Lego spelen met moleculen
PZC
Behangen met kettinkjes
23
Verrassende diagnose
woensdag 21 mei 2003
Het gaat om erg kleine dingetjes in de nieuwe tak van
wetenschap die 'nanotechnologie' heet. 'Lego spelen met
moleculen', noemde TU/e-hoogleraar Ulrich Schubert het
onlangs in een artikel in het tijdschrift Journal of
Polymer Science. Vorige week organiseerde het door hem
bestierde Laboratorium voor Macromoleculaire Chemie
en Nanowetenschap een 'workshop' waar onderzoekers
en bedrijven zich konden vergapen aan wat er op dat
terrein op de Eindhovense universiteit tegenwoordig
allemaal mogelijk is.
Microscopische
levensvorm
(Bio)chemie:
sleutelen van klein naar groot
Polymeren
mm T.' pm
Nano-apparaatjes HHi ""'urometer)
Natuurkunde:
sleutelen van groot naar klein
nm
(nanometer)$%!
Microchips
Buckybal
A
(Angstrom)
Atomen
1 (Jm 0,001 mm 1 nm 0,001 pm 1 A 0,001 nm
Door MARTIJN HOVER
Als een kind zo blij
is prof. Ulrich Schu
bert met de nieuwe
apparatuur in zijn
laboratorium. Trots
demonstreert hij een nieuwe
'robot' die chemische proefjes
kan doen in een tempo en met
een nauwkeurigheid waar geen
student tegenop kan.
,0ns onderzoek is vaak een
kwestie van uitproberen", legt
hij uit. „Chemische reacties
verlopen anders bij wisselende
omstandigheden. Als je een stu
dent bijvoorbeeld wilt laten on
derzoeken of twee stoffen zich
bij verschillende temperaturen
sneller of langzamer met el
kaar verbinden, moet die de
proef keer op keer herhalen,
steeds bij een andere tempera
tuur. Daar kan zo'n onderzoe
ker weken of maanden mee be
zig zijn. In onze 'robot' kunnen
we en groot aantal verschillen
de reacties tegelijkertijd me
ten. en het is in een dag ge
beurd."
Dat heeft niet alleen het voor
deel van snellere en efficiënte
re procedures, licht Schubert
toe. „Het betekent ook dat stu
denten zich minder hoeven be
zig te houden met zulke geest
dodende werkzaamheden en
zich aan interessantere kwes
ties kunnen wijden."
Hoewel de 'nanowetenschap'
die hij aan de Eindhovense uni
versiteit doceert nog maar in
de kinderschoenen staat, lijken
de mogelijkheden ervan bijna
onbegrensd, als je tenminste
afgaat op het onverholen en
thousiasme van de jonge Duit
se hoogleraar.
„We houden ons bijvoorbeeld
bezig met onderzoek van zoge
naamde 'blok-copolymeren'",
vertelt Schubert. „Polymeren
zijn grote, 'organische' molecu
len die zijn opgebouwd uit lan
ge ketens van koolstofatomen
waar weer allerlei andere ato
men en moleculen aanhangen.
De eigenschappen van zo'n po
lymeer zijn afhankelijk van de
samenstelling ervan. Je hebt
'harde' polymeren, 'zachte' po
lymeren, 'plakkerige' polyme
ren, 'gladde' polymeren, noem
maar op."
„Door polymeren met verschil
lende eigenschappen aan el
kaar te koppelen als de blok
ken uit een Lego-doos, kun je
nieuwe stoffen maken met
vaak verrassende en nuttige ei
genschappen. De koolstof-kool-
stof- of koolstof-stikstof-verbin
dingen die je binnen zo'n poly
meer aantreft, noemen we
'covalent'. Ze zijn in principe
erg sterk en moeilijk te verbre
ken. In een 'blok-copolymeer'
zijn de verschillende polymeer-
'blokken' met elkaar verbon
den door 'non-covalente' ver
bindingen, dat zijn bijvoor
beeld bruggen van waterstof of
metalen. Zulke verbindingen
zijn veel zwakker en kunnen
vrij gemakkelijk worden ver
broken, bijvoorbeeld door de
temperatuur te veranderen of
door ze onder stroom te zet
ten."
Met zulke 'blok-copolymeren'
kun je 'smart materials' ('slimme
materialen') maken, verklaart
de hoogleraar. „Als je de non-
covalente verbindingen tussen
de blokken verbreekt door er
bijvoorbeeld een elektrisch
stroompje doorheen te sturen,
veranderen de eigenschappen
van het materiaal. Haal je het
stroompje weg, dan herstellen
de verbindingen zich en her
krijgt het materiaal zijn oor
spronkelijke eigenschappen."
