Expositie die steeds verrast
Een zekere zendingsdrang is mij niet vreemd
Verleiden en
verontrusten
Stad Land toont 'slapende'
collectie Stedelijk Museum
Holland
Festival
Hanneke
Groenteman
woensdag 28 mei 2003
e collectie negentiende-eeuwse en vroeg
twintigste-eeuwse kunst van het Stedelijk
Museum in Amsterdam verdween in de loop van
de vorige eeuw geleidelijk in de depots. De oorzaken?
Ruimtegebrek, modes en persoonlijke voorkeuren van de
achtereenvolgende directeuren. De expositie Stad Land in
de Nieuwe Kerk omvat nu zoveel meesterwerken uit deze
'slapende' collectie, dat het alsnog onbegrijpelijk is dat
zóveel moois zo lang onzichtbaar bleef.
Het fundament onder de col
lectie werd gelegd door de
welgestelde Amsterdammers
die in 1875 de Vereeniging tot
het Vormen van eene Openbare
Verzameling van Hedendaagse
Kunst (VVHK) oprichtten. Doel
was een verzameling aan te leg
gen van 'levende meesters' met
nadruk op Nederlands werk.
Men kon 1 id worden voor 25 gul
den per jaar of een schenking
van tenminste 100 gulden. De
vereniging 'met de lange naam'
werd meteen een succes: er
bleek grote behoefte te bestaan
de weer ontluikende nationale
trots ook met ruime financiële
steun aan de schone kunsten tot
uiting te laten kcmen. De eerste
aangekochte werken werden
tentoongesteld in het Oude
mannenhuiscomplex en kregen
na 1885 twee zalen toebedeeld
in het nieuwe Rijksmuseum.
De verdere aankopen van de
WHK waren al gauw zo talrijk
dat er behoefte ontstond aan
een 'eigen' Amsterdams muse
um. Het gemeentebestuur be
riep zich ook toen al op geldge
brek, maar er gloorde hoop toen
de weduwe Sophia Adriana Lo
pez Suasso in 1890 haar collec
tie dameslaarsjes, gelakte meu
belen, poppen en speelgoed plus
haar aanzienlijke vermogen
bleek te hebben vermaakt aan
de stad Amsterdam. De ge
meenteraad werd tenslotte in
1891 over de streep getrokken
toen bovendien de familie Van
Eeghen nog eens anderhalve ton
voor de bouw van het nieuwe
museum toezegde. Naar een
ontwerp van architect Weiss-
mann opende in 1895 het pand
aan de Van Baerlestraat dat na
een slepende besluitvorming
over de financiën in verwaar
loosde staat voor tientallen mil
joenen euro's de komende jaren
eindelijk wordt opgeknapt.
De WHK kocht negentiende-
eeuwse Franse kunst, de Haagse
School en de Amsterdamse Im
pressionisten met een uitzon
derlijk oog voor kwaliteit. De
expositie begint met het schil
derij 'De Grot' van Gustave
Courbet uit 1861. Dat is niet
voorniets: deze Franse kunste
naar oefende met zijn realisti
sche landschappen en scènes uit
het dagelijks leven onder meer
invloed uit op de schilders van
de Haagse School. De uit Gro
ningen afkomstige schilder
Hendrik Willem Mesdag vestig
de zich in 1869 in Den Haag en
werd in de jaren zeventig het
middelpunt van de groep die
zich concentreerde op het weer
geven van de natuur. Mesdag
zelf specialiseerde zich in zeege
zichten en van hem kocht de
WHK het adembenemend
mooie werk 'Stille zee bij zons
ondergang' uit 1887. De golven
slaan kalm op het strand, er va
ren een paar zeilschepen, er
vliegt een meeuw, een paar
wolkjes hangen voor de zon en
zorgen voor een schitterende
lichtval.
Voor J.H. Weissenbruch waren
'licht en lucht de grote tove
naars'. Zijn 'Gezicht op drie mo
lens' uit 1890 is een van de wer
ken waarop zijn uitzonderlijk
talent in het weergeven van
Hollandse luchten is te zien.
