuur dona
teurs en media uit in het half overdekte mid
denschip van de Sagrada Familia om ver
antwoording af te leggen over de besteding
van de gelden. Vorig jaar kwam er zestig
duizend euro aan giften binnen. Faure:
„Tien jaar geleden waren we daar heel blij
mee. Maar de laatste paar jaar wordt dit be
drag vele keren vermenigvuldigd met de op
brengst van de entreegelden van de ruim 2
miljoen bezoekers die jaarlijks een kaartje
kopen." Dat zijn er meer dan het beroemde
Prado museum in Madrid mag verwelko
men, schrijft een Catalaanse krant de vol
gende dag trots. En de 60.000 toeristen die
dagelijks in bussen de kathedraal ronden
voor een foto en een blik op de torens, zijn
daar nog niet eens bijgeteld.
Vanwaar toch die enorme belangstelling
voor een kerk die nog maar voor 53 procent
af is? Het is niet vanwege zijn onbetwistbare
schoonheid, want er is geen bouwwerk in de
hele wereld waarover meer geruzied is dan
over de Sagrada Familia. De ene groep, on
der wie de Catalaanse schilder Salvador
Dali vindt het een vloek dat het werk van de
grote Gaudi wordt afgemaakt door derde
rangs architecten en kunstenaars. Dali wil
de het liefst de vier torens die door Gaudi
zelf zijn gebouwd onder een glazen stolp
stoppen en bastaMaar voorstanders van de
voltooiing, onder wie natuurlijk de huidige
architect Jordi Bonet, zien het als een dure
plicht om het levenswerk van Gaudi af te
maken.
De tweespalt rond de Sagrada Familia is
niet iets van de laatste tijd. Vanaf het mo
ment dat de eerste vier torens aan de rand
van de wijk Eixample verrezen heeft het de
Barcelonezen in twee kampen verdeeld. Het
absolute dieptepunt was tijdens de burger
oorlog toen anarchisten langs de kerken
trokken en uit haat tegen de gevestigde orde
alles vernielden wat ze tegenkwamen. De
Sagrada Familia ontkwam evenmin aan de
plunderingen. De tekeningen en gipsmodel
len die door Gaudi waren gemaakt werden
in brand gestoken. Zelfs het skelet van de
architect zou uit de crypte zijn gehaald en
door de straten zijn gesleept, maar dit ver
haal moet waarschijnlijk naar de afdeling
oorlogspropaganda worden verwezen. In
ieder geval kwam de bouw van de Sagrada
Familia voor lange tijd stil te liggen. Pas in
de jaren vijftig werd weer een voorzichtige
start gemaakt door een groepje architecten.
Maar de belangstelling van de bevolking
voor het project bleef lange tijd beperkt.
De laatste paar jaar is er echt weer sprake
van een revival, meer nog vanuit het buiten
land dan van de kant van de Spanjaarden.
Vooral op de Japanners schijnt Gaudi en de
Sagrada Familia een onweerstaanbare aan
trekkingskracht uit te oefenen wat gepaard
is gegaan met indrukwekkende giften. Het
stadsbestuur van Barcelona en de toeristen
branche grijpen de hernieuwde belangstel
ling handig aan als visitekaartje voor de
havenstad die de laatste jaren bij buitenlan
ders toch al erg in trek is.
Henk van den Boom
De Sagrada Familia in Barcelona. Optimisten houden het er op dat de kathedraal in 2020
helemaal klaar zal zijn. foto Ron Pichel