Een voorbeeld waar je zo'n
slim materiaal kunt toepassen,
is de verf die een luchtvaart
maatschappij als de KLM ge
bruikt om haar logo op haar
vliegtuigen te schilderen. „Het
metaal waaruit het vliegtuig is
gemaakt, moet volgens de
Amerikaanse wet elke paar jaar
op scheurtjes worden onder
zocht. Dus als je op Amerika
wilt vliegen, moet je romp,
vleugels en staart van je vlieg
tuigen elke paar jaar zorgvul
dig controleren. Ook onder de
verf die op het toestel is aange
bracht. Die moet je er er dus af
stappen en na afloop van het
onderzoek opnieuw aanbren
gen. Een duur en tijdrovend
proces."
„Je kunt een blok-copolymeer
ontwerpen dat zich onder nor
male omstandigheden als verf
gedraagt. Maar als je er iets aan
verandert, worden sommige
verbindingen tussen de blok-
IMI d 11 VA I* »1 VJIN 41
Nokia observeert
Ze hebben bij Nokia niet de in
tentie professionele beveili
gingscamera's te beconcurreren.
Evenmin willen ze een alternatief
bieden voor de webcam. Niette
min brengt Nokia na de zomer
de Observation Camera op de
markt. Handig als je tijdelijk
een lokatie in de smiezen wilt houden, zoals een zo
merhuisje of boot. Wat heeft dat te maken met mobie
le telefoons? De camera stuurt zijn kiekjes via mms
naar een telefoon die foto's kan weergeven of naar een
emailadres. Dat doet hij zo vaak je wilt. De Observa
tion Camera kan ook reageren op de ingebouwde be
wegingssensor. Je kunt de camera sms-en en hem een
foto laten sturen, maar ook even luisteren. Ook gceft-
ie desgewenst de temperatuur door. Verwachte prijs:
450 euro.
Stereo memo's
Een memorecorder die ook stereo opneemt. Wat heb
je daaraan als je alleen maar memo's dicteert? Sony
schetst als grote voordeel, dat de opname veel helder
der is. Via een usb-kabeltje kan de opname worden
doorgesluisd naar de computer. Spraakherkennings-
software moet in staat zijn de gesproken woorden om
te zetten in uitgeschreven aantekeningen. De nieuwe
Digital Voice Recorder weegt 72 gram en van Sony
heeft een geheugen van 5 1/2 uur. De prijs: 299 euro.
Spaans met Van Dale
Van Dale gaat Spaans. Vertalers, tolken en liefhebbers
zullen er al een tijdje reikhalzend naar hebben uitge
keken, maar nu zijn ze er: de Van Dale Grote woorden
boeken Spaans. Met twee lijvige boeken van ruim 1200
pagina's en zo'n 60.000 trefwoorden per deel is dit hét
Spaanse standaardwerk in Nederland. Bovendien ver
schijnt de cd-rom met naast de complete woordenboe
ken een aantal extra functionaliteiten. De woorden
boeken en cd-rom zijn volledig overzichtelijk en actu
eel. Compleet met computertermen als emilio (email-
tje) en internauta (surfer) en populair taalgebruik als
bobo (oenig) en desaceleración (onthaasting). En wij
maar denken dat onthaasting al lang passé was. De
prijs: 80 euro.
Summer cologne
Ze zijn er weer, de zomer
geuren van Tommy Hilfi-
ger. Vorig jaar maakten we
al kennis met de lucht van
pasgewassen t-shirts van Tommy T, de geur uit de stan
daard collectie. Met de zomerluchtjes wordt inge
speeld op hoe de zomer ruikt: volgens Tommy een
combinatie van oceaan, het strand, kóele meren en
bloemen. De mannengeur is ietwat houtachtig, de
vrouwengeur is meer bloemig. Tommy kost 36 euro,
Tommy Girl: 42 euro.
Prof. Ulrich Schubert in 'zijn' laboratorium.
ken verbroken met als resul
taat dat de stof doorzichtig
wordt. Je kunt een vliegtuig
romp dan op scheurtjes contro
leren en na afloop draai je het
schakelaartje als het ware te
rug waardoor het spul er weer
als verf uitziet."
Het Amerikaanse leger is bezig
met een soortgelijk project dat
moet leiden tot 'kameleon
tanks', weet de Eindhovense
prof. „Ze willen een verf ont
wikkelen die zich kan aanpas
sen aan de kleuren van de ach
tergrond, zodat zo'n tank altijd
optimaal gecamoufleerd is."