Niet voor niets ook aangekocht
door de WHK. In combinatie
met werken van onder anderen
Jozef Israëls, Anton Mauve en
Willem Maris, krijgt de bezoe
ker zo om te beginnen in kort be
stek een prachtig overzicht van
het neusje van de zalm uit de
Haagse School gepresenteerd.
Verrassing
Daarna raakt de expositie in sti
listisch moderner vaarwater.
Jan Toorop is er met zijn gesti
leerde 'Bomschuit aan het
strand in Katwijk' uit 1890,
waarop de kielen van de vissers
die de schuit haar zee duwen
niet meer dan kleurige vlekken
zijn. De WHK kocht bovendien
Van Goghs 'Montmartre' uit
1887, een doek waarop deze in
kordate penseelstreken de tui
nen, huizen en molen weergaf.
De vereniging bezorgde het Ste
delijk ook een meesterwerk van
Cézanne: een van de ruim vijftig
schilderijen waarop de voorlo
per van het kubisme in 1885 de
Mont Sainte-Victoire weergaf.
Vlakbij hangt nog een verras
sing: Mondriaans in roestbruin
geschilderde molen uit 1907,
een werk waarop hij geen na
tuurlijke kleuren gebruikte
maar de 'zuivere', die zijn stre
ven naar innerlijke schoonheid
moesten uitdrukken. Dit be
langrijke werk van de kunste
naar die in de jaren daarna ge
leidelijk via het kubisme bij de
volledige abstractie eindigde,
werd overigens niet aangekocht
door de VVHK, maar belandde
in het Stedelijk door een schen
king van Mondriaans vrienden
comité.
De Amsterdamse Impressionis
ten zijn in de Nieuwe Kerk ruim
vertegenwoordigd met werken
van Breitner en Isaac Israëls.
Breitner begon in 1890 aan zijn
serie gezichten op de Damzo le
vendig 'met ruwe vegen en sme
ren' geschilderd dat de WHK
het Stedelijk natuurlijk ook
zo'n schilderij bezorgde. Van de
kunstenaar zijn meer dan twin
tig werken te zien, waaronder
een aantal oude bekenden als
'Meiden in de Sneeuw' uit 1894-
96 en die van bouwactiviteiten
in de stad. Zelden getoond en
daarom verrassender zijn een
Breitner-aquarel van een soep
uitdeling aan de armen en een
vrolijk stemmend olieverfje van
een vaas met papavers. Isaac Is
raëls excelleerde in de weergave
van het mondaine stadsleven,
waarvoor onder meer zijn 'Mo
diste voor een spiegel' uit 1900
nu representatief is. Maar in de
'slapende' Stedelijk-collectie
bevindt zich ook het ontroeren
de werkje waarop hij een dienst
meisje met een wit kapje ver
beeldde. Deze tentoonstelling
verrast zo keer op keer: gaat dat
zien, het zal hoe dan ook vele ja
ren duren voor deze verzame
ling weer in volle pracht en
praal te bewonderen zal zijn.
Frangoise Ledeboer
De expositie 'Stad Land' in de
Nieuwe Kerk (Dam, Amsterdam)
duurt tot en met 10 augustus De
openingstijden zijn dagelijks van
10.00 tot 18,00 uur en op donderdag
tot 22.00 uur.
Ze is heel jong en prijkt in pi
kante lingerie op de voor
kant van het programmaboekje
van het Holland Festival 2003,
de handen op de rug. De achter
kant van de folder laat zien wat
ze verbergt. Niet alleen een
string en een paar zwarte laars
jes, maar ook een handgranaat.
Kunst is niet alleen verleidelijk,
maar ook verontrustend, zo ver
klaart het festival de keuze voor
deze publiciteitscampagne.
Daarin treden telkens mooie
modellen (m/v) op, met achter
zich een mes, honkbalknuppel
of pistool.
Of de koningin zal schrikken
van de openingsvoorstelling is
de vraag Ze woont donderdag 5
juni in het Muziektheater te
Amsterdam de première bij van
Le Balcon, een nieuwe opera
van Peter Eötvös. Het werk is
gebaseerd op het gelijknamige
toneelstuk van Jean Genet Ter
wijl buiten de revolutie dreigt
en geweld uitbarst, vermaken
de machthebbers zich in het
bordeel met allerlei spelletjes.
Naar de eerste beelden te oorde
len, ziet het er heel esthetisch
uit.
Ivo van Hove, leider van het
Holland Festival, heeft na alle
kritiek en subsidieperikelen
toch weer geprobeerd zijn ver
schillende doelstellingen waar
te maken. Tijdens het festival
(dat zich komende maand ge
heel in de hoofdstad afspeelt)
wil hij een actueel overzicht bie
den van topprestaties in de in
ternationale podiumkunsten.
Tegelijk wil hij traditie naast
vernieuwing zetten, want de een
kan niet zonder de ander. Hij wil
'hoge' en 'lage' cultuur vermen
gen en een bijdrage leveren aan
het uitvlakken van de bestaan
de grenzen in de kunstdiscipli
nes. Volgens Van Hove is de toe
komst aan de 'onpure' kunst,
aan de vermenging van muziek,
opera, toneel, dans, enz.
Niettemin valt het programma
nog wel in die categorieën uit
een Het toneelsegment ver
meldt Drie Zusters van Tsje-
chov door Ivo van Hove's eigen
Toneelgroep Amsterdam in zijn
regie. Nora van Ibsen door de
Schaubühne am Lehniner Platz
is te zien in regie van de jonge
Thomas Ostermeier. De liefheb
bers herinneren zich ongetwij
feld de Nora die Marokkaanse
acteurs vorig jaar speelden bij
het Onafhankelijk Toneel. To
You, The Birdie! is een bewer
king van Racine's Ph'edre. De
voorstelling wordt gespeeld
door de wereldberoemde Woos-
ter Group uit New York, die
jaren geleden ook een co-pro-
ductie heeft gemaakt met het
toenmalige Globe van Gerard -
jan Rijnders.
In de sector dans prijken inter
nationaal bekende namen als
Pina Bausch en Anne Teresa de
Keersmaeker. Het Tanztheater
Wuppertal van Pina Bausch
treedt op in Theater Carré
Onder het hoofd 'muziekthea
ter' zijn naast Le Balcon ook ge
rangschikt Landschaft mit ent-
fernten Verwandien van de
Duitse componist Heiner Goeb-
bels en drie producties geïnspi
reerd op liederen van Schubert.
Namelijk Die schone MÜllerin
in de regie van veelgeprezen
Christoph Marthaler uit Ziirich,
Winterreise van de Amerikaan-
se choreografe Trisha Brown en
lm wunderschönen Monat Mai
van Reinbert de Leeuw. De eer
ste productie belooft ironisch en
soms hilarisch te worden, on
danks de inzet van operazan
gers, dansers en pianisten. In de
tweede zingt de Britse bariton
Simon Keenlyside. In de derde
deBerlijnse actrice Barbara Su-
kowa.
Het muziekprogramma omvat
zowel klassieke muziek en jazz
als popmuziek. De electrische
gitaar staat bij veel concerten
centraal.
In de door Ivo van Hove zo ge
propageerde sector multimedia
zit SOH 10 van Alex Vermeulen
naast Enfants de Nuit van de
Fransman Jean-Michel Bruyère
en het filmexperiment Poes
Poes Poes van de Belgen Victo
ria/Compagnie de Koe.
Arnold Verplancke
Holland Festival, van 5 tot en met 29
juni op verschillende lokaties in
Amsterdam. Complete programma
op www.hollandfestivainl
In de Nieuwe Kerk in Amsterdam wordttijdens de inrichting van de tentoonstelling Stad Land een schilderij van Jan Sluijters opgehangen.
foto Phil Nljhuis/GPD
Ivo van Hove, leider van het Holland Festival.