Omdat er duizenden polyme
ren bekend zijn die op allerlei
verschillende manieren aan el
kaar gekoppeld kunnen wor
den. is het voor wetenschap
pers als Schubert van groot be
lang dat er een soort 'biblio
theek' komt waarin die ontel
bare combinaties met hun ei
genschappen worden opgesla
gen.
„Daarvoor is de nieuwe robot-
apparatuur in ons lab onmis-
Foto René Manders
baar", zegt hij. „Omdat het aan
tal mogelijke combinaties zo
verschrikkelijk groot is, is gege
vensverwerking met de hand
niet meer te doen. Met behulp
van kleine, gespecialiseerde hi-
techbedrijfjes uit heel Europa
zijn we momenteel bezig een
compleet nieuwe robot-werk
vloer op te bouwen. Dat leidt
uiteindelijk tot meer kennis
van de eigenschappen van de
materialen waarmee we bezig
zijn, en die kennis leidt op haar
beurt tot een beter begrip."
Guess
De horloges van Guess zijn hip en stoer.
De nieuwe collectie heet 'Heaven' en be
staat uit verschillende kleuren. Zo is
de Red Heaven vlammend rood, de
'Aqua Heaven' turquoise en de 'Pink
Heaven', jawel. roze. Voor iedere out
fit is er dus wel een horloge. Een
van de mooiste is wel de 'White
Heaven', met witte band en zilver
kleurige stalen kast. die overal bij
past. Ga je voor een chiquere uitstra
ling, dan is er 'Gold Heaven', met een
gouden kast en camelkleurige band. De
prijzen: Guess Heaven met stalen kast:
199 euro, Gold Heaven: 215 euro.
ir komt dadelijk nog een moeder met
een ziek kind langs", zegt mijn assisten
te 2e belde me na het telefonisch
spreekuur; hij is al drie dagen ziek en
ze wil datje ernaar kijkt". Dat is altijd
goed, want we maken plaats om een
spoedpatiënt met voorrang te helpen.
Op de gang zitten vader, moeder en
zoon Sam. Ze zijn duidelijk ongerust.
-Sam is misselijk, hij heeft buikpijn en
is zichzelf niet", zegt zijn vader. We zijn
al twee keer naar de dokterspost ge
lest, maar we hebben alleen zetpillen
tegen overgeven gekregen. Ze kunnen
er niets vinden."
Zijn moeder houdt hem op schoot en
^tegt hem heen en weer. Sam is vijftien
ttaanden oud. Ik kijk hem na, oren,
Iteel en longen, geen bijzonderheden.
Zijn buik is soepel, hij is niet uitge
loogd. Sam is altijd gezond geweest.
™j is het eerste kind, zijn moeder komt
uit Egypte. Ze is getrouwd met een Ne
derlandse man.
-Wanneer is het nou precies begon-
tjen?", wil ik weten. Zijn moeder vertelt
dat het voor het weekend begon en dat
et daarvoor allemaal goed was. „Hij
■uoet ook veel plassen", vertelt ze. Ik be
sluit Sam naar het lab te sturen om zijn
Moed met spoed te laten onderzoeken,
j* volgende middag staat zijn moeder
'J de balie om te vragen naar de bloed
slagen. Helaas zijn de resultaten nog
jtet binnen. Urine opvangen is niet ge-
Nd. ze heeft Sam even bij de buur-
*°jvv gebracht en is alleen naar de
praktijk gekomen. Het gaat niet goed
met Sam.
Door Marieke van Schie
Huisarts
s Middag:
;s worden we gebeld. De ou-
z,jn rechtstreeks naar het zieken-
"ygaan en Sam is daar opnieuw ge-
P t. Hij heeft een hoge bloedsuiker.
•et spoed wordt hij op de kinderafde-
8 opgenomen en aan het infuus ge-
kh al daSen niet g°ed eten, nu
«auidelijk waarom. De hoge suiker
plasse*33^ dorst en veel
De volgende ochtend krijgen wij de
bloeduitslagen binnen: inderdaad, Sam
heeft suikerziekte. De bloedsuikerwaar-
de zit nog onder de twintig, maar is
veel te hoog. Waarom hebben we dit
niet eerder gehoord van het lab? Bij na
vragen blijkt de computer pas alarm te
slaan als de waarde boven de twintig
uitkomt. Maar voor Sam hadden de bel
len al bij een lichte verhoging moeten
rinkelen. Vroeger, toen de uitslagen
nog handmatig werden verstuurd, was
dit zeker opgevallen en had de analiste
gebeld. Het lab betuigt zijn spijt en wij
voelen ons van een zekerheid beroofd.