Hanneke Groenteman fotoGPD
Sinds ze een digitale camera heeft, foto
grafeert ze zelf ook weer Hanneke
Groenteman (63) laat een foto zien die ze on
langs maakte van haar pleegmoeder in
Rijnsburg, waar ze als kind in de oorlog on
dergedoken zat. „Mooi toch." Vroeger had
ze een donkere kamer en drukte ze haar ei
gen foto's af. De journaliste en presentatrice
is door de gezamenlijke kunstuitlenen ge
vraagd de fototentoonstelling Choices sa
men te stellen
De expositie is thans te zien in het Centrum
Beeldende Kunst (CBK) in Leiden. Het gaat
om werk van elf Nederlandse fotografen die
de smaak en levensstijl van hun landgeno
ten in beeld hebben gebracht. Uit hun pro
ductie heeft Hanneke Groenteman samen
met fotograaf Morad Bouchakour een selec
tie gemaakt voor de tentoonstelling die op
misgaat langs kunstuitleencentra in Veen-
dam, Alphen a/d Rijn, Rijswijk en Schie
dam.
Het is voor het eerst dat Groenteman een ex-
Positie samenstelde. „Dat is leuk werk,
hoor Helaas mocht ik niet grasduinen in de
schatkamer van een museum en daar onbe
perkt uit putten. Dat zou helemaal fantas
tisch zijn. Maar hiermee was ik ook dik
tevreden. Uit de totale productie van de fo
tografen mocht ik met Morad kiezen wat we
willen tonen aan het publiek Hij ziet als fo
tograaf andere dingen dan ik. Ik let niet zo
zeer op de verhoudingen, maar meer op het
verhaal dat de foto vertelt
Hanneke Groenteman werkte voor Het Pa
tooi en VARA-radio, maar werd pas echt be
kend bij het grote publiek met haar tv-pro-
§ramma De Plantage voor de VPRO. Zeven
jaar lang was de late zondagmiddag voor
haar gereserveerd. Schrijvers, schilders en
acteurs schoven bij haar aan tafel om op
laagdrempelige wijze een boom op te zetten
over hun werk en passie. Daarna deed ze
met Paul Haenen een seizoen het program
ma H.H. Zondag. „Dat kwam nooit uit de
verf. Dat verwijt ik mezelf", zegt ze daar
over. „Het was te veel mijn programma.
Zelfde dag, zelfde tijd. Paul moest zijn plek
erin vinden en blijkbaar is dat niet gelukt."
Inmiddels is ze een jaar van het scherm.
„Dat bevalt me goed. Ik schrijf voor Het Pa
rool en het VARA TV Magazine en ben druk
bezig met een boek. Achter de schermen
wordt trouwens wel gewerkt aan een nieuw
programma. Ik ben met de NPS in gesprek
over een boekenprogramma. Het is toch be
lachelijk dat de Nederlandse tv dat niet
heeft Er zijn wel kunstprogramma's, maar
die zijn het meestal net niet. Soms worden ze
niet goed gepresenteerd, soms hebben ze
niet de juiste vorm. Het programma R.A.M.
heeft bijvoorbeeld best aardige items, maar
de presentatoren zijn duidelijk performers
en dat maakt ze nog geen goede intervie
wers."
Ze ziet het wel zitten, een boekenprogram
ma. ..Ik had best Pim Fortuyn aan tafel wil
hebben om te praten over De Puinhopen
van Paars. Het hele scala wil ik aan bod la
ten komen. Van de door mijn zoon geschre
ven biografie over Willem Ruis tot een door
wrocht werk over Proust. Ik lees zoveel
mooie boeken. Een zekere zendingsdrang is
mij niet vreemd."
Groenteman beseft donders goed dat Adri-
aan van Dis en Michaël Zeeman de twee 'an
kers' uit het verleden zijn. Ze stapt daar
luchtig over heen. „Ik heb in De Plantage
uiteindelijk meer schrijvers geïnterviewd
dan Van Dis. En zo elitair als Zeeman moet
mijn programma zeker niet worden. Hij had
het ook gemakkelijk, omdat hij over boeken
praatte zonder de schrijver erbij. Als ik me
eens kritisch uitliet over een boek, had je
meteen de poppen aan het dansen. Joost
Zwagerman is nog beledigd over wat ik over
Chaos en Rumoer zei en zo erg was dat niet.
Zeeman zegt ergere dingen. Wat mij voor
ogen staat, is een formule waarbij ook lezers
worden betrokken. Ik zou bijvoorbeeld
kunnen samenwerken met al die leesclubs
in het land."
De plaats van de televisie is momenteel
overgenomen door het theater. Hanneke
Groenteman doet al twee seizoenen mee in
De Vagina Monologen, een samenspraak
tussen drie vrouwen over hun geslachtsdeel
„De tournee eindigt binnenkort in het Nieu
we De la Mar Theater, een thuiswedstrijd
voor mij dus. Ik ben er vanaf het begin bij
betrokken geweest. Overal trekken we volle
zalen. Vooral vrouwen ja, twintig mannen in
de zaal is veel. Ze hebben geen gelijk, maar
ik begrijp ze wel Wat moeten ze met dat ge
leuter over de vagina?"
Ze beschrijft de voorstelling als 'een beetje
Amerikaans'. „Soms ontroerend, soms pa
thetisch, maar nooit ironisch bijvoorbeeld."
Het is de eerste keer dat Groenteman in de
huid van een actrice kruipt. „Nee, ik ben
geen actrice. Dat is een heel ander vak. Ik
kan goed lezen. Voor acteren zou ik veel te
zenuwachtig zijn, Ik blijf liever mezelf. Als
presentator mag ik mezelf hooguit een beet
je aanstellen. Vind ik."
De rol van fotograaf past haar evenmin
naadloos. „Vroeger fotografeerde ik veel.
Vooral portretten. Ik drukte ze in mijn eigen
doka af. Heel wat familieleden heb ik daar
mee gelukkig gemaakt. Op een gegeven mo
ment stapelden de foto's zich op. Ik plakte
niets meer in. Toen ben ik ermee gestopt.
Sinds kort heb ik een digitale camera en heb
ik het fotograferen weer ontdekt Wat een
uitvinding! Ik zet mijn kleinkinderen op de
foto en stuur ze vervolgens per e-mail rond
„Het is geen kunst Dat laat ik graag aan de
professionele fotografen over. Ik vind de se
rie van Mirjam de Zeeuw bijvoorbeeld
prachtig." Zij vroeg drie islamitische gezin
nen wat voor foto zij aan de muur wilden.
Die foto maakte De Zeeuw. Vervolgens ver
beeldde zij haar commentaar in een tweede
foto. De twee foto's werden in het interieur
gehangen en gefotografeerd, zodat op die
manier een drieluik ontstond. Hanneke
Groenteman daarover: „Die reeks spreekt
mij erg aan, omdat ik word geprikkeld door
andere culturen. Ik vind het erg interessant
wat momenteel in Nederland gebeurt: die
versmelting van culturen."
Ze twijfelt of ze dit de allermooiste foto's
van de tentoonstelling Choices vindt. Het
werk van Koos Breukel scoort ook hoog. Hij
heeft boeren gefotografeerd in de omgeving
van Bergen en Alphen aan den Rijn. „Adem
benemend mooie foto's. Doorzijn techniek
zijn de foto's net zo tijdloos als de boeren
zelf. Het knappe is dat er geen verhaal bij
verteld hoeft te worden. De foto zegt alles
zelf."
Theo de With
'Choices', vijftig foto's van Korrie Bezems, Morad
Bouchakour, Koos Breukel, Margi Geerlinks,
Phoebe Maas, Femke de Roos, Andrea Stultiens,
Maarten Wetsema, Thijs Wolzak, Raimond Wou-
da en Mirjam de Zeeuw.