Kennelijk moeten we er niet meer op
vertrouwen dat er op tijd aan de bel ge
trokken wordt zoals vroeger.
Met deze wetenschap gaan mijn collega
en ik naar het ziekenhuis. Sam ligt stil
letjes te slapen. Aan zijn arm en beentje
een infuus, met daaromheen een
zwachtel. „Zo kan hij het er niet uit
trekken", vertelt zijn vader. Hij is erg
onder de indruk van de diagnose. Ze
kennen het niet, noch in zijn of in haar
familie. De dagen op de afdeling leren
ze omgaan met de ziekte van Sam.
Bij navraag blijkt Sam een week of zes
geleden een paar dagen hoge koorts te
hebben gehad, wellicht na de BMR-inen-
ting. Het is bekend dat sommige virus
sen suikerziekte kunnen veroorzaken.
Het ziekenhuis gaat het verder uitzoe
ken. Sam is in goede handen, dat komt
wel goed. En wij hebben ervan geleerd,
en prikken nu de suiker op de praktijk,
ook bij kleine kinderen.
Door CAROLINE GOTTGENS
Versieren is in. Accessoires zijn
belangrijker dan ooit, we heb
ben zelfs sieraden voor de mo
biele telefoon. „Wat zijn we
nog vergeten?", moeten veel
designers hebben gedacht. Er
waren nog een aantal opties.
De ketting aan de broek, afge
keken uit de skate-cultuur is
niet meer weg te denken, en
ook daar komen steeds meer
varianten op.
Oorspronkelijk was-ie bedoeld
om te voorkomen dat je porte
monnee gejat werd. Je kunt na
tuurlijk nog steeds je porte
monnee er aan hangen, maar
eigenlijk gaat het nu om een
dun kettinkje, dat echt als sie
raad dient. Het liefst laat je dan
meerdere van die kettinkjes
aan je broek bungelen, je
draagt ze dan in laagjes. Je
kunt ze ook nog eens voorzien
van bedels zoals kruizen, vre
destekens, doodshoofden, hart
jes en kraaltjes.
Anders dan de belly-kettinkjes
(oftewel buikdanseres-kettink
jes) die een tijdje in waren,
kun je deze kettinkjes erg goed
op wijde stoere broeken dra
gen. Je maakt ze met een haak
je vast aan de lusjes van je
broek of rok. Of je gaat naar de
ïjzerwarenhandel en maakt
net zulke lange kettingen als
bij Guess. De ketting aan de
riem was afgelopen jaar al op
gedoken, en dat mag ook nog
steeds. Hij hangt ook weer in
allerlei soorten in de winkel.
De sleutelhanger maakt ook
een comeback. Bij Fornarina
hebben ze de kettingtrend erg
goed gesnapt: bij de accessoi
res veel riemen-met-ketting,
losse kettinkjes, erg leuke han
gers voor aan je broek of rok,
en zelfs een tas met ketting.
Laarsketting
De schoen is een nieuw versier-
object. Op de schoenen en laar
zen passen kettinkjes namelijk
heel prima. Bij Joes Company
bedachten ze espadrilles met
sieraden van halfedelstenen er
op, zoals rozenkwarts, lapis la
zuli en bergkristal, maar ook
parels en zilver. Bij het Itali
aanse Guiseppe Zanotti zien
we kinky zwarte sandaaltjes,
met bandjes rond de kuiten ge
kruist en een ketting eraan.
Het laarskettinkje is ook een
goeie optie. Het is een variant
op het enkelbandje, maar dan
om de 'enkel' van je laars. En
kelbandjes komen weer erg
veel voor deze zomer, die van
Pilgrim passen ook om je laars.
De kettingen van Superlatev
zijn ontworpen door oude sie
raden te vermaken, en ze dan
opnieuw te ontwerpen. Deze
zijn wel speciaal ontworpen
voor laarzen.
Voor de zomer ook veel bikini
versiersels. Broches komen op
het bovenstuk en kettingen
aan het broekje, die je ook aan
je spijkerbroek kunt dragen. Is
Enkelbandje van Pilgrim.
Guess aan de ketting.
De espadrilles van Joes Company.
zo'n kettinkje aan je telefoon
behoorlijk vergezocht, bij deze
kledingstukken is het juist
heel functioneel. Ben je die
saaie broek of schoenen een
beetje zat. dan zorgt zo'n ket
ting voor een heel nieuw uiter
lijk.
